کرد یہودی

Kurdish Jews
יהודי כורדיסטן
Kurdên cihû, کوردە جووەکان

Rabbi Moshe Gabai, head of the Jews of زاخو, with President of Israel Yitzhak Ben-Zvi
کل آبادی
200,000–300,000
گنجان آبادی والے علاقے
اسرائیل	200,000
سانچہ:Country data Iraqi Kurdistan	300-730 families
زباناں
Northeastern Neo-Aramaic dialects (particularly Judeo-Aramaic), کردتی زبان (mainly Kurmanji dialects), Mizrahi Hebrew (liturgical use) and some آذربائیجانی زبان (in Iran).
مذہب
یہودیت
متعلقہ نسلی گروہ
other مزراحی یہودی, سفاردی یہودی, اشکنازی یہود, آشوری قوم, سامری

خطاطی تے آرائشی عناصر دے نال کاغذ اُتے روشن تختی۔ کرد یہودیاں دے درمیان پوریم دے رواج دے لئی چار لغوی نظماں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ 19 ويں صدی دا وسط ، کردستان ۔

کردستان دے یہودیاں ( عبرانی: יהודי כורדיסטן‎ ؛ کردی: Kurdên cihû ,کوردە جووەکان, lit. Kurdish Jews ' کرد یہودی ' ) قدیم مشرقی یہودی برادری نيں ، جو کردستان دے ناں تو‏ں جانے جاندے خطے وچ آباد نيں جو تقریبا شمال مغربی ایران ، شمالی عراق ، شمال مشرقی شام تے جنوب مشرقی ترکی دے کچھ حصےآں اُتے محیط ا‏‏ے۔1940 د‏‏ی دہائی تے 1950 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ اسرائیلجانے تو‏ں پہلے ، کردستان دے یہودی بند نسلی برادری د‏‏ی حیثیت تو‏ں رہندے سن ۔ کردستانکے یہودی وڈے پیمانے اُتے ارامی تے کرد بولیاں بولدے سن ، خاص طور اُتے عراقی کردستان وچ کرمانجی بولی۔ اج ، کردستان دے یہودیاں دی اکثریت اسرائیل وچ مقیم اے ۔

قدیم زمانہ تے قدیم دور

1905 وچ شمالی عراق دے راولڈوز وچ کرد یہودی

روایت وچ کہیا گیا اے کہ قبیلہ بنجمنکے اسرائیلی اٹھويں صدی ق م دے دوران اسرائیل د‏‏ی بادشاہی د‏‏ی اسوری فتح دے بعد سب تو‏ں پہلے جدید کردستان دے علاقے وچ پہنچے۔ بعد وچ انہاں نو‏ں اسوری راجگڑھ منتقل کردتا گیاپہلی صدی ق م دے دوران ، آدیابن دا شاہی گھر — جو یہودی مورخ فلاویس یوسیفس دے مطابق نسلی اعتبار تو‏ں اسوری سی تے جس دا راجگڑھ اربیل(ارمائک: اربلا) سی،نےیہودیت قبول کر لئی سی۔ شاہ منوباز اول ، انہاں د‏‏ی ملکہ ہیلینا ، تے انہاں دے بیٹے تے جانشین ازاتس بار منوباز نو‏‏ں پہلے پروسلیٹ دے طور اُتے درج کيتا گیا ا‏‏ے۔

قرون وسطی

توڈیلہ دے بنجمن تے ریجنسبرگ دے پیٹاہیہ د‏‏ی یادداشتاں دے مطابق ، 12 ويں صدی وچ کردستان وچ تقریبا 100 یہودی آبادیاں تے کافی یہودی آبادی سی۔ توڈیلہ دے بینجمن نے وسطی کردستان نال تعلق رکھنے والے مسیحی رہنما ڈیوڈ الروئی دا وی بیان کيتا ، جس نے فارس دے بادشاہ دے خلاف بغاوت کيت‏ی سی تے یہودیاں نو‏‏ں یروشلم وچ واپس لے جانے دا ارادہ کیا سی ۔ ایہ مسافر موصل وچ اچھی طرح تو‏ں قائم تے متمول یہودی برادری د‏‏ی وی اطلاع دیندے نيں ، جو کردستان دا تجارتی تے روحانی مرکز سی۔ بہت سارے یہودی صلیبیاں دے نیڑے جانے تو‏ں خوفزدہ سن ، شام تے فلسطین تو‏ں بابل تے کردستان فرار ہوگئے سن ۔ موصل دے یہودی اپنی برادری دے انتظام وچ کچھ حد تک خودمختاری سے لطف اندوز ہوئے۔

عثمانی دور

یہودی کرد ، 19 ويں صدی ، عثمانی دور

تنعیت اسنتھ برزانی ، جو 1590 تو‏ں 1670 تک موصل وچ رہندی سی ، کردستان دے ربی سموئل برزانی د‏‏ی بیٹی سی۔ بعدازاں اس نے عمادیہ (عراقی کردستان ) دے ربی جیکب میزراہی نال شادی کيتی جو یشیوا وچ لیکچر دیندا سی ۔ اوہ تورات ، تلمود ، قبالہ تے یہودی قانون تو‏ں واقف سن۔ اپنے شوہر د‏‏ی موت دے بعد ، اوہ عمادیہ وچ یشیوا د‏‏ی سربراہ بن گئياں ، تے بالآخر کردستان وچ تورات د‏‏ی چیف انسٹرکٹر دے طور اُتے پہچان گئياں۔ اوہ تنعیت (خاتون طلسمیٹک اسکالر) کہلاندی سن ، تصوف اُتے عمل کردیاں سن ، تے خدا دے خفیہ ناواں نو‏‏ں جاننے دے لئی مشہور سن۔ آسناتھ اپنی شاعری تے عبرانی بولی دے بہترین عبور دے لئی وی مشہور ني‏‏‏‏ں۔ اس نے نوحہ خوانی تے عرضی د‏‏ی اک لمبی نظم روايتی شاعری والے میٹرک شکل وچ لکھی۔ اس د‏ی نظماں خواتین د‏‏ی لکھی ہوئی ابتدائی جدید عبرانی عبارتاں د‏‏ی چند مثالاں وچو‏ں ني‏‏‏‏ں۔

اسرائیل دے ملک وچ کرد یہودیاں د‏‏ی امیگریشن تو‏ں پہنچنے ربیاں علماء د‏‏ی اک کمیونٹی دے نال، دیر 16واں صدی دے دوران شروع د‏‏ی صفد ، گلیل ، تے اک کرد یہودی کوارٹر نتیجے وچ اوتھ‏ے قائم کيتا گیا سی. اُتے صفد دا فروغ پزیر عرصہ 1660 وچ ختم ہويا ، اس علاقے وچ دروز پاور جدوجہد تے معاشی زوال دے نال۔

جدید دور

20 صدی دے اوائل تو‏ں ہی کچھ کرد یہودی صیہونی تحریک وچ سرگرم عمل سن ۔ لایہی ( آزادی دے جنگجوواں تو‏ں اسرائیل ) دے مشہور ترین ممبراں وچو‏ں اک موشے بارزانی سی ، جس دا کنبہ عراقی کردستان تو‏ں ہجرت کرکے 1920 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ یروشلم وچ آباد ہوگیا سی۔

کرد یہودیاں د‏‏ی اکثریت نو‏‏ں عراقی کردستان تو‏ں مجبور کيتا گیا تے عراقی یہودی برادری دے نال مل ک‏ے 1950 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ انہاں نو‏ں اسرائیل منتقل کردتا گیا ۔ ایرانی کردستان دے کرد یہودیاں د‏‏ی اکثریت 1950 د‏‏ی دہائی وچ وی زیادہ تر اسرائیل منتقل ہوگئی سی۔

ٹائمز آف اسرائیل نے 30 ستمبر ، 2013 نو‏‏ں رپورٹ کيتا: "اج ، اسرائیل وچ تقریبا 200،000 کرد یہودی آباد نيں ، جنہاں وچو‏ں نصف یروشلم وچ رہندے ني‏‏‏‏ں۔ ملک بھر وچ 30 تو‏ں ودھ زرعی دیہات وی نيں جنہاں د‏‏ی بنیاد کرد یہودیاں نے رکھی سی۔ "

18 اکتوبر ، 2015 نو‏‏ں ، کردستان د‏‏ی علاقائی حکومت نے شیرزاد عمر میمسانی نو‏‏ں وزارت اوقاف تے مذہبی امور وچ یہودی برادری دا نمائندہ نامزد کيتا ، لیکن اسرائیل وچ یہودی برادری دے اس بیان دے بعد کہ کردستان دا علاقہ وچ یہودی باقی نئيں رہے ،انہاں نو‏ں مسترد کردتا گیا ۔

ہسٹوریگرافی

کردستان دے یہودیاں د‏‏ی تریخ تے تریخ نگاری وچ سب تو‏ں اہ‏م مسئلہ تحریری تریخ دا فقدان تے دستاویزات تے تاریخی ریکارڈ د‏‏ی عدم موجودگی سی۔ 1930 د‏‏ی دہائی دے دوران ، اک جرمن یہودی نسلی گرافر ، ایرک براؤر ، نے برادری دے ممبراں تو‏ں انٹرویو کرنا شروع کيتا۔ انہاں دے معاون رافیل پٹائی نے انہاں د‏‏ی تحقیق دے نتائج عبرانی بولی وچ شائع کیتے۔ 1990 د‏‏ی دہائی وچ یہودی کردستان کتاب : یہودی کردستان: میہقار نسنوگرافی (یروشلم ، 1940) دا انگریزی وچ ترجمہ کيتا گیا سی۔ اسرائیلی اسکالر موردچائی زاکن نے پی ایچ ڈی د‏‏ی تحریر تے اک کتاب لکھی ، جس وچ تحریری ، آرکائیویل تے زبانی ذرائع دا استعمال کيتا گیا جو یہودیاں تے انہاں دے کرد آقاواں یا سرداراں دے درمیان تعلقات نو‏‏ں سراغ لگیانے تے اس د‏ی تشکیل نو دا ارتکاب کردا اے ) جسنو‏ں آغاس وی کہیا جاندا اے )۔ انہاں نے 56 کرد یہودیاں دا مکمل طور اُتے سیکڑاں انٹرویوز دا انٹرویو کيتا ، اس طرح انہاں د‏‏ی یادداشتاں ہمیشہ دے لئی ضائع ہونے تو‏ں بچ گئياں۔ انہاں نے کہیا کہ چھ شہراں (سے بنیادی طور اُتے کرد یہودیاں دا انٹرویو Zahko ، Aqrah ، Amadiya ، Dohuk ، Sulaimaniya تے Shinno / Ushno / Ushnoviyya زیادہ تر دے علاقے وچ ،)، دے نال نال درجناں دیہات تو‏ں Bahdinan . اس دے مطالعے وچ یہودیاں تے قبائلی کرد معاشرے اُتے تاریخی ریکارڈاں دا اک نواں مجموعہ تشکیل دینے والے نويں ذرائع ، اطلاعات تے واضح داستاناں د‏‏ی نقاب کشائی کيتی گئی ا‏‏ے۔ انہاں دے پی ایچ ڈی مقالے اُتے پی ایچ ڈی جوڈیشل کمیٹی دے ممبراں نے تبصرہ کيتا تے اس دے نال ہی اس دا عربی ، سورانی ، کرمانجی ، دے علاوہ فرانسیسی سمیت متعدد مشرقی وسطی د‏‏ی زباناں وچ اس کتاب دا ترجمہ کيتا گیا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• عراق وچ یہودیاں د‏‏ی تریخ
• اسرائیل - کرد تعلقات
• یہودی نسلی تقسیم
• کرد لوک
• اشوری لوک
• شامی عیسائی
• میزراہی یہودی
• یہودی ڈاسپورا
• یہودو آرامی
• شمال مشرقی نو آرامی
• سیہاران
• دونمہ

حوالے

کتابیات

• مورڈچائی زاکن ، "کردستان وچ یہودی مضامین تے انہاں دے قبائلی سردار: زندہ باد وچ اک مطالعہ ،" اک بدلدی ہوئی دنیا وچ یہودی شناخت ، 9 (بوسٹن: برل پبلشرز ، 2007)
• براؤر ، ایرک؛ پٹائی ، رافیل ، کردستان دے یہودی ۔ (ڈیٹرائٹ: وین اسٹیٹ یونیورسٹی پریس ، 1993)۔
• آسناتھ بارزانی ، "آسناتھ د‏‏ی پٹیشن" ، پہلی بار یہودی ہسٹری اینڈ لٹریچر وچ ٹیکسٹس اینڈ اسٹڈیز ، جیکب مان دے ذریعے عبرانی بولی وچ شائع ہويا ، ج 1 ، عبرانی یونین کالج پریس ، سنسناٹی ، 1931۔ پیٹر کول دا ترجمہ۔
• یونا صابر ، کردستانی یہودیاں دا لوک ادب (نیو ہیون: ییل یونیورسٹی پریس ، 1982 ، سانچہ:آئی ایس بی این )۔
• ایریل صابر ، میرے والد د‏‏ی جنت: کرد عراق وچ اپنے یہودی ماضی دے لئی اک بیٹے د‏‏ی تلاش ۔ سچتر. 332 پی پی۔ چیپل ہل د‏‏ی الونکون کتاباں۔ سوانح حیات تے یونا بیہ سبھاھا دا مطالعہ = یونا صابر ، اس برادری تے اس د‏ی بولی دے مقامی اسکالر۔ نیو یارک ٹائمز ، 12 اکتوبر ، 2008 تے واشنگٹن پوسٹ ، 26 اکتوبر ، 2008 وچ جائزہ لیا گیا۔
• ماہر انسل ایری ، کیرت یحودیلیری۔ دین ، دل ، تیراہ ، (کرد یہودی) ترکی ، کلاں پبلشنگ ، انقرہ ، 2006
• حسن-راکیم ، جی ، ہیس ، ٹی تے کوفمین ، ایس ، ڈیفینٹ میوزک : عبرانی حقوق نسواں نال تعلق رکھنے والی نظماں: قدیم نوائے وقت ، اک اشاعت دہندگی ، اشاعت: فیمنسٹ پریس ، 1999 ، سانچہ:آئی ایس بی این ۔ (ملاحظہ کرن صفحہ 65 ، 16 ويں صدی / کردستان تے ایسناتھ د‏‏ی درخواست)
• یہودی کہانی سنانے دے نیوز لیٹر وچ ربیع اسنااتھ بارزانی ، جلد 15 ، نمبر 3 ، سمر 2000
• کردستان دے یہودی ییل اسرائیل جرنل ، نمبر 6 (ستمبر 2005)۔
• انسائیکلوپیڈیا کردستانیدا ميں یہودیت

باہرلے جوڑ

• آئی دے این۔ اسرائیل کردستان نیٹ ورک
• یہودی انسائیکلوپیڈیا : کردستان - یہودی برادری دے کسٹم