اسپیکٹرل لائن
روشنی دے طیف (Spectrum) وچ موجود خط (Line) نوں طیفی خط (Specteral line) کہیا جاندا اے۔
روشنی جدوں کسی منشور (prism) توں لنگھدی اے تو مختلف رنگاں وچ بٹ جاندی اے جسنوں طیف کہندے نيں۔ سورج توں آندی ہوئی روشنی وی منشور توں گزر کر اسی طرح طیف بناندی اے۔ لیکن جدوں نہایت باریک بینی توں اس طیف دا جائیزہ لیا جاندا اے تو پتہ چلدا اے کہ اس وچ کچھ سیاہ خطوط موجود نيں جس دا مطلب ایہ نکلتا اے کہ اس وچ کچھ تعدداں (یا طول موج) دے نوریہ (فوٹون) غائب نيں۔ ایسا اس وقت ممکن اے جدوں گرم اجسام توں نکلتی روشنی تے دیکھنے والے دے درمیان سرد گیس موجود ہوئے۔
مختلف عناصر (elements) جدوں گیس دی حالت وچ ہُندے نيں تو مختلف تعدداں (یا طول موج) دی امواج خارج یا جذب کردے نيں۔ طیفی خطوط نوں عناصر دا اِنفرادی خصوصیت (finger print) وی کہیا جا سکدا اے۔ ستارےآں توں آندی ہوئی روشنی نوں منشور توں گزار کر دے دسیا جا سکدا اے کہ کس ستارے وچ کون کون توں عناصر موجود نيں۔
گیس دی حالت وچ عناصر طیفی خطوط دی شکل وچ توانائی خارج کردے نيں لیکن ٹھوس حالت وچ مادے سیاہ جسمی ریڈی ایشن دا مظاہرہ کردے نيں۔
مولیکیول دا نام | فنگر پرنٹ فریکوینسی[۱] |
---|---|
Hydroxyl radical (OH) | 1612.231 MHz |
Methyladyne (CH) | 3263.794 MHz |
فورملڈی ہائیڈ (H2CO) | 829.66 MHz |
میتھینول (CH3OH) | 6668.518 MHz |
ہیلیئم آئیسوٹوپ (3He) | 8665.65 MHz |
Cyclopropenylidene (C3H2) | 18.343 GHz |
آبی بخارات (H2O) | 22.235 GHz |
امونیا (NH3) | 23.694 GHz |
مسلسل طیف (Continuous spectrum)
سودھوبہت گرم اجسام توں نکلنے والی روشنی دا طیف مسلسل ہُندا اے۔ یعنی اس وچ نہ کوئیِ طیفی خط ہُندا اے تے نہ کسی تعدد دے نوریہ غائب ہُندے نيں۔
جذبی طیف (Absorption spectrum)
سودھوجب بہت گرم اجسام توں نکلنے والی روشنی کسی ٹھنڈی گیس وچوں لنگھدی اے تو گیس اپنی نوعیت دے لحاظ توں کچھ مخصوص نوریہ جذب کر لیندی اے۔ اس طرح گرم اجسام دے مسلسل طیف وچ کچھ سیاہ خطوط نمودار ہو جاندی نيں۔
سورج توں نکلتی روشنی جدوں سورج دی فضاء توں لنگھدی اے تو اُس فضاء وچ موجود گیساں دی وجہ توں سورج دے طیفِ مسلسل وچ لگ بھگ 20000 طیفی خطوط داخل ہو جاندی نيں۔ انہاں وچوں لگ بھگ 75 فیصد دی پہچان ہو چکی اے تے 25 فیصد دی وضاحت ہونا حالے باقی اے۔
1868 وچ Norman Lockyer نامی سائینس دان نے سورج دی روشنی دے طیف وچ سوڈیئم دی دوہرے خطوط دے نزدیک 587.56 نینو میٹر اُتے اک نويں خط دا مشاہدہ کیتا تے دسیا کہ ایہ اک نواں عنصر اے جس دا نام اس نے ہیلیئم رکھیا۔ زمین اُتے ہیلیئم اس دے 27 سال بعد 1895 وچ دریافت ہوئِ۔
اخراجی طیف (Emission spectrum)
سودھوجب اندھیرے وچ موجود اک گرم گیس ٹھنڈی ہونے لگتی اے تو اس گیس وچوں گیس دی نوعیت دے لحاظ توں کچھ مخصوص تعدد دے نوریے خارج ہُندے نيں۔ ایہ نوریے بالکل اسی تعدد دے ہُندے نيں جو گیس گرم ہُندے وقت جذب کردی اے۔
1864 وچ William Huggins نے نیبولا توں آندی ہوئی روشنی وچ 495.9 نینو میٹر تے 500.7 نینو میٹر دی دو چمکدار خطوط دا مشاہدہ کیتا جو زمین اُتے موجود کسی مادے توں خارج نئيں ہُندی سن۔ اس وقت غلطی توں اسنوں اک نواں عنصر nebulium سمجھیا گیا مگر 1927 وچ Ira Bowen نے دسیا کہ ایہ آکسیجن دی بہت زیادہ تکسیدی حالت وچ نکلتی نيں۔ ایسی حالت لیباٹری وچ ممکن نئيں مگر نیبولاماں ممکن اے جتھے اک مربع سینٹی میٹر وچ صرف اک ایٹم ہُندا اے۔
سرخ منتقلی (Red shift)
سودھوآواز دے طرح روشنی دی لہراں وچ وی ڈوپلر دا اثر (Doppler effect) ہُندا اے۔ یعنی جدوں اک ستارہ اسيں توں دور جا رہیا ہُندا اے تو اوہدی روشنی وچ موجود طیفی خطوط اپنی اصل جگہ توں ہٹ کر کم تعدد (یعنی زیادہ وڈی طول موج) دی طرف چلی جاندی نيں۔ ستارہ جتنی زیادہ رفتار توں پرے ہٹ رہیا ہو گا تعدد وچ کمی یعنی سرخ منتقلی (Red shift) وی اِنّی ہی زیادہ ہوئے گی۔ اس طرح سائینس دان دور دراز دے ستارےآں تے کہکشااں دی رفتار تے سمت وی معلوم کر سکدے نيں تے انہاں وچ موجود گیساں دی ماہیت وی معلوم ہو جاندی اے۔ چونکہ کائنات پھیل رہی اے اس لئی تقریباً سارے ستارےآں تے کہکشااں دی روشنی وچ طیفی خطوط دا سرخ متتقلی موجود ہُندا اے۔
نیلا منتقلی (Blue shift)
سودھوجب اک ستارہ ساڈی جانب تیزی توں آ رہیا ہُندا اے تو اس دے طیف وچ موجود طیفی خطوط اپنی اصل جگہ توں ہٹ کر زیادہ تعدد (یعنی زیادہ چھوٹی طول موج) دی طرف چلی جاندی نيں۔ ستارہ جتنی زیادہ رفتار توں ساڈی جانب ودھ رہیا ہو گا تعدد وچ اضافہ یعنی نیلا منتقلی (Blue shift) وی اِنّا ہی زیادہ ہوئے گا۔
اینڈرومیڈا نامی اک کہکشاں (Andromeda Galaxy) اسيں توں 25 لکھ نوری سال دے فاصلے اُتے اے مگر دوسری کہکشااں دے برعکس ایہ اسيں توں دور نئيں جا رہی بلکہ 110 کلو میٹر فی سیکنڈ دی رفتار توں ساڈی جانب آ رہی اے۔ اندازہ اے کہ ایہ ساڈی کہکشاں (ًMilky way) توں چار ارب سال بعد ٹکرا جائے گی۔ اینڈرو میڈا توں آندی ہوئی روشنی وچ طیفی خطوط دا نیلا منتقلی موجود اے۔
لیتھیئم توں نکلنے والی روشنی طیف اُتے 670.8 نینو میٹر یعنی 6708 انگسٹرام دی طول موج رکھدی اے۔
جب الیکٹرون سوڈیئم دے 3p دے دو مختلف مدارچاں (orbitals)سے 3s دے واحد مدارچے اُتے آندے نيں تو 589 تے 589.6 نینو میٹر دی دو لائیناں بناندے نيں جو پیلے رنگ دی ہُندی نيں تے اک دوسرے توں بہت نزدیک ہُندی نيں۔ 589 نینو میٹر والی لائن دوسری لائن توں دو گنا چمکدار ہُندی اے۔[۲]
نیل
سودھوکپڑے دھونے دے نیل دا مولیکول 613 نینو میٹر طول موج دی نارنجی روشنی جذب کر لیندا اے جدوں کہ نیلی روشنی منعکس کردا اے تے اس وجہ توں نیلا نظر آندا اے۔
وٹامن بی ٹو
سودھووٹامن B2 یعنی ریبوفلےون (riboflavin) دا مولیکیول 450 نینو میٹر طول موج دی نیلی روشنی جذب کردا اے تے پیلا نظر آندا اے۔
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ – LIGHT/The Amazing Spectral Line.ppt
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).