ایران اُتے اینگلو سوویت حملہ
ایران اُتے اینگلو سوویت حملہ ، جسنوں فارس اُتے اینگلو سوویت حملہ وی کہیا جاندا ہے ، برطانیہ تے سوویت یونین نے اگست 1941 وچ ایران اُتے مشترکہ حملہ کیتا سی۔ ایہ حملہ ، جس دا خفیہ ناں آپریشن کاؤنٹینینس اے ، وڈی حد تک تعداد تے تکنیکی لحاظ توں کمتر ایرانی افواج نے مقابلہ نئيں کیتا سی۔ کثیر الجہتی مربوط حملہ ایران دی جدید عراق ، آذربائیجان تے ترکمانستان دے نال سرحداں توں 25 اگست توں لڑائی دے نال ہويا تے 31 اگست نوں اختتام پذیر ہويا جدوں ایرانی حکومت پہلے ہی 30 اگست نوں جنگ بندی اُتے رضامند ہوئے چکيتی سی ۔ [۳]
یہ حملہ سوویت یونین اُتے محور دے حملے تے اس دے بعد برطانیہ دے نال سوویت یونین دے اتحاد دے دو ماہ بعد ہويا۔ حیرت انگیز حملہ ہمسایہ ملک عراق تے فرانسیسی شام تے لبنان وچ محور فورسز اُتے اتحادیاں دی فتوحات دے فورا بعد ہويا۔ حملے دے اسٹریٹجک مقاصد اتحادی سپلائی لائنز دی سوویت یونین تک حفاظت نوں یقینی بنانے دے لئی سی (دیکھو فارسی کوریڈور )، اس حملے دا اسٹریٹجک مقصد ایہ سی کہ روس دی جانب توں روس دے لئی تیل دی فراہمی نوں یقینی بنانا ، ایرانی تیل دے میداناں نوں محفوظ بنانا ، ایران وچ جرمنی دے اثر و رسوخ نوں محدود کرنا (رضا شاہ نوں نازی جرمنی دا دوست سمجھیا جاندا سی) تے محوریاں دے ایران دے راستے باکو تیل دے کونواں یا برطانوی ہندوستان دی طرف کِسے وی ممکنہ پیش قدمی نوں روکنا سی۔۔اس حملے دے بعد ، 16 ستمبر 1941 نوں رضا شاہ نے دستبرداری اختیار کرلئی تے اس دی جگہ انہاں دے جوان بیٹے محمد رضا پہلوی نے لے لی۔ [۴]
پس منظر
سودھوسلطنتِ عثمانیہ نے ، جرمنی دی مدد توں ، بحیرہ کیسپین دے نیڑے باکو دے آس پاس پٹرولیم ذخائر تک برطانوی تے روسی رسائی نوں منقطع کرنے دی کوشش وچ ، دسمبر 1914 وچ فارس (جدید ایران ) اُتے حملہ کیتا۔ [۵] اس یلغار تے اس دے نتیجے وچ فارسی مہم نے ایران دی تزویراندی اہمیت نوں اجاگر کیتا تے 1941 وچ خطے دی اولین اہمیت نوں محوری یا اتحادی ملکاں بھُل نئيں سکے۔
1925 وچ ، کئی سالاں دی خانہ جنگی ، ہنگامہ آرائی تے غیر ملکی مداخلت دے بعد ، فارس رضا خان دی حکومت وچ متحد ہوگیا ، جس نے ايسے سال خود نوں رضا شاہ دا تاج پہنایا۔ (1935 وچ رضا شاہ نے غیر ملکی مندوبین توں کہیا کہ اوہ ملک دا تاریخی ناں "ایران" ، جو اپنے آبائی لوک استعمال کردے نيں ، باضابطہ خط و کتابت وچ استعمال کرن۔ ) رضا شاہ نے معاشی ، ثقافتی تے فوجی جدید کاری دے اک پرجوش پروگرام دا آغاز کیتا۔ ایران ، جو قاجار خاندان [۶] (اقتدار وچ 1789–1925) دے دور وچ اک منقسم تے وکھ تھلگ ملک سی ، نوں صنعتی بنانے دی کوشش کيتی۔ رضا شاہ دی حکومت نے بنیادی ڈھانچے دی تعمیر ، شہراں تے آوا جائی دے نیٹ ورک نوں توسیع دینے تے اسکولاں دا قیام عمل وچ لیایا۔ [۷] انہاں نے غیرجانبداری دی پالیسی اُتے وی عمل کیتا ، لیکن جدیدیت دے اپنے وڈے منصوبےآں دی مالی اعانت تے اعانت دے لئی ، انھاں مغربی حکومتاں دی مدد تے مالی اعانت دی ضرورت سی۔ [۴]
کئی دہائیاں توں ، ایران تے جرمنی دی سلطنت نے باہمی تعلقات استوار کیتے ، جو جزوی طور اُتے برطانیہ ، روس تے (بعد وچ ) سوویت یونین دے سامراجی عزائم دے مقابلہ وچ سی۔ جرمنی دے نال تجارت نے ایران توں اپیل دی کیونجے جرمنیاں نوں برطانوی تے روسیاں دے برعکس ، خطے وچ سامراج دی کوئی تریخ نئيں اے۔
انگریز شروع ہويا [کدوں؟] ایران اُتے ایہ الزام عائد کرنا کہ اوہ نازی ازم دی حمایت کردے نيں تے جرمنی دے حامی نيں۔ [۴] اگرچہ رضا شاہ نے دوسری جنگ عظیم دے ابتدائی مرحلے وچ غیر جانبداری دا اعلان کیتا سی ، لیکن ایران نے برطانوی حکومت دے لئی زیادہ اسٹریٹجک اہمیت اختیار کرلئی ، جس توں خدشہ اے کہ آبادان ریفائنری (برطانیہ دی ملکیت والی اینگلو ایرانی آئل کمپنی دی ) جرمنی دے ہتھ وچ آجائے گی۔ 1940 وچ اٹھ لکھ ٹن تیل پیدا کرنے والی اس ریفائنری نے اتحادیاں دی جنگی کوششاں وچ اہم کردار ادا کیتا۔ [۸] برطانیہ تے ایران دے وچکار تعلقات 1931 توں ہی کشیدہ ہوگئے سن جدوں شاہ نے ڈی آرکی مراعات منسوخ کردتیاں سن ، جس توں اینگلو ایرانی آئل کمپنی نوں ایرانی تیل فروخت کرنے دا خصوصی حق ملیا سی ، جدوں کہ ایران نوں 10 فیصد (ممکنہ طور اُتے 16 فیصد) محصول ملیا سی [۹] یا منافع وچ تاں۔ [۷]
جون ، 1940 وچ فرانس دے زوال دے بعد ، فرانسیسی شام محوریاں دے کنٹرول وچ آگیا ، جس توں برطانوی خدشےآں ودھ رہے سن کہ محور عراق تے وسیع تر خطے وچ ہمسایہ ملکاں برطانوی تیل دی فراہمی نوں خطرہ بن سکدا اے۔ برطانوی اضطراب اس وقت ہور ودھ گیا جدوں جرمنی تے اٹلی دے تعاون توں راشد علی نے اپریل 1941 وچ عراقی بغاوت دا آغاز کیتا جس توں اینگلو عراقی جنگ چھڑ گئی۔ جرمنی تے اٹلی نے فوری طور اُتے شام وچ عراق دی حامی فوجی قوتاں نوں شام توں بھیج دتا لیکن مئی دے دوران برطانیہ تے انہاں دے اتحادیاں نے عراق وچ محور دی حامی فورسز نوں شکست دے کرجولائی ، 1941 وچ شام – لبنان دی مہم نوں محور فورسز توں فرانسیسی کالونی اُتے قبضہ کرنے دے لئی شروع کیتا۔
آپریشن باربوروسا دے بعد ، جون 1941 وچ سوویت یونین اُتے محوراں دے حملے دے بعد ، برطانیہ تے سوویت یونین باضابطہ اتحادی بن گئے ، جس توں اتحادیاں دے حملے نوں ہور تقویت ملی۔ [۱۰] ویرماخت نے سوویت یونین دے ذریعے مستقل پیش قدمی کردے ہوئے ، ٹرانس ایرانی ریلوے دے ذریعہ تشکیل دتی گئی فارسی کوریڈور نے اس وقت دے تکنیکی طور اُتے غیر جانبدار امریکا توں بحری جہاز دے ذریعہ بھیجے گئے لینڈ لیز سامان دی فراہمی دے لئی اک آسان ترین طریقہ پیش کیتا سی۔ برطانوی تے سوویت منصوبہ سازاں نے اس ریلوے دی اہمیت نوں تسلیم کیتا تے اسنوں کنٹرول کرنے دی کوشش کيتی۔ جداں جداں ودھدی ہوئی یو کشتی دے حملےآں تے سردیاں دی برف [کدوں؟] نے قافلاں نوں آرخیگلسک خطرناک بنا دتا(اگست 1941 وچ شروع جس وچ )، ریلوے اک تیزی توں پرکشش اسٹریٹجک روٹ لگ رہیا سی.
دونے اتحادی ملکاں نے ایران تے شاہ اُتے دباؤ ڈالیا ، جس دی وجہ توں تناؤ تے تہران وچ برطانوی مخالف ریلیاں وچ اضافہ ہويا۔ انگریزاں نے احتجاج نوں "جرمن نواز" قرار دتا۔ [۴][۷] ایران دے تزویراندی محل وقوع توں سوویت کاکیشین تیل تے سوویت فوجاں دے عقب نوں خطرہ سی ، تے جرمنی دی کوئی پیش قدمی جنوب مشرق دی طرف ہندوستان تے بحیرہ روم دے درمیان برطانوی مواصلات نوں خطرہ بنائے گی۔ :215–216
جولائی تے اگست وچ شاہ نے جرمن باشندےآں (زیادہ تر کارکنان تے سفارت کاراں) نوں ملک بدر کرنے دے لئی برطانویاں دے مطالبے توں انکار کردتا۔ 1940 دی تریخ وچ برطانوی سفارتخانے دی اک رپورٹ وچ اندازہ لگیایا گیا سی کہ ایران وچ تقریبا 1،000 جرمن شہری سن ۔ [۱۱] ایران دے اطلاعات اخبار دے مطابق ، ایران وچ 690 جرمن شہری سن (مجموعی طور اُتے 4،630 غیر ملکیوں وچوں 2،590 برطانوی وی شامل نيں)۔ [۱۲] جین بیومونٹ دا اندازہ اے کہ "شاید 3000 توں زیادہ جرمن اصل وچ ایران وچ ہی نئيں رہندے سن ، لیکن خیال کیتا جاندا اے کہ اوہ اسٹریٹجک سرکاری صنعتاں تے ایران دے ٹرانسپورٹ تے مواصلاتی نیٹ ورک وچ ملازمت کيتی وجہ توں غیر متناسب اثر و رسوخ رکھدے نيں"۔ [۱۳] :215
پر ، ایرانیاں نے اتحادیاں دے مطالبات دے پیش نظر جرمناں دے نال اپنی تجارت کم کرنا شروع کردتی۔ [۴][۷] رضا شاہ غیر جانبدار رہنے تے دونے طرف توں ناراضگی دے خواہاں سن ، جو ایران توں متعلق برطانوی / سوویت مطالبات دے نال دن بدن مشکل ہُندا گیا۔ مئی 1941 دی اینگلو عراقی جنگ دے نتیجے وچ برطانوی افواج پہلے ہی عراق وچ قابل تعداد تعداد وچ موجود سن۔ ایويں برطانیہ نے 25 اگست 1941 نوں اچانک حملے توں پہلے ایران دی مغربی سرحد اُتے فوجاں تعینات کردتیاں سن۔
حملہ
سودھویہ حملہ اک حیرت انگیز حملہ سی ، جسنوں اتحادی فوج نے تیز رفتار تے آسانی دے نال انجام دتا۔ [۱۴] حملے توں پہلے 19 جولائی تے 17 اگست نوں ایرانی حکومت نوں دو سفارتی نوٹ بھیجے گئے سن ، جس وچ ایرانی حکومت نوں جرمنی دے شہریاں نوں ملک بدر کرنے دی ضرورت اُتے زور دتا گیا سی۔ [۱۵] نوٹ دے دوسرے نمبر اُتے وزیر اعظم علی منصور نے بھیس دا الٹی میٹم تسلیم کیتا۔ [۱۶][۱۷] جنرل آرچیبلڈ واویل نے بعد وچ اپنی رخصتی وچ لکھیا ، "یہ ظاہر سی کہ ایرانی حکومت نوں مکمل طور اُتے خوزستان وچ برطانوی پیش قدمی دی توقع سی تے روشنی تے درمیانے درجے دے ٹینکاں سمیت کمک نوں احواز نوں بھیجیا گیا سی"۔ [۱۸][۱۹]
اس حملے دے بعد ، سر ریڈر بلارڈ تے ایران وچ برطانوی تے سوویت سفیراں ، آندرے آندرے وِچ سمرونوف نوں طلب کیتا گیا۔ شاہ نے ایہ جاننے دی منگ دی کہ اوہ اس دے ملک اُتے حملہ کیوں کررہے نيں تے انہاں نے جنگ دا اعلان کیوں نئيں کیتا ؟ دونے نے جواب دتا کہ ایہ ایران وچ "جرمن باشندےآں" دی وجہ توں اے۔ جدوں شاہ نے پُچھیا کہ جے اتحادیاں نے جرمناں نوں ملک بدر کیتا تاں اوہ اپنا حملہ روک دین گے ، تاں سفیراں نے کوئی جواب نئيں دتا۔ شاہ نے امریکی صدر فرینکلن ڈی روزویلٹ نوں اک ٹیلی گرام بھیجیا ، تے اس توں ایہ حملہ روکنے دی التجا کيتی۔ چونکہ غیر جانبدار امریکا دا اس حملے توں کوئی تعلق نئيں سی ، روزویلٹ شاہ دی التجا نئيں دے سکے سن لیکن انہاں نے کہیا اے کہ انہاں دا خیال اے کہ ایران دی "علاقائی سالمیت" دا احترام کیتا جانا چاہیدا۔ [۴][۷]
فوجی آپریشن
سودھورائل نیوی تے رائل آسٹریلیائی بحریہ نے خلیج فارس توں حملہ کیتا جدوں کہ ہور برطانوی دولت مشترکہ افواج عراق توں زمین و فضائیہ دے ذریعہ آئیاں ۔ سوویت یونین نے شمال توں ، زیادہ تر ٹرانسکاکیشیا توں حملہ کیتا ، ٹرانسکاکیشین فرنٹ (جنرل دمتری تیموفیوچک کوزلوف ) دی 44 واں ، 47 واں فوج تے وسطی ایشیائی فوجی ضلع دی 53 واں فوج نے ایران دے شمالی صوبےآں اُتے قبضہ کیتا۔ ایئر فورس تے بحری یونٹاں نے وی جنگ وچ حصہ لیا۔ سوویت فوجیاں نے اپنی جنگی کارروائیاں دے لئی اک ہزار ٹی -26 ٹینک دا استعمال کیتا۔ [۴]
جنوبی ایران اُتے حملے تے اس دے بعد دے اتحادیاں دے قبضے دے چھ دن بعد ، لیفٹیننٹ جنرل ایڈورڈ دی سربراہی وچ برطانوی ڈویژناں دا ناں "فارس اینڈ عراق فورس" ( پیفورس ) دے ناں توں منسوب کیتا گیا ، جسنوں پہلے "عراق کمان" کہیا جاندا سی۔ کوئنان ۔ پیفوریسس اٹھويں تے دسويں انڈین انفنٹری ڈویژناں اُتے مشتمل سی ، دوسرا انڈین آرمرڈ بریگیڈ ، چوتھا برٹش کیولری بریگیڈ (بعد وچ اس دا ناں 9 واں آرمرڈ بریگیڈ رکھیا گیا سی ) تے 21 واں ہندوستانی انفنٹری بریگیڈ ۔ حملہ آور اتحادیاں دے پاس 200،000 فوج تے جدید طیارے ، ٹینک تے توپ خانے سن ۔ [۲۰]
حملے دے جواب وچ ، ایرانی فوج نے نو پیتادہ ڈویژناں نوں متحرک کیتا ، انہاں وچوں کچھ موٹرسائیکل ؛ ڈویژناں وچوں دو دے پاس وی ٹینک سن ۔ ایرانی فوج دے پاس 126،000-200،000 جوان سن ۔ اگرچہ ایران نے اک جدید فوج دی مضبوطی ، معیاری تے تشکیل دے لئی پچھلی دہائی دے دوران متعدد اقدامات کیتے سن ، لیکن انہاں دے پاس کثیر محاذ جنگ لڑنے دے لئی اِنّی تربیت ، کوچ تے ہوائی طاقت نئيں سی۔ جدوں جنگ شروع ہوئی اس وقت تک رضا شاہ دی جدیدیت مکمل نئيں ہوئی سی [۴] تے ایرانی فوج حملے دے مقابلے وچ سویلین جبر توں زیادہ فکر مند سی۔ [۲۱]
ایرانی فوج vz ھی ۔ 24 رائفل ، جرمن ماؤزر دا چیک ورژن توں لیس سی ۔ [۲۲] ایران نے 100 FT-6 تے Panzer 38 (t) لائٹ ٹینک تے اضافی LaFrance TK-6 بکتر بند گاڑیاں خریدتیاں سن ، جو انہاں دی پہلی تے دوسری ڈویژن نوں بہتر بنانے دے لئی کافی نيں۔ [۲۳] ہور ایرانی احکامات دوسری جنگ عظیم دے ذریعہ تاخیر دا شکار ہوئے گئے سن ۔ [۲۴] جدوں کہ ایہ اک بہت وڈا آرڈر سی تے اوہ بہترین ٹینک سن ، اوہ دو وڈی طاقتاں دے ذریعہ ملٹی فرنٹ حملے نوں شکست دینے دے لئی کافی نئيں سن ۔ 1930 دی دہائی وچ ٹینک وارفیئر دی بدلدی نوعیت نے جدوں حملہ شروع کیتا تاں انہاں وچوں 50 نوں متروک کردتا۔ حملے توں پہلے ، آر اے ایف نے ایرانی فوجیاں اُتے کتابچے گرا دتے ، جنہاں توں کہیا کہ اوہ لڑائی نہ کرن تے انہاں دے ملک نوں سمجھنے نوں "خطرہ نئيں" سی کیونجے ایہ ممکنہ نازی تباہی توں "آزاد" ہوئے رہیا سی۔ [۲۰]
ایرانیاں دے پاس دفاعی انتظام کرنے دے لئی بوہت گھٹ وقت سی ، کیونجے اتحادیاں نے اک تدبیراندی حیرت حاصل کيتی۔ [۴] جنگ 25 اگست دی صبح سویرے شروع ہوئی ، جدوں آر اے ایف دے طیارے ایرانی فضائی حدود وچ داخل ہوئے۔ انہاں نے تہران تے قزوین تے ہور متعدد ہور شہراں دے ٹھکانےآں اُتے بمباری دی تے ایرانیاں نوں ہتھیان سُٹن دی اپیل کردے ہوئے کتابچے گرا دتے۔ روس نے تبریز ، اردبیل تے راشت جداں شہراں وچ اہداف اُتے بمباری کيتی۔ شہری تے رہائشی علاقےآں نوں نشانہ بنایا گیا ، تے کئی سو افراد ہلاک تے زخمی ہوئے۔ [۲۰] رضا شاہ نے اپنے جرنیلاں دی جانب توں سڑک تے آوا جائی دے نیٹ ورک نوں تباہ کرنے دی درخواستاں توں انکار کردتا ، وڈی وجہ ایہ اے کہ اوہ انہاں بنیادی ڈھانچے نوں نقصان نئيں پہچانیا چاہندے سن جو انہاں نے اپنے دور حکومت وچ وڈی محنت توں تعمیر کیتے سن ۔ اس نے اتحادیاں دی تیز رفتار فتح وچ اہم کردار ادا کیتا۔
اتحادیاں دے بغیر ، سوویت تے برطانوی ٹینکاں تے پیدل فوج دے ذریعہ ایرانی مزاحمت نوں تیزی توں مغلوب تے غیر جانبدار کردتا گیا۔ سنندج وچ برطانوی تے سوویت افواج دا اجلاس ہويا (جسنوں انگریزاں دے ذریعہ سینا کہندے نيں) ( ۱۶۰ کلومیٹر (۱۰۰ میل) ہمدان دے مغرب) تے قزوین (برطانوی طرف Kazvin کہیا جاندا اے ) ۱۶۰ کلومیٹر (۱۰۰ میل) تہران دے مغرب تے ۳۲۰ کلومیٹر (۲۰۰ میل) شمال تے مشرق ہمدان کا) بالترتیب 30 تے 31 اگست نوں۔ [۴][۲۰] وڈے پیمانے اُتے شکستاں دا سامنا کردے ہوئے ، شاہ نے اپنی فوج نوں حکم دتا کہ اوہ لڑائی بند کرداں تے 29 اگست نوں یرغل وچ چار دن کھڑے رنيں۔
خوزستان اُتے برطانوی حملہ
سودھوبندر شاہ پور ، آبادان تے خرمشہر اُتے قبضہ کرنے دے لئی انگریزاں نے کموڈور کاسمو گراہم دے تحت اک بحری ٹاسک فورس جمع کيتی۔ اس نے 25 اگست 1941 نوں صبح سویرے حملہ کیتا۔ [۲۵]
بحری حملہ 04:10 بجے آبادان توں اس وقت شروع ہويا جدوں HMS Shoreham نے ایرانی سلوپ پالنگ اُتے فائرنگ دی تے اسنوں اک ہی سلوو وچ ڈُبیا۔ [۲۵] آبادان ریفائنری برطانوی کمانڈراں دے نال نال اینگلو ایرانی آئل کمپنی دے ملازمین نوں ممکنہ انتقام توں محفوظ رکھنے دے لئی وی بہت اہمیت دا حامل سی۔ صوبہ خوزستان دا دفاع یکم ، دوسرا ، چھٹا تے سولہويں انفنٹری ڈویژناں توں 27،000 فوجیاں نے کیتا ، جس وچ روشنی تے مشینی پادری دونے شامل سن ۔ پہلی تے دوسری ڈویژن دے اک حصے دے طور اُتے تمام ایرانی ٹینک خوزستان وچ تعینات سن ۔ [۲۴] اک برطانوی بحری تے پیراٹروپر لینڈنگ فورس شہر تے ریفائنری نوں محفوظ بناتے ہوئے آباد وچ پہنچی۔ [۲۰] شورہم علاقے وچ رہیا تے بحری فائرنگ دی مدد فراہم دی ۔ ایرانی مزاحمت کرنے وچ کامیاب ہوگئے تے اس دوپہر ریفائنری تے اس شہر اُتے قبضہ کر ليا گیا جدوں آپس وچ لڑنے دے بعد متعدد برطانوی تے ہندوستانی فوجی ہلاک ہوگئے۔
آسٹریلیائی مسلح مرچنٹ کروزر ایچ ایم اے ایس <i id="mwASg">کنیمبلہ</i> تے اس دے یسکارٹس نے کھور موسیٰ خانے نوں کامیابی دے نال نیویگیشن کیتا ، 04:30 بجے بندر شاپور پہنچیا۔ کنیمبلا نے اپنی فوج دی دو بٹالین کامیابی دے نال اتاری ، انہاں نوں ایرانی گشت کشتیاں دی طرف توں کسی مزاحمت دا سامنا نئيں کرنا پيا۔ محور دے ست جہاز بردار قبضے وچ لے لئے گئے ، جدوں کہ اٹھويں نمبر اُتے دھتکارا گیا۔ [۲۵] بھاری لڑائی دے بعد اس شام اوتھے دا بحری اڈہ محفوظ بنایا گیا۔ خرمشہر وچ ، HMAS <i id="mwAS0">یار</i>انے ایرانی بحری جہاز بابر کو حیرت وچ ڈالدے ہوئے اسنوں اپنی کٹائی پر ڈبو دتا۔ مزاحمت دی تیاری دا کوئی وقت نئيں سی ، کیونجے ایرانیاں نوں حیرت توں دوچار کردتا گیا سی تے بحریہ دے سربراہ ، غالمالی بایندور نوں ہلاک کردتا گیا سی۔ [۴]
حیرت دی وجہ توں خوزستان دے ہور علاقےآں وچ عملی طور اُتے کوئی مزاحمت نئيں ہوئی۔ آر اے ایف نے ایئربیسز تے مواصلات اُتے حملہ کیتا تے تیزی توں فضائی برتری حاصل کرلئی- انہاں نے زمین اُتے متعدد ایرانی طیارے تباہ کردتے ، تے اپنی فوج نوں ایرانی جوابی حملےآں توں بچایا۔ [۲۰]
اٹھويں انڈین ڈویژن (18 واں بریگیڈ دے علاوہ 25 واں بریگیڈ دے تحت 10 واں انڈین ڈویژن دی کمانڈ) بصرہ توں قصر شیخ (جو 25 اگست نوں لیا گیا سی) شٹ العرب آبی گزرگاہ دے پار روانہ ہويا تے خرمشہر شہر اُتے قبضہ کیتا ، جو سی ايسے دن اباد دے نال دریائے کرون نوں محفوظ نئيں بنایا گیا ، کیونجے ایرانی سپنر باقی رہے ، جس نے برطانوی پیشرفت نوں مختصر وقت دے لئی رکاوٹ بنا دتا۔ بندر عباس اُتے وی برطانیہ نے فوجاں اُتریا تے شٹ العرب نوں محفوظ بنایا گیا۔ 26 اگست تک ، اس علاقے وچ کوئی منظم مزاحمت باقی نہ رہی ، ایرانی فوجاں اعلیٰ طاقت توں مغلوب ہوئیاں ، 350 ایرانیاں نے قیدی لے لیا تے بوہت سارے ہلاک یا بکھرے ہوئے۔ [۲۰]
انگریزاں نے امید دی کہ اوہ اہواز اُتے قبضہ کرن تے فیر شمال دی طرف زگروز پہاڑاں دی طرف قزوین پہنچنے دے لئے جاواں ، جتھے اوہ وسطی ایران وچ برطانوی فوج تے شمال توں سوویت فوجیاں دے نال رابطہ قائم کرن گے۔ 27 اگست دی صبح تک ، برطانوی فوجاں اہواز پہنچ گئياں۔ [۴] جنرل محمد شاہبختی دی سربراہی وچ ایرانیاں نے اک مضبوط دفاع تیار کیتا سی۔ ایرانی پیتادہ فوج نے توپخانے دی مدد تے ٹینکاں دے ذریعے شہر دے چاراں طرف خود نوں گھیر لیا سی۔ اگرچہ ایرانیاں نے بھاری نقصان اٹھایا سی تے انہاں دا حوصلہ کم ہُندا جارہیا سی لیکن اوہ سخت مقابلہ کرنے دے لئی تیار سن ۔ ہندوستانی فوج دی پیش قدمی رک گئی تے اوہ دریائے کرون نوں عبور کرنے تے شہر اُتے حملہ کرنے وچ ہچکچاندے سن ۔ شہر دے آس پاس دفاع اُتے اک برطانوی حملے نوں ایرانی ٹینکاں تے پیتادہ فوج نے پسپا کردتا۔
آیا ایرانی دفاع کامیاب ہوسکدا سی ایہ بحث مباح اے تے 29 اگست نوں ، کچھ تے وقفے وقفے توں لڑائی دے بعد ، احواز دے مقام اُتے ایرانی کمانڈراں تک ایہ گل پہنچی کہ انہاں دی حکومت نے جنگ بندی قبول کرلئی اے تے اوہ ہن ہور جنگ لڑنے دے لئی تیار نئيں نيں۔ [۴] برطانیہ تے ایرانی جنگ بندی دے اک حصے دے طور اُتے اس گل اُتے متفق سن کہ ایرانی ہتھیار نئيں ڈالاں گے تے اپنے عہدےآں اُتے قائم رہن گے لیکن انہاں وچ برطانوی فوجی وی شامل ہوجاواں گے ، جو شہر وچ پریڈ کرن گے۔ اس دے بدلے وچ ، ایرانی شہر وچ موجود برطانوی باشندےآں نوں بحفاظت برطانوی فوج دے پاس منتقل کردین گے۔ انگریز اپنے ہندوستانی فوجیاں دے نال ایرانی جرنیل دے ذریعہ مکمل فوجی اعزاز دے نال شہر وچ پریڈ کر رہے نيں۔ [۲۰]
وسطی ایران اُتے برطانوی حملہ
سودھواس دے بعد شمال وچ ، میجر جنرل ولیم سلیم دے ماتحت 10 واں ہندوستانی انفنٹری ڈویژن [۲۶] نے وسطی ایران اُتے حملہ کیتا۔ سلیم نے ہندوستان توں ریڈیو دے ذریعے دور دراز نال جنگ کيتی ہدایت کيتی۔ عراقی سرحدی قصبے خانقین ( ۱۶۰ کلومیٹر (۱۰۰ میل) بھارتی فوج دے پیتادہ دستہ تے اسلحے توں ٹکرا گئے بغداد دے شمال مشرق تے ۴۸۰ کلومیٹر (۳۰۰ میل) بصرہ سے)۔ خوزستان وچ اس خطے دے برعکس ، انگریز پہاڑی علاقے دے نال ، صوبہ کرمانشاہ وچ حملہ کر رہے سن ، کھڑی پہاڑی گزرگاہاں تے اک تنگ سڑک دے نال اگے ودھ رہے سن ۔ [۲۰]
برطانوی فوج نے قصر شیرین شہر وچ سرحد عبور دی تے تھوڑی مخالفت دے نال نفت شاہ آئل فیلڈ وچ چلے گئے۔ انگریزاں نے دسیا کہ ایہ کارروائی ایرانیاں دے لئی کم توں کم نقصانات دے نال کيتی گئی سی لیکن برطانوی فوج نوں 2 ہزار ایرانیاں نے اک عزم دفاع دا سامنا کرنا پيا جدوں انہاں نے گیلان غرب قصبے نوں ۳۰ کلومیٹر (۲۰ میل) اُتے قبضہ کرنے دی کوشش کيتی۔ ایران دے اندر ، جو جے کامیاب ہُندا تاں انگریزاں نوں کھڑی پائی تک پہاڑی گزرنے توں رکدا سی۔ [۲۰] آر اے ایف نے نیڑےی ہوائی مدد فراہم دی تے ایرانی طیارےآں دے نال متعدد ڈاگ فائٹس وچ شامل سی۔ فضائی برتری نوں یقینی بناتے ہوئے چھ ایرانی جنگجوواں نوں گولی مار دے ہلاک کردتا گیا تے متعدد نوں نقصان پہنچیا۔ آر اے ایف نے متعدد مقامی قصبےآں اُتے بمباری وی دی تے ہتھیان سُٹن دی درخواست کرنے پرچے وی گرائے۔
انگریزاں نے گیلان غرب اُتے قبضہ کیتا تے ایرانی فوج اُتے حملہ کیتا جنہاں نے سرپول زہاب قصبے دا دفاع کیتا۔ [۲۰] زبردست فائر پاور تے ایرانی حوصلے پست ہُندے ہوئے ، انگریز نے اس شہر نوں اپنے قبضہ وچ لے لیا ، تے باقی محافظاں نوں بکھرے۔ پائی تک پاس ، تے کرمانشاہ تے بالآخر تہران جانے والی راہ کھلی سی۔ بکتر بند کالماں نے پاس تے اس دے آس پاس دے علاقےآں نوں محفوظ بنانا شروع کیتا۔ برطانوی افواج کرمان شاہ شاہراہ دے نال شاہ آباد شہر دی طرف ودھ گئياں۔ ایران دی مزاحمت بوہت گھٹ سی لیکن کچھ درخت کٹ دتے گئے تے سڑک دے اک حصے نوں متحرک وی کردتا گیا ، جس نے برطانوی فوج نوں کئی گھنٹےآں تک موخر کردتا۔
اس خطے وچ ایران دی اہم فوجاں کرمان شاہ تے سنندج وچ توپ خاناں دی مدد کرنے والے 30،000 فوجیاں دی 5 واں تے 12 واں انفنٹری ڈویژن اُتے مشتمل سن۔ اوہ تمام ہلکی انفنٹری (جداں میکانائزڈ تے بکتر بند اک توں زیادہ محاذاں اُتے پتلی لڑائی بڑھائے گئے سن ) سن ۔ تاخیر دے بعد انگریز 28 اگست دی صبح سویرے شاہ آباد دے مضافات وچ پہنچیا۔ زیبری پنڈ وچ ، انھاں اک مضبوط ایرانی فوجی دستہ دا سامنا کرنا پيا جس دی وجہ توں اوہ اک جنگ لڑنے نوں تیار سی جس دی وجہ توں برطانوی متعدد ہلاکتاں دا سبب بنے سن لیکن ایرانی قیادت تے غریب برطانیہ دی زبردست طاقت توں مزاحمت دا خاتمہ ہويا تے ايسے دن صبح ہی انگریزاں نے شہاباد اُتے قبضہ کرلیا۔ [۲۰] 29 اگست تک انگریز کیرنڈ شہر پہنچ گئے سن تے ۳ کلومیٹر (۲ میل) اندر سن کرمانشاہ تے ایرانی کمانڈراں نوں جنگ بندی دے حکم دے بارے وچ دسیا گیا تے اوہ کھڑے ہوگئے۔ محافظین نے کرمانشاہ نوں کھلا شہر قرار دتا تے یکم ستمبر نوں انگریز داخل ہوگئے۔ اوہ پرامن طور اُتے سنندج وچ وی داخل ہوئے تے بالآخر قزوین ، جو پہلے ہی ریڈ آرمی دے قبضے وچ آگیا سی۔
شمال مغربی ایران اُتے سوویت حملہ
سودھو25 اگست نوں سوویت افواج نے حملہ کیتا تے ابتدائی فضائی حملےآں توں ایرانی ہوائی اڈے تباہ کردتے گئے۔ سوویتاں نے تن بکتر بندےآں دا استعمال کردے ہوئے حملہ کیتا ، جس وچ مجموعی طور اُتے 1،000 ٹینک تے موٹرسائیکل انفنٹری سن ۔ اس علاقے وچ ایرانیاں دے پاس ٹینک نئيں سی۔ [۴] پہلی فورس ، جو 47 واں فوج [۲۶] اُتے مشتمل سی ، سرحد توڑ کر سوویت آذربائیجان توں ایرانی آذربائیجان منتقل ہوگئی۔ اوہ تبریز تے لیک ارمیہ دی طرف ودھے۔ انہاں نے ایرانی شہر جولفا پر قبضہ کرلیا۔ اک ایرانی جاسوسی طیارے نے افواج نوں جلفا دے جنوب توں مرند جاندے ہوئے دیکھیا. جنرل ماتبودی دے ماتحت ایرانی تیسری ڈویژن دے لئی موٹائیڈ انفنٹری نوں شبلی دی طرف بڑھانا سی تاکہ اس پیش رفت نوں روکیا جاسکے ، لیکن حیرت دی وجہ توں اوہ مناسب جوابی حملہ کرنے وچ ناکام رہیا۔ اوہ دھماکا خیز مواد توں برجاں تے شاہراہاں نوں تباہ کرنے وچ وی ناکام رہیا ، جس توں روس نوں خطے وچ تیزی توں اگے ودھنے دا موقع ملا۔ پنج ایرانی بمباراں نوں جلفا دے آس پاس سوویت عہدےآں اُتے حملہ کرنے دی کوشش کردے ہوئے روک دتا گیا۔ [۲۰]
53 واں فوج سرحد عبور کرکے اردبیل شہر دی طرف بڑھی ، جس دا دفاع بریگیڈیئر جنرل قادری دی سربراہی وچ ایران دے 15 واں ڈویژن نے کیتا۔ [۲۶] حملہ آوراں دا مقابلہ کرنے دے لئی دو ایرانی رجمنٹاں قصبے نیر دی طرف ودھنے لگاں ۔ اک مضبوط ٹھوس قوت تے متحرک فوج رکھنے دے باوجود ، قادری اپنی کار وچ چھلانگ لگیا کر اپنی فوج چھڈ گیا۔ اس نے سپلائی کرنے والے ٹرکاں نوں کھانا ، اسلحہ تے توپ خانے بھیجنے والے ٹرک نوں اپنے اسلحہ اتارنے دا حکم دے کے دفاع نوں وی توڑ دتا۔ سوویت نیر نوں نظرانداز کرکے جنوب دی طرف ودھیا۔ [۴] سوویت ایئر فورس نے اردبیل اُتے بمباری کيتی سی تے اس دی بیرکاں نوں معمولی نقصان پہنچیا سی۔ منقطع تے نظرانداز کردے ہوئے ، ایردبیل وچ ایرانی 15 واں ڈویژن تے تبریز وچ تیسری ڈویژن دونے گرنے لگے۔ اس دے باوجود ، باقاعدہ دستےآں نے نظم و نسق نوں برقرار رکھنے دی کوشش کيتی تے اپنے بوہت سارے کمانڈراں دے بغیر دشمن دی طرف مارچ کرنے لگے۔ اُتے ، خوراک ، رسد تے گولہ بارود دی کمی دی وجہ توں ، فوجیاں نوں اپنا بھاری سامان ترک کرنے اُتے مجبور کردتا گیا۔ اختتام تک کچھ مایوس جنگاں دے نال ، مزاحمت دی بھاری جیب باقی رہی۔ انہاں نوں سوویتاں نے غیر یقینی طور اُتے شکست دتی ، جنہاں نے 26 اگست نوں ایرانی آذربائیجان (بشمول تبریز تے اردبل) اُتے قبضہ کرلیا سی۔
25 اگست نوں ، صوبہ گیلان دے خلاف سوویت حملے دا آغاز انہاں دے کیسپین بحر فلوٹیلا توں ہويا ، جس دی قیادت ریئر ایڈمرل سیڈلنکوف نے کيتی۔ فلوٹیلا وچ اک درجنہاں توں ودھ گشت کشتیاں ، تباہ کن ، اک توں زیادہ اینٹی ایئرکرافٹ بیجز تے لینڈنگ کرافٹ شامل سن ۔ انہاں دا سامنا تن ایرانی گن بوٹ سن ۔ ادھر ، 44 واں فوج سرحد عبور کرکے صوبہ گیلان وچ چلی گئی۔ اوہ آسٹارہ ہائی وے تے مرکزی ساحلی شاہراہ (جدہ شمال) دے نال منتقل ہوگئے۔ اس علاقے وچ ایران دی بھاری فورسز نے بحری لینڈنگ فورس نوں ایرانی شہراں نوں محفوظ بنادتا سی ، جو اس دے بعد زمینی فوج دے نال مل گئے سن ۔ فلوٹیلا نے فوجاں اُتریا تے سرحدی شہر آستارا پر تیزی توں قبضہ کرلیا۔ لینڈنگ فورس انہاں دے جہازاں اُتے سوار ہوکے اپنے اگلے اہداف دی طرف بڑھی۔ [۴]
اس حملے دا بنیادی مقصد ایران پہاڑی بندر دی بحرانی بندرگاہ اُتے قبضہ کرنا سی۔ جنرل ایران پور دے زیرقیادت گیلان وچ ایرانی فوجاں نے صوبائی راجگڑھ راشت تے بندر پہلوی وچ اپنا مؤقف اپنایا تے ضد دی پیش کش کيتی۔ [۲۰] ایرانی افواج نے پہلوی بندرگاہ دے داخلی راستے اُتے بیڑیاں ڈوباں ، تے ساحلی توپ خانے دی کمی دی وجہ توں ، 75 دی بیٹری حرکت وچ آگئی علاقے وچ ملی میٹر گناں۔ ایرانیاں نے سخت جنگ لڑی ، تے سوویت برتری دے باوجود ، ایرانیاں نے انہاں نوں اترنے توں روک دتا۔ ایرانی محتاط سن کہ اوہ اپنی بندوقاں فائر نہ کرن جدوں کہ سوویت طیارے انہاں دے محل وقوع دے انکشاف توں بچنے دے لئی سر توں اڑ گئے۔ سوویت طیارےآں نوں 47 تک خلیج اُتے رکھیا گیا سی ملی میٹر اینٹی ایئرکرافٹ آرٹلری ایرانی تختاں پر۔ [۴]
پر ، اگلے دن ، سوویت ایئر فورس بوہت سارے بھاری بمباراں دا استعمال کردے ہوئے حرکت وچ آگئی ۔ ہر اک 4 طیارےآں دے گروپاں وچ ، انہاں دے بمباراں نے بندر پہلوی تے راشت سمیت پورے گیلان وچ فوجی ٹھکانے تے سویلین اہداف اُتے حملہ کیتا۔ انہاں بم دھماکےآں دے دوران گھٹ توں گھٹ 200 عام شہری مارے گئے۔ بم دھماکےآں نے ایرانی متعدد تھاںواں نوں وی تباہ کردتا ، تے بالآخر 44 واں فوج نے زمین توں اگے بڑھدے ہوئے دونے شہراں نوں اپنی لپیٹ وچ لے لیا۔ لڑائی بہت شدید سی ، تے سوویتاں نے ایتھے اُتے حملے وچ اپنی سب توں زیادہ ہلاکتاں کيتیاں ۔ اُتے ، کوچ تے ہوائی طاقت دی کمی دی وجہ توں ، ایرانی دشمن نوں روک نئيں سکے۔ [۴][۲۰] 28 اگست نوں ، اوہ ہتھیان سُٹن اُتے مجبور ہوگئے۔ اُتے ، کچھ ایرانی افواج نے شکست قبول کرنے توں انکار کردتا ، تے لڑائی جاری رکھنے دے لئی رامسر دی طرف پِچھے ہٹ گئے۔ اگلے دن ایرانی حکومت نے جنگ بندی دا اعلان کرنے اُتے انہاں دی کوششاں نوں روک دتا گیا۔ تب تک ، سوویت افواج چلاس شہر وچ پہنچ چکيتیاں سن ، اس دا مطلب اے کہ اوہ چلس ہائی وے (جدہh چلس) عبور کرسکدے نيں تے البرز پہاڑاں دے پار تہران پہنچ سکدے نيں۔
ایرانی سرزمین اُتے سوویت پیش قدمی
سودھودراں اثنا ، ایرانی آذربائیجان وچ سوویت حملہ کرنے والی فوج جنوب دی طرف چلی گئی سی۔ جلوفا دے علاقے وچ 47 واں فوج دی تاخیر ہوئی سی جدوں تن انفرادی ایرانی فوجی اس وقت تک اک اہم پل نوں روکنے وچ کامیاب ہوگئے جدوں تک کہ اوہ گولہ بارود توں باہر نہ بھجے تے ہلاک ہوگئے۔ [۲۶] سوویتاں نے اس خوف توں توپ خانے دا استعمال نئيں کیتا کہ اوہ پل نوں نقصان پہنچاواں گے تے اپنی پیش قدمی وچ ہور تاخیر کرن گے۔ [۱۲] 47 واں آرمی جنوب منتقل ہوئی ، جس نے دلمان ( ۱۰۰ کلومیٹر (۸۰ میل) ) اُتے قبضہ کیتا تبریز دے مغرب) تے فیر ارومیہ (Oromiyeh)، ظاہر طور "جرمن ایجنٹاں" دے فرار نوں بلاک کرنے دے لئی. مؤخر الذکر دا دفاع صرف چند سپنراں نے کیتا۔ روس نے شہر وچ اہداف اُتے بمباری کرکے اک درجنہاں توں زیادہ افراد نوں ہلاک تے متعدد نوں زخمی کردتا ، تے شہر دا بیشتر بازار جل گیا۔
دراں اثنا ، 53 واں فوج اردبیلکے جنوب وچ تہران - کارج تبریز شاہراہ دی طرف بڑھی ، 27-28 اگست تک مشرقی آذربائیجان دے شہر میانیہ اُتے قبضہ کرلئی تے جنوب مشرق وچ قزوین تے تہران دی طرف ودھ گئی۔ [۲۰][۲۶] ایران دی 15 واں تے تیسری تقسیم نوں پہلے ہی نظرانداز تے شکست دتی جا چکيتی سی ، تے سوویت یونین دے خلاف صرف چھٹdی مزاحمت سی۔ سوویت بکتر بند نیزہ شاہراہ اُتے گامزن تے 29 واں ( ۱۵۱ کلومیٹر (۹۴ میل) ) اُتے قزوین نوں لے جانے دے لئی تیار تہران توں دی طرف توں پیروی ساوہ تے قم ، تہران دے جنوب وچ اہم کٹنے تہران-ساوہ-خلیج فارس ہائی وے تے دو وچ مؤثر طریقے توں ایران نوں کٹنے. لیکن ایرانیاں نے 29 اگست نوں جنگ بندی قبول کرلئی ، تے 30 اگست نوں سوویت ہن "کھلے شہر" وچ داخل ہوگئے۔ اک ہی وقت وچ ، اُتے 53rd دے عناصر فوج دے شہر اُتے قبضہ کر ليا ہمدان . اک عام شہری (اک چھوٹا بچہ) اک چھوٹے توں بم حملے وچ ماریا گیا ، تے چھوٹی چھوٹی مزاحمت نوں شکست دا سامنا کرنا پيا۔ انہاں نے یکم ستمبر نوں اپنی پیش قدمی روک دتی تے ایران دی حکومت توں مذاکرات دی روشنی وچ قزوین توں تہران دی طرف ہور قدم نئيں ودھایا۔
شمال مشرقی ایران اُتے سوویت حملہ
سودھو25 اگست نوں ، سوویت فوج نے سوویت ترکمنستان توں شمال مشرقی ایران اُتے حملہ کیتا۔ اس حملے دی تفصیلات اِنّی وسیع نئيں سن جِنّی دوسرےآں دی تفصیلات۔ سوویت جارحیت فورس نوں پہاڑی علاقے نوں عبور کرنا سی ، تے اس دے اہداف ترکمان صحرا توں نويں فوجاں دی بھرتی کرنا ، سوویت فوج دے نال جمع ہونا سی تے ایران دا دوسرا وڈا شہر مشہد شہر اُتے قبضہ کرنا سی۔ [۲۰]
صوبہ مشہد تے خراسان دا دفاع ایران دا 9 واں انفنٹری ڈویژن کر رہیا سی ، اس وچ مجموعی طور اُتے 8،000 فوج سی۔ اوہ ہلکی انفنٹری سن ، تے ایہ امکان نئيں سی کہ اوہ بکتر بند ہوائی طاقت دے نال بہت ساریاں سوویت افواج دا مقابلہ کرسکن۔ سوویت ایئر فورس نے مشہد ہوائی اڈے اُتے بمباری دی جس توں متعدد فوجی بیرکاں دے نال نال ایرانی لڑاکا طیارے تباہ ہوگئے۔ سوویت افواج سرحد پار توں تن کالماں وچ اگے بڑھی۔ تن دن تک زبردست لڑائی جاری سی تے 28 اگست تک ایرانیاں نوں بھاری جانی نقصان اٹھانے دے بعد پِچھے ہٹادتا گیا سی۔ مشہد ايسے دن سوویت یونین دے پاس گرا۔ [۲۰]
آخری مرحلہ تے نتیجہ
سودھو28-22 اگست تک ، ایرانی فوجی صورتحال پوری افراتفری دی حالت وچ سی۔ اتحادیاں دا ایران دے آسمان اُتے مکمل کنٹرول سی تے ملک دے وڈے حصے انہاں دے ہتھ وچ سن ۔ ایران دے وڈے شہراں (جداں تہران) نوں بار بار ہوائی حملےآں دا سامنا کرنا پيا۔ خود تہران وچ ہی ہلاکتاں دی تعداد کم سی ، لیکن سوویت ایئر فورس نے شہر دے اُتے کتابچے گرا دتے ، جس توں آنے والے وڈے بمباری چھاپے دی آبادی نوں متنبہ کیتا گیا تے انھاں اس گل اُتے زور دتا گیا کہ اوہ شدید تباہی پھیلانے توں پہلے ہتھیار ڈال دتیاں تہران وچ پانی تے خوراک دی فراہمی وچ قلت دا سامنا کرنا پيا سی ، تے فوجیاں نے جدوں گرفتاری اُتے سوویتاں دے انہاں نوں ہلاک کرنے دے خوف توں فرار ہوگئے سن ۔ مکمل تباہی دا سامنا کرنا پيا ، شاہی خاندان (شاہ تے ولی عہد نوں چھڈ کے) اصفہان فرار ہوگیا۔ [۴][۲۷]
رضا شاہ نے فوج دا خاتمہ جس وچ بہت وقت تے کوششاں کيتیاں اوہ ذلت آمیز سی۔ بوہت سارے فوجی جرنیلاں نے نااہل سلوک کیتا یا خفیہ طور اُتے انگریزاں توں ہمدردی دا مظاہرہ کیتا تے ایرانی مزاحمت نوں سبوتاژ کرنے دا کم ختم کردتا۔ [۴] فوجی جرنیلاں نے ہتھیان سُٹن دے آپشنز اُتے تبادلہ خیال کرنے دے لئی خفیہ طور اُتے ملاقات کيتی۔ جدوں شاہ نوں جرنیلاں دے اقدامات دا علم ہويا تاں اس نے مسلح افواج دے سربراہ جنرل احمد نخجاوان نوں چھڑی توں پیٹا تے جسمانی طور اُتے اسنوں اپنے عہدے توں کھو لیا۔ شاہ نوں نیڑے نیڑے ہی گولی مار دتی گئی ، لیکن ولی عہد شہزادہ دے اصرار اُتے اس دی بجائے اسنوں جیل بھیج دتا گیا۔ [۲۷]
شاہ نے برطانوی حامی وزیر اعظم علی منصور نوں استعفیٰ دینے دا حکم دتا سی ، جس اُتے انہاں نے فوج نوں پامال کرنے دا الزام لگیایا سی۔ [۲۷] انہاں دی جگہ سابق وزیر اعظم محمد علی فروغی دے نال تبدیل کردتی گئی۔ [۴] شاہ نے ایرانی فوج نوں مزاحمت ختم کرنے تے جنگ بندی دا حکم دینے دا حکم دتا۔ اس نے انگریزاں تے سوویت یونین دے نال مذاکرات کیتے۔
فروغی رضا شاہ دا دشمن سی (سیاسی وجوہات دی بناء اُتے اسنوں پہلے سالاں وچ ہی ریٹائرمنٹ اُتے مجبور کیتا گیا سی ، تے اس دے بیٹے نوں فائرنگ اسکواڈ دے ذریعہ پھانسی دے دتی گئی تھی)۔ جدوں اوہ انگریزاں دے نال مفاہمت دے لئی کسی سازگار سمجھوتے اُتے گل کرنے دے بجائے ، فوروفی نے ایہ اشارہ کیتا کہ اوہ تے ایرانی عوام ، شاہ دی حکمرانی توں "آزاد" ہونا چاہندے نيں۔ [۲۷] برطانوی اورفوروفی نے اس گل اُتے اتفاق کیتا کہ اتحادیاں دے ایران توں دستبرداری دے لئی ، ایرانیاں نوں ایہ یقین دہانی کرنی ہوئے گی کہ جرمن وزیر تے انہاں دے عملے نوں تہران چھڈ دینا چاہیدا۔ جرمن ، اطالوی ، ہنگری تے رومانوی قانون سازی بند کرنی چاہیدا تے باقی تمام جرمن شہریاں (بشمول تمام کنبے) نوں برطانوی تے سوویت حکام دے حوالے کیتا جانا چاہیدا۔ آخری حکم دا مطلب تقریبا کچھ قید یا فیر سوویتاں دے حوالے کیتے جانے والےآں دی صورت وچ ممکنہ موت ہوئے گی۔ رضا شاہ نے آخری مطالبہ اُتے تاخیر کيتی۔ اس دے بجائے ، اس نے ایران توں تمام جرمن شہریاں دے خفیہ انخلا دا منصوبہ بنایا۔ 18 ستمبر تک ، زیادہ تر جرمن شہری ترک سرحد دے راستے فرار ہوچکے سن ۔ [۱۲]
شاہ دے انکار دے جواب وچ ، ریڈ آرمی 16 ستمبر نوں تہران اُتے قبضہ کرنے لگی۔ کمیونسٹاں دے ذریعہ پھانسی دے خوف توں ، بوہت سارے لوک (خاص کر دولت مند) شہر توں فرار ہوگئے۔ رضا شاہ نے ، فروغی دے ہتھ توں لکھے ہوئے اک خط وچ ، اس توں وکھ ہونے دا اعلان کیتا ، جدوں 17 ستمبر نوں سوویت شہر وچ داخل ہوئے۔ انگریز قاجار اقتدار نوں بحال کرنا چاہندے سن کیوں کہ انہاں نے رضا شاہ دے دور توں پہلے ہی برطانوی مفادات دی اچھی طرح خدمت کيتی سی۔ اُتے ، تخت دے وارث ، حامد حسن مرزا ، اک برطانوی شہری سن جو فارسی نئيں بولدے سن ۔ (اردشیر جی رپورٹر دی مدد سے) ولی عہد شہزادہ محمد رضا پہلوی نے شاہ ایران بننے دا حلف لیا۔ [۲۷] رضا شاہ نوں تہران چھڈنے توں پہلے ہی گرفتار کرلیا گیا سی ، تے انہاں نوں برطانوی تحویل وچ ڈال دتا گیا سی۔ انہاں نوں جنوبی افریقہ وچ اک برطانوی قیدی دی حیثیت توں جلاوطنی دے لئی بھیجیا گیا سی ، جتھے 1944 وچ انہاں دی موت ہوگئی۔ [۴][۷] اتحادیاں نے 17 اکتوبر نوں تہران توں علیحدگی اختیار کيتی تے جنگ دے دورانیے دے لئی ایران برطانیہ تے سوویت یونین دے درمیان تقسیم ہوگیا سی ، شمالی ایران تے برطانوی دے جنوب وچ ہمدان تے قزوین دے نال سوویت یونین تعینات سی۔
قبضہ
سودھوفارسی راہداری سوویت یونین تے مشرق وسطی وچ وی انگریزاں نوں وڈے پیمانے اُتے فراہمی (5 ملین ٹن توں زیادہ مٹیریل ) دا راستہ بن گیا۔ اگست 1942 دے آخر وچ ، جرمن انٹیلیجنس ایجنٹاں نے تبریز تے دوسرے شہراں وچ کتابچے پھیلائے۔ میلانون ایران نامی اک زیرزمین فاشسٹ تنظیم دی بنیاد رکھی گئی سی۔ میلون ایران دے ایجنٹاں نے ارمیا جھیل وچ جھڑپاں وچ حکومت مخالف مظاہرےآں نوں بھڑکایا۔ بختاری تے قشقی لوکاں نے نويں حکومت دے خلاف مسلح مزاحمت کيتی۔ [۲۸]
نويں شاہ نے 29 جنوری 1942 نوں برطانیہ تے سوویت یونین دے نال غیر فوجی طریقہ توں اتحادی جنگ کيتی کوششاں وچ مدد دے لئی اک سہ فریقی معاہدہ اتحاد اُتے دستخط کیتے۔ اس معاہدے نے اتحادیاں نوں ایران توں "دشمنیاں دے خاتمے دے چھ ماہ توں زیادہ نئيں" چھڈنے دا عہد کیتا سی۔ ستمبر 1943 وچ ، ایران نے جرمنی دے خلاف جنگ دا اعلان کیتا ، جس نے اسنوں اقوام متحدہ (اقوام متحدہ) وچ رکنیت دے لئی اہل بنا لیا۔ ايسے سال نومبر وچ تہران کانفرنس وچ ، روزویلٹ ، ونسٹن چرچل تے جوزف اسٹالن نے ایران نوں معاشی امداد ودھانے دے رضامندی دے نال ، ایرانی آزادی تے علاقائی سالمیت دے اپنے عزم دی تصدیق کيتی۔ اس معاہدے وچ ایہ فیصلہ دتا گیا سی کہ ایران اتحادیاں دے ذریعہ "قبضہ" نئيں سمجھیا جاندا سی ، بلکہ اس دے بجائے اتحادیاں دا اک رکن سی۔ [۷]
ایران دے لئی جنگ دے اثرات بہت ہی پریشان کن سن ۔ حملے دی وجہ توں بیشتر ریاستی بیوروکریسی نوں نقصان پہنچیا اے تے کھانے پینے تے ہور ضروری سامان دی کمی سی۔ [۳۰] روس نے شمالی ایران وچ زیادہ تر فصل نوں مختص کیتا جس دی وجہ توں عام لوکاں نوں خوراک دی قلت دا سامنا کرنا پيا۔ برطانوی تے سوویت قبضہ کاراں نے سودے بازی دے طور اُتے اناج دی ترسیل دا استعمال کیتا تے خوراک دا بحران ہور ودھ گیا کیونجے غیر ملکی فوجیاں نوں فوجی سامان منتقل کرنے دے لئی ٹرانسپورٹ نیٹ ورک نوں کھانے تے استعمال کرنے دی ضرورت سی۔ اس دوران انگریزاں نے شاہ اُتے دباؤ ڈالیا کہ اوہ احمد قوام نوں وزیر اعظم مقرر کرن ، جس نے غذائی سپلائی تے معیشت دی تمام خرابی دا مظاہرہ کیتا۔ 1942 وچ ، تہران وچ روٹی دے فسادات ہوئے ، مارشل لاء دا اعلان کیتا گیا تے پولیس دے ذریعہ متعدد فسادیاں نوں ہلاک کردتا گیا۔ افراط زر وچ 450 فیصد اضافہ ہويا ، جس توں نچلے تے درمیانے طبقے اُتے سخت مشکلات عائد ہوگئياں۔ کچھ علاقےآں وچ قحط سالی دی اموات ہوئیاں لیکن اس قبضے دے خلاف عملی طور اُتے کوئی مسلح مزاحمت نئيں ہوئی۔ [۷]
1943 وچ ، 30،000 امریکیوں نے فارسی کوریڈور دے انتظام وچ مدد کيتی تے لینڈ-لیز ایکٹ دے تحت سوویت یونین نوں بھیجی جانے والی 26–34 فیصد فراہمی ایران دے ذریعے بھیجی گئی۔ امریکیوں نے وی دو طاقتاں دے ذریعہ نوآبادیات دے ایرانی خوف دی تصدیق کرکے ایہ تصدیق کر دتی کہ اوہ ایران دی آزادی دا احترام کرن گے۔ امریکا نے ایران نوں لینڈ لیز امداد وی ودھیا دتی تے ایرانی فوج دی تربیت شروع کردتی۔ آرتھر مل اسپف ایران دا وزیر خزانہ بن گیا لیکن اوہ ایرانی مالی اعانت دی ہدایت کرنے دی بہت زیادہ مخالفت وچ پے گیا۔ [۷]
1943 وچ اتحادیاں دے خلاف آپریشن کرنے دی جرمن دی دو قابل ذکر کوششاں سن۔ 1943 دے وسط وچ ، ایبویئر دا آپریشن فرانکوئس ایران وچ موجود قشقائی لوکاں نوں سوویت یونین دے پابند برطانوی تے امریکی سامان نوں سبوتاژ کرنے دے لئی استعمال کرنے دی کوشش سی۔ 1943 وچ وی ، آپریشن لانگ جمپ ، تہران کانفرنس وچ "بگ تھری" اتحادی رہنماواں (اسٹالن ، چرچل تے روزویلٹ) دے قتل دا اک ناکام جرمن منصوبہ سی۔
واپسی
سودھوتین سالاں دے قبضے دے دوران ، جوزف اسٹالن نے شمال مغربی ایران وچ آذربائیجان تے ایرانی کردستان دے نال نال ایران وچ وی ایران دی کمیونسٹ تودہ پارٹی دی بنیاد رکھنے والے سوویت سیاسی اثر و رسوخ نوں ودھایا سی۔ سوویتاں نے اپنے قبضے دے دوران کرایہ دار کساناں تے جاگیرداراں (جو ایران وچ ارباب دے ناں توں جانیا جاندا اے ) دے وچکار کشیدگی پیدا کرنے دی کوشش کيتی سی۔ [۲۰] 12 دسمبر 1945 نوں ، ہفتےآں دی پرتشدد جھڑپاں دے بعد ، سوویت حمایت یافتہ علیحدگی پسند عوامی جمہوریہ آذربائیجان دی بنیاد رکھی گئی۔ کرد عوامی جمہوریہ دا قیام وی 1945 دے آخر وچ ہويا سی۔ ریڈ آرمی یونٹاں دے ذریعے دوبارہ کنٹرول دے لئی بھیجے گئے ایرانی سرکاری فوجیاں نوں روکیا گیا۔
جب جنگ دے خاتمے دے چھ ماہ بعد 2 مارچ 1946 نوں واپسی دی آخری تریخ آگئی تاں انگریزاں نے دستبرداری شروع کردتی ، لیکن ماسکو نے "سوویت سلامتی نوں لاحق خطرات" دا حوالہ دیندے ہوئے انکار کردتا۔ نويں تشکیل شدہ اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل وچ ایران دی سرکاری شکایت دے بعد ، سوویت فوجاں نے مئی 1946 تک ایران توں مناسب انخلاء نئيں کیتا ، جو اقوام متحدہ دی تریخ وچ کِسے ملک دی طرف توں درج دی جانے والی پہلی شکایت تے عالمی مسائل نوں حل کرنے وچ اقوام متحدہ دی تاثیر دے لئی اک امتحان بن گیا سی۔ جنگ دے بعد اُتے ، اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل نے روس اُتے دستبرداری دے لئی دباؤ ڈالنے دے لئی کوئی براہ راست اقدام نئيں اٹھایا۔ [۳۱]
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ Immortal : A Military History of Iran and Its Armed Forces, Steven R. Ward, Georgetown University Press, 2009, p. 169
- ↑ امیورٹل: ایران تے اس دی مسلح افواج دی فوجی تریخ "، اسٹیون آر وارڈ ، جارج ٹاؤن یونیورسٹی پریس ، 2009 ، صفحہ۔ 169
- ↑ Immortal : A Military History of Iran and Its Armed Forces, Steven R. Ward, Georgetown University Press, 2009, p. 169
- ↑ ۴.۰۰ ۴.۰۱ ۴.۰۲ ۴.۰۳ ۴.۰۴ ۴.۰۵ ۴.۰۶ ۴.۰۷ ۴.۰۸ ۴.۰۹ ۴.۱۰ ۴.۱۱ ۴.۱۲ ۴.۱۳ ۴.۱۴ ۴.۱۵ ۴.۱۶ ۴.۱۷ ۴.۱۸ ۴.۱۹ ۴.۲۰ ۴.۲۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ a b c The Encyclopedia Americana, 1920, v.28, p.403
- ↑ Pollack, p. 28
- ↑ ۷.۰ ۷.۱ ۷.۲ ۷.۳ ۷.۴ ۷.۵ ۷.۶ ۷.۷ ۷.۸ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Yergin, The Prize: The Epic Quest for Oil, Money & Power. Free Press, 2008, p. 121.
- ↑ Esposito (1998), p. 127
- ↑ "Abbas Milani, Iran, Jews and the Holocaust: An answer to Mr. Black". iranian.com. http://www.iranian.com/AbbasMilani/2006/February/Black/index.html. Retrieved on 2011-09-22.
- ↑ ۱۲.۰ ۱۲.۱ ۱۲.۲ "Iranian History (1941)". http://www.fouman.com/history/Iranian_History_1941.html. Retrieved on 15 September 2014.
- ↑ Beaumont, Joan (January 1981). Great Britain and the Rights of Neutral Countries: The Case of Iran, 1941.
- ↑ ۱۴.۰ ۱۴.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Encyclopædia Iranica "Anglo-Iranian Relations iii. Pahlavi period"
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ سانچہ:London Gazette
- ↑ سانچہ:London Gazette
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ ۲۰.۰۰ ۲۰.۰۱ ۲۰.۰۲ ۲۰.۰۳ ۲۰.۰۴ ۲۰.۰۵ ۲۰.۰۶ ۲۰.۰۷ ۲۰.۰۸ ۲۰.۰۹ ۲۰.۱۰ ۲۰.۱۱ ۲۰.۱۲ ۲۰.۱۳ ۲۰.۱۴ ۲۰.۱۵ ۲۰.۱۶ ۲۰.۱۷ ۲۰.۱۸ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Kaveh Farrokh, Iran at War: 1500–1988, Osprey. 2011; سانچہ:آئی ایس بی این.
- ↑ Parsa, Ali. "Brno, the Persian Mauser". http://www.aliparsa.com/brno/brno.html. Retrieved on 30 August 2015.
- ↑ Barret, Dave. "Iranian Tanks". https://web.archive.org/web/20121004220144/http://mailer.fsu.edu/~akirk/tanks/Iran/Iran.html.
- ↑ ۲۴.۰ ۲۴.۱ "Armour in Iran Army". https://archive.li/20130222045627/http://www.shahyad.net/iiarmy/ground/Armour/armor.html. Retrieved on 15 September 2014.
- ↑ ۲۵.۰ ۲۵.۱ ۲۵.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ ۲۶.۰ ۲۶.۱ ۲۶.۲ ۲۶.۳ ۲۶.۴ Stone, Stone &. "War Diary Records for Invasion of Iran 1941". http://books.stonebooks.com/record/1000223/.
- ↑ ۲۷.۰ ۲۷.۱ ۲۷.۲ ۲۷.۳ ۲۷.۴ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Гречко/Grechko 1976.
- ↑ "Abadan Airfield Photo". https://web.archive.org/web/20140928004243/http://www.nationalmuseum.af.mil/factsheets/factsheet_media.asp?fsID=1668. Retrieved on 15 September 2014.
- ↑ "Iran in world War II". https://web.archive.org/web/20091016033236/http://history.sandiego.edu/gen/ww2Timeline/iran.html. Retrieved on 12 January 2010.
- ↑ "UN History". http://www.u-s-history.com/pages/h2055.html. Retrieved on 15 September 2014.
کتابیات
سودھو- Esposito, John (1998). Islam and Politics, 4th, Syracuse University Press. ISBN 978-0-8156-2774-6.
- Гречко/Grechko, А. А. (1976). Годы Войны/Gody voiny, 1941–1943 (in Russian). Moskva: Voenizdat. OCLC 14013882.
- Mackenzie, Compton (1951). Eastern Epic: September 1939 – March 1943, Defence I. London: Chatto & Windus. OCLC 53462081.
- Kozhanov, Nikolay A. "The Pretexts and Reasons for the Allied Invasion of Iran in 1941." Iranian Studies 45#4 (2012): 479–497.
- Pollack, Kenneth (2004). The Persian Puzzle: The Conflict between Iran and America. New York: Random House. ISBN 978-1-4000-6315-4.
- Stewart, Richard A. Sunrise at Abadan: the British and Soviet invasion of Iran, 1941 (Praeger Publishers, 1988), A standard scholarly history.
- Wavell, Archibald (1942). Despatch on Operations in Iraq, East Syria, and Iran From 10th April, 1941 to 12th January 1942. London: HMSO. as published in سانچہ:London Gazette
باہرلے جوڑ
سودھو- بی بی سی دوسری جنگ عظیم دی عوامی جنگ - فارس نے حملہ کیتا
- فارس تے عراق کمانڈ
- عجیب و غریب مینجری: امریکا ایران وچ 1941461946
- بغداد جاندے ہوئے گلابی ہاسی۔ برطانوی فوجی دے حملے دا ذاتی اکاؤنٹ
- "Despatch on Operations in Iraq, East Syria, and Iran From 10th April, 1941, to 12th January 1942". 13 August 1946. http://www.ibiblio.org/hyperwar/UN/UK/LondonGazette/37685.pdf. Retrieved on 26 September 2009.
- سانچہ:London Gazette جنرل سر ایچ میٹلینڈ ولسن دا یرغل مکمل ہونے دے بعد ، 21 اگست 1942 توں لے کے 17 فروری 1943 تک دے دورانیہ اُتے محیط فارس تے عراق دی کمانڈ اُتے سرکاری طور اُتے روانہ ہونے دی اطلاع۔
- دوسری جنگ عظیم وچ فارس
- مہم دی تریخ (اطالوی بولی وچ )
سانچہ:Changes in political power in Iran سانچہ:World War II سانچہ:BP سانچہ:ایران مملکت متحدہ تعلقات