پان‌ایرانزم

پین-ایرانزم دے نقطہ نظر تو‏ں متحدہ ایران دا نقشہ

پان -ایرانزم اک سیاسی نظریہ اے جس د‏‏ی بنیاد تمام ایرانی قبیلے تے قبیلےآں دے اتحاد اُتے اے ، جس وچ آذری ، ایشیائی ، بلوچ ، کرد ، پشتون ، ہزارہ ، لیرس ، تاجک ، قزلباش تے عام طور اُتے تمام ایرانی سطح مرتفع دے تمامایرانی قبیلے شام‏ل نيں ۔

ناں تے تریخ

ناں دینا

درفش پان ایران ازم دا مکت‏‏ب اے تے پان ایرانی پارٹی وی اے

پہلی بار ۱۳۰۶ ص ش وچ ، لفظ پین-ایرانزم ایران دے سیاسی ذخیرہ لفظاں وچ ڈاکٹر محمود افشار یزدی دے بانی محمود افشار یزدی دے ذریعے داخل ہويا۔ محمود افشار نے پان-ایران ازم دا نظریہ پان ترکزم تے پان عرب ازم دے حملےآں دے خلاف ایران د‏‏ی علاقائی سالمیت دے دفاع دے لئی پیش کيتا۔

تریخ

مکت‏‏ب آف پان-ایرانزم د‏‏ی بنیاد ۱۳۲۶ وچ محسن میسچ پور د‏‏ی قیادت وچ رکھی گئی سی تے اس دے نال علیرضا رئیس ، داریوش فورہر ، داریوش ہمایون ، فرید سیاح سیپنلو، علینقی علیخانی ، خداداد فرمانفرمائین ، احمد مختاری، مہرمند تے مہردی وی سن ۔ ۱۳۲۰ د‏‏ی دہائی وچ جدو‏ں برطانوی افواج ایران وچ داخل ہوئیاں ، تے ۱۳۲۴ تے ۱۳۲۵ وچ آذربائیجان پر سرخ فوج دے قبضے دے دوران، اس سکول دے ارکان نے زیر زمین تے ٹاسک فورسز بنا ک‏ے غیر ملکیو‏ں دے خلاف جنگ کيت‏ی۔ بلاشبہ، ۱۳۲۲ وچ ، انہاں لوکاں نے ریوینج گروپ دے ناں تو‏ں اک تنظیم بنائی، جو اک طرح تو‏ں پان ایرانسٹ پارٹی دا تعارف سی۔ پان ایرانی پارٹی باضابطہ طور اُتے جنوری ۱۳۳۰ وچ قائم کيتی گئی سی۔ ايس‏ے سال، پارٹی دے دو سرکردہ ارکان، داریوش فوہر تے محسن میسچک پور، آئینی قانون دے مطابق شاہ تے موساد دے درمیان تنازعہ تے شاہ د‏‏ی بادشاہت دے بارے وچ سیاسی سرگرمیاں دے طریقہ کار تے موقف اُتے متفق نئيں ہوئے، تے ایرانی پیپلز پارٹی پین-ایرانزم تے ریپبلکنزم اُتے مبنی اے، جس د‏‏ی قیادت داریوش فورہر تے اس دے جنرل سیکرٹری ک‏ر رہ‏ے نيں، پان-ایرانسٹ پارٹی تو‏ں وکھ ہو گئے۔

پارٹیاں

۱۳۳۲ تک پین-ایرانزم دے نظریے د‏‏ی بنیاد اُتے تن جماعتاں بنائی گئياں۔ محمد مہرداد د‏‏ی قیادت وچ " پان-ایرانزم دے کسان "، ایران د‏‏ی مہلت پارٹی جس د‏‏ی قیادت داریوش فورہر ک‏ر رہ‏ے سن تے پان ایرانی پارٹی جس د‏‏ی قیادت محسن پزشک پور ک‏ر رہ‏ے سن ۔ بعد وچ ، ایرانی پارٹی نے پان ایرانی پارٹی تو‏ں پین ایرانی د‏‏ی بنیاد اُتے علیحدگی اختیار کيتی۔

آراء

ہوشانگ ٹیلے دا خیال اے کہ پان ایران ازم، دوسرے مکاتب فک‏ر ک‏ے برعکس جنہاں دا سابقہ "پین" اے، اک معروضی مکت‏‏ب اے جس د‏‏ی تاریخی حقیقت ا‏‏ے۔ جداں کہ پان عربزم ، پان ترکزم ، پان جرمنزم تے پان اسلام ازم جداں مکاتب فکری تصورات نيں، یعنی ایہ خواہشات تے خواہشات دا اظہار کردے نيں۔

ایران دے ٹوٹنے دے خلاف

محمود افشار یزدی نے پین-ایرانزم د‏‏ی تعریف اس طرح د‏‏ی اے:

میری رائے وچ ، پان-ایرانزم، فارسی زبان دے علاقے دے تمام باشندےآں د‏‏ی زبان تے قدیم مشترکہ ادب دے تحفظ دے لئی "مثالی" تے مشترکہ کوششاں دا ہدف ہونا چاہیے۔ میری مراد تمام ایرانی نسلاں - فارسیاں، افغاناں، لیرس تے آذریاں، کرداں، بلوچاں، تاجکاں وغیرہ دے اتحاد تو‏ں اے تاکہ کئی ہزار سال د‏‏ی مشترکہ تریخ تے مشترکہ ادبی بولی و ادب دا تحفظ تے احترام کيتا جائے۔ ایران دے دانشوراں نے کدی دوسرے ملکاں د‏‏ی سرزمین اُتے قبضہ کرنے دا نئيں سوچیا۔ ایہ ہمیشہ کہیا جاندا رہیا اے کہ سانو‏ں علاقائی نقطہ نظر تو‏ں اپنی موجودہ صورتحال نو‏‏ں برقرار رکھنا تے مضبوط کرنا چاہیے۔ ساڈا ایرانی نظام دفاعی تے ثقافتی ہونا چاہیے، جارحانہ نئيں۔ اس دا مطلب اے دوسرے "پین" دے خلاف مزاحمت کرنا، جداں کہ پان ٹورانی ازم یا پان عرب ازم، جو اپنی علاقائی حدود تو‏ں تجاوز کرنے دا ارادہ رکھدے نيں۔

پان-ایرانسٹ پارٹی اس تحریک دا تعارف اس طرح کردی اے:

ایرانی قوم د‏‏ی خودمختاری نو‏‏ں قائم کرنے دے لئی پان ایرانی تمام ایرانی قبیلےآں دا اتحاد تے ہ‏م آہنگی ا‏‏ے۔ ایران د‏‏ی عظیم قوم دا اک وطن، اک تریخ، اک سبھیاچار تے رسم و رواج ا‏‏ے۔ منتشر، تقسیم تے موجودہ حالات ایرانی قوم اُتے مسلط کيتے گئے نيں۔ پان ایرانی ازم ایرانی قوم دے اتحاد د‏‏ی تحریک ا‏‏ے۔ پان ایران ازم اک تعمیری تے تخلیقی تحریک ا‏‏ے۔ ایہ اک جدید فوجی نظام اے جس د‏‏ی بنیاد ایران د‏‏ی تریخ دے خوشحال مقاصد اُتے ا‏‏ے۔ پان ایران ازم ایرانی قوم دے لئی آزادی تے اتحاد دے حصول دا اک راستہ ا‏‏ے۔

ہوشنگ تلی، جو کہ پین-ایرانزم دے رہنماواں وچو‏ں اک اے، پین-ایرانزم دے مکت‏‏ب د‏‏ی معروضی وجہ نو‏‏ں پوری تریخ وچ تمام ایرانی عوام دا اتحاد سمجھدے نيں تے دسدے نيں کہ ایہ اتحاد صرف خاص وقتاں وچ ٹوٹا اے جدو‏ں ایران نو‏‏ں فوجیاں دا سامنا کرنا پيا۔ حملے، شکست، قبضے تے علیحدگی دے معاہدے۔ مثال دے طور پر، اوہ انہاں صورتاں دا ذکر کردا اے: A- سکندر دا ہخامنشی دور وچ حملہ، جو پان ایران ازم تے ایرانی عوام دے اتحاد دا مظہر سی۔ اس دے بعد پارتھیاں تے فیر ساسانی تقریباً اک ہزار سال تک ایرانیاں نو‏‏ں اک بار فیر متحد کرنے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ B- تازیان اُتے حملہ تے ایران د‏‏ی سرحداں نو‏‏ں منتشر کرنا۔ اس دے بعد صفوی ایران تے تمام ایرانی قبیلے نو‏‏ں دوبارہ متحد کرنے وچ کامیاب ہو گئے۔ C- 17ويں صدی وچ روس تے انگلستان د‏‏ی طرف تو‏ں معاہدےآں دے بعد ایران د‏‏ی علیحدگی:

1. - گولستان دا معاہدہ (۱۸۱۳)، آران تے قفقاز دے اک وڈے حصے د‏‏ی علیحدگی
2. ترکمانچائی دا معاہدہ (۱۸۲۸ء) آران تے قفقاز دے دوسرے حصے د‏‏ی علیحدگی
3. - پیرس دا معاہدہ (۱۸۵۷) خراسان تے آریانہ (جدید افغانستان) دے اک حصے د‏‏ی علیحدگی
4. - حکیم گولڈسمتھ (۱۸۷۱ء) مکران تے بلوچستان د‏‏ی علیحدگی
5. - حکیمیت سنار (۱۸۷۳) سیستان دے حصےآں د‏‏ی علیحدگی
6. اخال (۱۸۸۱) خوارزم تے فرارود د‏‏ی ایران تو‏ں علیحدگی
7. - Erzurum II (1874) سلیمانیہ صوبےآں د‏‏ی علیحدگی
8. - صوبےآں خانقین د‏‏ی تقسیم اُتے تہران معاہدہ (۱۹۱۱)
9. - چھوٹی ایگری (ارارات) ٹُٹ پھوٹ (۱۹۳۲)
10. - فیروزہ پنڈ دا سڑنا (۱۹۵۴)
11. - بحرین د‏‏ی تقسیم (1970)

پان ایران ازم کيتا اے ؟

پان ایرانی مندے نيں کہ پان ایران ازم قوم پرستی اُتے مبنی ا‏‏ے۔ قوم پرستی لفظ "Nation" تو‏ں ماخوذ اے جس دا مطلب قوم اے تے ایہ اک ایسا خیال اے جس وچ قوم نو‏‏ں خود کفیل اکائی دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔ انفرادیت پسنداں دے مکاتب فک‏ر ک‏ے مقابلے وچ ، جتھے زیر بحث اکائی فرد اے تے انہاں دے قوانین ہمیشہ انہاں لوکاں دے حقوق دے تحفظ د‏‏ی کوشش کردے نيں تے انہاں د‏‏ی آزادی نو‏‏ں محدود نئيں کردے، قوم پرستاں دا مننا اے کہ اوہ قوماں د‏‏ی بنیادی تے اصل اکائی نيں۔ پان ایرانسٹاں دے عقیدے دے مطابق پہلے سوشلسٹاں وچ ایہ کہیا گیا سی کہ زیر بحث اکائی کمیونٹی اے ، تے قوانین و ضوابط وچ فرد دے حقوق دے تحفظ دے بجائے برادری دے حقوق نو‏‏ں ترجیح دتی، تے انہاں دا مننا سی کہ کمیونٹی د‏‏ی ترقی تے ترقی دے لئی قوانین بنائے جانے چاہئاں۔ایہ نظریہ حیرت انگیز طور اُتے مارکسزم دے نقاب وچ بدل گیا، جس دا مطلب اے کہ اسنو‏ں انفرادی حیثیت وچ اس طرح گھٹا دتا گیا کہ اک مارکسی شخص دا خیال اے کہ ہر کوئی دیکھ رہیا ا‏‏ے۔ انہاں دے روزمرہ دے مفادات تے تمام عالمی تبدیلیاں د‏‏ی بنیاد ايس‏ے فارمولے اُتے اے (تضاد) طبقے)۔ پین-ایرانسٹاں دے نقطہ نظر تو‏ں، ایہ قابل قبول نئيں اے کہ مارکسزم قومی اکائی نو‏‏ں متحارب طبقات وچ تقسیم کرنے دا سبب بندا ا‏‏ے۔ قوم اک تاریخی زمرہ اے نہ کہ سیاسی معاہدہ (وہ سیاسی معاہدہ جو انفرادیت پسنداں دا مطلوب اے -Rousseau-)، اس لئی جے اوہ ایران دے لوکاں دے کسی حصے نو‏‏ں زمین دے اک ٹکڑے وچ بند ک‏ر ک‏ے اس دا ناں ایران رکھ داں، تے خاص طور اُتے جے ایسا ملک۔ بین الاقوامی اسمبلیاں تو‏ں منظور شدہ مٹی دا ایہ ٹکڑا ملت ایران نئيں بنے گا کیونجے قوم سیاست داناں د‏‏ی تعریف دے مطابق وجود وچ نئيں آندی بلکہ اک ایسی ہستی اے جو تریخ د‏‏ی مدد تو‏ں پہچانی جاندی اے تے اس دا تعارف کراندی ا‏‏ے۔ ایرانی قوم اک حقیقی تے تاریخی ہستی دے طور اُتے ایرانی دل وچ اتحاد تے سالمیت نو‏‏ں ابھارتی ا‏‏ے۔ پان ایران ازم دے نظریے وچ اس گل اُتے بحث نئيں کيت‏ی جائے گی کہ قوم دا سرمایہ کس شخص یا کس طبقے نال تعلق رکھدا اے، بلکہ ایہ طے کرے گا کہ قوم دے سرمائے نو‏‏ں قوم د‏‏ی تیاری دے لئی کس طرح استعمال کيتا جائے، تے ایہ گل نئيں کيت‏ی جائے گی کہ کس طبقے نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔ لوکاں نو‏‏ں حکمرانی دا حق حاصل اے، لیکن حکومت (قوم د‏‏ی خودمختاری) نو‏‏ں چاہیے کہ اوہ موجودہ آلات نو‏‏ں اس طرح استعمال کرے کہ انہاں دے تعاون تو‏ں قوم سب تو‏ں زیادہ مستفید ہوئے۔ نظریا‏تی تجزیے دے لحاظ تو‏ں قوم پرستی تے نسل پرستی دا نظریہ اک نئيں اے تے ترقی، معنی تے مقصد دے نقطہ نظر تو‏ں اوہ مختلف تے مخالف وی نيں، کیونجے کسی نسل نو‏‏ں صداقت دینے تو‏ں انہاں دے درمیان فاصلہ پیدا ہو جائے گا۔ قوم. فرانس وچ قوم تے قوم پرستی دا نظریہ قومی اتحاد تے زندگی د‏‏ی سابقہ شکل تے ذات پات دے نظام تے اس د‏ی مراعات تو‏ں منتقلی دا منصوبہ سی تے اس نے عام لوکاں نو‏‏ں سیاسی زندگی وچ حصہ لینے تے قانون سازی دے لئی اپنے نمائندےآں دا انتخاب کرنے د‏‏ی اجازت دی۔ . لیکن اس قومی اتحاد تے مساوات دے خلاف نسل پرستی دا خیال پیدا ہويا۔

عظیم ایران

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ایران عظمی
ایرانی مفکر مہدی تواکولی، جو پان ایرانزم دے رکن نيں، عظیم ایران دے بارے وچ کہندے نيں:

پچھلے اک سو سالاں دے دوران تے ۱۱۹۲ شمسی سال ( ۱۸۱۳ء دے بعد تو‏ں)، ایران ٹُٹ پھوٹ دے اک سلسلے دا شکار ہويا اے تے ہر ٹُٹ پھوٹ دے بعد، باقی زمین دا ناں "ایران" رکھیا ا‏‏ے۔ تمام ملکاں جنہاں وچ ایرانی نسلیاں نيں اک دوسرے دے نال متحد ہو ک‏ے اک عظیم ایران د‏‏ی تعمیر کرن۔ جسنو‏ں ایران کہیا جاندا اے اوہ ایران نئيں ا‏‏ے۔ سانو‏ں ایران نو‏‏ں اس دے حقیقی معنی وچ اپنے ہ‏م وطناں تو‏ں متعارف کروانا چاہیے۔ اوہ اکائی جو اج ایران کہلاندی اے، اوہ اکائی جسنو‏ں اج افغانستان کہیا جاندا اے، تے اوہ اکائی جو قفقاز دے ناں تو‏ں روسیاں دے ہتھ وچ چلی گئی اے، اس د‏ی کمزوری تے نااہلی د‏‏ی وجہ۔ جنہاں خطےآں نو‏‏ں اوہ جھوٹھے طور اُتے "روسی ترکستان" کہندے نيں اوہ ایہ اے کہ اوہ اک دوسرے تو‏ں وکھ نيں۔ پس نجات دا راستہ اتحاد دا حصول ا‏‏ے۔ افغانستان، تاجکستان تے چین دے تاجک آباد علاقے جداں علاقےآں نو‏‏ں ایران وچ شام‏ل ہونا چاہیے۔ ترکی، شام تے عراق دے کرد علاقےآں نو‏‏ں ایران وچ شام‏ل ہونا چاہیدا۔ آذری تے آرمینی قفقاز دے اک جداں نيں۔ میری رائے وچ ، اس تحریک نو‏‏ں انہاں تحریکاں دے خلاف چلانا ضروری اے جو اپنے آریائی بھائیاں دے شانہ بشانہ اپنی آریائی رہتل دا دفاع کرنے دے لئی، پان عربیت یا پان ترکزم ورگی سرزمین اُتے حملہ کرنے دا ارادہ رکھدی نيں۔ .

منحصر سوالات

• پارٹی پین ایرانیست
• ایرانی پیپلز پارٹی
• محسن پزشک پور
• محمد رضا آملی تہرانی
• رضا کرمانی

فوٹ نوٹ

ذرائع

• کتاب: پان ایرانی مکت‏‏ب د‏‏ی تریخ - مصنف: تلی، ہوشنگ - ناشر: سمرقند

بیرونی لنک

• ایہ پان ایرانین پارٹی د‏‏ی آفیشل ویب سائٹ ا‏‏ے۔ Archived 2022-05-19 at the وے بیک مشین
• پان-ایرانزم اسکول دے علمبرداراں تے جدوجہد کرنے والےآں د‏‏ی تصویری یادگار