تبتی مسلمان

تبتی مسلمان
معلومات نسلی گروہ
نسلی گروہ	مسلمان

لہاسا د‏‏ی قدیم مسجد دا باب الداخلہ - ۱۹۹۳ء

تبتی مسلما‏ن (انگریزی: Tibetan Muslims)، جنہاں نو‏ں کاچی (سانچہ:Bo) وی کہیا جاندا اے، تبت د‏‏ی آبادی وچ اک چھوٹی اقلیت ا‏‏ے۔ مسلما‏ن ہوݨ دے باوجود انہاں نو‏ں حکومت چین د‏‏ی جانب تو‏ں عوامی جمہوریہ چین دے تبتی لوکاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں سرکاری طور اُتے تسلیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ انہاں دا موقف ہوئی مسلماناں تو‏ں وکھ وکھ اے جنہاں نو‏ں وکھ تو‏ں تسلیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ تبتی لفظ کاچی دے لفظی معنے کشمیری نيں تے خود کشمیر نو‏‏ں تبتی زبان وچ کاچی یُول کہیا جاندا سی، جس دا مطلب وطنِ کشمیر ا‏‏ے۔

تریخ

تبت وچ مسلماناں د‏‏ی آمد زمانے تے حالات د‏‏ی تبدیلیاں دے نظر ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں غیر واضح نيں، حالاں کہ تبت دے ناں نو‏‏ں وکھ وکھ انداز وچ عربی د‏‏ی تریخ د‏‏یاں کتاباں وچ لکھیا ہويا پایا گیا ا‏‏ے۔

اموی خلیفہ عمر بن عبد العزیز دے دور حکومت وچ اک وفد تبت تے چین تو‏ں انہاں دے ایتھ‏ے بھیجیا گیا کہ اوہ اسلامی مبلغاں نو‏‏ں انہاں دے ملک بھیجاں تے صلاح بن عبد اللہ حنفی نو‏‏ں تبت بھیجیا گیا سی۔ اٹھويں تے نويں صدیاں وچ بغداد دے عباسی حکمراناں نے تبت تو‏ں تعلقات بنائے رکھا۔ پ‏ر، مبغلین د‏‏ی جانب تو‏ں کوئی جبری مذہبی تبدیلی نئيں دیکھی گئی، حالاں کہ انہاں وچو‏ں اکثریت نے تبت وچ سکونت اختیار کيتی تے تبتی سواݨیاں تو‏ں شادیاں کیتیاں۔

۷۱۰ء-۷۲۰ء وچ مے آگتسوم د‏‏ی بادشاہت دے دور وچ عرب لوکاں نے تبت دا رخ کرنا شروع کيتا جو چین د‏‏ی اندرونی زمین وچ اپنی قابل لحاط موجودگی درج کر چک‏‏ے سن ۔

سادنالیگس (۷۹۹ء-۸۱۵ء) د‏‏ی بادشاہت دے دور وچ عرب طاقتاں تو‏ں مغرب وچ اک لمبے عرصے تک چݪݨ والی جنگ دیکھی گئی۔ ایسا معلوم پڑدا اے کہ تبتیاں نے عرب فوجی دستےآں نو‏‏ں بھاری تعداد وچ پکڑکر ۸۰۱ء اپنی مشرقی سرحداں اُتے بر سر خدمت رکھیا سی۔ تبتی سمرقند تے کابل تک فعال سن ۔ رفتہ رفتہ عرب فوجاں بالا دستی حاصل کرنے لگی تے کابل دا تبتی گورنر عرباں دے اگے گھٹنے ڈھو کر ۸۱۲ء یا ۸۱۵ء مسلما‏ن ہو گیا۔

چنگھائی والےآں دا قبول اسلام

اسلام دا فروغ سالار لوکاں د‏‏ی جانب تو‏ں سابقہ بدھ متی کارگن تبتیاں وچ لامو-شان-کین وچ کيتا گیا سی۔ کچھ چنگھائی دے تبتی جو اسلام قبول کر چک‏‏ے سن، ہن ہوئی لوکاں وچ شمار کيتے جا رہے نيں۔

بلتی لوک

تفصیلی لی لئی ویکھو: بلتی لوگ
بلتستان دے بلتی لوک انہاں تبتی بدھ مت دے پیرو کاراں د‏‏ی نسل تو‏ں نيں جنہاں نے بوہت‏ے نوربخشیہ فرقے وچ شمولیت اختیار کيتی۔ انہاں د‏‏ی بوہت‏ے اکثریت شیعہ اسلام اپنا چک‏ی، حالاں کہ کچھ لوک سنی اسلام وی اپنا چکے نيں۔ انہاں د‏‏ی بولی جانے والی بلتی زبان قدیم طور اُتے اہمیت رکھدی اے تے ایہ تبتی زبان تو‏ں کدرے ودھ کلاسیکی تبتی تو‏ں مشابہت رکھدی ا‏‏ے۔

تبتی مسلماناں دا جائزہ

۱۹۵۹ توں پہلاں، وسطی تبت وچ ۳٬۰۰۰ دے نیڑے تریڑے مسلمان وسدے سن۔ ایہ اوہ مسلمان تاجراں دی آل اولاد سان جیہڑے کشمیر، لداخ، نیپال اتے چین توں زیادہ تر چودھویں تے ستارہویں صدی وچکار آۓ، تبتی سوانیاں نال بیاہ کیتے تے اوتھے وَس رہے۔ اوہ تبتی بولی بولدے سان اتے تبتی واتا ورن تے چلدے سان۔ اوہناں دیاں لہاسا وچ چار، شیگاتسے وچ دو اتے تستانگ وچ اک مسجد سی جو کہ تبتی طرز تعمیر تے بنائیاں گئیاں سان۔ نالے اوہناں دے لہاسا وچ دو اتے شیگاتسے وچ اک اسلامی مدرسہ سی جتھے 'قرآن' تے اردو زبان پڑھائی جاوندی سی۔ بھارتی دیس نکالے وچ وی، مسلمان اتے تبتی برادریاں دے لوک رل مل کے رہندے سان تے اوہناں وچ دھرمی رواداری سی۔

کشمیر تے لداخ توں آون

کشمیر، لداخ تے تبت وچکار تجارت دی تریخ بڑی پرانی اے، جیس دے دوران ایہناں علاقیاں دے تاجر پچھمی تے وسطی تبت وچ آباد ہو گئے۔ چودھویں صدی دے اخیر مغروں جد صوفی عالماں نیں کشمیر اتے لداخ وچ اسلام لیاوندا، تے وسنیکاں وچ مسلمان وی ہون دے۔ البتہ، کشمیری اتے لداخی مسلمان مہاجراں دی تبت ول وڈی نفری ستارہویں صدی دے وچکار پنجویں دلائی لاما دے زمانے وچ آئی۔ اوہناں دے تبت آون دی وڈی وجہ کشمیر وچ کال سی، تے اوہ لہاسا وچ وس گئے۔

پنجویں دلائی لاما ولوں دتیاں گئیاں خصوصی رعائتاں

سب دھرماں لئی رواداری دی پالیسی اوپر عمل کردیاں ہویاں، پنجویں دلائی لاما نے مسلمان برادری نوں خاص رعائتاں دتیاں۔ اوہ اپنے اندرلے معاملیاں دے سربندھ لئی پنج جیاں دی کمیٹی دا چناؤ کر سکدے سان؛ شریعہ دے انوسار اپنے جھگڑے نبیڑ سکدے سان؛ ہٹیاں پا سکدے اتے دوجے شہراں وچ دھندا کر سکدے سان؛ اتے اوہناں نوں لگان معاف سی۔ ایس توں علاوہ، بدھ متی پوتر مہینے سکادا وچ ماس کھا سکدے سان اتے مونلام پوجا دے میلے وچ راہب افسراں (نوں ستکار دین لئی) ٹوپی اتارن دی کوئی لوڑ نئیں سی۔ نالے، پنجویں دلائی لاما نے مسلماناں نوں لہاسا وچ مسجد اتے قبرستان لئی زمین دتی، تے اوہناں دے موہریاں نوں سب وڈے سرکاری جشناں تے بلایا جاوندا سی۔

لداخ نال تجارت

۱۶۸۴ دے تبت-لداخ امن معاہدے ہیٹھ ایہ وی متھیا گیا سی کہ ہر تن ورہے مغروں اک تجارتی وفد لداخ توں لہاسا آوے دا۔ ایہ چلار اودوں وی چالو رہیا جد ہور بدیسیاں لئی تبت آونا منع سی۔ ایہناں وفداں نال آون والے کئی کشمیری تے لداخی مسلمان تاجر تبت وچ ہی رہ گئے، اوہ اپنی اوتھے پہلاں توں موجود برادری وچ رل گئے۔

کشمیری مسلمان تاجر نیپال وچ وی وس گئے ہوئے سان، جتھے اوہ اوس دیس دے اتے تبت دے کشمیری مسلماناں وچکار تجارت کردے سان۔ پرتھوی نرائن شاہ نے ۱۷۶۹ وچ کھٹمنڈو وادی فتح کرن مغروں جدوں اوہناں (مسلماناں) نوں نیپال وچوں کڈ دتا تے اوہناں وچوں کئی تبت واپس ٹُر گئے۔ ۱۸۵۶ دے نیپال-تبت معاہدے مغروں اوہناں نے مُڑ کے نیپال تے بھارت نال تجارت شروع کر دتی۔

۱۸۴۱ وچ کشمیر دی ڈوگرہ فوج نے تبت اوپر حملہ کر دتا۔ اوہناں دی شکست مغروں، کئی کشمیری تے لداخی مسلمان سپاہی جیہڑے جنگی قیدی بن گئے سان، اوہناں نے مغر ہی رہن دا فیصلہ کیتا۔ کجھ ہندو ڈوگرہ قیدیاں نے وی تبت وچ وسن دا فیصلہ کیتا تے نالے اسلام قبول کر لیا۔ اوہناں نے ایس دیس وچ خرمانی تے سیب دی فصل اگاون دا ول سکھایا۔

ہوئی مسلمان وسنیک

ستارہویں صدی توں ہی ننگزیا دے چینی ہوئی مسلمان تاجر سلنگ وچ (چینی۔ زیننگ) جیہڑا امدو، اتر پوربی تبت، وچ واقع اے، آباد ہو گئے۔ اوہناں نے تبتیاں نال بیاہ کیتے اتے چین تے وسطی تبت وچکار تجارت کیتی۔ اوہناں وچوں بوہت سارے بعد وچ لہاسا وچ وس گئے جتھے اوہناں نے اک وکھری مسلمان برادری قائم کیتی تے ایس دی اپنی مسجد تے قبرستان بنایا۔

چین دی عوامی جمہوری سرکار ہیٹھ حالات بوہت بدل گئے نیں۔ تبت دے مسلماناں اوپر وی اوس طراں دے ہی ظلم ہوئے نیں جیسے بودھیاں اوپر۔ امدو دے زیادہ تر شہراں وچ چینی ہوئی مسلمان وسدے نیں، تے اوتھے دے مقامی تبتیاں نوں گھاہ دے اُچے میداناں ول دھِک دتا گیا اے۔ ایس توں علاوہ بوہت سارے ہوئی تاجر وسطی تبت وچ آباد ہو رہے نیں۔ پر اوہ اوتھے دے تبتی مسلماناں توں اڈ، مقامی لوکاں نال رل مل کے نئیں رہندے، سگوں اپنی بولی تے رسماں دا ستکار کردے نیں۔

ہور ویکھو

• تبت دے مسلمان

• چین وچ اسلام
• اویغور
• ہوئی لوک
• دونگن لوک
• سالار لوک
• بلتی لوک
• نیپال وچ اسلام

حوالے

ہور پڑھو

• Akasoy, Anna; Burnett, Charles; Yoeli-Tlalim, Ronit. (2016). Islam and Tibet: interactions along the musk routes. Routledge, 2016. ISBN [[Special:BookSources/978-1-138-24704-8
• Atwill, David G. “Boundaries of Belonging: Sino-Indian Relations and the 1960 Tibetan Muslim Incident.” The Journal of Asian Studies 75, no. 03 (اگست 2016): 595–620, doi:10.1017/S0021911816000553.
• Sheikh, Abdul Ghani. (1991). "Tibetan Muslims." The Tibet Journal. Vol. XVI, No. 4. Winter, 1991, pp. 86–89.
• Siddiqui, Ataullah. (1991). "Muslims of Tibet." The Tibet Journal. Vol. XVI, No. 4. Winter, 1991, pp. 71–85.

باہرلے جوڑ

• Tibetan Muslims
• Islam in Tibet: Preface by His Holiness The Dalai Lama; Including 'Islam in the Tibetan Cultural Sphere'; 'Buddhist and Islamic Viewpoints of Ultimate Reality'; and The Illustrated Narrative 'Tibetan Caravans'- Fons Vitae books
• Islam in Tibet 'The Ornaments of Llasa' Video – Fons Vitae books
• Gallery of Tibet (Includes picture of a Minaret)
• Mosque in Lhasa
• Islam and Tibet: cultural interactions, 8th to 17th centuries
• Exploring Ethnicities: A Sociological Profile Of Tibetan Muslim Community In Kashmir Valley – Analysis
• A minority within a minority: Nepal’s Tibetan Muslims mark RamadanArchived 2018-07-27 at the وے بیک مشین

چینی نسلی ٹولیاں

ہان · گاؤشان · شی · گن · ماؤنان · ملام · لی · توجیا · یاؤ · یوانگ · بویو‏ی · ڈونگ · گیلاؤ · میاؤ · سوئی · یی · اچانگ · بائی · بلانگ · دائی · ڈیانگ · ڈیرنگ · ہانی · جنگپو · جینو · لاہو · لہوبا · لیزو · مونپا · ناخی · نو · پیومی · چیانگ · تبتی · وا · ڈایر · ایونکس · منگول · اوروکن · نانائی · مانچو · کوریائی · بونان · ڈونگزیانگ · قازق · کرغیز · روسی · سالار · مونگور · چینی تاتار · اویغور · ازبک · سیبے · ایغور · حوئی