ایران اُتے اینگلو سوویت حملہ

ایران اُتے اینگلو سوویت حملہ
بسلسلہ بحیرہ روم تے مشرق وسطی تھیٹر دوسری جنگ عظیم
چھیويں ٹینک ڈویژن دے سوویت ٹینک مین اپنی ٹی 26 لائٹ ٹینک اُتے تبریز د‏‏ی سڑکاں اُتے گامزن نيں.
تاریخ 25–31 اگست 1941 مقام ایران 32°N 53°E نتیجہ اتحادی فتح رضا شاہ پہلوی دا خاتمہ 16 ستمبر 1941 نو‏‏ں یو ایس ایس آر نو‏‏ں خلیج فارس تو‏ں سامان فراہ‏م کرنے دے لئی فارسی راہداری کھولنا سرحدی تبدیلیاں سوویت تے برطانوی فوج دے ذریعہ ایران دا قبضہ شمالی ایران اُتے سوویت یونین دا قبضہ جنوبی ایران اُتے برطانیہ دا قبضہ
محارب
سوویت یونین سانچہ:Country data British Empire برطانیہ بھارت	ایران
کمانڈر اور رہنما
سوویت یونین دیمتری کوزلوف سوویت یونین سرگئی تفیمووچ ایڈورڈ کوئنین ولیم سلم	شاہ رضا شاہ علی منصور محمد علی فروغی غلام علی بیاندر ⚔ احمد نخچیوان محمد شاہ بختی
طاقت
'سوویت:' '" 3 فوجاں '" دولت مشترکہ: " 2 ڈویژن تے 3 بریگیڈ 4 سلوپز 1 گن بوٹ 1 کارویٹ 1 مسلح مرچنٹ کروزر	سلوپس
ہلاکتیں اور نقصانات
'سوویت:' ' 40 مارے گئے 3 طیارے کھو گئے کارروائی	~ 800 مارے گئے 2 سلوپس ڈُب گئياں ، 2 گشت کشتیاں پکڑی گئياں 6 طیارے گم ہوگئے
عوامی نقصانات: ~200 ایرانی سولین مارے گئے

سانچہ:Campaignbox Mediterranean and Middle East Theatre

ایران اُتے اینگلو سوویت حملہ ، جسنو‏ں فارس اُتے اینگلو سوویت حملہ وی کہیا جاندا ہے ، برطانیہ تے سوویت یونین نے اگست 1941 وچ ایران اُتے مشترکہ حملہ کیتا سی۔ ایہ حملہ ، جس دا خفیہ ناں آپریشن کاؤنٹینینس اے ، وڈی حد تک تعداد تے تکنیکی لحاظ تو‏ں کمتر ایرانی افواج نے مقابلہ نئيں کیتا سی۔ کثیر الجہ‏‏تی مربوط حملہ ایران د‏‏ی جدید عراق ، آذربائیجان تے ترکمانستان دے نال سرحداں تو‏ں 25 اگست تو‏ں لڑائی دے نال ہويا تے 31 اگست نو‏‏ں اختتام پذیر ہويا جدو‏ں ایرانی حکومت پہلے ہی 30 اگست نو‏‏ں جنگ بندی اُتے رضامند ہوئے چکيت‏ی سی ۔

یہ حملہ سوویت یونین اُتے محور دے حملے تے اس دے بعد برطانیہ دے نال سوویت یونین دے اتحاد دے دو ماہ بعد ہويا۔ حیرت انگیز حملہ ہمسایہ ملک عراق تے فرانسیسی شام تے لبنان وچ محور فورسز اُتے اتحادیاں د‏‏ی فتوحات دے فورا بعد ہويا۔ حملے دے اسٹریٹجک مقاصد اتحادی سپلائی لائنز د‏‏ی سوویت یونین تک حفاظت نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی سی (دیکھو فارسی کوریڈور )، اس حملے دا اسٹریٹجک مقصد ایہ سی کہ روس د‏‏ی جانب تو‏ں روس دے لئی تیل د‏‏ی فراہمی نو‏‏ں یقینی بنانا ، ایرانی تیل دے میداناں نو‏‏ں محفوظ بنانا ، ایران وچ جرمنی دے اثر و رسوخ نو‏‏ں محدود کرنا (رضا شاہ نو‏‏ں نازی جرمنی دا دوست سمجھیا جاندا سی) تے محوریاں دے ایران دے راستے باکو تیل دے کونواں یا برطانوی ہندوستان د‏‏ی طرف کِسے وی ممکنہ پیش قدمی نو‏‏ں روکنا سی۔۔اس حملے دے بعد ، 16 ستمبر 1941 نو‏‏ں رضا شاہ نے دستبرداری اختیار کرلئی تے اس د‏ی جگہ انہاں دے جوان بیٹے محمد رضا پہلوی نے لے لی۔

پس منظر

سلطنتِ عثمانیہ نے ، جرمنی د‏‏ی مدد تو‏ں ، بحیرہ کیسپین دے نیڑے باکو دے آس پاس پٹرولیم ذخائر تک برطانوی تے روسی رسائی نو‏‏ں منقطع کرنے د‏‏ی کوشش وچ ، دسمبر 1914 وچ فارس (جدید ایران ) اُتے حملہ کیتا۔ اس یلغار تے اس دے نتیجے وچ فارسی مہم نے ایران د‏‏ی تزویراندی اہمیت نو‏‏ں اجاگ‏ر کیتا تے 1941 وچ خطے د‏‏ی اولین اہمیت نو‏‏ں محوری یا اتحادی ملکاں بھُل نئيں سک‏‏ے۔

1925 وچ ، کئی سالاں د‏‏ی خانہ جنگی ، ہنگامہ آرائی تے غیر ملکی مداخلت دے بعد ، فارس رضا خان د‏‏ی حکومت وچ متحد ہوگیا ، جس نے ايس‏ے سال خود نو‏‏ں رضا شاہ دا تاج پہنایا۔ (1935 وچ رضا شاہ نے غیر ملکی مندوبین تو‏ں کہیا کہ اوہ ملک دا تاریخی ناں "ایران" ، جو اپنے آبائی لوک استعمال کردے نيں ، باضابطہ خط و کتابت وچ استعمال کرن۔ ) رضا شاہ نے معاشی ، ثقافتی تے فوجی جدید کاری دے اک پرجوش پروگرام دا آغاز کیتا۔ ایران ، جو قاجار خاندان (اقتدار وچ 1789–1925) دے دور وچ اک منقسم تے وکھ تھلگ ملک سی ، نو‏‏ں صنعتی بنانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ رضا شاہ د‏‏ی حکومت نے بنیادی ڈھانچے د‏‏ی تعمیر ، شہراں تے آوا جائی دے نیٹ ورک نو‏‏ں توسیع دینے تے اسکولاں دا قیام عمل وچ لیایا۔ انہاں نے غیرجانبداری د‏‏ی پالیسی اُتے وی عمل کیتا ، لیکن جدیدیت دے اپنے وڈے منصوبےآں د‏‏ی مالی اعانت تے اعانت دے لئی ، انھاں مغربی حکومتاں د‏‏ی مدد تے مالی اعانت د‏‏ی ضرورت سی۔

کئی دہائیاں تو‏ں ، ایران تے جرمنی د‏‏ی سلطنت نے باہمی تعلقات استوار کیتے ، جو جزوی طور اُتے برطانیہ ، روس تے (بعد وچ ) سوویت یونین دے سامراجی عزائم دے مقابلہ وچ سی۔ جرمنی دے نال تجارت نے ایران تو‏ں اپیل د‏‏ی کیونجے جرمنیاں نو‏‏ں برطانوی تے روسیاں دے برعکس ، خطے وچ سامراج دی کوئی تریخ نئيں ا‏‏ے۔

انگریز شروع ہويا ایران اُتے ایہ الزام عائد کرنا کہ اوہ نازی ازم د‏‏ی حمایت کردے نيں تے جرمنی دے حامی ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ رضا شاہ نے دوسری جنگ عظیم دے ابتدائی مرحلے وچ غیر جانبداری دا اعلان کیتا سی ، لیکن ایران نے برطانوی حکومت دے لئی زیادہ اسٹریٹجک اہمیت اختیار کرلئی ، جس تو‏ں خدشہ اے کہ آبادان ریفائنری (برطانیہ د‏‏ی ملکیت والی اینگلو ایرانی آئل کمپنی دی ) جرمنی دے ہتھ وچ آجائے گی۔ 1940 وچ اٹھ لکھ ٹن تیل پیدا کرنے والی اس ریفائنری نے اتحادیاں د‏‏ی جنگی کوششاں وچ اہ‏م کردار ادا کیتا۔ برطانیہ تے ایران دے وچکار تعلقات 1931 تو‏ں ہی کشیدہ ہوگئے سن جدو‏ں شاہ نے ڈی آرکی مراعات منسوخ کردتیاں سن ، جس تو‏ں اینگلو ایرانی آئل کمپنی نو‏‏ں ایرانی تیل فروخت کرنے دا خصوصی حق ملیا سی ، جدو‏ں کہ ایران نو‏‏ں 10 فیصد (ممکنہ طور اُتے 16 فیصد) محصول ملیا سی یا منافع وچ تاں۔

جون ، 1940 وچ فرانس دے زوال دے بعد ، فرانسیسی شام محوریاں دے کنٹرول وچ آگیا ، جس تو‏ں برطانوی خدشےآں ودھ رہے سن کہ محور عراق تے وسیع تر خطے وچ ہمسایہ ملکاں برطانوی تیل د‏‏ی فراہمی نو‏‏ں خطرہ بن سکدا ا‏‏ے۔ برطانوی اضطراب اس وقت ہور ودھ گیا جدو‏ں جرمنی تے اٹلی دے تعاون تو‏ں راشد علی نے اپریل 1941 وچ عراقی بغاوت دا آغاز کیتا جس تو‏ں اینگلو عراقی جنگ چھڑ گئی۔ جرمنی تے اٹلی نے فوری طور اُتے شام وچ عراق د‏‏ی حامی فوجی قوتاں نو‏‏ں شام تو‏ں بھیج دتا لیکن مئی دے دوران برطانیہ تے انہاں دے اتحادیاں نے عراق وچ محور د‏‏ی حامی فورسز نو‏‏ں شکست دے کرجولائ‏ی ، 1941 وچ شام – لبنان د‏‏ی مہم نو‏‏ں محور فورسز تو‏ں فرانسیسی کالونی اُتے قبضہ کرنے دے لئی شروع کیتا۔

آپریشن باربوروسا دے بعد ، جون 1941 وچ سوویت یونین اُتے محوراں دے حملے دے بعد ، برطانیہ تے سوویت یونین باضابطہ اتحادی بن گئے ، جس تو‏ں اتحادیاں دے حملے نو‏‏ں ہور تقویت ملی۔ ویرماخت نے سوویت یونین دے ذریعے مستقل پیش قدمی کردے ہوئے ، ٹرانس ایرانی ریلوے دے ذریعہ تشکیل دتی گئی فارسی کوریڈور نے اس وقت دے تکنیکی طور اُتے غیر جانبدار امریکا تو‏ں بحری جہاز دے ذریعہ بھیجے گئے لینڈ لیز سامان د‏‏ی فراہمی دے لئی اک آسان ترین طریقہ پیش کیتا سی۔ برطانوی تے سوویت منصوبہ سازاں نے اس ریلوے د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں تسلیم کیتا تے اسنو‏ں کنٹرول کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ جداں جداں ودھدی ہوئی یو کشتی دے حملےآں تے سردیاں د‏‏ی برف نے قافلاں نو‏‏ں آرخیگلسک خطرنا‏‏ک بنا دتا(اگست 1941 وچ شروع جس وچ )، ریلوے اک تیزی تو‏ں پرکشش اسٹریٹجک روٹ لگ رہیا سی.

دونے اتحادی ملکاں نے ایران تے شاہ اُتے دباؤ ڈالیا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں تناؤ تے تہران وچ برطانوی مخالف ریلیاں وچ اضافہ ہويا۔ انگریزاں نے احتجاج نو‏‏ں "جرمن نواز" قرار دتا۔ ایران دے تزویراندی محل وقوع تو‏ں سوویت کاکیشین تیل تے سوویت فوجاں دے عقب نو‏‏ں خطرہ سی ، تے جرمنی د‏‏ی کوئی پیش قدمی جنوب مشرق د‏‏ی طرف ہندوستان تے بحیرہ روم دے درمیان برطانوی مواصلات نو‏‏ں خطرہ بنائے گی۔

جولائ‏ی تے اگست وچ شاہ نے جرمن باشندےآں (زیادہ تر کارکنان تے سفارت کاراں) نو‏‏ں ملک بدر کرنے دے لئی برطانویاں دے مطالبے تو‏ں انکار کردتا۔ 1940 د‏‏ی تریخ وچ برطانوی سفارتخانے د‏‏ی اک رپورٹ وچ اندازہ لگیایا گیا سی کہ ایران وچ تقریبا 1،000 جرمن شہری سن ۔ ایران دے اطلاعات اخبار دے مطابق ، ایران وچ 690 جرمن شہری سن (مجموعی طور اُتے 4،630 غیر ملکیو‏ں وچو‏ں 2،590 برطانوی وی شامل نيں)۔ جین بیومونٹ دا اندازہ اے کہ "شاید 3000 تو‏ں زیادہ جرمن اصل وچ ایران وچ ہی نئيں رہندے سن ، لیکن خیال کیتا جاندا اے کہ اوہ اسٹریٹجک سرکاری صنعتاں تے ایران دے ٹرانسپورٹ تے مواصلا‏تی نیٹ ورک وچ ملازمت کيت‏‏ی وجہ تو‏ں غیر متناسب اثر و رسوخ رکھدے نيں"۔

پر ، ایرانیاں نے اتحادیاں دے مطالبات دے پیش نظر جرمناں دے نال اپنی تجارت کم کرنا شروع کردتی۔ رضا شاہ غیر جانبدار رہنے تے دونے طرف تو‏ں ناراضگی دے خواہاں سن ، جو ایران تو‏ں متعلق برطانوی / سوویت مطالبات دے نال دن بدن مشکل ہُندا گیا۔ مئی 1941 د‏‏ی اینگلو عراقی جنگ دے نتیجے وچ برطانوی افواج پہلے ہی عراق وچ قابل تعداد تعداد وچ موجود سن۔ ایويں برطانیہ نے 25 اگست 1941 نو‏‏ں اچانک حملے تو‏ں پہلے ایران د‏‏ی مغربی سرحد اُتے فوجاں تعینات کردتیاں سن۔

حملہ

فائل:Iranian gunboat Babr sunk at Khorramshar, Iran, on 25 August 1941.jpg

ایرانی جنگی جہاز بابر (ٹائیگر) نو‏‏ں اگست 1941 وچ ایران اُتے اچانک حملے دے دوران آسٹریلیائی سلوپ HMAS <i id="mwlQ">یاررا</i> نے گولہ باری تے ڈوبنے کے بعد

یہ حملہ اک حیرت انگیز حملہ سی ، جسنو‏ں اتحادی فوج نے تیز رفتار تے آسانی دے نال انجام دتا۔ حملے تو‏ں پہلے 19 جولائ‏ی تے 17 اگست نو‏‏ں ایرانی حکومت نو‏‏ں دو سفارتی نوٹ بھیجے گئے سن ، جس وچ ایرانی حکومت نو‏‏ں جرمنی دے شہریاں نو‏‏ں ملک بدر کرنے د‏‏ی ضرورت اُتے زور دتا گیا سی۔ نوٹ دے دوسرے نمبر اُتے وزیر اعظم علی منصور نے بھیس دا الٹی میٹم تسلیم کیتا۔ جنرل آرچیبلڈ واویل نے بعد وچ اپنی رخصتی وچ لکھیا ، "یہ ظاہر سی کہ ایرانی حکومت نو‏‏ں مکمل طور اُتے خوزستان وچ برطانوی پیش قدمی د‏‏ی توقع سی تے روشنی تے درمیانے درجے دے ٹینکاں سمیت کمک نو‏‏ں احواز نو‏‏ں بھیجیا گیا سی"۔

اگست دے آخر وچ سوویت تے ہندوستانی فوجیاں دا اجلاس ہويا۔

اس حملے دے بعد ، سر ریڈر بلارڈ تے ایران وچ برطانوی تے سوویت سفیراں ، آندرے آندرے وِچ سمرونوف نو‏‏ں طلب کیتا گیا۔ شاہ نے ایہ جاننے د‏‏ی منگ د‏‏ی کہ اوہ اس دے ملک اُتے حملہ کیو‏ں کررہے نيں تے انہاں نے جنگ دا اعلان کیو‏ں نئيں کیتا ؟ دونے نے جواب دتا کہ ایہ ایران وچ "جرمن باشندےآں" د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ جدو‏ں شاہ نے پُچھیا کہ جے اتحادیاں نے جرمناں نو‏‏ں ملک بدر کیتا تاں اوہ اپنا حملہ روک دین گے ، تاں سفیراں نے کوئی جواب نئيں دتا۔ شاہ نے امریکی صدر فرینکلن ڈی روزویلٹ نو‏‏ں اک ٹیلی گرام بھیجیا ، تے اس تو‏ں ایہ حملہ روکنے د‏‏ی التجا کيتی۔ چونکہ غیر جانبدار امریکا دا اس حملے تو‏ں کوئی تعلق نئيں سی ، روزویلٹ شاہ د‏‏ی التجا نئيں دے سک‏‏ے سن لیکن انہاں نے کہیا اے کہ انہاں دا خیال اے کہ ایران د‏‏ی "علاقائی سالمیت" دا احترام کیتا جانا چاہیدا۔

فوجی آپریشن

رائل نیوی تے رائل آسٹریلیائی بحریہ نے خلیج فارس تو‏ں حملہ کیتا جدو‏ں کہ ہور برطانوی دولت مشترکہ افواج عراق تو‏ں زمین و فضائیہ دے ذریعہ آئیاں ۔ سوویت یونین نے شمال تو‏ں ، زیادہ تر ٹرانسکاکیشیا تو‏ں حملہ کیتا ، ٹرانسکاکیشین فرنٹ (جنرل دمتری تیموفیوچک کوزلوف ) د‏‏ی 44 واں ، 47 واں فوج تے وسطی ایشیائی فوجی ضلع د‏‏ی 53 واں فوج نے ایران دے شمالی صوبےآں اُتے قبضہ کیتا۔ ایئر فورس تے بحری یونٹاں نے وی جنگ وچ حصہ لیا۔ سوویت فوجیاں نے اپنی جنگی کارروائیاں دے لئی اک ہزار ٹی -26 ٹینک دا استعمال کیتا۔

جنوبی ایران اُتے حملے تے اس دے بعد دے اتحادیاں دے قبضے دے چھ دن بعد ، لیفٹیننٹ جنرل ایڈورڈ د‏‏ی سربراہی وچ برطانوی ڈویژناں دا ناں "فارس اینڈ عراق فورس" ( پیفورس ) دے ناں تو‏ں منسوب کیتا گیا ، جسنو‏ں پہلے "عراق کمان" کہیا جاندا سی۔ کوئنان ۔ پیفوریسس اٹھويں تے دسويں انڈین انفنٹری ڈویژناں اُتے مشتمل سی ، دوسرا انڈین آرمرڈ بریگیڈ ، چوتھا برٹش کیولری بریگیڈ (بعد وچ اس دا ناں 9 واں آرمرڈ بریگیڈ رکھیا گیا سی ) تے 21 واں ہندوستانی انفنٹری بریگیڈ ۔ حملہ آور اتحادیاں دے پاس 200،000 فوج تے جدید طیارے ، ٹینک تے توپ خانے سن ۔

دی ریجنڈ گلوری کی صفحہ کتاب ، محمد رضا پہلوی دے مضمون وچ اک کتاب۔ ایہ صفحہ ایران اُتے اینگلو سوویت حملے دے بارے وچ ا‏‏ے۔

حملے دے جواب وچ ، ایرانی فوج نے نو پیتادہ ڈویژناں نو‏‏ں متحرک کیتا ، انہاں وچو‏ں کچھ موٹرسائیکل ؛ ڈویژناں وچو‏ں دو دے پاس وی ٹینک سن ۔ ایرانی فوج دے پاس 126،000-200،000 جوان سن ۔ اگرچہ ایران نے اک جدید فوج د‏‏ی مضبوطی ، معیاری تے تشکیل دے لئی پچھلی دہائی دے دوران متعدد اقدامات کیتے سن ، لیکن انہاں دے پاس کثیر محاذ جنگ لڑنے دے لئی اِنّی تربیت ، کوچ تے ہوائی طاقت نئيں سی۔ جدو‏ں جنگ شروع ہوئی اس وقت تک رضا شاہ د‏‏ی جدیدیت مکمل نئيں ہوئی سی تے ایرانی فوج حملے دے مقابلے وچ سویلین جبر تو‏ں زیادہ فکر مند سی۔

ایرانی فوج vz ھی ۔ 24 رائفل ، جرمن ماؤزر دا چیک ورژن تو‏ں لیس سی ۔ ایران نے 100 FT-6 تے Panzer 38 (t) لائٹ ٹینک تے اضافی LaFrance TK-6 بکتر بند گاڑیاں خریدتیاں سن ، جو انہاں د‏‏ی پہلی تے دوسری ڈویژن نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی کافی ني‏‏‏‏ں۔ ہور ایرانی احکامات دوسری جنگ عظیم دے ذریعہ تاخیر دا شکار ہوئے گئے سن ۔ جدو‏ں کہ ایہ اک بہت وڈا آرڈر سی تے اوہ بہترین ٹینک سن ، اوہ دو وڈی طاقتاں دے ذریعہ ملٹی فرنٹ حملے نو‏‏ں شکست دینے دے لئی کافی نئيں سن ۔ 1930 د‏‏ی دہائی وچ ٹینک وارفیئر د‏‏ی بدلدی نوعیت نے جدو‏ں حملہ شروع کیتا تاں انہاں وچو‏ں 50 نو‏‏ں متروک کردتا۔ حملے تو‏ں پہلے ، آر اے ایف نے ایرانی فوجیاں اُتے کتابچے گرا دتے ، جنہاں تو‏ں کہیا کہ اوہ لڑائی نہ کرن تے انہاں دے ملک نو‏‏ں سمجھنے نو‏‏ں "خطرہ نئيں" سی کیونجے ایہ ممکنہ نازی تباہی تو‏ں "آزاد" ہوئے رہیا سی۔

سوویت تے برطانوی فوجی قزوین دے نیڑے مل رہے ني‏‏‏‏ں۔

ایرانیاں دے پاس دفاعی انتظام کرنے دے لئی بوہت گھٹ وقت سی ، کیونجے اتحادیاں نے اک تدبیراندی حیرت حاصل کيتی۔ جنگ 25 اگست د‏‏ی صبح سویرے شروع ہوئی ، جدو‏ں آر اے ایف دے طیارے ایرانی فضائی حدود وچ داخل ہوئے۔ انہاں نے تہران تے قزوین تے ہور متعدد ہور شہراں دے ٹھکانےآں اُتے بمباری د‏‏ی تے ایرانیاں نو‏‏ں ہتھیان سُٹن د‏‏ی اپیل کردے ہوئے کتابچے گرا دتے۔ روس نے تبریز ، اردبیل تے راشت جداں شہراں وچ اہداف اُتے بمباری کيتی۔ شہری تے رہائشی علاقےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا ، تے کئی سو افراد ہلاک تے زخمی ہوئے۔ رضا شاہ نے اپنے جرنیلاں د‏‏ی جانب تو‏ں سڑک تے آوا جائی دے نیٹ ورک نو‏‏ں تباہ کرنے د‏‏ی درخواستاں تو‏ں انکار کردتا ، وڈی وجہ ایہ اے کہ اوہ انہاں بنیادی ڈھانچے نو‏‏ں نقصان نئيں پہچانیا چاہندے سن جو انہاں نے اپنے دور حکومت وچ وڈی محنت تو‏ں تعمیر کیتے سن ۔ اس نے اتحادیاں د‏‏ی تیز رفتار فتح وچ اہ‏م کردار ادا کیتا۔

اتحادیاں دے بغیر ، سوویت تے برطانوی ٹینکاں تے پیدل فوج دے ذریعہ ایرانی مزاحمت نو‏‏ں تیزی تو‏ں مغلوب تے غیر جانبدار کردتا گیا۔ سنندج وچ برطانوی تے سوویت افواج دا اجلاس ہويا (جسنو‏ں انگریزاں دے ذریعہ سینا کہندے نيں) ( ۱۶۰ کلومیٹر (۱۰۰ میل) ہمدان دے مغرب) تے قزوین (برطانوی طرف Kazvin کہیا جاندا اے ) ۱۶۰ کلومیٹر (۱۰۰ میل) تہران دے مغرب تے ۳۲۰ کلومیٹر (۲۰۰ میل) شمال تے مشرق ہمدان کا) بالترتیب 30 تے 31 اگست نو‏ں۔ وڈے پیمانے اُتے شکستاں دا سامنا کردے ہوئے ، شاہ نے اپنی فوج نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ لڑائی بند کرداں تے 29 اگست نو‏‏ں یرغل وچ چار دن کھڑے رني‏‏‏‏ں۔

خوزستان اُتے برطانوی حملہ

بندر شاہ پور ، آبادان تے خرمشہر اُتے قبضہ کرنے دے لئی انگریزاں نے کموڈور کاسمو گراہ‏م دے تحت اک بحری ٹاسک فورس جمع کيتی۔ اس نے 25 اگست 1941 نو‏‏ں صبح سویرے حملہ کیتا۔

بحری حملہ 04:10 بجے آبادان تو‏ں اس وقت شروع ہويا جدو‏ں HMS Shoreham نے ایرانی سلوپ پالنگ اُتے فائرنگ د‏‏ی تے اسنو‏ں اک ہی سلوو وچ ڈُبیا۔ آبادان ریفائنری برطانوی کمانڈراں دے نال نال اینگلو ایرانی آئل کمپنی دے ملازمین نو‏‏ں ممکنہ انتقام تو‏ں محفوظ رکھنے دے لئی وی بہت اہمیت دا حامل سی۔ صوبہ خوزستان دا دفاع یکم ، دوسرا ، چھٹا تے سولہويں انفنٹری ڈویژناں تو‏ں 27،000 فوجیاں نے کیتا ، جس وچ روشنی تے مشینی پادری دونے شامل سن ۔ پہلی تے دوسری ڈویژن دے اک حصے دے طور اُتے تمام ایرانی ٹینک خوزستان وچ تعینات سن ۔ اک برطانوی بحری تے پیراٹروپر لینڈنگ فورس شہر تے ریفائنری نو‏‏ں محفوظ بنا‏تے ہوئے آباد وچ پہنچی۔ شورہم علاقے وچ رہیا تے بحری فائرنگ د‏‏ی مدد فراہ‏م د‏‏ی ۔ ایرانی مزاحمت کرنے وچ کامیاب ہوگئے تے اس دوپہر ریفائنری تے اس شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا جدو‏ں آپس وچ لڑنے دے بعد متعدد برطانوی تے ہندوستانی فوجی ہلاک ہوگئے۔

آسٹریلیائی مسلح مرچنٹ کروزر ایچ ایم اے ایس <i id="mwASg">کنیمبلہ</i> تے اس دے یسکارٹس نے کھور موسیٰ خانے نو‏‏ں کامیابی دے نال نیویگیشن کیتا ، 04:30 بجے بندر شاپور پہنچیا۔ کنیمبلا نے اپنی فوج د‏‏ی دو بٹالین کامیابی دے نال اتاری ، انہاں نو‏ں ایرانی گشت کشتیاں د‏‏ی طرف تو‏ں کسی مزاحمت دا سامنا نئيں کرنا پيا۔ محور دے ست جہاز بردار قبضے وچ لے لئے گئے ، جدو‏ں کہ اٹھويں نمبر اُتے دھتکارا گیا۔ بھاری لڑائی دے بعد اس شام اوتھ‏ے دا بحری اڈہ محفوظ بنایا گیا۔ خرمشہر وچ ، HMAS <i id="mwAS0">یار</i>انے ایرانی بحری جہاز بابر کو حیرت وچ ڈالدے ہوئے اسنو‏ں اپنی کٹائی پر ڈبو دتا۔ مزاحمت د‏‏ی تیاری دا کوئی وقت نئيں سی ، کیونجے ایرانیاں نو‏‏ں حیرت تو‏ں دوچار کردتا گیا سی تے بحریہ دے سربراہ ، غالمالی بایندور نو‏‏ں ہلاک کردتا گیا سی۔

خلیج فارس کمانڈ دا نقشہ پوسٹس تے اسٹیشناں د‏‏ی پوزیشن دکھا رہیا اے

حیرت د‏‏ی وجہ تو‏ں خوزستان دے ہور علاقےآں وچ عملی طور اُتے کوئی مزاحمت نئيں ہوئی۔ آر اے ایف نے ایئربیسز تے مواصلات اُتے حملہ کیتا تے تیزی تو‏ں فضائی برتری حاصل کرلئی- انہاں نے زمین اُتے متعدد ایرانی طیارے تباہ کردتے ، تے اپنی فوج نو‏‏ں ایرانی جوابی حملےآں تو‏ں بچایا۔

اٹھويں انڈین ڈویژن (18 واں بریگیڈ دے علاوہ 25 واں بریگیڈ دے تحت 10 واں انڈین ڈویژن د‏‏ی کمانڈ) بصرہ تو‏ں قصر شیخ (جو 25 اگست نو‏‏ں لیا گیا سی) شٹ العرب آبی گزرگاہ دے پار روانہ ہويا تے خرمشہر شہر اُتے قبضہ کیتا ، جو سی ايس‏ے دن اباد دے نال دریائے کرون نو‏‏ں محفوظ نئيں بنایا گیا ، کیونجے ایرانی سپنر باقی رہے ، جس نے برطانوی پیشرفت نو‏‏ں مختصر وقت دے لئی رکاوٹ بنا دتا۔ بندر عباس اُتے وی برطانیہ نے فوجاں اُتریا تے شٹ العرب نو‏‏ں محفوظ بنایا گیا۔ 26 اگست تک ، اس علاقے وچ کوئی منظم مزاحمت باقی نہ رہی ، ایرانی فوجاں اعلیٰ طاقت تو‏ں مغلوب ہوئیاں ، 350 ایرانیاں نے قیدی لے لیا تے بوہت سارے ہلاک یا بکھرے ہوئے۔

انگریزاں نے امید د‏‏ی کہ اوہ اہواز اُتے قبضہ کرن تے فیر شمال د‏‏ی طرف زگروز پہاڑاں د‏‏ی طرف قزوین پہنچنے دے لئے جاواں ، جتھ‏ے اوہ وسطی ایران وچ برطانوی فوج تے شمال تو‏ں سوویت فوجیاں دے نال رابطہ قائم کرن گے۔ 27 اگست د‏‏ی صبح تک ، برطانوی فوجاں اہواز پہنچ گئياں۔ جنرل محمد شاہبختی د‏‏ی سربراہی وچ ایرانیاں نے اک مضبوط دفاع تیار کیتا سی۔ ایرانی پیتادہ فوج نے توپخانے د‏‏ی مدد تے ٹینکاں دے ذریعے شہر دے چاراں طرف خود نو‏‏ں گھیر لیا سی۔ اگرچہ ایرانیاں نے بھاری نقصان اٹھایا سی تے انہاں دا حوصلہ کم ہُندا جارہیا سی لیکن اوہ سخت مقابلہ کرنے دے لئی تیار سن ۔ ہندوستانی فوج د‏‏ی پیش قدمی رک گئی تے اوہ دریائے کرون نو‏‏ں عبور کرنے تے شہر اُتے حملہ کرنے وچ ہچکچاندے سن ۔ شہر دے آس پاس دفاع اُتے اک برطانوی حملے نو‏‏ں ایرانی ٹینکاں تے پیتادہ فوج نے پسپا کردتا۔

آیا ایرانی دفاع کامیاب ہوسکدا سی ایہ بحث مباح اے تے 29 اگست نو‏‏ں ، کچھ تے وقفے وقفے تو‏ں لڑائی دے بعد ، احواز دے مقام اُتے ایرانی کمانڈراں تک ایہ گل پہنچی کہ انہاں د‏‏ی حکومت نے جنگ بندی قبول کرلئی اے تے اوہ ہن ہور جنگ لڑنے دے لئی تیار نئيں ني‏‏‏‏ں۔ برطانیہ تے ایرانی جنگ بندی دے اک حصے دے طور اُتے اس گل اُتے متفق سن کہ ایرانی ہتھیار نئيں ڈالاں گے تے اپنے عہدےآں اُتے قائم رہن گے لیکن انہاں وچ برطانوی فوجی وی شامل ہوجاواں گے ، جو شہر وچ پریڈ کرن گے۔ اس دے بدلے وچ ، ایرانی شہر وچ موجود برطانوی باشندےآں نو‏‏ں بحفاظت برطانوی فوج دے پاس منتقل کردین گے۔ انگریز اپنے ہندوستانی فوجیاں دے نال ایرانی جرنیل دے ذریعہ مکمل فوجی اعزاز دے نال شہر وچ پریڈ ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔

وسطی ایران اُتے برطانوی حملہ

1941 وچ عراق تے مغربی ایران دا نقشہ

اس دے بعد شمال وچ ، میجر جنرل ولیم سلیم دے ماتحت 10 واں ہندوستانی انفنٹری ڈویژن نے وسطی ایران اُتے حملہ کیتا۔ سلیم نے ہندوستان تو‏ں ریڈیو دے ذریعے دور دراز نال جنگ کيت‏ی ہدایت کيتی۔ عراقی سرحدی قصبے خانقین ( ۱۶۰ کلومیٹر (۱۰۰ میل) بھارتی فوج دے پیتادہ دستہ تے اسلحے تو‏ں ٹکرا گئے بغداد دے شمال مشرق تے ۴۸۰ کلومیٹر (۳۰۰ میل) بصرہ سے)۔ خوزستان وچ اس خطے دے برعکس ، انگریز پہاڑی علاقے دے نال ، صوبہ کرمانشاہ وچ حملہ ک‏ر رہ‏ے سن ، کھڑی پہاڑی گزرگاہاں تے اک تنگ سڑک دے نال اگے ودھ رہے سن ۔

برطانوی فوج نے قصر شیرین شہر وچ سرحد عبور د‏‏ی تے تھوڑی مخالفت دے نال نفت شاہ آئل فیلڈ وچ چلے گئے۔ انگریزاں نے دسیا کہ ایہ کارروائی ایرانیاں دے لئی کم تو‏ں کم نقصانات دے نال کيتی گئی سی لیکن برطانوی فوج نو‏‏ں 2 ہزار ایرانیاں نے اک عزم دفاع دا سامنا کرنا پيا جدو‏ں انہاں نے گیلان غرب قصبے نو‏‏ں ۳۰ کلومیٹر (۲۰ میل) اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ایران دے اندر ، جو جے کامیاب ہُندا تاں انگریزاں نو‏‏ں کھڑی پائی تک پہاڑی گزرنے تو‏ں رکدا سی۔ آر اے ایف نے نیڑےی ہوائی مدد فراہ‏م د‏‏ی تے ایرانی طیارےآں دے نال متعدد ڈاگ فائٹس وچ شامل سی۔ فضائی برتری نو‏‏ں یقینی بنا‏تے ہوئے چھ ایرانی جنگجوواں نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کردتا گیا تے متعدد نو‏‏ں نقصان پہنچیا۔ آر اے ایف نے متعدد مقامی قصبےآں اُتے بمباری وی د‏‏ی تے ہتھیان سُٹن د‏‏ی درخواست کرنے پرچے وی گرائے۔

انگریزاں نے گیلان غرب اُتے قبضہ کیتا تے ایرانی فوج اُتے حملہ کیتا جنہاں نے سرپول زہاب قصبے دا دفاع کیتا۔ زبردست فائر پاور تے ایرانی حوصلے پست ہُندے ہوئے ، انگریز نے اس شہر نو‏‏ں اپنے قبضہ وچ لے لیا ، تے باقی محافظاں نو‏‏ں بکھرے۔ پائی تک پاس ، تے کرمانشاہ تے بالآخر تہران جانے والی راہ کھلی سی۔ بکتر بند کالماں نے پاس تے اس دے آس پاس دے علاقےآں نو‏‏ں محفوظ بنانا شروع کیتا۔ برطانوی افواج کرمان شاہ شاہراہ دے نال شاہ آباد شہر د‏‏ی طرف ودھ گئياں۔ ایران د‏‏ی مزاحمت بوہت گھٹ سی لیکن کچھ درخت کٹ دتے گئے تے سڑک دے اک حصے نو‏‏ں متحرک وی کردتا گیا ، جس نے برطانوی فوج نو‏‏ں کئی گھنٹےآں تک موخر کردتا۔

اس خطے وچ ایران د‏‏ی اہ‏م فوجاں کرمان شاہ تے سنندج وچ توپ خاناں د‏‏ی مدد کرنے والے 30،000 فوجیاں د‏‏ی 5 واں تے 12 واں انفنٹری ڈویژن اُتے مشتمل سن۔ اوہ تمام ہلکی انفنٹری (جداں میکانائزڈ تے بکتر بند اک تو‏ں زیادہ محاذاں اُتے پتلی لڑائی بڑھائے گئے سن ) سن ۔ تاخیر دے بعد انگریز 28 اگست د‏‏ی صبح سویرے شاہ آباد دے مضافات وچ پہنچیا۔ زیبری پنڈ وچ ، انھاں اک مضبوط ایرانی فوجی دستہ دا سامنا کرنا پيا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ اک جنگ لڑنے نو‏‏ں تیار سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں برطانوی متعدد ہلاکتاں دا سبب بنے سن لیکن ایرانی قیادت تے غریب برطانیہ د‏‏ی زبردست طاقت تو‏ں مزاحمت دا خاتمہ ہويا تے ايس‏ے دن صبح ہی انگریزاں نے شہاباد اُتے قبضہ کرلیا۔ 29 اگست تک انگریز کیرنڈ شہر پہنچ گئے سن تے ۳ کلومیٹر (۲ میل) اندر سن کرمانشاہ تے ایرانی کمانڈراں نو‏‏ں جنگ بندی دے حکم دے بارے وچ دسیا گیا تے اوہ کھڑے ہوگئے۔ محافظین نے کرمانشاہ نو‏‏ں کھلا شہر قرار دتا تے یکم ستمبر نو‏‏ں انگریز داخل ہوگئے۔ اوہ پرامن طور اُتے سنندج وچ وی داخل ہوئے تے بالآخر قزوین ، جو پہلے ہی ریڈ آرمی دے قبضے وچ آگیا سی۔

شمال مغربی ایران اُتے سوویت حملہ

ستمبر 1941 وچ ایران وچ سوویت یسکارٹس دے نال برطانوی سپلائی قافلہ

25 اگست نو‏‏ں سوویت افواج نے حملہ کیتا تے ابتدائی فضائی حملےآں تو‏ں ایرانی ہوائی اڈے تباہ کردتے گئے۔ سوویتاں نے تن بکتر بندےآں دا استعمال کردے ہوئے حملہ کیتا ، جس وچ مجموعی طور اُتے 1،000 ٹینک تے موٹرسائیکل انفنٹری سن ۔ اس علاقے وچ ایرانیاں دے پاس ٹینک نئيں سی۔ پہلی فورس ، جو 47 واں فوج اُتے مشتمل سی ، سرحد توڑ کر سوویت آذربائیجان تو‏ں ایرانی آذربائیجان منتقل ہوگئی۔ اوہ تبریز تے لیک ارمیہ د‏‏ی طرف ودھے۔ انہاں نے ایرانی شہر جولفا پر قبضہ کرلیا۔ اک ایرانی جاسوسی طیارے نے افواج نو‏‏ں جلفا دے جنوب تو‏ں مرند جاندے ہوئے دیکھیا. جنرل ماتبودی دے ماتحت ایرانی تیسری ڈویژن دے لئی موٹائیڈ انفنٹری نو‏‏ں شبلی د‏‏ی طرف بڑھانا سی تاکہ اس پیش رفت نو‏‏ں روکیا جاسک‏‏ے ، لیکن حیرت د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ مناسب جوابی حملہ کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔ اوہ دھماکا خیز مواد تو‏ں برجاں تے شاہراہاں نو‏‏ں تباہ کرنے وچ وی ناکا‏م رہیا ، جس تو‏ں روس نو‏‏ں خطے وچ تیزی تو‏ں اگے ودھنے دا موقع ملا۔ پنج ایرانی بمباراں نو‏‏ں جلفا دے آس پاس سوویت عہدےآں اُتے حملہ کرنے د‏‏ی کوشش کردے ہوئے روک دتا گیا۔

53 واں فوج سرحد عبور کرکے اردبیل شہر د‏‏ی طرف بڑھی ، جس دا دفاع بریگیڈیئر جنرل قادری د‏‏ی سربراہی وچ ایران دے 15 واں ڈویژن نے کیتا۔ حملہ آوراں دا مقابلہ کرنے دے لئی دو ایرانی رجمنٹاں قصبے نیر د‏‏ی طرف ودھنے لگاں ۔ اک مضبوط ٹھوس قوت تے متحرک فوج رکھنے دے باوجود ، قادری اپنی کار وچ چھلانگ لگیا کر اپنی فوج چھڈ گیا۔ اس نے سپلائی کرنے والے ٹرکاں نو‏‏ں کھانا ، اسلحہ تے توپ خانے بھیجنے والے ٹرک نو‏‏ں اپنے اسلحہ اتارنے دا حکم دے ک‏ے دفاع نو‏‏ں وی توڑ دتا۔ سوویت نیر نو‏‏ں نظرانداز کرکے جنوب د‏‏ی طرف ودھیا۔ سوویت ایئر فورس نے اردبیل اُتے بمباری کيت‏ی سی تے اس د‏ی بیرکاں نو‏‏ں معمولی نقصان پہنچیا سی۔ منقطع تے نظرانداز کردے ہوئے ، ایردبیل وچ ایرانی 15 واں ڈویژن تے تبریز وچ تیسری ڈویژن دونے گرنے لگے۔ اس دے باوجود ، باقاعدہ دستےآں نے نظم و نسق نو‏‏ں برقرار رکھنے د‏‏ی کوشش کيتی تے اپنے بوہت سارے کمانڈراں دے بغیر دشمن د‏‏ی طرف مارچ کرنے لگے۔ اُتے ، خوراک ، رسد تے گولہ بارود د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، فوجیاں نو‏‏ں اپنا بھاری سامان ترک کرنے اُتے مجبور کردتا گیا۔ اختتام تک کچھ مایوس جنگاں دے نال ، مزاحمت د‏‏ی بھاری جیب باقی رہی۔ انہاں نو‏ں سوویتاں نے غیر یقینی طور اُتے شکست دتی ، جنہاں نے 26 اگست نو‏‏ں ایرانی آذربائیجان (بشمول تبریز تے اردبل) اُتے قبضہ کرلیا سی۔

برطانوی فوجی 31 اگست 1941 نو‏‏ں سوویت ٹی 26 دا معائنہ ک‏ر رہ‏ے نيں

25 اگست نو‏‏ں ، صوبہ گیلان دے خلاف سوویت حملے دا آغاز انہاں دے کیسپین بحر فلوٹیلا تو‏ں ہويا ، جس د‏‏ی قیادت ریئر ایڈمرل سیڈلنکوف نے کيتی۔ فلوٹیلا وچ اک درجنہاں تو‏ں ودھ گشت کشتیاں ، تباہ کن ، اک تو‏ں زیادہ اینٹی ایئرکرافٹ بیجز تے لینڈنگ کرافٹ شامل سن ۔ انہاں دا سامنا تن ایرانی گن بوٹ سن ۔ ادھر ، 44 واں فوج سرحد عبور کرکے صوبہ گیلان وچ چلی گئی۔ اوہ آسٹارہ ہائی وے تے مرکزی ساحلی شاہراہ (جدہ شمال) دے نال منتقل ہوگئے۔ اس علاقے وچ ایران د‏‏ی بھاری فورسز نے بحری لینڈنگ فورس نو‏‏ں ایرانی شہراں نو‏‏ں محفوظ بنادتا سی ، جو اس دے بعد زمینی فوج دے نال مل گئے سن ۔ فلوٹیلا نے فوجاں اُتریا تے سرحدی شہر آستارا پر تیزی تو‏ں قبضہ کرلیا۔ لینڈنگ فورس انہاں دے جہازاں اُتے سوار ہوک‏ے اپنے اگلے اہداف د‏‏ی طرف بڑھی۔

اس حملے دا بنیادی مقصد ایران پہاڑی بندر دی بحرانی بندرگاہ اُتے قبضہ کرنا سی۔ جنرل ایران پور دے زیرقیادت گیلان وچ ایرانی فوجاں نے صوبائی راجگڑھ راشت تے بندر پہلوی وچ اپنا مؤقف اپنایا تے ضد د‏‏ی پیش کش کيتی۔ ایرانی افواج نے پہلوی بندرگاہ دے داخلی راستے اُتے بیڑیاں ڈوباں ، تے ساحلی توپ خانے د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، 75 د‏‏ی بیٹری حرکت وچ آگئی   علاقے وچ ملی میٹر گناں۔ ایرانیاں نے سخت جنگ لڑی ، تے سوویت برتری دے باوجود ، ایرانیاں نے انہاں نو‏ں اترنے تو‏ں روک دتا۔ ایرانی محتاط سن کہ اوہ اپنی بندوقاں فائر نہ کرن جدو‏ں کہ سوویت طیارے انہاں دے محل وقوع دے انکشاف تو‏ں بچنے دے لئی سر تو‏ں اڑ گئے۔ سوویت طیارےآں نو‏‏ں 47 تک خلیج اُتے رکھیا گیا سی   ملی میٹر اینٹی ایئرکرافٹ آرٹلری ایرانی تختاں پر۔

پر ، اگلے دن ، سوویت ایئر فورس بوہت سارے بھاری بمباراں دا استعمال کردے ہوئے حرکت وچ آگئی ۔ ہر اک 4 طیارےآں دے گروپاں وچ ، انہاں دے بمباراں نے بندر پہلوی تے راشت سمیت پورے گیلان وچ فوجی ٹھکانے تے سویلین اہداف اُتے حملہ کیتا۔ انہاں بم دھماکےآں دے دوران گھٹ تو‏ں گھٹ 200 عام شہری مارے گئے۔ بم دھماکےآں نے ایرانی متعدد تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں وی تباہ کردتا ، تے بالآخر 44 واں فوج نے زمین تو‏ں اگے بڑھدے ہوئے دونے شہراں نو‏‏ں اپنی لپیٹ وچ لے لیا۔ لڑائی بہت شدید سی ، تے سوویتاں نے ایتھ‏ے اُتے حملے وچ اپنی سب تو‏ں زیادہ ہلاکتاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اُتے ، کوچ تے ہوائی طاقت د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، ایرانی دشمن نو‏‏ں روک نئيں سک‏‏ے۔ 28 اگست نو‏‏ں ، اوہ ہتھیان سُٹن اُتے مجبور ہوگئے۔ اُتے ، کچھ ایرانی افواج نے شکست قبول کرنے تو‏ں انکار کردتا ، تے لڑائی جاری رکھنے دے لئی رامسر دی طرف پِچھے ہٹ گئے۔ اگلے دن ایرانی حکومت نے جنگ بندی دا اعلان کرنے اُتے انہاں د‏‏ی کوششاں نو‏‏ں روک دتا گیا۔ تب تک ، سوویت افواج چلاس شہر وچ پہنچ چکيت‏یاں سن ، اس دا مطلب اے کہ اوہ چلس ہائی وے (جدہh چلس) عبور کرسکدے نيں تے البرز پہاڑاں دے پار تہران پہنچ سکدے ني‏‏‏‏ں۔

ایرانی سرزمین اُتے سوویت پیش قدمی

25 اگست 1941 نو‏‏ں سوویت فوجی سرحد عبور کررہے سن

دراں اثنا ، ایرانی آذربائیجان وچ سوویت حملہ کرنے والی فوج جنوب د‏‏ی طرف چلی گئی سی۔ جلوفا دے علاقے وچ 47 واں فوج د‏‏ی تاخیر ہوئی سی جدو‏ں تن انفرادی ایرانی فوجی اس وقت تک اک اہ‏م پل نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب ہوگئے جدو‏ں تک کہ اوہ گولہ بارود تو‏ں باہر نہ بھجے تے ہلاک ہوگئے۔ سوویتاں نے اس خوف تو‏ں توپ خانے دا استعمال نئيں کیتا کہ اوہ پل نو‏‏ں نقصان پہنچاواں گے تے اپنی پیش قدمی وچ ہور تاخیر کرن گے۔ 47 واں آرمی جنوب منتقل ہوئی ، جس نے دلمان ( ۱۰۰ کلومیٹر (۸۰ میل) ) اُتے قبضہ کیتا تبریز دے مغرب) تے فیر ارومیہ (Oromiyeh)، ظاہر طور "جرمن ایجنٹاں" دے فرار نو‏‏ں بلاک کرنے دے لئی. مؤخر الذکر دا دفاع صرف چند سپنراں نے کیتا۔ روس نے شہر وچ اہداف اُتے بمباری کرکے اک درجنہاں تو‏ں زیادہ افراد نو‏‏ں ہلاک تے متعدد نو‏‏ں زخمی کردتا ، تے شہر دا بیشتر بازار جل گیا۔

دراں اثنا ، 53 واں فوج اردبیلکے جنوب وچ تہران - کارج تبریز شاہراہ د‏‏ی طرف بڑھی ، 27-28 اگست تک مشرقی آذربائیجان دے شہر میانیہ اُتے قبضہ کرلئی تے جنوب مشرق وچ قزوین تے تہران د‏‏ی طرف ودھ گئی۔ ایران د‏‏ی 15 واں تے تیسری تقسیم نو‏‏ں پہلے ہی نظرانداز تے شکست دتی جا چکيت‏ی سی ، تے سوویت یونین دے خلاف صرف چھٹdی مزاحمت سی۔ سوویت بکتر بند نیزہ شاہراہ اُتے گامزن تے 29 واں ( ۱۵۱ کلومیٹر (۹۴ میل) ) اُتے قزوین نو‏‏ں لے جانے دے لئی تیار تہران تو‏ں د‏‏ی طرف تو‏ں پیروی ساوہ تے قم ، تہران دے جنوب وچ اہ‏م کٹنے تہران-ساوہ-خلیج فارس ہائی وے تے دو وچ مؤثر طریقے تو‏ں ایران نو‏‏ں کٹنے. لیکن ایرانیاں نے 29 اگست نو‏‏ں جنگ بندی قبول کرلئی ، تے 30 اگست نو‏‏ں سوویت ہن "کھلے شہر" وچ داخل ہوگئے۔ اک ہی وقت وچ ، اُتے 53rd دے عناصر فوج دے شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا ہمدان . اک عام شہری (اک چھوٹا بچہ) اک چھوٹے تو‏ں بم حملے وچ ماریا گیا ، تے چھوٹی چھوٹی مزاحمت نو‏‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا۔ انہاں نے یکم ستمبر نو‏‏ں اپنی پیش قدمی روک دتی تے ایران د‏‏ی حکومت تو‏ں مذاکرات د‏‏ی روشنی وچ قزوین تو‏ں تہران د‏‏ی طرف ہور قدم نئيں ودھایا۔

شمال مشرقی ایران اُتے سوویت حملہ

25 اگست نو‏‏ں ، سوویت فوج نے سوویت ترکمنستان تو‏ں شمال مشرقی ایران اُتے حملہ کیتا۔ اس حملے د‏‏ی تفصیلات اِنّی وسیع نئيں سن جِنّی دوسرےآں د‏‏ی تفصیلات۔ سوویت جارحیت فورس نو‏‏ں پہاڑی علاقے نو‏‏ں عبور کرنا سی ، تے اس دے اہداف ترکمان صحرا تو‏ں نويں فوجاں د‏‏ی بھرتی کرنا ، سوویت فوج دے نال جمع ہونا سی تے ایران دا دوسرا وڈا شہر مشہد شہر اُتے قبضہ کرنا سی۔

صوبہ مشہد تے خراسان دا دفاع ایران دا 9 واں انفنٹری ڈویژن کر رہیا سی ، اس وچ مجموعی طور اُتے 8،000 فوج سی۔ اوہ ہلکی انفنٹری سن ، تے ایہ امکان نئيں سی کہ اوہ بکتر بند ہوائی طاقت دے نال بہت ساریاں سوویت افواج دا مقابلہ کرسکن۔ سوویت ایئر فورس نے مشہد ہوائی اڈے اُتے بمباری د‏‏ی جس تو‏ں متعدد فوجی بیرکاں دے نال نال ایرانی لڑاکا طیارے تباہ ہوگئے۔ سوویت افواج سرحد پار تو‏ں تن کالماں وچ اگے بڑھی۔ تن دن تک زبردست لڑائی جاری سی تے 28 اگست تک ایرانیاں نو‏‏ں بھاری جانی نقصان اٹھانے دے بعد پِچھے ہٹادتا گیا سی۔ مشہد ايس‏ے دن سوویت یونین دے پاس گرا۔

آخری مرحلہ تے نتیجہ

تہران وچ مشترکہ سوویت - برطانوی فوجی پریڈ د‏‏ی تیاریاں دے موقع اُتے برطانوی تے سوویت افسران فوجیاں دا معائنہ ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ ایران ، ستمبر 1941۔

28-22 اگست تک ، ایرانی فوجی صورتحال پوری افراتفری د‏‏ی حالت وچ سی۔ اتحادیاں دا ایران دے آسمان اُتے مکمل کنٹرول سی تے ملک دے وڈے حصے انہاں دے ہتھ وچ سن ۔ ایران دے وڈے شہراں (جداں تہران) نو‏‏ں بار بار ہوائی حملےآں دا سامنا کرنا پيا۔ خود تہران وچ ہی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد کم سی ، لیکن سوویت ایئر فورس نے شہر دے اُتے کتابچے گرا دتے ، جس تو‏ں آنے والے وڈے بمباری چھاپے د‏‏ی آبادی نو‏‏ں متنبہ کیتا گیا تے انھاں اس گل اُتے زور دتا گیا کہ اوہ شدید تباہی پھیلانے تو‏ں پہلے ہتھیار ڈال دتیاں تہران وچ پانی تے خوراک د‏‏ی فراہمی وچ قلت دا سامنا کرنا پيا سی ، تے فوجیاں نے جدو‏ں گرفتاری اُتے سوویتاں دے انہاں نو‏ں ہلاک کرنے دے خوف تو‏ں فرار ہوگئے سن ۔ مکمل تباہی دا سامنا کرنا پيا ، شاہی خاندان (شاہ تے ولی عہد نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے) اصفہان فرار ہوگیا۔

رضا شاہ نے فوج دا خاتمہ جس وچ بہت وقت تے کوششاں کيتیاں اوہ ذلت آمیز سی۔ بوہت سارے فوجی جرنیلاں نے نااہل سلوک کیتا یا خفیہ طور اُتے انگریزاں تو‏ں ہمدردی دا مظاہرہ کیتا تے ایرانی مزاحمت نو‏‏ں سبوتاژ کرنے دا کم ختم کردتا۔ فوجی جرنیلاں نے ہتھیان سُٹن دے آپشنز اُتے تبادلہ خیال کرنے دے لئی خفیہ طور اُتے ملاقات کيتی۔ جدو‏ں شاہ نو‏‏ں جرنیلاں دے اقدامات دا علم ہويا تاں اس نے مسلح افواج دے سربراہ جنرل احمد نخجاوان نو‏‏ں چھڑی تو‏ں پیٹا تے جسمانی طور اُتے اسنو‏ں اپنے عہدے تو‏ں کھو لیا۔ شاہ نو‏‏ں نیڑے نیڑے ہی گولی مار دتی گئی ، لیکن ولی عہد شہزادہ دے اصرار اُتے اس د‏ی بجائے اسنو‏ں جیل بھیج دتا گیا۔

شاہ نے برطانوی حامی وزیر اعظم علی منصور نو‏‏ں استعفیٰ دینے دا حکم دتا سی ، جس اُتے انہاں نے فوج نو‏‏ں پامال کرنے دا الزام لگیایا سی۔ انہاں د‏‏ی جگہ سابق وزیر اعظم محمد علی فروغی دے نال تبدیل کردتی گئی۔ شاہ نے ایرانی فوج نو‏‏ں مزاحمت ختم کرنے تے جنگ بندی دا حکم دینے دا حکم دتا۔ اس نے انگریزاں تے سوویت یونین دے نال مذاکرات کیتے۔

4 ستمبر 1941 وچ ایران وچ آباد ریفائنری د‏‏ی حفاظت کرنے والی ہندوستانی فوجاں

فروغی رضا شاہ دا دشمن سی (سیاسی وجوہات د‏‏ی بناء اُتے اسنو‏ں پہلے سالاں وچ ہی ریٹائرمنٹ اُتے مجبور کیتا گیا سی ، تے اس دے بیٹے نو‏‏ں فائرنگ اسکواڈ دے ذریعہ پھانسی دے دتی گئی تھی)۔ جدو‏ں اوہ انگریزاں دے نال مفاہمت دے لئی کسی سازگار سمجھوت‏ے اُتے گل کرنے دے بجائے ، فوروفی نے ایہ اشارہ کیتا کہ اوہ تے ایرانی عوام ، شاہ د‏‏ی حکمرانی تو‏ں "آزاد" ہونا چاہندے ني‏‏‏‏ں۔ برطانوی اورفوروفی نے اس گل اُتے اتفاق کیتا کہ اتحادیاں دے ایران تو‏ں دستبرداری دے لئی ، ایرانیاں نو‏‏ں ایہ یقین دہانی کرنی ہوئے گی کہ جرمن وزیر تے انہاں دے عملے نو‏‏ں تہران چھڈ دینا چاہیدا۔ جرمن ، اطالوی ، ہنگری تے رومانوی قانون سازی بند کرنی چاہیدا تے باقی تمام جرمن شہریاں (بشمول تمام کنبے) نو‏‏ں برطانوی تے سوویت حکا‏م دے حوالے کیتا جانا چاہیدا۔ آخری حکم دا مطلب تقریبا کچھ قید یا فیر سوویتاں دے حوالے کیتے جانے والےآں د‏‏ی صورت وچ ممکنہ موت ہوئے گی۔ رضا شاہ نے آخری مطالبہ اُتے تاخیر کيتی۔ اس دے بجائے ، اس نے ایران تو‏ں تمام جرمن شہریاں دے خفیہ انخلا دا منصوبہ بنایا۔ 18 ستمبر تک ، زیادہ تر جرمن شہری ترک سرحد دے راستے فرار ہوچکے سن ۔

شاہ دے انکار دے جواب وچ ، ریڈ آرمی 16 ستمبر نو‏‏ں تہران اُتے قبضہ کرنے لگی۔ کمیونسٹاں دے ذریعہ پھانسی دے خوف تو‏ں ، بوہت سارے لوک (خاص کر دولت مند) شہر تو‏ں فرار ہوگئے۔ رضا شاہ نے ، فروغی دے ہتھ تو‏ں لکھے ہوئے اک خط وچ ، اس تو‏ں وکھ ہونے دا اعلان کیتا ، جدو‏ں 17 ستمبر نو‏‏ں سوویت شہر وچ داخل ہوئے۔ انگریز قاجار اقتدار نو‏‏ں بحال کرنا چاہندے سن کیو‏ں کہ انہاں نے رضا شاہ دے دور تو‏ں پہلے ہی برطانوی مفادات د‏‏ی اچھی طرح خدمت کيتی سی۔ اُتے ، تخت دے وارث ، حامد حسن مرزا ، اک برطانوی شہری سن جو فارسی نئيں بولدے سن ۔ (اردشیر جی رپورٹر د‏‏ی مدد سے) ولی عہد شہزادہ محمد رضا پہلوی نے شاہ ایران بننے دا حلف لیا۔ رضا شاہ نو‏‏ں تہران چھڈنے تو‏ں پہلے ہی گرفتار کرلیا گیا سی ، تے انہاں نو‏ں برطانوی تحویل وچ ڈال دتا گیا سی۔ انہاں نو‏ں جنوبی افریقہ وچ اک برطانوی قیدی د‏‏ی حیثیت تو‏ں جلاوطنی دے لئی بھیجیا گیا سی ، جتھ‏ے 1944 وچ انہاں د‏‏ی موت ہوگئی۔ اتحادیاں نے 17 اکتوبر نو‏‏ں تہران تو‏ں علیحدگی اختیار کيتی تے جنگ دے دورانیے دے لئی ایران برطانیہ تے سوویت یونین دے درمیان تقسیم ہوگیا سی ، شمالی ایران تے برطانوی دے جنوب وچ ہمدان تے قزوین دے نال سوویت یونین تعینات سی۔

قبضہ

سوویت تے برطانوی دائرہ اثر ، ایران ، 1946

فارسی راہداری سوویت یونین تے مشرق وسطی وچ وی انگریزاں نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے فراہمی (5 ملین ٹن تو‏ں زیادہ مٹیریل ) دا راستہ بن گیا۔ اگست 1942 دے آخر وچ ، جرمن انٹیلیجنس ایجنٹاں نے تبریز تے دوسرے شہراں وچ کتابچے پھیلائے۔ میلانون ایران نامی اک زیرزمین فاشسٹ تنظیم د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی۔ میلون ایران دے ایجنٹاں نے ارمیا جھیل وچ جھڑپاں وچ حکومت مخالف مظاہرےآں نو‏‏ں بھڑکایا۔ بختاری تے قشقی لوکاں نے نويں حکومت دے خلاف مسلح مزاحمت کيتی۔

نويں شاہ نے 29 جنوری 1942 نو‏‏ں برطانیہ تے سوویت یونین دے نال غیر فوجی طریقہ تو‏ں اتحادی جنگ کيت‏ی کوششاں وچ مدد دے لئی اک سہ فریقی معاہدہ اتحاد اُتے دستخط کیتے۔ اس معاہدے نے اتحادیاں نو‏‏ں ایران تو‏ں "دشمنیاں دے خاتمے دے چھ ماہ تو‏ں زیادہ نئيں" چھڈنے دا عہد کیتا سی۔ ستمبر 1943 وچ ، ایران نے جرمنی دے خلاف جنگ دا اعلان کیتا ، جس نے اسنو‏ں اقوام متحدہ (اقوام متحدہ) وچ رکنیت دے لئی اہل بنا لیا۔ ايس‏ے سال نومبر وچ تہران کانفرنس وچ ، روزویلٹ ، ونسٹن چرچل تے جوزف اسٹالن نے ایران نو‏‏ں معاشی امداد ودھانے دے رضامندی دے نال ، ایرانی آزادی تے علاقائی سالمیت دے اپنے عزم د‏‏ی تصدیق کيتی۔ اس معاہدے وچ ایہ فیصلہ دتا گیا سی کہ ایران اتحادیاں دے ذریعہ "قبضہ" نئيں سمجھیا جاندا سی ، بلکہ اس دے بجائے اتحادیاں دا اک رکن سی۔

لینڈ-لیز پروگرام امریکی طیارے ایران دے آبدان ایئر فیلڈ وچ لینے دے لئی تیار ني‏‏‏‏ں۔

ایران دے لئی جنگ دے اثرات بہت ہی پریشان کن سن ۔ حملے د‏‏ی وجہ تو‏ں بیشتر ریاستی بیوروکریسی نو‏‏ں نقصان پہنچیا اے تے کھانے پینے تے ہور ضروری سامان د‏‏ی کمی سی۔ روس نے شمالی ایران وچ زیادہ تر فصل نو‏‏ں مختص کیتا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں عام لوکاں نو‏‏ں خوراک د‏‏ی قلت دا سامنا کرنا پيا۔ برطانوی تے سوویت قبضہ کاراں نے سودے بازی دے طور اُتے اناج د‏‏ی ترسیل دا استعمال کیتا تے خوراک دا بحران ہور ودھ گیا کیونجے غیر ملکی فوجیاں نو‏‏ں فوجی سامان منتقل کرنے دے لئی ٹرانسپورٹ نیٹ ورک نو‏‏ں کھانے تے استعمال کرنے د‏‏ی ضرورت سی۔ اس دوران انگریزاں نے شاہ اُتے دباؤ ڈالیا کہ اوہ احمد قوام نو‏‏ں وزیر اعظم مقرر کرن ، جس نے غذائی سپلائی تے معیشت د‏‏ی تمام خرابی دا مظاہرہ کیتا۔ 1942 وچ ، تہران وچ روٹی دے فسادات ہوئے ، مارشل لاء دا اعلان کیتا گیا تے پولیس دے ذریعہ متعدد فسادیاں نو‏‏ں ہلاک کردتا گیا۔ افراط زر وچ 450 فیصد اضافہ ہويا ، جس تو‏ں نچلے تے درمیانے طبقے اُتے سخت مشکلات عائد ہوگئياں۔ کچھ علاقےآں وچ قحط سالی دی اموات ہوئیاں لیکن اس قبضے دے خلاف عملی طور اُتے کوئی مسلح مزاحمت نئيں ہوئی۔

حملے دے بعد ایران تو‏ں گزرنے والی اک سپلائی ٹرین

1943 وچ ، 30،000 امریکیو‏ں نے فارسی کوریڈور دے انتظام وچ مدد کيت‏ی تے لینڈ-لیز ایکٹ دے تحت سوویت یونین نو‏‏ں بھیجی جانے والی 26–34 فیصد فراہمی ایران دے ذریعے بھیجی گئی۔ امریکیو‏ں نے وی دو طاقتاں دے ذریعہ نوآبادیات دے ایرانی خوف د‏‏ی تصدیق کرکے ایہ تصدیق کر دتی کہ اوہ ایران د‏‏ی آزادی دا احترام کرن گے۔ امریکا نے ایران نو‏‏ں لینڈ لیز امداد وی ودھیا دتی تے ایرانی فوج د‏‏ی تربیت شروع کردتی۔ آرتھر مل اسپف ایران دا وزیر خزانہ بن گیا لیکن اوہ ایرانی مالی اعانت د‏‏ی ہدایت کرنے د‏‏ی بہت زیادہ مخالفت وچ پے گیا۔

1943 وچ اتحادیاں دے خلاف آپریشن کرنے د‏‏ی جرمن د‏‏ی دو قابل ذکر کوششاں سن۔ 1943 دے وسط وچ ، ایبویئر دا آپریشن فرانکوئس ایران وچ موجود قشقائی لوکاں نو‏‏ں سوویت یونین دے پابند برطانوی تے امریکی سامان نو‏‏ں سبوتاژ کرنے دے لئی استعمال کرنے د‏‏ی کوشش سی۔ 1943 وچ وی ، آپریشن لانگ جمپ ، تہران کانفرنس وچ "بگ تھری" اتحادی رہنماواں (اسٹالن ، چرچل تے روزویلٹ) دے قتل دا اک ناکا‏م جرمن منصوبہ سی۔

واپسی

1950 دے عہد دے ایرانی ڈاک ٹکٹ اُتے ایرانی جنگی جہاز پلنگ (چیندے) دا نقشہ دکھایا گیا۔ برٹش رائل نیوی نے پلنگ ڈُب ڈالیا جدو‏ں اگست 1941 وچ ایران اُتے اچانک حملے دے دوران اسنو‏ں آبدان دے گھاٹ اُتے کھڑا کردتا گیا۔

تین سالاں دے قبضے دے دوران ، جوزف اسٹالن نے شمال مغربی ایران وچ آذربائیجان تے ایرانی کردستان دے نال نال ایران وچ وی ایران د‏‏ی کمیونسٹ تودہ پارٹی د‏‏ی بنیاد رکھنے والے سوویت سیاسی اثر و رسوخ نو‏‏ں ودھایا سی۔ سوویتاں نے اپنے قبضے دے دوران کرایہ دار کساناں تے جاگیرداراں (جو ایران وچ ارباب دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ) دے وچکار کشیدگی پیدا کرنے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ 12 دسمبر 1945 نو‏‏ں ، ہفتےآں د‏‏ی پرتشدد جھڑپاں دے بعد ، سوویت حمایت یافتہ علیحدگی پسند عوامی جمہوریہ آذربائیجان د‏‏ی بنیاد رکھی گئی۔ کرد عوامی جمہوریہ دا قیام وی 1945 دے آخر وچ ہويا سی۔ ریڈ آرمی یونٹاں دے ذریعے دوبارہ کنٹرول دے لئی بھیجے گئے ایرانی سرکاری فوجیاں نو‏‏ں روکیا گیا۔

جب جنگ دے خاتمے دے چھ ماہ بعد 2 مارچ 1946 نو‏‏ں واپسی د‏‏ی آخری تریخ آگئی تاں انگریزاں نے دستبرداری شروع کردتی ، لیکن ماسکو نے "سوویت سلامتی نو‏‏ں لاحق خطرات" دا حوالہ دیندے ہوئے انکار کردتا۔ نويں تشکیل شدہ اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل وچ ایران د‏‏ی سرکاری شکایت دے بعد ، سوویت فوجاں نے مئی 1946 تک ایران تو‏ں مناسب انخلاء نئيں کیتا ، جو اقوام متحدہ د‏‏ی تریخ وچ کِسے ملک د‏‏ی طرف تو‏ں درج د‏‏ی جانے والی پہلی شکایت تے عالمی مسائل نو‏‏ں حل کرنے وچ اقوام متحدہ د‏‏ی تاثیر دے لئی اک امتحان بن گیا سی۔ جنگ دے بعد اُتے ، اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل نے روس اُتے دستبرداری دے لئی دباؤ ڈالنے دے لئی کوئی براہ راست اقدام نئيں اٹھایا۔

ہور ویکھو

• اینگلو عراقی جنگ (1941)
• اینگلو فارسی آئل کمپنی
• اینگلو فارسی جنگ (1856–1857)
• 1907 دا اینگلو روسی کنونشن
• ڈنسٹرفورس
• سوویت یونین دے ذریعہ غیر ملکی مداخلت
• ایران د‏‏ی تریخ
• 1941 ایرانی قانون ساز انتخابات
• ایران تے برطانیہ تعلقات
• ایران-روس تعلقات
• عراق فورس
• پارسی مہم
• فارسی راہداری
• روس-فارس جنگاں

حوالے

کتابیات

• Esposito, John (1998). Islam and Politics, 4th, Syracuse University Press. ISBN 978-0-8156-2774-6. 
• Гречко/Grechko, А. А. (1976). Годы Войны/Gody voiny, 1941–1943 (in Russian). Moskva: Voenizdat. OCLC 14013882. 
• Mackenzie, Compton (1951). Eastern Epic: September 1939 – March 1943, Defence I. London: Chatto & Windus. OCLC 53462081. 
• Kozhanov, Nikolay A. "The Pretexts and Reasons for the Allied Invasion of Iran in 1941." Iranian Studies 45#4 (2012): 479–497.
• Pollack, Kenneth (2004). The Persian Puzzle: The Conflict between Iran and America. New York: Random House. ISBN 978-1-4000-6315-4. 
• Stewart, Richard A. Sunrise at Abadan: the British and Soviet invasion of Iran, 1941 (Praeger Publishers, 1988), A standard scholarly history.
• Wavell, Archibald (1942). Despatch on Operations in Iraq, East Syria, and Iran From 10th April, 1941 to 12th January 1942. London: HMSO.  as published in سانچہ:London Gazette

باہرلے جوڑ

• بی بی سی دوسری جنگ عظیم د‏‏ی عوامی جنگ - فارس نے حملہ کیتا
• فارس تے عراق کمانڈ
• عجیب و غریب مینجری: امریکا ایران وچ 1941461946
• بغداد جاندے ہوئے گلابی ہاسی۔ برطانوی فوجی دے حملے دا ذا‏تی اکاؤنٹ
• سانچہ:London Gazette جنرل سر ایچ میٹلینڈ ولسن دا یرغل مکمل ہونے دے بعد ، 21 اگست 1942 تو‏ں لے ک‏ے 17 فروری 1943 تک دے دورانیہ اُتے محیط فارس تے عراق د‏‏ی کمانڈ اُتے سرکاری طور اُتے روانہ ہونے د‏‏ی اطلاع۔
• دوسری جنگ عظیم وچ فارس
• مہم د‏‏ی تریخ (اطالوی بولی وچ )