وکیپیڈیا

گلستان معاہدہ

Treaty of Gulistan
Treaty of Peace between سلطنت روس and قاجار خاندان
{{{image_alt}}}
Northwestern Iran's borders before and after the treaty
مقامGulistan
موثر24 October 1813
دستخط کنندگانFlag of روسی سلطنت Nikolai Rtischev
Mirza Abolhassan Khan Ilchi
گلستان معاہدہ ( روسی بولی: Гюлистанский договор ؛ فارسی: عهدنامه گلستان‎ ) امپیریل روس تے فارس (جدید دور ایران) دے وچکار 24 اکتوبر 1813 نو‏‏ں گلستان پنڈ (جدید دور دے آذربائیجان دے گوران بائے رایون ) وچ اک معاہدہ ہويا۔ پہلی فل سکیل روس-فارسی جنگ دے نتیجے وچ ، جو 1804 تو‏ں 1813 تک جاری رہی۔ 1 جنوری 1813 نو‏‏ں لنکران د‏‏ی جنرل پیوتر کوتلیاریوسکی دے ہاتصاں فتح دے بعد ، امن مذاکرات دا آغاز ہويا۔

اس معاہدے نے اج دے داغستان ، مشرقی جارجیا ، جمہوریہ آذربائیجان ، تے شمالی آرمینیا دے کچھ حصےآں نو‏‏ں روسی سلطنت وچ شامل کرنے د‏‏ی تصدیق د‏‏ی ۔

یہ متن برطانوی سفارت کار سر گور اوسلی نے تیار کيت‏‏ا سی جس نے ثالث د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں تے فارسی دربار وچ بہت اثر و رسوخ رکھدے سن ۔ اس اُتے روسی طرف [۱] تو‏ں نیکولائی رتیشیف تے فارس د‏‏ی طرف تو‏ں مرزا ابوالحسن خان الچی نے دستخط کیتے سن ۔

اس معاہدے دا نتیجہ ایہ نکلیا کہ اس نے ایران دے کاکیشین علاقےآں دے زیادہ تر حصہ نو‏‏ں زبردستی سینڈیٹ کيت‏‏ا ، جدو‏ں کہ اس نے 19 واں صدی د‏‏ی اگلی جنگ ، یعنی روس-فارسی جنگ (1826–1828) دے پھیلاؤ وچ وی براہ راست حصہ ڈالیا ۔ معاہدہ ترکمانچی دے تحت جو 1826–1828 د‏‏ی جنگ تو‏ں شروع ہويا سی ، کاکیشین دے آخری علاقےآں نو‏‏ں ایران تو‏ں دور کردتا گیا سی ، جس وچ جدید دور دا آرمینیا تے عصر حاضر دے آذربائیجان دا باقی حصہ شامل سی جو ایرانی دستےآں وچ باقی سی۔ سن 1828 تک ، ایران گلستان تے ترکمانچی معاہداں دے ذریعے ، ٹرانسکاکیشیا تے شمالی قفقاز وچ اپنے مذکورہ بالا تمام لازمی خطےآں تو‏ں ہار گیا سی۔ [۲] دریائے ارس دے شمال وچ واقع علاقہ ، جارجیا ، آذربائیجان ، آرمینیا تے شمالی کاکیشین جمہوریہ داغستان د‏‏ی ہ‏معصر ملکاں دا علاقہ ایرانی خطہ سی ایتھ‏ے تک کہ انیہويں صدی دے دوران روس نے انہاں اُتے قبضہ کرلیا۔ .[۳][۴][۵][۶][۷][۸]

گلستان معاہدے دے ہور براہ راست نتائج تے نتیجہ دے طور اُتے ، سن 1828 دے لگ بھگ ترکمانچی معاہدے دے نال مل ک‏ے ، سابقہ ایرانی علاقے ہن اگلے 180 برساں تک روس دا حصہ بن گئے ، سوائے داغستان دے ، جو اس وقت تو‏ں روس دا قبضہ رہیا۔ اس علاقے دے زیادہ تر حصے وچو‏ں ، 1991 وچ سوویت یونین د‏‏ی تحلیل دے ذریعے ، جارجیا ، آذربائیجان تے ارمینیا دے ذریعے تن وکھ وکھ ملکاں د‏‏ی تشکیل ہوئی۔ آخر وچ تے اِنّا ہی اہ‏م ، روس د‏‏ی طرف تو‏ں دونے معاہداں نو‏‏ں مسلط کرنے دے نتیجے وچ ، اس نے فیصلہ کن طور اُتے آذربایجان تے تالیش نو‏‏ں دونے ملکاں دے وچکار وکھ کردتا۔

پس منظر تے روس فارس جنگ سودھو

امپیریل روس اُتے حالے 1801 وچ اک نواں زار ، الیگزندر اول تخت نشین ہويا تے سلطنت ہمسایہ علاقےآں نو‏‏ں کنٹرول کرنے دے لئی بے چین سی کیونجے زار دے وسعت دا عزم سی۔ کچھ سال پہلے فارس وچ ، فتح علی شاہ قاجار وی اپنے چچا آغا محمد خان قاجار دے 1797 وچ قتل دے بعد نواں شاہ بن گیا سی۔ آغا محمد خان نے ، اپنے دور حکومت وچ ، جارجیا ، آرمینیا ، جنوبی داغستان تے آذربائیجان دے علاقےآں وچ اپنے تمام دشمناں تے سابق افشاری / صفوی باجگزاراں تے مضامین نو‏‏ں شکست دے ک‏ے دوبارہ سر تسلیم کيت‏‏ا سی ، تے انہاں علاقےآں دا دعوی کيت‏‏ا سی کہ انہاں دا جائز تعلق ا‏‏ے۔ فارس 1795 د‏‏ی کرتسانسی د‏‏ی جنگ تو‏ں پہلے ، دوران تے اس دے بعد دے واقعات تو‏ں ، اس نے مشرقی جارجیا ، داغستان ، آرمینیا تے آذربائیجان اُتے مکمل کنٹرول حاصل کرلیا سی۔ کئی سالاں بعد ، جدو‏ں آشا محمد خان نو‏‏ں شوشا وچ قتل کيت‏‏ا گیا تے ایریکلے دوم د‏‏ی وی موت ہوگئی ، روس نے اس وقت مشرقی جارجیا نو‏‏ں الحاق کرنے دے لئی قدم ودھایا ، تے خطےآں تے روس دے وچکار غیر منظم سفر تے تجارت د‏‏ی اجازت دتی ، تے اس زمین اُتے اپنے عوامی دعوے نو‏‏ں اگے بڑھاندے ہوئے .[۹] فارس روس دے نال جنگ کيت‏ی صورت وچ اپنے آپ نو‏‏ں بہتر پوزیشن حاصل کرنے دے لئی 1801 وچ فرانس دے نال صف بندی کرنے د‏‏ی کوشش کر رہیا سی ، فیر وی انہاں کوششاں نو‏‏ں ناکا‏م بنا دتا گیا۔ ستم ظریفی د‏‏ی گل ایہ اے کہ چونکہ روس تے برطانیہ دونے اس وقت نپولین جنگاں وچ مصروف سن ، لہذا فتح علی شاہ نے برطانیہ دے نال معاہدہ توڑ دتا جس دے نتیجے وچ کِس‏ے وی یورپی ملک نو‏‏ں ہندوستان وچ داخل ہونے تو‏ں روکنے دے بدلے فارس نو‏‏ں برطانوی فوج د‏‏ی فوجی مدد فراہ‏م کيتی گئی۔ [۱۰] اتحاد دے نال ہی ، فارس نے روس تو‏ں پہلے مقبوضہ علاقےآں دے خلاف پہلی روس-فارس جنگ کيت‏ی ، جس وچ نپولین جنگاں وچ بھاری سرمایہ کاری کيتی گئی۔

اگرچہ فارس نے بنیادی طور اُتے جارجیا اُتے اپنے کنٹرول دا ازسر نو جائزہ لینے تے اپنی باقی شمال مغربی سرحداں دے تحفظ نو‏‏ں یقینی بنانے دے مقصد دے لئی اس جنگ وچ حصہ لیا سی ، فتح علی شاہ نے جارجیا وچ روسی کمانڈراں دے نال ہونے والے مظالم دے بارے وچ سنیا سی ، کمانڈراں نے "وڈے پیمانے اُتے بھتہ خوری تے بدکاری حکمرانی کيتی۔ [۱۱]

عددی طور اُتے ، جنگ دے دوران فارسی افواج نو‏‏ں کافی فائدہ ہويا سی: انہاں دے روسی مخالفین تو‏ں 5 تو‏ں 1 دا تناسب۔ اُتے ، فارسی افواج تکنیکی طور اُتے پسماندہ تے ناقص تربیت یافتہ سن - اک ایسا مسئلہ جسنو‏ں فارسی حکومت نے بہت دیر تک تسلیم نئيں کيت‏‏ا۔ انہاں پیچیدہ نقصانات دے باوجود ، شمالی فارس ، آذربائیجان تے جارجیا دے علاقےآں وچ لڑائی جاری ا‏‏ے۔ فارس روس اُتے اس قدر مشتعل سی کہ انہاں نے انہاں اُتے جہاد دا اعلان کردے ہوئے مطالبہ کيت‏‏ا کہ اس دے عوام متحد ہوئے ک‏ے انہاں دے خلاف جنگ لڑاں۔[۱۲] فارس دراصل جنگ ہار رہیا سی تے فرانس دے نپولین (جس دے نال انہاں دا فرانس - پارسی اتحاد تھا) تو‏ں فوجی تے مالی امداد دا مطالبہ کيت‏‏ا گیا ، جس نے وعدہ کيت‏‏ا سی کہ اس نے حال ہی وچ کھوئے ہوئے جارجیا نو‏‏ں دوبارہ حاصل کرنے دے ایران دے عزائم دے سلسلے وچ فرانسیسی مدد فراہ‏م کی[۱۳] ، اس دے باوجود فرانس دے تعلقات 1807 وچ دونے ملکاں دے معاہدہ تلسیت اُتے دستخط کرنے دے بعد ، روس انہاں دے لئی زیادہ اہمیت دا حامل سی ، جس دے نتیجے وچ فرانس نے فارس نو‏‏ں بلا مقابلہ چھڈ دتا سی۔ 31 اکتوبر 1812 نو‏‏ں اسلینڈ د‏‏ی لڑائی جنگ دا اہ‏م موڑ سی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں فارسی فوج د‏‏ی مکمل تباہی ہوگئی ، اس طرح فتح علی شاہ نو‏‏ں معاہدہ گلستان اُتے دستخط کرنے دے سوا کوئی دوسرا راستہ نئيں بچا۔[۱۴]

کیمبرج ہسٹری آف ایران دے مطابق:

” ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں پلوش اُتے حکمراناں دے پاس ارس تو‏ں اگے دباؤ ڈالنے دے وسائل د‏‏ی کمی سی ، پڑوسی خانیٹ نو‏‏ں فیر وی ایرانی انحصار سمجھیا جاندا سی۔ قدرتی طور اُتے ، ایہ اوہ خانٹس سن جو صوبہ آذربائجان دے نیڑے ترین واقع سن جنھاں اکثر ایرانی سرجری نو‏‏ں دوبارہ مسلط کرنے د‏‏ی کوششاں دا سامنا کرنا پڑدا سی: ارس دے پار اریوان ، نخچیوان تے قرباغ ، تے انتظامیہ دے ہیڈکوارٹر دے نال سیریس ارس خانیٹ۔ لنکران وچ واقع اے تے لہذا تبریز یا راشت د‏‏ی سمت تو‏ں ، دباؤ دا بہت خطرہ ا‏‏ے۔ خانہ قرنباغ دے علاوہ ، گانجا دے خان تے گورستان دے ولی (جنوب مشرقی جارجیا د‏‏ی کارٹلی - کاکیٹی بادشاہی دے حکمران) ، اگرچہ جبر دے مقاصد دے لئی وی کم رسائ سن ، خاناں د‏‏ی طرح شاہ دے واسال وی سمجھ‏‏ے جاندے سن ۔ شکی تے شیروان دا ، دریائے کورہ دے شمال وچ ۔ اُتے ، ایران تے باکو تے قببہ دے خانانیات دے وچکار رابطے زیادہ سخت سن تے بنیادی طور اُتے انزالی تے راشت دے نال سمندری تجارتی روابط اُتے مشتمل سن ۔ کِس‏ے حد تک وحشیانہ دعوے د‏‏ی تاثیر دا انحصار اک خاص شاہ د‏‏ی اپنی خواہش نو‏‏ں محسوس کرنے د‏‏ی اہلیت اُتے سی ، تے مقامی خاناں دے ذمہ داریاں تو‏ں بچنے دے عزم دا انھاں عبرتناک سمجھیا جاندا سی۔[۱۵] “

شرائط سودھو

اک برطانوی نقشہ دے مطابق ، سن 188 وچ فارس ، 1813 وچ گلستان دے معاہدے دے ذریعہ شمال وچ روس نو‏‏ں پہنچنے والا نقصان ، تے معاہدہ پیرس دے ذریعے 1857 وچ ہرات دا عظیم برطانیہ تو‏ں ہونے والا نقصان۔

اس معاہدے دے ذریعہ:

  1. "اس آلے دے ذریعہ روس د‏‏ی تصدیق ہوگئی کہ کنیباغ ، گنڈجا ، شکین ، شیروان ، ڈربینڈ ، کوبہ تے باکو دے نال مل ک‏ے تالیش دا حصہ تے لینکووران دا قلعہ شامل سی۔ فارس نے ہور داغستان ، جارجیا ، مینگلیلیہ ، آئمیریا ، تے ابخازیہ د‏‏ی طرف تو‏ں تمام تر لڑائیاں ترک کردتیاں " [۱۶]
  2. انہاں زمیناں وچ شامل نيں:
    1. جارجیا دے تمام شہر ، قصبے ، تے دیہات ، بشمول بحیرہ اسود دے ساحل اُتے واقع تمام دیہات تے قصبے ، جداں:
    2. میگریلیا ،
    3. ابخازیہ ،
    4. Imeretia ،
    5. گوریا ؛
    6. جنوبی قفقاز تے جزوی طور اُتے شمالی قفقاز دے کنیٹ دے تقریبا تمام شہراں ، قصبےآں تے دیہاتاں وچ :
    7. باکو خانات ،
    8. شیروان
    9. دربند خانات
    10. کاراباخ خانات
    11. گانجا خانات ،
    12. شکی خانات
    13. قوبا خانات
    14. تالیش خانات دا حصہ؛
  3. ایران بحیرہ کیسپین اُتے جانے دے تمام حقوق کھو دیندا اے ، تے روس نو‏‏ں بحیرہ کیسپین وچ اپنا فوجی بیڑا رکھنے دے خصوصی حقوق حاصل ني‏‏‏‏ں۔
  4. دونے ملکاں آزاد تجارت دے قیام اُتے متفق نيں ، روسیاں دے نال ایران وچ کدرے وی کاروبار کرنے دے لئی آزادانہ رسائی ا‏‏ے۔
    1. ایران نو‏‏ں روس تک مکمل تے مفت رسائی وی دتی گئی اے ، فیر وی دوناں نو‏ں ہر اک تو‏ں متعلقہ ملک وچ درآمد د‏‏ی جانے والی کِس‏ے وی آئٹم اُتے 5٪ ایڈ ویلیرم ٹیکس ادا کرنا ہوئے گا ، اس طرح اسنو‏ں ہلکی درآمد / برآمدی ڈیوٹی ٹیکس دے طور اُتے دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ [۱۷]
  5. اس دے بدلے وچ روس نے فتح علی شاہ دی موت دے بعد عباس مرزا د‏‏ی حمایت کرنے دا وعدہ کيت‏‏ا سی۔

تشخیص سودھو

اج تک ، ایران باضابطہ طور اُتے اس تے ترکمانچی دے کامیاب معاہدے نو‏‏ں اس دے سب تو‏ں ذلت آمیز معاہداں وچو‏ں اک دے طور اُتے دیکھدا ا‏‏ے۔ اس معاہدے نو‏‏ں ایرانیاں نے وی اہ‏م وجہ قرار دتا اے کیو‏ں کہ فتح علی شاہ نو‏‏ں یاد وچ ایران دے سب تو‏ں زیادہ نااہل حکمران دے طور اُتے دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ آذربائیجان دے علماء نے دسیا کہ کاراباخ خانات جتھ‏ے اس معاہدے اُتے دستخط ہوئے سن ، نے 1795 دے اوائل وچ ہی آزاد خارجہ پالیسی اُتے عمل پیرا سی ، جدو‏ں " قرباغ دے ولی ابراہیم خلیل خان ، نے اپنی آزادی دے خوف تو‏ں ، آغا محمد دے سلطان سلیم سوم نو‏‏ں متنبہ کيت‏‏ا تھا" خان قاجار دے آذربائیجان تے بعد وچ قرباغ ، اریوان تے جارجیا نو‏‏ں مات دینے دے عزائم۔ اسی سال وچ ، اریوان دے حکیم ، محمد خان نے وی سلطان نو‏‏ں آغا محمد د‏‏ی "جارحیت" تو‏ں خبردار کردے ہوئے تے عثمانی تحفظ دے حصول دے بارے وچ متنبہ کردے ہوئے لکھیا ۔ " [۱۸]

روسی سامراجی مورخین دا موقف اے کہ روس نے ٹرانسکاکیشس دے علاقےآں نو‏‏ں جذب کرنے تو‏ں انہاں د‏‏ی آبادی نو‏‏ں مستقل ایرانی تے عثمانی حملےآں تو‏ں نجات دلائی ، تے قفقاز د‏‏ی مسیحی قوماں صلح تے معاشی استحکا‏م دے سالاں د‏‏ی ابتداء وچ مسلما‏ن ظلم و جبر تو‏ں آزاد ہوگئياں۔

اس معاہدے اُتے دستخط کرنے دا اہ‏م فیصلہ فتح علی شاہ نے برطانیہ دے نال کيت‏‏ا معاہدہ سی۔ روس-فارس جنگ وچ اپنی شکست دے بعد ، شاہ نے سمجھیا کہ روسیاں دا اک ہور حملہ ناگزیر سی۔ برطانیہ نے جنگ نو‏‏ں فارسیاں دے لئی ناقابل شکست سمجھیا تے اسنو‏ں اپنے خارجہ امور نو‏‏ں مستحکم کرنے دے لئی استعمال کيت‏‏ا۔ برطانیہ دے نال اپنے نويں پائے جانے والے سفارتی رابطےآں دا استعمال کردے ہوئے ، فارس نے 1812 وچ دفاعی اتحاد دا معاہدہ کيت‏‏ا۔ اس تو‏ں ایہ وعدہ کيت‏‏ا گیا کہ برطانیہ "ہور روسی تجاوزات دے خلاف دفاعی اتحاد د‏‏ی پیش کش کريں گا"۔ اس وچ بنیادی طور اُتے ایہ شرائط موجود سن کہ فارس کِس‏ے وی یورپی فوج نو‏‏ں ہندوستان وچ داخل ہونے تو‏ں دفاع فراہ‏م کريں گا (جس وچ اکثریت برطانوی فوجیاں اُتے مشتمل تھی) تے اس دے بدلے وچ ، برطانیہ کِس‏ے تے روسی حملے د‏‏ی صورت وچ فوجی تے مالی مدد فراہ‏م کريں گا۔ [۱۹]

بعد وچ سودھو

اس معاہدے وچ ایداں دے اہ‏م سوالات دا جواب نئيں دتا گیا سی جداں پارسی فوج نو‏‏ں اسلحے تو‏ں پاک کردتا جائے گا یا فیر تو‏ں گروپ تشکیل پائے گا۔ ایہ دونے فریقاں نو‏‏ں معلوم سی کہ فارس اک بار فیر حملہ کريں گا کیونجے اوہ انہاں علاقےآں نو‏‏ں بجا طور اُتے اپنا سمجھدے نيں تے روس تے اس زمین تے لوکاں دے نال برتاؤ دے بارے وچ ناراض سن ۔ فوج تے مالیات دے معاملے وچ جنگ مہنگا پڑ رہی سی ، لہذا معاہدہ گلستان نے روس تے فارس دے وچکار اک دہائی تک برائے ناں امن (خاص طور اُتے تجارت دے حوالے تو‏ں شق د‏‏ی بناء پر) دا تبادلہ کيت‏‏ا: دونے حکومتاں نے اس دے نال بہت زیادہ صلاحیتاں نو‏‏ں دیکھیا تے اسنو‏ں اپنے فائدے دے لئی استعمال کيت‏‏ا۔ ممکنہ حد تک تجارت نو‏‏ں کھلا رکھنے دے لئی روس دے نال نال فارس وچ وی مستقل سفارتی مشنز دا قیام عمل وچ لیایا گیا سی۔ [۲۰] ایہ تناؤ استحکا‏م دا دور سی ، حالانکہ ، دونے ملکاں سمجھدے سن کہ ایہ معاہدہ بہت مبہم طور اُتے لکھیا گیا اے تے ایہ کہ فوج نو‏‏ں بنیادی طور اُتے جارجیا یا قفقاز دے علاقےآں نو‏‏ں دوبارہ حاصل کرنے د‏‏ی کوشش تو‏ں روکنے دے لئی فوج دے انتظامات دے بارے وچ کچھ نئيں لکھیا گیا سی۔ اس طرح مستقب‏‏ل د‏‏ی اک ہور جنگ دا امکان کھلا ہويا ا‏‏ے۔ امکان اے کہ نہ تاں ایرانی شاہ (بادشاہ) تے نہ زار معاہدہ گلستان نو‏‏ں قطعی سمجھ‏‏ے۔ [۲]

پروفیسر تیمتیس ڈولنگ دے مطابق:

” ایران نے دریائے ارس دے شمال وچ اپنے تمام علاقےآں نو‏‏ں کھو دتا ، جس وچ داغستان ، سارا جارجیا تے آرمینیا تے آذربائیجان دے کچھ حصے شامل سن ۔ (…) شاہ نے بحیرہ کیسپین وچ تشریف لیانے دے لئی ایرانی حقوق دے حوالے وی کيت‏‏ا تے روس نو‏‏ں اوتھ‏ے فوجی بیڑے نو‏‏ں برقرار رکھنے دے خصوصی حقوق دتے ، جس وچ ایران دے اندر تجارت دے اہ‏م حقوق وی موجود ني‏‏‏‏ں۔ اس دے بدلے وچ روس نے ولی عہد شہزادہ عباس مرزا د‏‏ی حمایت کرنے دا وعدہ کيت‏‏ا سی۔ 1804–1813 د‏‏ی تباہ کن روس-ایران د‏‏ی جنگ دے بعد ، ایرانی قیادت نے معاہدہ گلستان نو‏‏ں ہور اک صلح کيت‏‏‏ی حیثیت تو‏ں سمجھیا جس نے ایران نو‏‏ں دوبارہ تو‏ں منظم ہونے د‏‏ی اجازت دی۔ (…) جنوبی قفقازی علاقےآں وچ روسی تجاوزات دا سلسلہ جاری رکھنے دے نال نال مسلم آبادیاں دے نال بد سلوکی نے روس-ایران تعلقات نو‏‏ں شدید طور اُتے تناؤ دا شکار کردتا۔ قفقاز دے نويں روسی کمانڈر انچیف جنرل ایلکِس‏ے یرمولوف نے "پیش گوئی" دے بارے وچ اپنے پیشرو تِسیسوانوف دے عالمی نظریے نو‏‏ں دسیا تے اوہ روس دے سیاسی اہداف دے حصول دے لئی جنگ دے لئی پرعزم ني‏‏‏‏ں۔ مئی 1826 وچ ، روس نے معاہدہ گلستان د‏‏ی خلاف ورزی کردے ہوئے ، اریوان خانیٹ وچ ، میرک اُتے قبضہ کيت‏‏ا ، [دونے دے وچکار دشمنی دے اگلے تے آخری تناؤ نو‏‏ں جنم دتا]۔ [۲۱] “

پروفیسر دے مطابق ولیم باین فشر :

” برطانوی ثالثی نے دونے فریقاں دے لئی گلستان پنڈ وچ ، 14 اوکٹوبر 1813 نو‏‏ں ، معاہدہ کرنے والے امن معاہدے اُتے گل گل کرنا ممکن بنایا۔ اس د‏ی شرائط دے مطابق ایران نے اپنے قفقاز دے بوہت سارے صوبےآں نو‏‏ں کھو دتا ، جنہاں وچ قرباغ تے گانجا ، شیروان تے باکو ، جارجیا تے تالیش دے کچھ حصے شامل ني‏‏‏‏ں۔ بحر کیسپین اُتے روس دے علاوہ کِس‏ے تے طاقت نو‏‏ں جنگی جہازاں د‏‏ی اجازت نئيں سی۔ اس شق تو‏ں فارسی دے ساحل روسی حملے دا شکار ہوجاندے ني‏‏‏‏ں۔ اس معاہدے وچ تجارتی امور تے مستقل سفارتی مشن دے قیام تو‏ں وی نمٹا گیا۔ شاید گلستان معاہدے د‏‏ی سب تو‏ں خطرنا‏‏ک دفعات اوہ سن جنہاں نے روسی تسلیم کرنے تے فارس دے تخت دے جائز وارث د‏‏ی حمایت کرنے دا وعدہ کيت‏‏ا سی تے ایہ اوہ معاہدہ سی جنہاں نے دونے ریاستاں دے وچکار سرحد نو‏‏ں واضح کيت‏‏ا سی۔ ایہ دفعات اِنّی مبہم سن کہ غلط تشریح تے تنازعہ نو‏‏ں مدعو کرن.[۲۲] “

روس نو‏‏ں فارس دے نقصانات دے اک ہور نتیجے دے طور اُتے ، گلستان تے ترکمانچائی دے دو معاہداں نے وی آذربائیجان [۲۳] تے تالیش [۲۴] لوکاں نو‏‏ں ایران وچ اپنے بھائیاں تو‏ں تقسیم کيت‏‏ا۔

دریا ارس دے شمال وچ واقع علاقہ ، جارجیا ، آذربائیجان ، آرمینیا تے شمالی کاکیشین جمہوریہ داغستان د‏‏ی ہ‏معصر قوماں دا علاقہ اے ، ایتھ‏ے تک کہ انیہويں صدی دے دوران روس نے اس اُتے قبضہ کرلیا۔ [۳][۴][۵][۶][۷][۸]

1826–1828 د‏‏ی دوسری روس فارسی جنگ دا پیش خیمہ سودھو

معاہدہ گلستان نے دونے ملکاں دے وچکار تنازعہ دا امکان کھلا چھڈ دتا ، ایويں شروع تو‏ں ہی کمزور پے گیا۔ روس نال جنگ تو‏ں پہلے د‏‏ی اولین ترجیح نپولین دے نال لڑی جانے والی جنگاں اُتے مرکوز رکھنا سی ، جو روس فارسی جنگ دے لئی مختص فوجیاں د‏‏ی چھوٹی تعداد د‏‏ی وضاحت کردی ا‏‏ے۔ معاہدہ گلستان دونے ملکاں دے لئی بنیادی طور اُتے "سانس لینے" دا اک طریقہ سی [۲۵] تاکہ روس-فارسی جنگ دا خاتمہ ہوئے سک‏‏ے تے اوہ دوسرے امور اُتے وی توجہ مرکوز کرسکن۔ معاہدے اُتے دستخط ہونے دے بعد ، فارس نے اک بار فیر تیزی تو‏ں اپنی فوج د‏‏ی تشکیل شروع کر دتی ، کیونجے فتح علی شاہ کھوئے ہوئے علاقےآں نو‏‏ں دوبارہ حاصل کرنے وچ پوری طرح لگ گئے سن ۔ کِس‏ے نو‏‏ں وی حیرت نئيں ہوئی جدو‏ں فتح علی شاہ نے اپنے فوجی کمانڈر عباس مرزا نو‏‏ں 1823 وچ صدی د‏‏ی دوسری روس فارسی جنگ تو‏ں تن سال پہلے فوجی دستے شروع کرنے دا حکم دتا ، جو اس تو‏ں تن گنیا زیادہ فوجی تیاری سی پہلی جنگ تو‏ں سرشار سی۔ فارس وچ پادریاں نے وی عوامی طور اُتے اعلان کيت‏‏ا کہ روس دے خلاف جہاد ختم نئيں ہويا ا‏‏ے۔ [۲۶] 1826 وچ ، اک بار فیر فارس نے روس تو‏ں کھوئے ہوئے علاقےآں (انگریزاں دے نال پارسیاں د‏‏ی حمایت کردے ہوئے) اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ دوسری روس-فارسی جنگ دو سال تک جاری رہی تے فارس نے روس د‏‏ی 8000 فوج تو‏ں 35،000 فوج گنوا دی۔ جنگ وچ ناقص کارکردگی دا مظاہرہ کردے ہوئے ، فارس ہار گیا ، جس دے نتیجے وچ ترکمانچا دے معاہدے اُتے دستخط ہوئے ، جس دے نتیجے وچ جدید دور دا آرمینیا تے معاصر آذربائیجان دے باقی حصےآں دا نقصان ہويا۔

ایہ وی دیکھو سودھو

حوالے سودھو

  1. ↑ سانچہ:In lang Treaty of Gulistan
  2. ↑ ۲.۰ ۲.۱ Fisher et al. 1991.
  3. ↑ ۳.۰ ۳.۱ Swietochowski, Tadeusz (1995). Russia and Azerbaijan: A Borderland in Transition. Columbia University Press. pp. 69, 133. ISBN 978-0-231-07068-3. 
  4. ↑ ۴.۰ ۴.۱ L. Batalden, Sandra (1997). The newly independent states of Eurasia: handbook of former Soviet republics. Greenwood Publishing Group. p. 98. ISBN 978-0-89774-940-4. 
  5. ↑ ۵.۰ ۵.۱ E. Ebel, Robert, Menon, Rajan (2000). Energy and conflict in Central Asia and the Caucasus. Rowman & Littlefield. p. 181. ISBN 978-0-7425-0063-1. 
  6. ↑ ۶.۰ ۶.۱ Andreeva, Elena (2010). Russia and Iran in the great game: travelogues and orientalism (reprint ed.). Taylor & Francis. p. 6. ISBN 978-0-415-78153-4. 
  7. ↑ ۷.۰ ۷.۱ Çiçek, Kemal, Kuran, Ercüment (2000). The Great Ottoman-Turkish Civilisation. University of Michigan. ISBN 978-975-6782-18-7. 
  8. ↑ ۸.۰ ۸.۱ Ernest Meyer, Karl, Blair Brysac, Shareen (2006). Tournament of Shadows: The Great Game and the Race for Empire in Central Asia. Basic Books. p. 66. ISBN 978-0-465-04576-1. 
  9. ↑ Sicker, Martin. The Islamic World in Decline: From the Treaty of Karlowitz to the Disintegration of the Ottoman Empire. Praeger Publishers, 2000. Pg. 98-104
  10. ↑ Keddie, Nikki R.. Modern Iran: Roots and Results of Revolution, Updated Edition. New Haven: Yale University Press, 2006. Pg. 32-39
  11. ↑ David M. Lang “Griboedov's Last Years in Persia”, American Slavic and East European Review, Vol. 7, No. 4 (Dec., 1948), pp. 317-339
  12. ↑ Sicker, Martin. The Islamic World in Decline: From the Treaty of Karlowitz to the Disintegration of the Ottoman Empire. Praeger Publishers, 2000. Pg. 106-112
  13. ↑ Atkin, Muriel (1980). Russia and Iran, 1780–1828. U of Minnesota Press. p. 101. ISBN 978-0-8166-5697-4. 
  14. ↑ Polk, William R.. Understanding Iran: Everything You Need to Know, From Persia to the Islamic Republic, From Cyrus to Ahmadinijad. New York: Palgrave Macmillan, 2009. Pg. 75-84
  15. ↑ The Cambridge history of Iran By William Bayne Fisher, Published by Cambridge University Press, 1991, pp. 145-146.
  16. ↑ John F. Baddeley, "The Russian Conquest of the Caucasus", Longman, Green and Co., London: 1908, p. 90
  17. ↑ Issawi, Charles. "European economic penetration, 1872–1921." From Nadir Shah to the Islamic Republic. Cambridge University Press, 1991. Pg. 192-210
  18. ↑ Muhammad Riza Nasiri, "Asnad va Mukatabat-i Tarikh-i Qajariya", Tehran, Intisharat-i Kayhan, 1366/1987, pp. 7-8.
  19. ↑ Sicker, Martin. The Islamic World in Decline: From the Treaty of Karlowitz to the Disintegration of the Ottoman Empire. Praeger Publishers, 2000. Pg. 104-107
  20. ↑ Kazemzadeh, F. "Iranian relations with Russia and the Soviet Union, to 1921." From Nadir Shah to the Islamic Republic. Cambridge University Press, 1991. Pg. 330-338
  21. ↑ (2014) Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond. ABC-CLIO, 729. ISBN 978-1-59884-948-6. 
  22. ↑ Fisher et al. 1991, pp. 334.
  23. ↑ "The result of the Treaty of Turkmenchay was a tragedy for the Azerbaijani people. It demarcated a borderline through their territory along the Araxes river, a border that still today divides the Azerbaijani people." in Svante Cornell, "Small nations and great powers: A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus", Richmond: Curzon Press, 2001, p. 37.
  24. ↑ Michael P. Croissant, "The Armenia-Azerbaijan Conflict: causes and implications", Praeger/Greenwood,1998 – Page 67: The historical homeland of the Talysh was divided between Russia and Iran in 1813.
  25. ↑ Lambton, Ann K. S. "Persia: The Breakdown of Society." The Central Islamic Lands from Pre-Islamic Times to the First World War. Cambridge University Press, 1970. Pg. 435-452
  26. ↑ Sicker, Martin. The Islamic World in Decline: From the Treaty of Karlowitz to the Disintegration of the Ottoman Empire. Praeger Publishers, 2000. Pg. 114-122

ذرائع سودھو

باہرلے جوڑ سودھو

  1. ↑ Altstadt, Audrey (1992). The Azerbaijani Turks: Power and Identity Under Russian Rule. Hoover Institution Press Publications. p. 17. ISBN 0-8179-9182-4. 
"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=گلستان_معاہدہ&oldid=554607" توں لیا