باکو خانات
Baku Khanate | |
|---|---|
| 1735–1806 | |
| حیثیت | خانیت |
| دار الحکومت | باکو |
| مذہب | اسلام |
| حکومت | خانیت |
| تاریخ | |
• قیام | 1735 |
• موقوفی نطام | 1806 |
| آیزو 3166 رمز | [[آیزو 3166-2:|]] |
باکو خانات ( آذری بولی بولی: Bakı xanlığı فارسی: خانات باکو ) ، ایرانی اقتدار کے تحت اک خودمختار مسلم ریاست سی ، جو 1747 تے 1806 دے درمیان موجود سی۔ اصل وچ صفوی سلطنت دا اک صوبہ ، اقتدار دی جدوجہد دی وجہ توں ایران وچ نادر شاہ کے قتل تے مرکزی اقتدار نوں کمزور کرنے دے بعد ، ایہ عملی طور اُتے آزاد ہويا۔ اس دا علاقہ اج کل آذربائیجان وچ اے ،
تریخ
سودھوروس-فارسی جنگ (1722–23) دے دوران ، باکو ، جو پہلے صفوی قبضے وچ سی ، روسی دے قبضے وچ چلا گیا۔ اُتے ، جدوں انہاں نے فارس وچ نادر شاہ افشار دی فوجی کامیابیاں ، تے روس نوں لاحق خطرے دے بارے وچ سنیا تاں ، انہاں نے سن 1735 وچ باکو نوں دوبارہ فارس دے حوالے کرنے اُتے اتفاق کيتا۔ شاہ نے مرزا محمد خان اول جو بااثر قبائلی سردار درگاہ قلی خانہاں دے بیٹے (جو افشاری قزلباش نسل توں سن نوں 1592 وچ باکو دے نیڑے زمیناں عطا کيتیاں گئیاں )، نوں خان مقرر کيتا ۔اس موقع اُتے ، خان عملی طور اُتے تے سرکاری طور اُتے فارسی شاہ دا اک باجگزار سی۔ اُتے ، ایہ سن 1747 وچ آزاد ہويا ، جدوں ايسے سال نادر شاہ افشار دی موت دے بعد ، مرزا محمد افشاری فارسی سلطنت دے خلاف اٹھیا کھڑا ہويا۔ چونکہ شاہ دی موت دے بعد وی سلطنت بد نظمی دا شکار سی ، بغاوت آسانی توں کامیاب ہوگئی ، تے اگرچہ باکو باضابطہ طور اُتے ایرانی شاہاں دا اک باجگزار ٹھہرایا ، خان اپنے اقدامات تے فیصلےآں وچ عملی طور اُتے آزاد سی۔
سن 1768 وچ ،قوبا دے خان ، فتح علی خان ، نے باکو نوں زبردستی قبضہ کر ليا ، تے دو سال دے قبضے دے بعد اس نے اپنے بھائی عبد اللہ بیگ ، شیروان دے سابق کٹھ پتلی خان ، نوں نواں خان مقرر کيتا ، تے باکو نوں نواں انحصار بنا دتا۔ . اُتے ، 1772 وچ مرزا محمد دے بیٹے ملک محمد خان نے باکو اُتے دوبارہ قبضہ کيتا تے نواں خان بن گیا۔ اس دی حکمرانی دے بعد ، جو سن 1783 وچ انہاں دی وفات تک جاری رہی ، اس دا بیٹا مرزا محمد خان II خان بن گیا ، لیکن 1791 وچ تخت اُتے مرزا محمد دے چچا محمد قلی خان (مصنف عباس گولو باکیخانوف کے والد) بیٹھے ۔ دو سال دی مختصر حکمرانی دے بعد ، اوہ اپنے بھتیجے حسین قلی خان دے ہتھوں تخت توں محروم ہوگیا ، جو اس دے بھائی حاجلی علی قلی دا بیٹا سی۔ 13 جون 1796 نوں ، اک روسی فلوٹلا باکو بے وچ داخل ہويا ، تے روسی فوج دا اک دستہ زبردستی شہر دے اندر رکھیا گیا سی۔ اُتے ، بعد وچ ، زار پاول اول نے اس مہم دا خاتمہ کرنے تے اپنے پیشرو ، کیتھرین اعظم دی موت دے بعد روسی افواج نوں انخلا دا حکم دتا۔ مارچ 1797 وچ ، روسی فوج نے باکو چھڈ دتا. اس صورتحال نوں اپنے فائدے دے لئی استعمال کردے ہوئے ، مرزا محمد خان دوم آیا تے خانات نوں بحال کر دتا۔ اُتے ، انھاں اک بار فیر 1801 وچ حسین نے دوبارہ معزول کردتا ، جس نے دوبارہ اقتدار سنبھالیا۔ مرزا محمد فرار ہوگیا تے 1809 توں 1810 تک قوبا دا خان بن گیا۔
روس-فارسی جنگ (1804-1313) وچ ، روسی فوجاں نے جنرل پاول سیسانوف دی سربراہی وچ باکو دا محاصرہ کيتا تے جنوری 1806 وچ اس اُتے قبضہ کرنے دی کوشش کيتی۔ اُتے ، جدوں شہر دی چابیاں جنرل نوں دتیاں گئیاں ، تاں حسین قلی خان دے اک کزن نے اسنوں گولی مار دے ہلاک کردتا۔ رہبر دے بغیر ، روسی پِچھے ہٹ گئے ، تے اصل وچ اس شہر اُتے قبضے وچ اک سال تاخیر دی ، لیکن اوہ واپس آئے تے اس سال اکتوبر وچ ، جنرل بلگاکوف دی سربراہی وچ ، اس شہر اُتے قبضہ کرلیا۔ حسین قلی خان محاصراں دے درمیان شہر توں فرار ہوچکے سن ، تے اگرچہ اوہ خانت نوں اپنا دعویٰ کردے رہے ، لیکن محاصرے دے فورا بعد ہی روسیاں نے اس اُتے قبضہ کرلیا۔ معاہدہ گلستان (1813) وچ ، قاجار فارسیاں نے باکو سمیت اپنے کاکیشین باجگزاراں اُتے روسی اقتدار نوں تسلیم کيتا ، تے اپنے تمام دعوے ترک کردتے۔ اُتے ، بانوں ميں روسیاں نوں واقعتا اک نويں انتظامیہ تشکیل دینے وچ کئی سال لگے۔
خاناں دی لسٹ
سودھو| بادشاہ | حکمرانی دی مدت | پیشرو (افراد) دے نال تعلقات |
|---|---|---|
| مرزا محمد خان اول | 1735–1768 | درگاہ قلی خان دا بیٹا۔ |
| فتح علی خان | 1768–1770 | خان کیوبا نے باکو نوں پھڑ لیا۔ |
| عبد اللہ بیگ | 1770–1772 | باکو نوں اس دے بھائی فتح علی خان نے دتا سی۔ خان آف شیروان 1769-1770۔ |
| ملک محمد خان | 1772–1783 | مرزا محمد خان اول دے بیٹے نے باکو اُتے دوبارہ دعوی کيتا۔ |
| مرزا محمد خان دوم | 1783–1791 | ملک محمد خان دا بیٹا۔ |
| محمد قلی خان | 1791–1792 | بیٹا مرزا محمد خان اول۔ معزول مرزا محمد خان II. |
| حسین قلی خان | 1792–1797 | ہدجلی علی قلی دا بیٹا ، مرزا محمد خان اول دا بیٹا۔ |
| مرزا محمد خان دوم | 1797–1801 | ملک محمد خان دا بیٹا۔ باکو کناٹے نوں اپنے بھتیجے حسین قلی خان توں واپس لیا۔ خان آف کیوبا خانٹے 1809-1810۔ |
| حسین قلی خان | 1801–1806 (1813) | ہدجلی علی قلی دا بیٹا ، مرزا محمد خان اول دا بیٹا۔ باکو کناٹے نوں اپنے بھتیجے مرزا محمد خان II توں واپس لیا۔ 1806 وچ معزول ، 1813 وچ باضابطہ طور اُتے وابستہ کردتا گیا۔ |