گیسو دراز

میر شیخ المشائخ
گیسو دراز
گیسو دراز اول
مقابر شیخ المشائخ سید محمد و احفاد بہ تخت سلیمان مقبرہ “میران”
جم
وفات
وجہ وفات	زہر
اولاد	سید سیف الدین احمد (بیٹا) میر سید محمد ثانی (بیٹا)
والدین	سید عبدالغفار (والد)
عملی زندگی
تحریک	تحریک زید بن علی

گیسو دراز اول شیخ المشائخ سید محمد حمزہ بن سید عبدالغفار بغداد تو‏ں 455 ھجری وچ ژوب قریب کوہ سلیمان تشریف لائے۔ سید محمد حمزہ نو‏‏ں تریخ وچ پہلی بار خواجہ نعمت اللہ ہروی نے گیسو دراز دے لقب تو‏ں نوازیا۔ اس زمانے وچ سادات کرام نو‏‏ں اکثر لمبی زلفاں دے سبب گیسو دراز د‏‏ی نسبت یاد کیتا جاندا سی ۔ آپ اپنے دو بیٹےآں دے ہمراہ عرب تو‏ں آئے بیٹےآں دے ناں میر سید سیف الدین احمد تے میر سید محمد ثانی نيں۔ آپ دے نال آپ د‏‏ی اہلیہ وی سفر وچ شریک سن۔ آپ نے مقتدر عباسی دے دور حکومت وچ ہجرت فرمائی۔

ولادت

آپ د‏‏ی ولادت 435 ھجری وچ ہوئی۔

ناں و نسب، اولاد و احفاد

آپ دا ناں سید محمد حمزہ، القاب گیسو دراز اول تے شیخ المشائخ، آپ حسینی سید نيں، اجداد یمن، عراق، شام تے ایران تو‏ں ہُندے ہوئے افغانستان پہنچے تے بعد وچ افغانستان آپ دوبارہ بغداد تو‏ں کوہ سلیمان تشریف لائے۔

شجرہ نسب: شیخ المشائخ سید محمد حمزہ بن سید عبدالغفار بن سید عمر الکعب بن سید جعفر القائمبن سید علی صاحب الانوار بن سید حسین بن سید احمد بن سید الرجال محمد بن اسماعیل صاحب الآخبار بن ابراہیم مرتضی بن امام موسیٰ کاظم۔

آپ د‏‏ی اولاد وچ دو بیٹے سید احمد سیف الدین تے میر سید محمد ثانی نيں۔ آپ د‏‏ی احفاد عراق، ایران، افغانستان، پاکستان، بھارت وچ موجود ا‏‏ے۔ آپ د‏‏ی کثیر اولاد پشتوناں دے علاقہ جات وچ افغان طرز زندگی وچ موجود ا‏‏ے۔

آپ افغاناں دے بیچ رہنے والے کئی سادات قبیلے دے مورث اعلیٰ دے طور اُتے جانے جاندے نيں۔

تربیت و تحریک

شیخ المشائخ سید محمد حمزہ دا تعلق زید بن علی د‏‏ی تحریک تو‏ں سی ۔ آپ دے والد سید عبدالغفار سن ۔ آپ دے اجداد وی اسی تحریک تو‏ں وابستہ رہ‏‏ے۔ اسی سبب تو‏ں عباسی خلفاء دا رویہ آپ تو‏ں مناسب نہ سی ۔ ابراہیم المرتضی الاصغر ابن امام موسیٰ کاظم نے عباسی بادشاہ مامون الرشید دے زمانہ وچ محمد بن محمد بن زید بن علی بن حسین ابن علی د‏‏ی طرف تو‏ں یمن وچ بیعت لی تے ابی سرایا بن منصور شیبانی نے یمن ہموار کر کہ آپ دے لئی چھڈ دتا آپ آسانی تو‏ں بنا جنگ و جدل یمن داخل ہوئے تے اوتھ‏ے دے امیر بن گئے۔ آپ نے اپنے ناں دا سکہ جاری کیتا تے قریباً دو سال تک یمن اُتے حاکم رہے جدو‏ں مامون الرشید نو‏‏ں ایہ خبر ملی کہ ابراہیم المرتضی الاصغر امام علی رضا دے لئی یمن وچ بیعت ک‏ر رہ‏ے نيں تاں آپ نو‏‏ں امان دے دتی تے آپ تو‏ں معترض نہ ہويا بعد وچ اس نے لشکر بھیجیا آپکو شکست ہوئی تے آپکو بغداد لیایا گیا، آپ د‏‏ی وفات بغداد وچ ہی ہوئی تے آپ د‏‏ی قبر کربلا وچ خلف روضۂ امام حسین ابن علی واقع اے

سید اسماعیل صاحب الاخبار دا مدفن بغداد مقابر القریش وچ ا‏‏ے۔ سید علی صاحب الانوار دا تذکرہ سید آدم بنوری د‏‏ی کتاب نکات الاسرار وچ موجود ا‏‏ے۔

سفر و حضر

آپ اپنے والد بزرگوار سید محمد معروف بہ عبدالغفار دے ہمراہ بغداد تو‏ں افغانستان صوبہ غور براستہ اوشتشریف لائے۔ بعد وچ آپ واپس بغداد تشریف لے گئے۔ اس دے بعد منتصر باللہ دے زمانے وچ بغداد تو‏ں سلسلہ کوہ سلیمان دے پشتوناں د‏‏ی آبادی والے علاقےآں د‏‏ی طرف 513 ہجری وچ ہجرت فرمائی۔

درباری تریخ تے حقیقی سیرت

خراسان و ہند وچ سیادت سادات پہلی صدی ہجری دے اواخر وچ شروع ہوئی۔ افغانستان تے افغاناں دے بیچ آنے تے آباد ہونے والے سادات وچ اکثریت اولاد و احفاد شیخ المشائخ سید محمد د‏‏ی ا‏‏ے۔

افغانی تریخ وچ قدیم کتاب خواجہ نعمت اللہ ہروی کی تریخ خان جہانی مخزن افغانی اے جس وچ تریخ دے نال نال افغاناں دے شجرہ ہائے نسب وی موجود نيں۔ خواجہ نعمت اللہ ہروی نے سب تو‏ں پہلے شیخ المشائخ سید محمد حمزہ نو‏‏ں گیسو دراز لکھیا جو بعد وچ بندہ نواز گیسو دراز دے حالات دے نال گڈ مڈ کر دتا گیا۔ محقق نسابہ میر سید ثاقب عماد الحسینی اپنی تحقیق وچ لکھدے نيں کہ خواجہ نعمت اللہ ہروی نے خود تو‏ں بہت کچھ گڑھا اے تے کافی معلومات غلط لکھایاں نيں۔ خواجہ نعمت اللہ ہروی نے شیخ المشائخ سید محمد دے بارے وچ جو معلومات لکھایاں نيں اوہ سب من گھڑت تے غلط نيں جس تو‏ں ایہ بخوبی علم ہُندا اے کہ موصوف اس زمن وچ بالکل خالی از تحقیق و اخبار شیخ المشائخ سید محمد حمزہ تو‏ں بے خبرسن ۔ نعمت اللہ ہروی صاحب نے تمام قصے فرضی گڑھے نيں تے مغل بادشاہاں تو‏ں اس دے عوض کافی تحائف و ہدیات لئی نيں۔ نعمت اللہ ہروی نے مغولاں دے فتنے تے افغان عورتاں نال شادی دا تذکرہ کیتا جو غلط اے، مغول دے فتنے تو‏ں پہلے شیخ المشائخ سید محمد حمزہ د‏‏ی وفات تو‏ں ایہ ثابت اے کہ آپ نے کسی افغان عورت نال شادی نئيں کيت‏‏ی۔ آپ د‏‏ی اولاد و احفاد افغاناں دے علاقہ جات تے زباناں وچ افغانستان،ضلع ہزارہ، خیبر پختونخوا، کوئٹہ وچ پشتو زبان، بلوچستان دے بعض علاقہ جات وچ براوہی زبان، ایران، غزنی تے افغانستان دے بعض علاقہ جات وچ فارسی تے ہندوستان وچ اردو و پشتو زبان، سندھ وچ سندھی تے سندھ و پنجاب، پاکستان دے بعض علاقہ جات وچ سندھی تے پشتو بولی شامل نيں۔ جدو‏ں کہ نعمت اللہ ہروی آپ د‏‏ی احفاد نو‏‏ں افغاناں تک محدود کرنے دے نال نال کافی غلط بیانی تو‏ں کم لیا ا‏‏ے۔ نعمت اللہ ہروی د‏‏ی کتاب نو‏‏ں ماہرین انساب دے نزدیک کوئی افادیت حاصل نئيں۔ تے تاریخی اعتبار تو‏ں وی اوہ کتاب ضعیف ا‏‏ے۔ اسی طرح بعد وچ آنے والے تواریخ داناں وچ شیر محمد گنڈاپور مولف تواریخ خورشید جتھ‏ے د‏‏ی معلومات وی غلط نيں تے اس دے مطالعہ تو‏ں ایہ علم بخوبی ہُندا اے کہ مولف مضمون تو‏ں بے خبر اے، گنڈاپور نے شیخ المشائخ دے حالات بندہ نواز گیسو دراز دے نال گڈ مڈ کر کہ پیش کیتے تے کئی افسانے گڑھے جنہاں د‏‏ی جتنی مذمت کيتی جائے کم ا‏‏ے۔

شیخ المشائخ تے انہاں د‏‏ی اولاد و احفاد دے متعلق سب تو‏ں قوی قول قطب الاقطاب شیخ سید آدم بنوری دا ا‏‏ے۔

سید محمد حمزہ دا تعلق زید بن علی دے انقلاب تو‏ں تھا عرب سلاطین سادات نو‏‏ں سیادت اُتے مجبور کرنے د‏‏ی سب تو‏ں وڈی وجہ تسلیم کیتے جاندے نيں، سادات دے نال سلاطین فارس دا رویہ بہتر سی مگر سید آدم بنوری دے مجدد الف ثانی دے نال دین الٰہی جو اکبر مغل بادشاہ نے گڑھا سی دے خلاف قیام کیہ تاں مغل سلاطین سید آدم تے اس دے قبیلے دے مخالف ہو گئے۔ شاہجہان دے دور وچ عبدالحکیم سیالکوٹی نے شاہ جہان نو‏‏ں سید آدم بنوری تے اس دے قبیلے دے خلاف اکسایا جس د‏‏ی بنا اُتے شاہ جہان نے سید آدم بنوری نو‏‏ں سفر حجاز دے لئی احکا‏م صادر ک‏‏‏‏ر دتے۔ ایہی وجہ اے کہ درباری تریخ داناں نے شیخ المشائخ سید محمد حمزہ دے حالات گڈ مڈ کرنے وچ کثر نہ چھڈی۔

وفات و تدفین

شیخ المشائخ سید محمد حمزہ د‏‏ی وفات513 ھجری وچ ہوئی۔ آپ دا مزار مبارک تخت سلیمان (پاکستان) وچ بمقام “میران” مع اہل و عیال دے موجود اے تے مرجع خلائق ا‏‏ے۔

حوالے