جمہوریہ مہاباد
جمہوریہ مہاباد Republic of Mahabad کۆماری مەهاباد Komarî Mehabad | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1946–1947 | |||||||||
| |||||||||
ترانہ: Ey Reqîb اوہ دشمن | |||||||||
 جمہوریہ مہاباد دی تقریبا حد. ایران گہرے سرمئی رنگ وچ دکھایا گیا اے . | |||||||||
| دار الحکومت | مہاباد تے پیرانشہر | ||||||||
| عام زباناں | کردتی سورانی کرمانجی زازاکی | ||||||||
| مذہب | کوئی نئيں | ||||||||
| حکومت | اشتمالی ریاست | ||||||||
| صدر | |||||||||
| وزیر اعظم | |||||||||
| تاریخی دور | سرد جنگ | ||||||||
• خود مختاری دا اعلان | جنوری 22 1946 | ||||||||
• سوویت واپسی | جون 1946 | ||||||||
• ایرانی کنٹرول قائم | دسمبر 15, 1946 | ||||||||
• رہنماواں نوں پھانسی | مارچ 30 1947 | ||||||||
| رقبہ | |||||||||
| 1946 | ۳۷٬۴۳۷ کلومیٹر2 (۱۴٬۴۵۵ مربع میل) | ||||||||
| کرنسی | ایرانی قیران | ||||||||
| آیزو 3166 رمز | [[آیزو 3166-2:|]] | ||||||||
| |||||||||
جمہوریہ مہاباد (Republic of Mahabad) ( کردتی : کوماری مھاباد، فارسی : حمہوری مھاباد) سرکاری طور اُتے جمہوریہ کردستان، 20واں صدی دی اک کم مدتی کرد ریاست سی، جو ترکی وچ قائم ہوئی کرد ریاست جمہوریہ ارارات دے بعد ایرانی کردستان وچ قائم ہوئی۔ اس دا دار الحکومت شمال مغربی ایران دا شہر مھاباد سی ۔ جمہوریہ دا قیام ایران دے اندرونی مسائل تے ریاست ہائے متحدہ امریکا تے سویت اتحاد دے درمیان اک تنازع دے باعث ہويا جو سرد جنگ دی وجہ بنا ۔
پس منظر
سودھواگست 1941ء وچ اک بغاوت وچ ایرانی کرد علاقےآں دا کنٹرول مرکزی ایرانی حکومت توں کھو لیا گیا۔ کرد اکثرتی شہر مھاباد وچ مقامی انتظام، قبائلی سرداراں دی حمایت توں مڈل کلاس لوکاں دی اک کمیٹی نے، سنبھال لیا۔ اک سیاسی جماعت "کردستان احیائے نو سوسائٹی" دا قیام عمل وچ لایاگیا۔ قاصی محمد نوں پارٹی دا چیئرمین چنا گیا۔ اگرچہ جمہوریہ دا رسمی اعلان دسمبر 1945ء تک نئيں کیتا گیا سی، قاضی دی زیر قیادت کمیٹی نے جمہوریہ دے سقوط تک 5 سال تک اس علاقے دا انتظام کامیابی توں چلایا ۔
سویت رویہ
سودھوسویت تے برطانوی فوجاں نے اگست 1941ء دے آخر وچ ایران اُتے قبضہ کيتا، سویتاں دے پاس شمالی علاقے دا کنٹرول سی ۔ سویت، کرد انتظامیہ دے نال تعاون وچ سن ۔ انہاں نے ناہی مھاباد دے نزدیک گیریژن نوں برقرار رکھیا تے ناہی کوئی اختیارات تے اثر رسوخ والا سول ایجینٹ مقرر کیتا۔ انہاں نے قاضی انتظامیہ دی عملی حوصلہ افزائی کی، جداں کہ انہاں نے موٹر ٹرانسپورٹ مہیا کی، ایرانی فوج نوں باہر رکھیا تے مالی مدد دے لئی ساری دی ساری تمباکو دی فصل خرید لئی۔ دوسری طرف سویتاں نے کرد انتظامیہ دے ڈیموکریٹک جمہوریہ (ایرانی ) آذربائیجان وچ شمولیت توں انکار دا بہت برا منایا ۔
انہاں نے علاحدہ آزاد کرد جمہوریہ دے اعلان دی وی مخالفت کيتی ۔
جمہوریہ دی بنیاد
سودھوستمبر 1945ء وچ قاضی محمد تے دوسرے کرد رہنماواں نے نويں جمہوریہ دی حمایت وچ سویت رویہ چآنجنے دے لئی تبریز دا دورہ کيتا، انہاں نوں تب باکو، آذربائیجان سویت خودمختار جمہوریہ بھیج دتا گیا۔ ایتھے انہاں نوں دسیا گیا کہ آذربائیجان ڈیموکریٹک پارٹی ایرانی آذربائیجان دا کنٹرول سنبھالنے دی منصوبہ بندی کر رہی اے۔ 10 دسمبر نوں آذوبائیجان ڈیموریٹک پارٹی نے مشرقی آذربائیجان صوبے دا کنٹرول ایرانی حکومتی فوجاں توں لے لیا۔ قاضی محمد نے وی ایسا ہی کرنے دا سوچیا تے 15 دسمبر کو، کرد عوامی حکومت کیتی مھاباد وچ بنیاد رکھی گئی۔ 22 جنوری 1946ء نوں قاضی محمد نے جمہوریہ مھاباد دے قیام دا اعلان کیتا ۔
منشور وچ درج انہاں دے چند مقاصد درج ذیل نيں ۔
1۔ ایرانی ریاست دے اندر ایرانی کرداں دی خود مختاری ۔
2۔ کرد بولی دا تعلیم تے انتظامیہ دی بولی دے طور اُتے استعمال ۔
3۔ سماجی تے ریاستی نگرانی دے لئی کردستان دی صوبائی کونسل دے انتخابات ۔
4۔ تمام سرکاری حکام مقامی آبادی توں ہونے چاہیے ۔
5۔ آذربائیجانی (آذری) لوکاں دے نال اتحاد تے اخوت ۔
6۔ عام تے خاص دے لئی اک ہی قانون دا اجرا ۔
جمہوریہ دا خاتمہ
سودھو26 مارچ 1946ء وچ امریکا تے مغربی طاقتاں دے دباؤ دی وجہ توں سویت اتحاد نے ایرانی حکومت توں وعدہ کیتا کہ اوہ شمال مغربی ایران توں نکل جائے گا۔ جون وچ ایران نے ایرانی آذربائیجان اُتے اپنا کنٹرول بحال کر ليا۔ اس اقدام نے جمہوریہ مھاباد نوں تنہا کر دتا، جو اسنوں حاتمے دی طرف لے گیا ۔
اس موڑ اُتے قاضی محمد دی حمایت وچ ، خاص طور اُتے کرد قبیلےآں دے درمیان جنہاں نے شروع وچ اس دی حمایت دی سی، کمی آ گئی۔ انہاں دی فصلاں تے اشیائے ضروریہ کم ہوئے گئياں تے اس تنہائی دی وجہ توں انہاں دی زندگی مشکل ہوئے گئی۔ سویت اتحاد دی طرف توں اقتصادی امداد تے فوجی اعانت بند ہوئے گئی، قبائلیاں نوں قاضی محمد دی حمایت کرنے دی کوئی وجہ نظر نا آندی سی۔ بوہت سارے قبیلےآں نے علاقہ چھڈنا شروع کر دتا۔ علاقے وچ رکنے والےآں نے برزانی کرداں توں آزردگی شروع کردتی کیونجے اوہ انہاں دے وسائل وچ انہاں دے حصہ دار بن گئے سن ۔ 5 دسمبر نوں جنگی کونسل نے قاضی محمد نوں دسیا کہ جے ایرانی فوج نے علاقے وچ داخل ہونے دی کوشش ک تاں اوہ لڑاں گے تے ایرانی فوج دے خلاف مزاحمت کرن گے۔ 15 دسمبر نوں ایرانی فوج داخل ہوئی تے مھاباد نوں محفوظ بنا لیا ۔
انہاں نے کرد پرینٹنگ پریس نوں بند کر دتا، کرد زبان دی تعلیم اُتے پابندی لگیا دتی تے کرد بولی وچ ملنے والی تمام کتاباں نوں اگ لگیا دتی ۔
آخر کار 31 مارچ 1947ء وچ قاضی محمد نوں بغاوت دے الزام وچ پھانسی اُتے لٹکا دتا گیا ۔
انجام
سودھوعراقی کردستان توں اپنے سپاہیاں دے نال مصطفیٰ برزانی نے جمہوریہ دی فوجاں دی تشکیل کيتی۔ جمہوریہ دے انہدام دے بعد، زیادہ تر سپاہیاں تے عراقی فوج دی چار افسراں نے عراق واپس جانے دا فیصلہ کیتا۔ انہاں افسراں نوں عراق واپس پہنچنے اُتے سزائے موت دا حکم سنایا گیا۔ تے اج کل انہاں نوں قاضی محمد دے نال ہیرو منیا جاندا اے جو نے کردستان دے لئی شہید ہوئے۔ کئی سو سپاہیاں نے برزانی دے نال رہنے دا فیصلہ کیتا۔ انہاں نے ایرانی فوج کی، انہاں دے پنج ہفتےآں دے مارچ وچ رکاوٹاں ڈالنے کی، تمام کوششاں نوں ناکام بنا دتا تے سویت آذربائیجان چلے گئے ۔
اکتوبر 1958ء وچ مصطفیٰ برزانی شمالی عراق واپس آ گئے تے کردستان ڈیموریٹک پارٹی دے ذریعے آزاد کرد ریاست جدوجہد شروع دی تے مھاباد دے جھنڈے نوں ہی اپنا جھنڈا بنا لیا ۔
عراقی کردستان کاموجودہ صدر مسعود برزانی، مھاباد وچ پیدا ہويا، جدوں اس دا باپ مصطفیٰ برزانی، ایرانی کردستان وچ جمہوریہ مھاباد دی فوج دا سربراہ سی ۔