کائفینگ یہود
کائفینگ دے یہود, 19واں صدی دے آخر یا 20واں صدی دے آغاز وچ | |
گنجان آبادی والے علاقے | |
---|---|
اسرائیل, چین | |
چین | ~1,000 |
اسرائیل | 19 (2016ء تک)[۱] |
زباناں | |
مینڈارن چینی تے عبرانی (جدید) یہودی-فارسی (تریخ) | |
مذہب | |
یہودیت | |
متعلقہ نسلی گروہ | |
ہان چینی, حوئی قوم, ایرانی یہود. |
تریخ
سودھواکثر دانشور اس گل توں اتفاق کردے نيں کہ شمالی سونگ مملکت (1127ء-960ء) کائفینگ دے علاقے وچ اک یہودی برادری وجود رکھدی سی، اگرچہ کچھ لوک انہاں دے وجود نوں اس توں وی پہلے یعنی تانگ راج (907ء-618ء) یا اس توں پہلے دے زمانے تک وی مندے نيں ۔ [۲] شمالی کائفینگ مملکت دا راجگڑھ کائفینگ، شاہراہ ریشم دی اک شاخ اُتے اک بین الاقوامی شہر سی۔ ایہ اس گل دا اشارہ اے کہ ایہ یہودسفاردی یہود دی اک چھوٹی سی برادری ہو، جس دا تعلق فارس یا بھارت توں ہوسکدا اے یا شاید اوہ صلیبیاں توں فرار ہُندے ہوئے سمندر دے راستے یا بری رستےآں توں اوتھے پہنچے تے شہر وچ آباد ہوئے تے 1163ء وچ اوتھے اک کنیسہ وی تعمیرکیا۔ [۳]
منگ راج دے دوران (1644ء-1368ء) ، اک منگ حکمران نے انہاں یہود پراٹھ خاندانی ناں رکھے جنہاں توں اوہ اج تک پہچانے جاندے نيں : آئے، شی، گاؤ، گان، جین، لی، ذھانگ تے ذھاؤ۔ 20واں صدی دے آغاز تک ذھانگ قبیلہ وچ زیادہ تر اسلام قبول کر چکے سن ۔
کائفینگ کنیسہ دے یہود منتظمین "ملا" کہلاندے سن ۔ 1642ءماں اک تباہ کن سیلاب نےکنیسہ تباہ کيتا، اگرچہ صحیفی نسخےآں نوں بچانے دے لئی بہت کوشش کيتی گئی۔گاؤ قبیلہ دے گاؤ زوؤان نامی آدمی نے ، بار بار سیلاب وچ کئی غوطے لگیا کر کچھ صحیفے بچائے تے اس دے بعد تمام ست قبیلےآں دی مدد توں 13 کتابیںبحال کيتیاں گئیاں۔ [۴] سیلاب تے اگ نے بار بار کائفینگ کنیسہ دیاں کتاباں تباہ کيتياں ؛ [جب?] کچھ انہاں نے ننگزیا تے ننگبو توں حاصل کر کے بدل لاں تے اک عبرانی تورات دا نسخہ اک شانزی نامی مسلمان توں حاصل کيتا گیا جسنوں کینٹن وچ اک یہود مرتےوقت دے گیا سی ۔ [کب؟][۵]
چین وچ یہودیاں دی موجودگی دا علم یورپیاں نوں 1605ء تک نہ سی، جدوں کائفینگ توں اک یہودی (جو بیجنگ وچ جنشی دے امتحانات دے لئی آیا سی )نے بیجنگ وچ مٹیو ریچی نال ملاقات کيتی۔ مٹیو ریچی دے تبلیغی مہم دی سرگزشت دے مطابق ، [۶][۷] اس دے ملاقاندی بنام ای ٹیان (艾田 ) نے وضاحت کيتی کہ اوہ اک خدا دی عبادت کردا اے۔ ایہ وی قلم بند کيتا گیا اے کہ جدوں اس نے عیسی علیہ السلام دے نال مریم دی اک تصویر دیکھی، تاں اس نے اس تصویر وچ ربقہ نوں عیسو / یعقوب نوں گمان کيتا۔ ای نے بتلایا کہ کائفینگ وچ بوہت سارے دوسرے یہودمسکون نيں ۔ انہاں دا اک شاندار کنیسہ (لیبایسی 礼拜寺 libai si ) سی تے انہاں دے پاس کتاباں تے لکھے ہوئے مواد تے دی اک بہت وڈی تعداد سی۔
ای دے دورے دے تقریباً تن سال بعد ، رکی نے اک چینی مسیحی نوں کائفینگ دا دورہ کرنے دے لئی بھیجیا؛ انہاں نے عبادت گاہ وچ رکھی مقدس کتاباں دا مطالعہ کيتا ، جس نے رچی نوں اس گل کيتی تصدیق دی اجازت دتی کہ اوہ سب واقعی تورات ہی دے متن سن جس نوں یورپ وچ پینٹاٹیوچ/تورات دے ناں توں یاد کيتا جاندا اے ، سوائے اس گل دے کہ انہاں نے عبرانی حروف تہجی استعمال نئيں کيتی (جو نسبتا دیر سےایجادہوئی) ۔ [۸]
جب رچی نے کائفینگ دے "حکمران کنیسہ" نوں لکھیا، اس توں کہیا جس مسیح دا یہودانتظار کر رہے سن اوہ آچکيا تو، "صدر پادری" نے لکھیا سی کہ اس دے بعد مسیح دوبارہ دس ہزار سال تک نئيں آئے گا۔ پر، بظاہر تربیت یافتہ جانشین دی کمی اُتے فکرمند ، ربی نے رچی نوں اپنی تبلیغ کر پائی ، چاہیے کہ مسیحی مبلغ انہاں دے ایمان (یہودیت) وچ شامل ہوجائے تے سور دا گوشت کھانا ترک کر دے ۔ بعد وچ ، ای دے بھتیجے سمیت، کیفے توں کائفینگ دے تن تے یہود نے بیجنگ دے کاروباری دورے اُتے عیسائی مبلغ دے گھر پربپتسما لیا۔ انہاں نے عیسائی مبلغ نوں دسیا کہ یہودی ربی مر چکيا تے (چونکہ رچی نے اس دی پیشکش قبول نئيں کيتی سی)، اسہی دی رائے اُتے اس دا بیٹا وی قائم اے جو ایمانی معملات وچ کافی بے علم تے کمزور اے۔ چین دے یہودی برادری دی صورت حال دے بارے رچی دا مجموعی تاثر ایہ سی کہ "وہ ساریسن (یعنی مسلمان ) بننے دے راستے اُتے نيں۔ [۸]بعد وچ ، یورپی مبلغین دی اک وڈی تعداد نے کائفینگ برادری دا دورہ کيتا ۔
1850ء دے تائپنگ بغاوت کائفینگ یہودی برادری دے منتشر ہونے دی وجہ بنی، لیکن بعد وچ ایہ کائفینگ واپس آگئی۔ کائفینگ وچ تن سنگی ستون (حجر عمودی)ملے جس اُتے کندہ کاری ہوئی سی ۔ انہاں وچوں سب توں پرانا 1489ء وچ بنا جو 1163ء وچ تعمیر ہوئے کنیسہ دا ذکر کردا اے (اس کنیسہ دا ناں 清真寺 ، قنگن سی سی ، جو مسجد دے لئی چینی اصطلاح اے )۔ اس پہ کندکاری توں لکھیا اے کہ یہود ہان بادشاہت (دوسری صدی ق م ۔ دوسری صدیء )ماں بھارت توں چین آئے ۔ ایہ 70 یہود دے ناں دا حوالہ دیندا اے جنہاں دے خاندانی ناں چینی سن، ایہ ستون اک بے ناں سونگ بادشاہ دے لئی بنایا گیا سی تے اس اُتے انہاں دے ابراہیم توں عذرا دے دور تک مذہب دی تبدیلیاں وی درج نيں۔ 1512ء دی تریخ دا اک اورکتبہ(ذوانزہونگ داؤجنگ سی دے کنیسہ توں ملا) انہاں دے یہودی مذہبی طریقےآں دی تفصیلات دسدا اے۔ تیسرا کتبہ1663ء دی تریخ دا اے، جو قنگن سی کے کنیسہ دی تعمیر نو تے دوسرے دو کتبےآں وچ موجود معلومات دا اعادہ کردے نيں۔ [۹]
دو کندہ کاری کیتے سنگی ستون(حجر عمودی) سونگ مملوک خاندان دے جنرل یوئی فے دی کمر اُتے مشہورگودہی گئی نقش(ٹیٹو) دا حوالہ دیندے نيں۔جس دا مطلب "ملک دے لئی بےحد وفاداری" سی،ایہ سب توں پہلے 1489ء وچ اک سنگی ستون(حجر عمودی) جو نمودار ہويا دے اک حصہ اُتے یہود دے بارے وچ گل کردا اے "ملک تے شہزادہ دے لئی بے انتہا وفاداری" ۔ دوسرا حصہ 1512ء سنگی ستون(حجر عمودی) جو چینی فوج وچ یہودی فوجیاں تے افسراں کےبارے وچ لکھیا گیا"بے انتہائی وفا ملک دے لئی"۔
20 واں صدی دے ابتدائی رومن کیتھولک محقق پادری یوسف بروکر نے درج کيتا کہ رچی دی چینی یہودیاں دی یاداشت اس گل کيتی نشان دہی کردی اے کہ کائفینگ وچ 16واں صدی دے اختتام تے 17واں صدی دے آغاز وچ دس یا بارہ یہودی خاندان موجود سن [۱۰] تے ایہ کہ اطلاعات دے مطابق اوہ اوتھے پنج چھ سو سال توں رہ رہے سن ۔ انہاں مسوداں وچ وی ذکر کيتا گیا سی کہ ہانگژو وچ یہود دی اک وڈی تعداد سی۔ [۱۰] ایہ تجویز کيتا جاسکدا اے کہ وفادار یہود ہانگژو یعنی جنوب دی جانب فرار ہوئے جتھے عنقریب گواؤژونگ دی تاجپوشی ہونا سی۔ اصل وچ ، 1489ء سنگی ستون دسدا اے کہ کسطرح یہود نے ( جینگ کانگ حادثہ دے بعد"بیانلنگ یعنی کائیفنگ ترک کيتا") ۔
کائیفنگ دے یہود دے باقی علاقےآں دے یہودی تارکین توں تفرید دے باوجود ، کائیفنگ دے یہود نے کئی صدیاں تک یہودی روایات تے رسومات نوں زندہ رکھیا۔ 17 ويں صدی وچ ، انجذاب نے انہاں روایات نوں ختم کرنا شروع کيتا۔ یہودیاں تے ہور نسلی گروہون، جداں چینی ہان تے اقلیتاں جداں ہوئی تے منچو گروہاں دے درمیان آپسی ازدواج دی شرح وچ وادھا ہويا۔ 1860ء وچ کنیسہ دی تباہی یہودی برادری دی تباہی دا سبب بنیا۔ [۱۱] پر، 1867ء وچ کائیفنگ دا دورہ کرنے والا پہلا مغربی یہودی ج ل لیبرمن نے محسوس کيتا کہ "دفنانے دے لئی انہاں دے پاس ہن وی انہاں دی اپنی زمین موجودتھی"۔ 1868ء وچ ایہ اطلاع دتی گئی کہ انہاں دی عبادت وچ فقط بائبل دے کچھ ٹکڑے شامل سن ۔[۱۲] شنگھائی دے کاروباری تے دانشور س م پرلمین نے 1912ء وچ لکھیا کہ "وہ تابوت وچ مردے نوں دفن کردے نيں لیکن چینیاں وچ مستعمل تابوتاں توں انہاں دے تابوت مختلف شکل دے ہُندے نيں تے چینیاں دی طرح غیر مذھبی کپڑےآں دی بجائے ململ دے کپڑے وچ مردے نوں دفناتے نيں "۔ [۱۳]
دور حاضر
سودھوچین وچ ، سیاسی صورت حال دی وجہ توں، 1980ء دے آغاز وچ جدوں سیاسی تے اقتصادی اصلاحات نوں لاگو کيتا گیا چین وچ کائیفنگ یہود تے یہودیت اُتے تحقیق رک کر جمود دا شکار ہوئی۔ 1980ء دے دہائیاں وچ ، مجلسِ دانشورانِ عالم نے چینی یہودی ادارہ قائم کيتا تاکہ چین وچ یہودی طبقات دی تریخ اُتے تحقیقات کیجاسکے تے چین وچ یہودی تریخ توں متعلق تعلیمی منصوبےآں نوں فروغ دتا جائے تے کائیفنگ دے یہود دے وجود دی حمایت کيتی جائے۔ [۱۴] 1992 ء وچ چین تے اسرائیل دے درمیان سفارتی تعلقات دے قیام نے یہودی تجربے تے یہودیت وچ دلچسپی نوں فیر توں روشن کيتا، خاص طور اُتے اس ضمن وچ کہ25،000 یہود نے نازی دور وچ شنگھائی کیجانب فرار ہوئے کے پناہ لی ۔ [۱۵]
چین وچ یہودیاں دی تعداد دا اندازہ کرنا مشکل اے۔ اعداد و شمار صرف سرکاری رویاں وچ تبدیلی دی وجہ سےبھی تبدیل ہوئے سکدے نيں۔ آخری مردم شماری دے مطابق تقریباً 400 باضابطہ یہود کائیفنگ وچ موجود سن،،جو ہن ودھ کرتقریبا 100 خاندان یعنی 500 افراد دا اندازہ لگایا گیا اے۔ [۱۶] 1000 باشندےآں دا ہن وی یہودی نسب نال تعلق اے ، [۱۱] اگرچہ صرف 40 توں 50 افراد یہودی سرگرمیاں وچ حصہ لیندے نيں۔ [۱۷]
کائفینگ دے یہود دی نسل کہندی اے کہ انہاں دے آباء و اجداد نے انہاں توں کہیا کہ اوہ یہودی نيں تے اک دن "وہ اپنی زمین اُتے واپس جاواں گے"، [۱۱] دوسرےآں نوں انہاں دے آباء دے بارے وچ مبہم واقفیت اے۔ [۱۸]
کائیفنگ یہود نے مقامی غیر یہودی چینیاں دے نال باہمی ازدواج استوار کئےجس توں انہاں دی اپنے پڑوسیاں توں کافی حد تک مشابہت ہوئی۔ [۱۹] البتہ اک خاصیت انہاں نوں انہاں دے پڑوسیاں توں ممتاز کردی رہی اوہ ترک سور خوردنی سی۔ [۱۱] چو یینان، چینی خاتون، جس نے 1981ء وچ اپنی یہودی نسلیت اپنی ماں دی اقلیتاں اُتے مجلس وچ شرکت کرنے کیوجہ دریافت ، کہندی نيں کہ انہاں دے خاندان نے سور دا گوشت یا خول مچھلی نئيں کھادی تے انہاں دے دادا نے ہمیشہ نیلے رنگ ٹوپی پہندے سن ۔ [۲۰]
ہمعصر ربیائی یہودیت دے ڈھانچے وچ ، یہودیت دی شجرہ مادری دے ذریعے ترسیل غالب اے، جدوں کہ چینی یہود نے اپنی ترسیل یہودیت شجرہ پدری اُتے مبنی رکھی۔ اس دے نتیجے وچ ،اسرائیلی شہریت حاصل کرنے دے لئی واپسی دے قانون دے تحت انہاں نوں اقبال یہودیت توں گزرنا پڑدا اے۔
یہودی سیاحاں دے نال رابطے دے بعد، کائیفنگ دے کچھ یہود عالمی یہودیت دے مرکزی دھارے توں فیر توں جڑگئے نيں ۔ [۲۱] حال ہی وچ کائیفنگ یہود دی نسل دے اک خاندان نے باقاعدہ طور اُتے یہودیت قبول کر کے اسرائیلی شہریت حاصل کيتی۔ [۲۲] انہاں دے تجربات دستاویزی فلم، کائیفنگ، یروشلم وچ بیان کیتے گئے نيں۔ [۲۳] 20 اکتوبر 2009ء نوں کائیفنگ دے یہودکی پہلی جماعت شوئے اسرائیل تنظیم (اسرائیل نوں لوٹانے والے) دے علیا آپریشن دے تحت دی طرف اسرائیل پہنچی ۔ [۲۴][۲۵][۲۶]
21 ويں صدی وچ ، چینی یہودی ادارہ تے شوئے اسرائیل نے کائیفنگ، چین استاداں بھیجے تاکہ اوہ دلچسپی رکھنے والے کائیفنگ دے یہود نوں انہاں دے یہودی ورثہ دے بارے وچ سکھاواں۔ جداں کہ امریکی یہودی۔عیسائی پہل کار ٹموتھی لرنر دے آغاز کردہ کم اُتے تعمیر کرن۔ حوالےدی لوڑ؟ پر، 2014ء وچ حکام نے یہودی اسکول تے 2015ء دے موسم گرما وچ دونے تنظیماں نوں بند کرکے استاداں نوں کڈ دتا، اس یہودی طبقہ دے اجتماعات اُتے پابندی لگائی گئی، کائیفنگی یہود متعدد عجائب گھراں نوں زائرین دے لئی بند کر دتا گیا، یہود دے برجماعت دوراں اُتے امتناع عائد کيتی گئی تے کنیسہ نوں وی بند کيتا گیا۔ حکام دے نال مشکلات آمدہ سالاں تک جاری رہی۔ [۲۷] یہودی نسل پرست تے کائیفنگ یہود دے حمایتی فی الحال چین دے حکام توں کائیفنگی یہود دی قدیمت تے غیر معمولیت منوانے دے طریقےآں دی تلاش وچ نيں تاکہ انہاں وچوں دلچسپی رکھنے والےآں نوں انہاں دی اپنی چینی یہودی زندگی اُتے عمل کرنے دی اجازت دتی جائے۔ [۲۸]
کائیفنگ دی دستاویزات
سودھوکائیفنگ یہود دے تحریر کم وچوں بوہت گھٹ بچ سکیا اے ۔ پر، اک اہم حصہ ، اوہایو دے عبرانی یونین کالج دی کتب خانہ وچ رکھیا گیا اے۔ [۲۹] اس کم دے مجموعہ وچ چینی حروف وچ لکھی گئی یہودی دعائیہ کتاب سدر تے عبرانی حروف وچ لکھی بائبل دے وی سی۔ عبرانی حروف تہجی اس وچ قابل ذکر اے، جدوں کہ بناوٹی طور پہ اس وچ حروف علت نوں استعمال کيتا گیا ،جو یقیناکسی ایداں دے شخص نے واضح طور اُتے نقل کيتا گیا جو انہاں نوں نئيں سمجھدا سی۔ اگرچہعبرانی حروف صحیح استعمال ہوئے نيں، حروف علت بے ترتیب طور اُتے رکھے گئے نيں، جس دی وجہ توں لکھیا ہويا متن بے معنی معلوم ہُندا اے۔ چونکہ جدید عبرانی عام طور اُتے حروف علت دے بغیر تحریر کيتا جاندا اے، اک معتبر عبرانی گو انہاں حروف نوں نظرانداز کرسکدا اے، کیونجے کچھ انشائیہ غلطیاں دے نال حروف صامت (حروف غیر علت)صحیح طریقے توں لکھیا جاسکدا اے۔ برطانوی کتب خانہ وچ کائیفنگ کنیسہ دے بائبل دا اک پلندہ موجود اے ۔ [۳۰]
تنازعات
سودھوکندہ کاریِ سنگِ کائفینگ
سودھوکندہ کاریِ سنگِ کائفینگ وچ : قدیم چین وچ یہودی طبقہ دی وراثت ، عبرانی تریخ تے چینی مذہب دے استاد طبیرو ویزنے کائفینگ یہود دے چھڈے ہوئے 1489ء ، 1512ء تے 1663ء دے سنگی ستوناں دا اپنا ترجمہ پیش کيتا ۔ اس ترجمے توں اخذ کردہ نويں معلومات دے مطابق، ویز نے نظریہ پیش کيتا کہ 6 صدی ق م دے اسیری بابل دے بعد، مایوس لاوی تے کاہن عزیر ؑ توں جدا ہوکے شمال مغربی بھارت وچ آباد ہوئے۔ 108 ق.م توں کچھ عرصے پہلے ، یہود نے چین دے گانسو صوبے ہجرت دی تے چین دے جنرل لی گوانگ نے انہاں نوں دیکھیا ، جو ہان راج دی سرحداں نوں وسعت دینے دے لئی بھیجیا گیا سی۔ صدیاں بعد یہود نوں عظیم انسدادِ بدھمت دے دوران (46-845ء) دے دوران چین توں کڈ دتا گیا سی، جتھے اوہ نینگشیا دے علاقے وچ رہندے سن ۔ ویزز دا مننا اے کہ اوہ بعد وچ سانگ راج دے دوران چین واپس آئے جدوں اس دے دوسرے حکمران تائےژانگ نے غیر ملکی دانشوراں دی حکمت دی تلاش وچ اک فرمان جاری کيتا۔ [۹]
کتاب دے تجزیہ وچ وکیل تے کائفینگ یہودی برادری دے حمایتی ارون م. برگ، نے دعوی کيتا کہ ویز نے کئی مذہبی دستاویزات جداں تورات ، ہگادہ ، نماز دیاں کتاباں نوں اپنے مقالے وچ نئيں شامل کيتا سی تے صرف اس نے سنگی ستون اُتے انحصار کيتا۔ اس طرح دے دستاویزات دی تریخ دا موٹے طور اُتے اندازہ ظاہری تے تحریری خصوصیات توں لگایا جاندا اے ۔ اگرچہ اوہ سنگی ستون وچ مستعمل فارسی لفظاں دا حوالہ دیندا اے ، ویزز نے اپنے مقالے وچ اس تحقیق نوں شامل نئيں کيتا کہ عبادتی دستاویزات دی یہودی-فارسی بولی کدوں پہلی دفعہ اس دے مقالے وچ استعمال ہوئی ۔ یہودی-فارسی بولی نوں سب توں پہلے وسطی ایشیا وچ 8 ويں صدی دے دوران ترقی ملی، [۳۱] جو مصنف دے یہود دے چین وچ داخل ہونے دے مفروضے دے کافی عرصہ بعد اے ۔ برگ انہاں تن سنگی ستوناں اُتے لکھادی تے کندہ کاری دی تاریخی ساکھ اُتے وی سوال کردا اے۔ اوہ انہاں دی تعین زمانہ وچ سہو دی مثال دیندے کہندے نيں یہودیاں دا دعوی سی کہ 1163ء وچ منگ راج دے حکمران نے کنیسہ تعمیر کرنے دے لئی زمین ہبہ دی ۔ [۳۲]
کائفینگ یہود دی توثیق
سودھو2004ء وچ لندن دے اوریئنٹل تے افریقی مطالعہ دے اسکول دے تحقیقاتی رکن ڈاکٹر زن ژہو نے ، کائفینگ برادری دی صداقت دے بارے وچ اپنے شکوک شائع کیتے۔ [۳۳] ژہو نے اس گل اُتے زور دتا کہ یہودی دی ظاہری موجودگی زیادہ تر مغربی ثقافتی بناوٹ سی، [۳۰] جو جیمز فین 1840ء دی تحریر چین وچ یہودی تے 1874ء دی تحریر چین وچ یہود دی یتیم کالونی [۳۴] جس دی ابتدائی تحقیق 17 ويں صدی مسیحی مبلغین دی یاداشتاں اُتے مبنی سی۔ [۳۳] اوہ اپنے بیان نوں برقرار رکھدی نيں کہ 1851ء تک برادری دے پاس کوئی تورات دا پلندہ نئيں سی، جدوں اوہ اچانک نمودار ہوئے تاکہ مغربی آرزومنداں نوں فروخت کیتے جاواں۔ [۳۳] اوہ ایہ وی دسدی نيں کہ کنیسے دے نقشے مغرب وچ تراشے گئے کیونجے اوہ بالکل وی اصلی نئيں معلوم ہُندے تے ایہ کہ کائفینگ یہودی برادری دے بارے دعوی کيتا جاندا اے کہ پہچانے جانے توں پہلے ہی یہودی رسومات اُتے عمل پیرا سن ۔ زن ژہو دا اخذ کردہ نتیجہ ایہ اے کہ کائفینگ برادری کسی وی معقول حس وچ یہود نئيں سن ۔ [۳۳] اُتے زہو کے مفروضہ نوں کائفینگ یہودسے منسوب تاریخی مصنوعات دے ثبوت رد کردے نيں، جو ہن ٹورنٹو دے شاہی عجائب خانہ وچ نيں یا یہود دے اولاد دی یاداشتاں دے دوام وچ نيں۔ [۳۵]
حالیہ اکتشافات
سودھویو پینگ نے مکمل طور اُتے سانگ راج وچ یہودی داخلے دے نظریہ نوں مسترد کيتا، [۳۶] جسنوں بوہت سارے چینی دانشوراں نے وڈے پیمانے اُتے اس نظریہ نوں قبول کيتا اے۔ ماہر صینیات چن چانگچی تے وے قیانزی نے ایہ استدلال کيتا کہ یہود 998ء وچ چین گئے، جداں کہ سانگ کی تریخ لکھدی اے کہ سال 998ء راہب(مونک) نی - وے (僧 你 尾 尼) تے ہور افراد نے بھارت توں ست سال سفر کر کےحکمران سانگ زینزونگ نوں خراج عقیدت دی۔ اوہ ایہ کہندے نيں کہ نی- وئے نی بدھ مانک نئيں بلکہ یہودی ربی سی۔ [۳۷][۳۸] ژانگ قیانہانگ تے لیو بیلو نے بطور ثبوت سانگ تریخ وچ اک روداد دا حوالہ وی دتا کہ یہودی تارکین دی اک وڈی آبادی نی-وائے-نی دے نال 20 فروری 998ء نوں بھارت توں کائیفینگ پہنچے۔ [۳۹] پر، سانگ راج وچ مانک (راہب) ذہی-پین (志 磐) دی تالیف کردہ بدھ کتاب فو-زوٹونگ-جی (佛祖 统计 بدھ جنتری) وچ محتاط تحقیق دی بنیاد پر، یو پینگ مندرجہ ذیل بیان نوں تلاش کيتا: "998ء وچ ، مرکزی بھارتی راہب نی - وے- نی (沙门 你 尾 抳) مع ہور چین وچ سانگ حکمران ذہن زونگ توں بدھمت دی نوادرات، صحیفے، بنیان(ربڑ) دے پتے تے بیج سمیت ملنے آئے۔ [۴۰] کتاب نے سنگ نی وے نی (僧) دی بجائے شہ مین (沙门) نی - وے- نی دی اصطلاح استعمال کیتی ، جداں کہ سانگ دی تریخ وچ درج اے، اگرچہ دونے لفظاں دا مطلب چینی زبان وچ "بدھ مانک(راہب)" اے۔ اس دے باوجود، نی - وے- نی نے اپنے نال مغربی کپڑا نئيں لیایا سی تے ایہ کہ اوہ یہودی راہب نئيں سی۔ [۳۶]
یو پینگ نے یوآن داخلے دا نظریہ تجویز کيتا کائیفینگ لوک حوئی قوم (مسلماناں) دے نال منگول یوآن راج وچ چین وچ داخل ہوئے، کیونجے چینی تاریخی ذرائع منگول آن یوآن راج تک چین وچ یہود دی موجودگی دا ذکر نئيں کردے ۔ [۴۱] اوہ استدلال کردا اے کہ کائیفینگ یہودی فارس توں سن ۔ [۳۶]
1679ء دے سنگی ستون اُتے درج اک جملہ کسی یہودی چاؤ قوم دے آن ڈو لا بطورجن یائی گوونگ (锦衣 公) دا ذکر کردا اے ، یو نشان دہی کردا اے کہ کنیسہ اِبتداً تعمیر ہويا ناکہ اوہ بعد یعنی1421 ء وچ مرمت کےذریعے توں بحال ہويا۔ تے ایہ کہ 1489ء دے کندہ کاری اُتے لکھیا سانگ راج دا آن ڈولا تے منگ راج دا آن چنگ ، دراصل اک ہی شخص سی۔ کائفینگ دی یہودی لی قوم دے جینیاتی نسبی سلسلے دی اک کتاب "پئین دی دفاع دی ڈائری (روزنامچہ)" دے مطابق ، اوہ تشخیص کردا اے کہ اولین ترین تے قابل بھروسا یہود دے کائفینگ وچ آمد دی تریخ منگ راج دے ہونگ وو دور (98-1368ء) وچ ملدی اے ۔یو ایہ وی دعوی کردا اے کہ منگ راج دی شروعات وچ سمو قوم (色目人) دے خلاف فرق روا رکھنے تے جبری ثقافتی تسلط دی پالیسی نے کائفینگ قوم دی چینی آبادی وچ تبدیلی نوں ہور تیز کيتا۔ یہود نے چین وچ آبادکاری دا تاثر منگول یوآن راج توں سانگ راج ، ہان راج حتی کہ ژو راج تک بتلانے اُتے زور دتا تاکہ یہود دی چین وچ موجودگی مسلم ہان قوم دے عرصہ دے مساوی ثابت دی جاسکے تے انہاں نوں یہود مخالف امتیازی سلوک دا سامنا نہ کرنا پئے ۔ [۳۶]
کتاباں تے فلماں
سودھوادبی حوالے
سودھوامریکی ناولن گار پرل س بیک ، جو چین وچ پلی بڑھی تے چینی بولی وچ رواں گفتار سی، نے اپنا اک تاریخی ناول ( پیونی )چینی یہودی برادری اُتے ترتیب دتا۔ ایہ ناول چینی ثقافتی قوتاں دی یہود دی جداگانہ شناخت نوں آہستہ آہستہ مدہم کرنے تے باہمی ازدواج اُتے لکھیا گیا اے ۔ عنوانی کردار، چینی کنیزپیونی اپنے مالک دے بیٹے داؤد بن عزیر نال محبت کردی اے، لیکن اپنی نچلی حیثیت دی وجہ توں اس نال شادی نئيں کرسکدی۔ آخر وچ اوہ اُچے طبقہ دی چینی خاتون نال شادی کردا اے، جس توں اس دی ماں مضطرب رہنے لگتی اے جسنوں اپنی خالص نسل تے غیر منقولہ نسل اُتے فخر ہُندا اے۔ باقی ماندہ ناں ، جداں "چننے ہوئے پٹھے دی سڑک" تے رواجات جداں سور دا گوشت کھانے توں اجتناب، دی موجودگی ناول بھر اُتے حاوی نيں۔
براڈوے موسیقانہ چو کھیم اک افسانوی کہانی اے جو کائفینگ یہودی برادری دے گرد گھمدی اے۔ نمائش وچ ، یورپی اداکاراں دا اک گروہ چیو کیم دی کہانی پیش کرنے دے لئی چینی فنکاراں دے اک طائفہ وچ شمولیت اختیار کردا اے۔ جو اک دانشور ہُندا اے تے اپنی بیوی روز تے بیٹی لوٹے دے نال، اپنے آباءواجداد دے بارے وچ جاننے تے لڑکی دے لئی شوہر تلاش کرنے دے لئی کائفینگ دا سفر کردے نيں۔
دستاویزی فلماں
سودھومؤرخ مائیکل وڈ اپنی 1992ء دی دستاویزی سلسلہ ورثہ (لیگیثی) ماں کائفینگماں اک چھوٹی سی گلی وچ چلدا اے جسنوں اوہ کہندا اے کہ " صحیفےسکھانے والے فرقہ دی پٹڑ ی "، یعنی یہود۔اس نے نشاندھی کہ کہ اج وی کائفینگ وچ یہودموجود نيں ، لیکن "موجودہ سیاسی تناظر وچ " اوہ خود نوں ظاہر کرنے توں ہچکچاندے نيں۔ دستاویزی فلم دی کتاب دسدی اے کہ داخلی دروازےآں اُتے ہن وی مزوزا تے کمرےآں وچ شمعدان دیکھیا جاسکدا اے ۔ ايسے طرح، کینیڈا دے فلم ساز سمچا یعقوبوچی ،"اپنی دستاویزی فلم دس گمشدہ قبیلے دی کھوج" ماں ، اک بزرگ کائفینگ یہودی دے گھر دا دورہ کردا اے، جو کائفینگ یہود دی حالیہ تریخ دی وضاحت کردا اے، اسنوں کچھ پرانی تصاویر دکھاندا اے تے اپنی شناختی دستاویزات جو اسنوں یہودی نسلی گروہ دا اک رکن ظاہر کردیاں نيں ۔ اک حالیہ دستاویزی فلم، کائفینگ ماں منیان ، کچھ یہودی سیاح دے دورہ چین دے دوران موجودہ کائفینگ یہودی برادری دا احاطہ کردی اے ۔ [۴۲]
ہور ویکھو
سودھوہور پڑھئیے
سودھو- انسن لیٹنر تے اردن کاغذ، چینی یہودیاں کی کیفینج: ایڈنشن تے اینڈریوشن دا اک میلینیم (لیکنٹننگ کتاباں، 2017).
- Loewe, Michael (1988). "The Jewish Presence in Imperial China". Jewish Historical Studies 30: 1–20.
- پیٹرکیا M. انجکشن (ed. )، مشرقی گیٹ دا کیفینگ: چین ، چین سینٹر، یو این منیئنٹا، 1992 دے اندر اک یہودیاں دی دنیا ، 1992، ISBN [[Special:BookSources/978-0-9631087-0-8 .
- اردن پیپر (2012)، کیفینگ یہودی یہودیاں، 1000–1850 (وائلڈ لاریئر یوپی).
- مائیکل پولک، منارائنس، یہودیاں تے مشنریاں: یہودی سلطنت وچ یہوواہ تجربے ((نیویارک: وییتیریل، 1998)، ISBN [[Special:BookSources/978-0-8348-0419-7 .
- شلومی رسکین، "چینی یھودی دے بارے وچ اک بائبل"، مووریٹیٹ اسرائیل (جرنل آف یہودیاں، صیہونیزم تے الریز-اسرائیل)، نمبر 3 (ستمبر 2006)، پی پی. 60-85.
- سڈنی شاپرو، پرانے چین وچ یہودیاں ، چین دے ماہرین دی طرف توں مطالعہ ، (نیویارک: ہپکوینئر کتاباں، 1984)، 2001 ISBN [[Special:BookSources/978-0-7818-0833-0 .
- چیم سیمون، کیفینگ چین دے یہودیاں دی طرف توں یہودیاں دے مذہبی مشاہدے (چین جوڈوک انسٹی ٹیوٹ، 2010).
- ولیم چارلس وائٹ، چینی یہودیاں ، دوسرا ایڈیشن (نیو یارک: پیرون، 1966).
- Xu Xin، یہودی Kaifeng، چین ، (جرسی سٹی: KTAV، 2003)، ISBN [[Special:BookSources/978-0-88125-791-5 گوگل دیاں کتاباں .
- Xu Xin، چینی یہودیاں دی کیفینگ دے کنودنتیاں ، (ہاکوکن: KTAV، 1995)، آئی ایس بی بی گوگل کتاباں .
باہرلے جوڑ
سودھو- Kaifeng یہودی دی ویب سائٹ (Guo یان، اک Kaifeng یہودی دی طرف توں بنایا) Archived 2013-11-10 at the وے بیک مشین
- کیفاگ یہودیاں: انہاں دے آبائیاں نے کیوں چین (جو منبع دستاویزات وچ شامل انگریزی ترجمہاں نال تعلق رکھدے نيں) دے نال آیا
- یہودی کافینگ
- چین جوڈویک انسٹی ٹیوٹ
- برگ، ارون ایم. " کیفین دے یہودیاں دے درمیان ." یہودیاں: یہودی زندگی تے خیال ، موسم سرما، 2000 دی اک سہ ماہی جرنل . کینیا کالج وچ میزبان
- Demsky، ہارون (ایڈیٹر). انہاں توں آفریدی یہودی آنومیٹسٹسٹ حجم 4 وچ نامیاندی مطالعہ نيں . بار-آلان یونیورسٹی پریس ، 2003. - کیفاینگ یہودیاں دے نام، کینیا کالج وچ میزبان نيں
- چارہیل ڈینیل ٹینی دے مقالے توں کیفینگ وچ یہودی کالونی اُتے نوٹس
- یہودی کمیونٹی دی کیفین، Archived 2018-06-17 at the وے بیک مشین بیت ہٹفٹسٹ وچ یہودیاں دے میوزیم
- ↑ Winer، Stuart. «5 Chinese women immigrate to Israel, plan conversion». Times of Israel. دریافتشده در ۲۰۱۸-۱۲-۱۹.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Fishbane, Matthew (March 30, 2010). "China’s Ancient Jewish Enclave". http://travel.nytimes.com/2010/04/04/travel/04journeys.html?pagewanted=all. Retrieved on 2012-02-01.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.(Original from the University of Michigan)
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found..
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found..
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ Ricci 1953, p. 109.
- ↑ ۹.۰ ۹.۱ Weisz, Tiberiu. The Kaifeng Stone Inscriptions: The Legacy of the Jewish Community in Ancient China. New York: iUniverse, 2006 (سانچہ:آئی ایس بی این) Google books
- ↑ ۱۰.۰ ۱۰.۱ مسیحی مہم جوئی دے نال، سنساس ، پی. گیلریر دے انگریزی ترجمہ وچ (1953)
- ↑ ۱۱.۰ ۱۱.۱ ۱۱.۲ ۱۱.۳ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ "The Sino-Judaic Institute". http://www.sino-judaic.org/. Retrieved on 20 April 2016.
- ↑ Jüdische Nachrichten. "Youtai – Presence and Perception of Jews and Judaism in China". http://www.judentum.net/geschichte/china-1.htm. Retrieved on 20 April 2016.
- ↑ "Are There Really Jews in China?: An Update". http://www.jcpa.org/dje/articles2/china.htm. Retrieved on 20 April 2016.
- ↑ "China Virtual Jewish History Tour". https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/vjw/chinajews.html.
- ↑ "Hadassah Magazine". https://web.archive.org/web/20090123134138/http://www.hadassah.org/news/content/per_hadassah/archive/2005/05_DEC/feature_kaifeng.asp.
- ↑ ایپیسٹن، مارام، امریکی یہودی یہودیاں کے. حجم 1، تاریخی تے متوازن نظریات (جائزہ) ، چین دا جائزہ بین الاقوامی - جلد 7، نمبر 2، 2000 گر، پی پی 453-45
- ↑ "CHINESE WRITER STUDIES JEWISH ROOTS". 18 June 1985. https://www.nytimes.com/1985/06/18/us/chinese-writer-studies-jewish-roots.html. Retrieved on 20 April 2016.
- ↑ Kaifeng Jews Celebrate Hannukah یوٹیوب اتے
- ↑ چین دے اک پنڈ سے. یروشلم وچ شادی کيتی چھت پر . ارٹز 7
- ↑ "箱根の楽しみ方ガイド". https://web.archive.org/web/20180420173601/http://kaifengjerusalem.com/. Retrieved on 20 April 2016.
- ↑ کیفینگ توں کیببٹمیم سے . یروشلیم پوسٹ
- ↑ چینی یہودی یہودی اسرائیل ، یہوواہ ٹیگرافک ایجنسی نیوز سروس، 10 // 26/09 وچ پہنچدے نيں .
- ↑ اسرائیلی یشوو وچ کیفاینگ یہودیاں دا مطالعہ ، پورے آرتھوڈوکس تبدیلی دے راستے پر، ست وقف چینی یہودیاں نے منصوبہ بندی کرنے دا ارادہ رکھ رکھیا اے کہ اوہ اپنے دورۂ اجازتاں نوں علاحدہ ویزا دے لئی اسرائیل دا دورہ کرن تاکہ اوہ مستقل طور اُتے اسرائیل دا دورہ کرن، ربیکا بیٹن، 08/24/10.
- ↑ Ty Joplin، سی سی پی دا قیفین یہودیاں دی ٹنی کمیونٹی ، کتر موسم سرما ، 17 جنوری 2019 نوں خاموش کر رہیا اے .
- ↑ انسن لیٹنر، "بقا تے بحالی دے درمیان: کفینگ-یہودی شناخت دے بارے وچ یہودی یہودی اثرات دا اثر،" انسن لیٹنر تے اردن کاغذ وچ ، چینی یہودیاں دا کیفینج: ایڈاپریشن تے برداشت دا اک ملین (لیکنٹنٹن کتاباں، 2017)
- ↑ Dalsheimer Rare Book Exhibit Error in webarchive template: Check
|url=
value. Empty.. Jews of Kaifeng Manuscripts - ↑ ۳۰.۰ ۳۰.۱ "Sacred Texts: Kaifeng Torah". https://web.archive.org/web/20160304112736/http://www.bl.uk/onlinegallery/sacredtexts/kaifengtorah.html. Retrieved on 20 April 2016.
- ↑ روتھ، نورمون. قرون وسطی یہودی رہتل: اک انسائیکلوپیڈیا. Routledge، 2002، پی. 394
- ↑ کافینگ پتھر دا نسخہ دا جائزہ 09-26-2009 نوں حاصل
- ↑ ۳۳.۰ ۳۳.۱ ۳۳.۲ ۳۳.۳ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ چین وچ یہودیاں دی یتیم کالونی ، 1874
- ↑ اردن دا کاغذ ملاحظہ کرن، "کیفین یہوداہ دے علوم، 1000-1850" (ویلیفڈ لوریئر یوپی، 2012)؛ زو Xin، "کافینگ چین دے یہودیاں" (KTAV، 2003)؛ سڈنی شاپرو، "پرانے چین وچ یہودیاں" (ہپکوئنر، 2001)؛ انسن لیٹنر تے اردن دا کاغذ، "چینی یہودیاں دا کیفینگ" (لیکنٹن کتاباں، 2017)؛ تے چیم سیمون، "کیفینگ چین دے یہودیاں دی طرف توں یہودیاں دی مذہبی مشاورت" (چین جوڈوک انسٹی ٹیوٹ، 2010).
- ↑ ۳۶.۰ ۳۶.۱ ۳۶.۲ ۳۶.۳ Yu, Peng (Autumn 2017). "Revising the date of Jewish arrival in Kaifeng, China, from the Song Dynasty (960–1279) to the Hung-wu period (1368–98) of the Ming Dynasty". Journal of Jewish Studies LXVIII (2): 369–86..
- ↑ چن، چانگکی. 'شاہسٹ مونک یا یہودی ربیبی'؟، شاپرو (ایڈ.)، پرانے چین وچ یہودیاں ، پی پی 139-42
- ↑ وی، Qianzhi. 'کیفینگ وچ یہودی تصفیہ دی تریخ دی تحقیقات'، تاریخی ماہانہ 5 (1993)، صفحہ 36-41؛ پی. 39.
- ↑ ژانگ، Qianhong تے لیو، Bailu. 'ہنن یونیورسٹی دے جرنل 46: 6 (2006)، پی پی 97-100؛ جرنل اسٹین آرٹیکلز توں کیفینگ یہودیاں دی سماجی حالت اُتے اک مطالعہ؛' پی. 97.
- ↑ Zhi-pan، فو-زو ٹونگ-جی (بوہا المبارک)، وول. 44؛ فو-زو ٹونگ-جے سی بیٹی اے الیکٹرانک ورژن وچ ((چینی بودھسٹ الیکٹرانک ٹیکسٹ ایسوسی ایشن، 2002)، پی. 444، http://buddhism.lib.ntu.edu.tw/BDLM/sutra/chi_pdf/sutra20/T49n2035.pdf
- ↑ چن، یوآن. زو وو (ایڈ.) وچ ، 'اسرائیلی مذہب دا مطالعہ' چن چن یوآن (شنگھائی: شنگھائی پیپلز پبلشنگ ہاؤس، 1981)، پی پی 84 - 5 دی طرف توں منتخب تاریخی مضامین .
- ↑ «Minyan in Kaifeng: A Modern Journey to an Ancient Chinese Jewish Community». دریافتشده در ۱۴ جون ۲۰۱۶.