حوئی لوک
حوئی لوک چین دا اک مسلمان نسلی گروہ اے ، جنہاں چوں بوہت سارے شاہراہ ریشم دے تاجراں دی اولاد نیں ۔
اج دے چین چ حوئی لوک سرکاری طور تے 56 تسلیم شدہ نسلی گروہاں چوں اک نیں ، جنہاں چ چینی شہریاں نوں ونڈیا گیا اے ۔ چین دے مسلمان شروع توں ترک ، منگول تے ایرانی بولیاں بولدے نیں پے حوئی مسلماناں دی اکثریت چینی بولی بولدی اے ۔
حوئی لوک اتلے لہندے چین (نینگشیا ، کانسو ، چنگھائی تے زنجیانگ) چ وسدے نیں ، پر انہاں دے مختلف گروہ پورے دیس چ رہندے نیں ۔
زیادہ تر حوئی لوکاں تے ہان چینی لوکاں دی ثقافت اک اے سوائے اس دے کہ حوئی اسلام دے منن آلے نیں ۔
ہوئی لوک
سودھوہوئی لوک مختلف نسلاں دے لوکیں نیں، پر زیادہ تر ایہ عرب، ایران، وسطی ایشیا اتے منگولیا توں نیں۔ ایہ لوک چین دے ہر حصے وچ رہندے نیں۔ ایہناں نے ستویں صدی عیسوی دے شروع وچ آونا شروع کیتا سی جدوں اوہ تاجر بن کے آۓ سان یا اوہناں نوں سپاہی بنا کے لیایا گیا سی۔ چودھویں صدی عیسوی دے ادھ وچ ایہناں نوں ہان چینی لوکاں نال شادی بیاہ کرن اوپر مجبور کیتا گیا سی، تے ایس لئی اوہ چینی بھاشا بولدے نیں اتے اوہناں دا واتا ورن تے اوہناں دیاں مسیتاں چینی نیں۔ چین دی دوجیاں مسلم اقلِیتاں ہوئی لوکاں دی چینی سنسکرتی نوں چنگا نئیں جاندیاں۔
عام طور تے ہوئی لوک وسطی/مرکزی ایشیائی لوکاں وانگوں آلکسی نئیں، سگوں عام چینیاں وانگوں تجارت کرن اتے پیسہ کمان نال ڈاڈھا موہ رکھدے نیں۔ تبتیاں وانگوں اوہ چاقو کول رکھدے نیں اتے ایس نوں ورتن وچ بڑے ہُشیار نیں۔ ایہناں دے دو وڈھے ٹولے نیں۔ پچھمی ہوئی ننگزیا، دکھنی گانسو، اتے پوربی چنگھائی جس دی سرحد امدو(اتری پوربی تبت) نال لگدی اے وچ رہندے نیں؛ جد کہ پوربی ہوئی سارے اتری چین اتے اندرلے منگولیا وچ کھلرے ہوۓ نیں۔
پچھمی ہوئی لوک
سودھوپچھمی ہوئی لوکاں اندر اسلام اک ایکتا پیدا کرن والی شکتی وانگوں قائم اے اتے ہور پھیل رہیا اے۔ جوان اتے بڈھے دونویں مسیتے جاوندے نیں جو اک سماجی میل دے استھان دا کم دیندی اے جتھے لوکاں نوں اک دوجے بارے جانکاری دا موقع ملدا اے۔ ایغور دیاں مسیتاں نالوں ایہ مسیتاں زیادہ صاف ستھریاں اتے چنگے حال وچ نیں۔ ہوئی سنسکرتی راجدھانی لینگشیا وچ اسلامی مدرسیاں دے باوجود، جتھے سمادھی گورواں راہیں روائتی صوفی ٹولیاں نوں شکشا دتی جاوندی اے، پچھمی ہوئی لوکاں نوں اسلام بارے کوئی خاص جانکاری نئیں۔
اجوکے یگ وچ بدوبدی چینی واتا ورن لاگو کرن دی جیہڑی ریت چلی ہوئی اے ایس تھلے پچھمی ہوئی ایغوراں دی نسبت گھٹ ہی آۓ نیں، ہورے ایس لئی کہ اوہ پہلاں ہی چینی واتا ورن اپنا چکے ہوۓ نیں اتے خالص چینی بولی بولدے نیں۔ مثال دے طور تے، چھڑی اوہو ہی ایغور سوانیاں سِر اتے دوپٹہ لیندیاں نیں جو دکھنی سنکیانگ دے دور پار پنڈاں وچ رہندیاں نیں، جد کہ پچھمی ہوئی سوانیاں ہان چینی اکثریتی شہراں وچ رہندیاں ہوئیاں وی دوپٹے لیندیاں نیں۔
پوربی ہوئی لوک
سودھوپچھمی ہوئی لوکاں دے مقابلے تے پوربی ہوئی لوک زیادہ ریت رسم دے پابند نیں۔ بھاویں ایہناں دے لگ بھگ ۸۰ فیصد لوکیں، جوان اتے بڈھے، اسلام نوں مندے نیں، پر بوہت تھوڑے نماز دے پابند نیں۔ پوربی ہوئی لوک اج وی جانوراں نوں ذبح کر کے "حلال" کھاندے نیں اتے سور دا گوشت نئیں کھاندے۔ پر ایہناں وچوں کئی سگریٹ اتے شراب پیندے نیں جو قران دے خلاف اے۔ کجھ لوکیں رمضان دے روزے رکھدے نیں، پر مرداں وچوں بوہت گھٹ نیں جنہاں دیاں سنتاں ہوئیاں نیں، اتے سوانیاں برقع نئیں پاوندیاں۔
ہوئی لوکاں دی سوکھی دَشا
سودھودوجیاں غیر ہان اقلیتاں دی نسبت عوامی جمہوریہ چین وچ ہوئی لوکاں نوں زیادہ سوکھاں ملیاں نیں۔ ایس دی مڈھلی وجہ ایہ ہے کہ ایہناں لوکاں نے ہمیش سرت کولوں کم لیا اے، اتے سرکار نال سہمت رہے نیں۔ ایس آپس دی سہائیتا اتے اسلام اتے ماؤازم وچکار گوڑھے سانگھے، نالے لہندے ایشیا دے دیساں ولوں تجارتی سوکھتاں دے بدلے اسلام نوں ستکار دین اوپر زور دے نتیجے وچ چوکھیاں وڑیاں نویاں مسیتاں بنیاں نیں۔ ایہ مسیتاں اصل وچ ہوئی لوکاں نے بنائیاں نیں، ایغوراں نے نئیں۔
ہوئی لوکاں دی ہجرت
سودھوصدیاں توں ہوئی لوک تاجراں دے طور تے سارے چین وچ آباد ہو رہے نیں۔ ایتھوں تیکر کہ منگول یوآن راج ویلے مسلمان تاجر بیجنگ جان والے نذرگزار قافلیاں نال رل جاندے سان۔ ایس دے اُلٹ ایغور اتے تبتی مسلمان اپنے اپنے علاقیاں وچ ہی وکھ رہ گئے نیں۔ ایہناں وچکار ایہ انتر ہورے ایس لئی اے کہ ہوئی لوکاں دے وڈے وڈیرے تاجر اتے بھاڑے دے سپاہی سان۔ جد کہ تبتی اتے ایغور مسلمان دونویں اپنے موجودہ علاقیاں وچ اپنے دیس منگولیا اتے کشمیر توں نساۓ گئے مہاجر بن کے آۓ سان۔ ایس طراں اجوکے یگ وچ مسلمان تاجراں دی مرکزی تبت ول ہجرت ہوئی لوکاں دی تاریخ وچ کوئی نویں گل نئیں۔ ایہ گل انج نئیں کہ ہان چینی سرکار ایہناں نوں دھکے نال تبت وچ وسا رہی اے، بلک ایہ لوکیں تجارت لئی آپوں اودھر لگے جا رہے نیں۔
پچھمی ہوئی لوک نرے تبت اندر ہی نئیں پئے وسدے، سگوں گانسو اتے سنکیانگ دے ہر علاقے وچ ہان چینی وسنیکاں دے پہل کاراں دا کم پئے کردے نیں۔ اوہ ہر سڑک دے کنڈے تے دکاناں تے ڈھابے کھول لیندے نیں، اتے جدوں کسے علاقے وچ اوہناں دی نفری اک خاص حد تیکر اپڑ جاوندی اے تے فیر اوہ اک مسجد بنا لیندے نیں، دھرمی جوش ہیٹھ نئیں سغوں اک سماجی میل دے استھان دے طور تے۔ ہوئی لوکاں دی ایس آبادکاری توں نہ صرف تبتی خوش نئیں بلک ایغور وی ایس نوں چنگا نئیں جاندے۔ بھاویں اوتھے آون وچ چینی فوج اتے افسرشاہی نے پہل کیتی سی، پر ہان تاجراں اتے سوداگراں نے، جنہاں اندر ہوئی لوکاں والا جذبہ نئیں سی، چھڑی اوہناں دی رِیس کیتی اے۔
تبتی اتے ہوئی ذہنیتاں دا ٹاکرا
سودھوبوہت سارے تبتی لوک حالی وی ٹپری واساں والی سوچ رکھدے نیں، ازادی دی ڈاڈھی تاہنگ نال، تاں جے ازادی نال ایدھر اودھر آ جا سکن۔ عام طور تے اوہ اکو جیہا کم ہر روز کرنا پسند نئیں کردے۔ جے اوہ ہٹی چلان تے اوہ وی خاص رُت وچ ہی چلاوندے نیں، اتے اکثر چھٹیاں مناون، زیارتاں اوپر جاون یا سیر سپاٹے دے ویلے اپنیاں دوکاناں بند رکھدے نیں۔ ہندوستان وچ وی تبتی لوک (ٹھنڈی) رُت وچ ہندوستانی شہراں وچ ٹُر جاوندے نیں جتھے اوہ سویٹر ویچدے نیں، زیارتاں تے جاوندے نیں یا بودھی بھاشن سُندے نیں، اتے سال دا تھوڑا حصہ کم کردے نیں۔ ایس دے اُلٹ، ہوئی اتے ہان لوکاں نوں چھڑا کاروبار کرنا اتے پیسہ کمانا ہی چنگا لگدا اے اتے اوہ ہر دہاڑی سارا سال تڑکے ویلے6 بجے توں لے کے رات دس بجے تیکر اپنیاں دوکاناں اتے سڑک دے کنڈے ہٹیاں اوپر بیٹھے رہندے نیں اتے اوہناں نوں چھڈ کے کِدرے نئیں جاوندے۔
ہوئی لوک بڑے پھرتیلے اتے محنتی نیں، تے ایس پاروں اوہناں نے روائتی تبتی شیواں بناون اتے ویچن دا کم تبتیاں کولوں اپنے ہتھ لے لیا اے۔ تبتی ایہناں دا مقابلہ نئیں کر سکدے اتے لگدا اے کہ کرنا وی نئیں چاہندے۔ ہوئی لوک تبتی گہنے، تسبیحاں، اتے ہور دھرمی شیواں ، گھوڑیاں دا ساز سامان، چھتریاں، اون، قالین، گاون بجاون دے ساز، جوتیاں اتے سیویاں بناوندے نیں۔ ایس توں علاوہ تھاں تھاں قائم ڈھابے چلاندے نیں۔ ہان چینی تاجر مغروں آوندے نیں تے زیادہ تر اجوکیاں چینی شیواں جِویں دنداں دے برش اتے سستے چینی کپڑے ویچدے نیں۔
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- چین اسلامی ورثہ" Archived 2016-03-14 at the وے بیک مشین China Heritage Newsletter (Australian National University), No. 5, March 2006.
| وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: Hui people |
با ہرلے جوڑ
سودھوہان · گاؤشان · شی · گن · ماؤنان · ملام · لی · توجیا · یاؤ · یوانگ · بویوی · ڈونگ · گیلاؤ · میاؤ · سوئی · یی · اچانگ · بائی · بلانگ · دائی · ڈیانگ · ڈیرنگ · ہانی · جنگپو · جینو · لاہو · لہوبا · لیزو · مونپا · ناخی · نو · پیومی · چیانگ · تبتی · وا · ڈایر · ایونکس · منگول · اوروکن · نانائی · مانچو · کوریائی · بونان · ڈونگزیانگ · قازق · کرغیز · روسی · سالار · مونگور · چینی تاتار · اویغور · ازبک · سیبے · ایغور · حوئی