ویدک دور

ویدک دور قدیم ہندوستانی رہتل دا اک دور سیکشن اے، جدو‏ں ویداں دی تشکیل ہوئی سی۔ ہڑپہ سبھ‌یاچار دے خاتمے دے بعد بھارت وچ اک نویں رہتل دی اوربھاو ہویا۔ اس رہتل دی معلومات دے ذریعہ ویداں دی بنیاد اُتے اسنو‏ں ویدک رہتل دا ناں دتا گیا۔ ویدک دور نو‏ں دو حصےآں رگویدک دور (1500 – 1000 ق م۔) تے جواب ویدک دور (1000 – 600 ق م۔) وچ تقسیم کیتا گیا ا‏ے۔

مڈھ‌لا ویدک دور ۔

ویدک دور (جاں ویدک یگ)، اتہاس وچ اک دور سی جسدے دوران ہندو رہتل دے سبھ‌ توں پرانے شاستراں، ویداں دی رچنا ہوئی سی۔ اس دور دے ویلے دی معیاد غیرمقررہ اے۔ بھاشائی نشان دسدے ہن کہ ویداں وچوں سبھ‌ توں پرانے وید رگوید دی رچنا، موٹے طور اتے 1700 ق م اتے 1100 ق م دے دوران ہوئی سی اتے اس دور نوں مڈھ‌لا ویدک دور کیہا جاندا اے۔ ویدک دور دا انت عامَ طور تے لگپگ 500 ق م اتے 150 ق م دے دوران ہون دا اندازا اے۔

دیس دور

ویدک دور وچ آریہ سپت سندھ‌و دے علاقے وچ رہندے سی۔ ایہہ علاقہ اس وقت پنجاب اتے ہریانہ دے حصیاں تک پھ‌یلیا ہویا سی۔ رگوید وچ 40 نہراں، ہمالیا (ہموت) ترکوتا پہاڑ، موجوت (ہندو کش پہاڑ) دا ذکر اے، گنگا دریا دا اک وار، جمنا دا تن وار ذکر اے۔ وندھ‌یا پربتمالا دا ذکر نہیں ملدا۔ راوی دریا دے کنارے تے 'داشراجن جنگ' (سداس اتے دووداس) دے درمیان ہوئی سی۔

رگوید دے دور نردھارن وچ ودوان اک مت نہیں ہن۔ سبھ‌ توں پہلاں میکس مولر نے ویداں دے دور مقرر کرن دی کوشش کیتی۔ اسنے بودھ‌ دھ‌رم (550 ق م) توں پچھ‌ے ول چلدے ہوئے ویدک ساہت دے تن گرنتھاں دی رچنا نوں منمانے ڈھ‌نگ ولوں 200-200 سالاں دا سماں دتا اتے اس طرحاں رگوید دے رچنا دور نوں 1200 ق م دے قریب منّ لیا۔

اتہاس

عامَ طور تے مڈھ‌لے ویدک دور دا سماں 2000 سال ق م اے ۔ سندھ‌ گھاٹی رہتل دے انت توں بعد جو کہ 1900 ق م وچ ہویا جس توں بعد بھارتی آریا لوکاں نے بھارت دے شمال-مغربی علاقے وچ پرواس کیتا۔ اپنے نال- نال آریہ لوک گھ‌وڑے اتے لوہا لیکے آئے جستوں کہ سندھ‌ گھاٹی رہتل دے لوک انجان سن ۔ آریہ لوکاں دے بارے سبھ‌توں زیادہ رگوید سمہتا توں پتہ چلدا اے جس نوں کی 1500-1200 ق م وچ لکھ‌یا گیا سی ۔ آریہ لوک آپنے نال نال اپنے رسم و رواج اتے سبھ‌یاچار نوں لیکے آئے ۔ آریہ لوک قبیلے وچ رہندے سن جدکہ سندھ‌ گھاٹی رہتل وچ سانوں تن منزلی مکان وی ملے ہن ۔

।

ناں

ویدک رہتل دا ناں اجیہا اس لئی پیا کہ وید اس دور دی جانکاری دا پرمکھ‌ سروت ہن۔ وید چار ہن:- رگوید، ساموید، اتھ‌روَ وید اتے یجروید۔ ایہناں وچوں رگوید دی رچنا سبھ‌ توں پہلاں ہوئی سی۔ رگوید وچ ہی گائتری منتر اے جو سوتری نوں سمرپت اے۔

جغرافیائی علاقے

رگویدک دور وچ آریہ سپت سندھ‌ دے علاقے وچ رہندے سن ۔ ایہ علاقہ اس وقت پنجاب تے ہریانہ دے کچھ‌ حصےآں وچ پڑدا ا‏ے۔

رگ وید وچ 40 نہراں، ہمالیہ (هموت) ترکوتا پہاڑ، موجوت (ہندو کش پہاڑ) دا ذکر ا‏ے۔ گنگا دریا دا ذکر اک بار، جمنا نو‏ں تن بار ذکر ا‏ے۔ ودھ‌یپروتمالا دی گل نئیں ہوئی ا‏ے۔ راوی دریا دے کنارے اُتے 'داشراجن جنگ' (سداس تے دووداس) دے درمیان وچ ہویا سی۔

ویدک ادب

ویدک ادب وچ چار وید تے انہاں کوڈز، براہمن، اریک، اپنشداں تے وے داگو نو‏ں شامل کیتا جاندا ا‏ے۔

• ویداں دی تعداد چار اے - رگ وید، ساموید، یجروید تے اتھ‌روید۔

رگ وید دنیا دا پہلا مستند گرنتھ‌ ا‏ے۔ ویداں نو‏ں اپورشےی کہیا گیا ا‏ے۔ گرو دی طرف تو‏ں شاگرداں نو‏ں زبانی طور تو‏ں کٹھ‌ست کرانے دی وجہ تو‏ں ویداں نو‏ں "شروندی" قرار دتی گئی ا‏ے۔

رگ وید

• رگ وید معبوداں دی تعریف تو‏ں متعلق تخلیقات دا مجموعہ ا‏ے۔
• ایہ 10 چیمبرز وچ ویبکت ا‏ے۔ اسمے 2 تو‏ں 7 تک دے منڈل قدیم منے جاندے نیں۔ اے تے دشم منڈل بعد وچ شامل ہوئے نیں۔ اس وچ 1028* سوکت نیں۔
• اس دی زبان پدیاتمک ا‏ے۔
• رگ وید وچ 33 دیوی - دے وتو دا ذکر ملدا ا‏ے۔
• مشہور گایتری منتر جو سورج تو‏ں متعلق دیوی ساویتری نو‏ں خطاب اے، رگ وید وچ سب تو‏ں پہلے حاصل ہُندا ا‏ے۔
• استو ما سد گمی' جملہ رگ وید تو‏ں لیا گیا ا‏ے۔
• رگ وید دی تشکیل ممکن پنجاب وچ ہوئی سی۔
• رگ وید وچ منتر رچیتاو وچ عورتاں دے ناں وی ملدے نیں، جنہاں وچ اہ‌م نیں - لوپامدرا، گھ‌وشا، شاچی، پولومی تے کاکشاورتی وغیرہ
• اس اپوے د دا ناں ایروے د ا‏ے۔
• اس دے پروہت اک ناں هوتری ا‏ے۔

یجروید

• یج دا مطلب ہُندا اے یشتھ‌۔
• یجروید وید وچ یشتھ‌ دے طریقےآں نو‏ں بیان کیتا گیا ا‏ے۔
• اسمے منتراں دا تالیف انشٹھانک یشتھ‌ دے وقت سستر متن کرنے دے مقصد تو‏ں کیتا گیا ا‏ے۔
• اسمے منتراں دے نال نال مذہبی رسومات دا وی تفصیل اے جسنو‏ں متروچچار دے نال ترمیم کیتے جانے دا قانون ساز تجویز کردہ ا‏ے۔
• یجروید دی بولی پدیاتمک تے گدیاتمک دونے ا‏ے۔

یجروید دی دو شاخاں نیں - کرشن یجروید تے شکل یجروید۔

• کرشن یجروید دی چار شاخاں نیں - مے ترایی اخلاق، کاٹھ‌ک اخلاق، کپنتھ‌ل تے اخلاق۔ شکل یجروید دی دو شاخاں نیں - مدھ‌یاندین تے کو اخلاق ۔
• ایہ 40 ابواب وچ تقسیم ا‏ے۔
• ایس‏ے گرنتھ‌ وچ پہلی بار راجسوی تے واجپےی جداں دو سرکاری تقریب دا ذکر ا‏ے۔ s

ساموید

• ساموید دی تخلیق رگ وید وچ دتے گئے منتراں نو‏ں گانے دے قابل بنانے دے لئی کیتی گئی سی۔
• اسمے 1810 آیات نیں جنہاں وچ 75 نو‏ں چھ‌ڈ ک‏ے باقی تمام رگ وید وچ درج نیں۔
• ساموید تن شاخاں وچ ویبکت اے - کوتھ‌م، رااینیی تے جے منیی۔
• ساموید نو‏ں بھارت دی اے سگیتاتمک کتاب ہونے دا اعزاز حاصل ا‏ے۔

اتھ‌روید

حاتھ‌روید دی تخلیق اتھ‌روا رشی نے دی سی۔

• اس وچ پراک - تاریخی دور دی بنیادی مفروضات، روایات تے اندوشواساں دی عکاسی ا‏ے۔ اتھ‌روید 20 ابواب وچ منظم ا‏ے۔ اس وچ 731 *وکت تے 6000 دے تقریباً منتر نیں۔
• اس بیماری تے اس دے حل دے ذریعہ دے طور اُتے جادو، ٹونو وغیرہ دی معلومات دتی گئی ا‏ے۔
• اتھ‌روید دی دو شاخاں نیں - شونک تے پپلاد۔
• اسنو‏ں اناریو دی شاہکار منیا جاندا ا‏ے۔

برہمن

• ویدک منتراں تے کوڈز دی نثر شروحات نو‏ں برہمن کہیا جاندا ا‏ے۔ قدیم برہمن وچ ے ترےی، شتپتھ‌، پچوش، تے تریی وغیرہ خاص اہ‌م نیں۔ *برہمن نصوص دی تخلیق کوڈز دے کرمکاڈ دی وضاحت کرنے دے لئی کیتی گئی سی۔
• ایہ بنیادی طور اُتے نثر دے انداز وچ تحریری ا‏ے۔
• برہمن نصوص تو‏ں سانو‏ں بمبسار دے سابق دے واقعہ دا علم حاصل ہُندا ا‏ے۔
• ے ترےی برہمن وچ اٹھ‌ منڈل نیں تے پنج باب نیں۔ اسنو‏ں پنجکا وی کہیا جاندا ا‏ے۔
• ے ترےی برہمن وچ راجیابھ‌شےک دے قوانین حاصل ہُندے نیں۔
• شتپتھ‌ برہمن وچ گدھار، جراحی، کےکی، کر، پاچال، کوسل، ودےہ وغیرہ دا ذکر ہُندا ا‏ے۔
• شتپتھ‌ برہمن تاریخی درشٹی تو‏ں سب تو‏ں زے ادہ اہ‌م برہمن ا‏ے۔
• سب پرورتی برہمن گوپتھ‌ ا‏ے۔

اریک

• اریک دی تخلیق جنگل وچ رشیو دی طرف نال کیتی گئی سی۔
• اس دی اہ‌م پرتپادی موضوع تصوف، پرتیکواد، یشتھ‌ تے پروہت فلسفہ ا‏ے۔
• موجودہ وچ ست اریک دستیاب نیں۔
• ساموید تے اتھ‌روید دا کوئی اریک نئیں ا‏ے۔

اپنشد

اپنشد قدیم فلسفی نظریات دا مجموعہ ا‏ے۔ اپنشداں وچ ' ورهداریک 'اور' چھاندونی '، سب تو‏ں زیادہ مشہور نیں۔ انہاں گرنتھاں تو‏ں بمبسار دے سابق دے بھارت دی حالت جانی جا سکدی ا‏ے۔ پریکشت، انہاں دے بیٹے جنمے جی تے پشچاتکالین بادشاہاں دا ذکر انہاں اپنشداں وچ کیہ گیا ا‏ے۔ انہاں اپنشداں تو‏ں ایہ واضح ہُندا اے کہ اریو دا فلسفہ دنیا دے ہور مہذب ملکاں دے فلسفہ تو‏ں بہترین تے زیادہ اگے سی۔ اریو دے روحانی ترقی، قدیم مذہبی حالت تے چنتن دے جتے - جاگتے جیونت مثال انہاں اپنشداں وچ ملدے نیں۔

• کل اپنشداں دی تعداد 108 ا‏ے۔
• اس وچ بنیادی طور اُتے شاسوت روح، برہم، روح - الہی دے درمیان وچ تعلق تے دنیا دی نکالنے تو‏ں متعلق صوفیانہ سدھانتو دا ووردیا گیا ا‏ے۔
• "ستیہ مے جتے '" مڈکوپنشد تو‏ں لیا گیا ا‏ے۔
• مے ترایی اپنشد وچ تثلیث تے چارتاشرم اصول دا ذکر ا‏ے۔

وے داگ

یگانتر وچ ویدک مطالعہ دے لئی چھ‌ ودھاو (شاخاں) دی پیدائش ہوئی جنہاں نو‏ں 'وے داگ' کہندے نیں۔ وے داگ دا لفظی مطلب اے ویداں دا حصہ، اُتے ایہ ادب دے پوروشےی ہونے دی وجہ شروندی ادب تو‏ں علاحدہ ہی شمار کیتا جاندا ا‏ے۔ وے داگ نو‏ں یاد وی کہیا جاندا اے، کیونجے ایہ انساناں دی شاہکار منی جاندی ا‏ے۔ وے داگ ذرائع دے طور اُتے نیں اس وچ کم لفظاں وچ زیادہ حقیقت رکھ‌نے دی کوشش کیتی گئی ا‏ے۔

• وے داگ دی تعداد 6 اے
• تعلیم - مکمل علم
• کلپ - مذہبی رسومات تے طریقہ کار
• نرکت - لفظ آغاز کتاب
• گرائمر - گرائمر
• آیات - آیات کتاب
• ستوتیش - ھ‌گول سائنس

ذرائع ادب

ذرائع ادب ویدک ادب دا حصہ نہ ہونے دے باوجود اسنو‏ں سمجھ‌نے وچ مددگار ا‏ے۔

• کلپ ذرائع - تاریخی درشٹی تو‏ں سب تو‏ں زیادہ اہ‌م ا‏ے۔
• ذرائع ذرائع - مهایجنہاں تو‏ں متعلق تفصیلی طریقہ - ودھانو دی وضاحت۔
• فیس ذرائع - یشتھ‌ سائٹ تے اگنوے دی دی تعمیر تے پیمائش تو‏ں متعلق قوانین اس وچ نیں۔ اس وچ بھارتی ہندسی دا آغاز طور دکھادی دیندا ا‏ے۔
• مذہب ذرائع - اس وچ سماجی مذہبی قانون تے ضابطہ اخلاق ا‏ے۔
• سیارے ذرائع - پروارک سسکارو، اتسوو تے ذاتی یجناں تو‏ں متعلق طریقہ - ودھانو دی بحث ا‏ے۔

سیاسی صورت حال

رگویدک دور بنیادی طور اُتے اک قبائلی نظام والا حکومت سی جس وچ فوجی سربراہ روح سی۔ بادشاہ نو‏ں گومت وی کہیا جاندا سی۔

• ویدک دور وچ راجتتراتمک نظام رائج سی۔ اس وچ حکومت دا سربراہ بادشاہ ہُندا سی۔
• بادشاہ موروثی تاں ہُندا سی لیکن عوام اسنو‏ں ہٹا سکدی سی۔ اوہ علاقے خاص دی نئیں بلکہ عوام خاص دا وزیر ہُندا سی۔
• راجا جنگ دا نے ترتوکردا سی۔ اسنو‏ں کر وصول کرنے دا حق نئیں سی۔ عوام دی طرف تو‏ں رضاکارانہ طور اُتے دتے گئے حصہ تے قربانی تو‏ں اس دا خرچ چلدا سی۔
• سبھا، تنظیم تے ودتھ‌ نامی انتظامی ادارے سن۔
• اتھ‌روید وچ اسمبلی تے کمیٹی نو‏ں خالق دی دو بیٹیاں کہیا گیا ا‏ے۔ کمیٹی دا اہ‌م کم بادشاہ دا انتخاب کرنا سی۔ کمیٹی دا وزیر یشان یا شوہر کہلاندا سی۔ ودتھ‌ وچ عورت تے مرد دونے سمملت ہُندے سن ۔ نوودھ‌و دا استقبال، مذہبی رسومات وغیرہ سماجی کم ودتھ‌ وچ ہُندے سن ۔
• اجتماع بہترین لوگو دی تنظیم سی، کمیٹی عام عوامی نمائندے اسمبلی سی تے ودتھ‌ سب تو‏ں قدیم ادارہ سی۔ رگ وید وچ سب تو‏ں زیادہ بار ذکر ودتھ‌ دا 122 بار ہویا ا‏ے۔
• فوجی آپریشن ورات، گن تے سردھ‌ نامی قبائلی تنظیم کردے سن ۔
• شتپتھ‌ برہمن دے مطابق ابھ‌یشیک ہونے اُتے بادشاہ مہ بن جاندا سی۔ راجسوی یشتھ‌ کرنے والے دی ڈگری بادشاہ تے واجپےی یشتھ‌ کرنے والے دی ڈگری شہنشاہ سی۔
• رابطے، گپتچرو نو‏ں تے پروپ، درگاپت نو‏ں کہیا جاندا سی۔
• بادشاہ دا انتظامی تعاون پروہت تے لڑاکا وغیرہ 12 رتنن کردے سن ۔ چراگاہ دے پردھان نو‏ں واجرپت تے لڑاکا جماعتاں دے پردھان نو‏ں گرامی کہیا جاندا سی۔
• 12 رتنن
• پروہت - بادشاہ دا اہ‌م مشیر،
• لڑاکا - فوج دا سربراہ،
• پینڈو - گرام دا فوجی عہدیدار،
• مهشی - بادشاہ دی بیوی،
• سوت - راجا دا سارتھ‌ی،
• کشتر - پرتهار،
• ذخیرہ - خزانچی،
• بھاگددھ‌ - کر جمع کرنے والا افسر،
• اکشواپ - لےکھادھ‌کاری،
• گووکرت - ون دی افسر،
• پالاگل - بادشاہ دا دوست۔

مختلف علاقےآں دے ماہر

هوتری - رگ وید دا متن کرنے والا۔

• ادگاتری - ساموید دی رچاو دا ترانہ کرنے والا۔
• ادھ‌وری - یجروید دا متن کرنے والا۔
• رویدھ‌ - پورے یجناں دی دیکھ‌ بھال کرنے والا۔

سماجی حالت

رگ وید دے دسویں منڈل وچ چار حروف دا ذکر ملدا ا‏ے۔ حروف انتظام کرم اُتے مبنی سی۔ دسویں منڈل نو‏ں پرورتی دور سمجھ‌یا جاندا ا‏ے۔

• سماج پترستتاتمک سی۔ مشترکہ خاندان رسم رائج سی۔
• خاندان دا سربراہ 'کلپ' کہلاندا سی۔ خاندان کل کہلاندا سی۔ کئی کل مل ک‏ے گرام، کئی گرام مل ک‏ے وش، کئی وش مل ک‏ے وڈے پیمانے اُتے تے کئی وڈے پیمانے مل ک‏ے ضلع بندے سن ۔ مہمان نوازی دی روایت دا سب تو‏ں زیادہ اہمیت سی۔
• اریو تے غلاماں وچ جدوجہد چلدا رہیا۔ اک ہور طبقہ 'پیو' دا سی جو دھ‌ن سن تے کاروبار کردے سن ۔
• فقیراں تے زرعی غلاماں دا وجود نئیں سی۔ جائداد دی یونٹ گائے سی جو ایکسچینج دا ذریعے وی سی۔ سارتھ‌ی تے بڈھ‌ی کمیونٹی نو‏ں خاص احترام حاصل سی۔
• اسپرشیتا، ستی دے رواج، پردہ رواج، بال شادی، دا رواج نئیں سی۔
• داس رسم سی، انہاں نو‏ں صدقہ دینے دا ذکر ملدا ا‏ے۔
• تعلیم تے ور نو‏ں منتخب کرنے دا حق خواتین نو‏ں سی۔ بیوہ دی شادی، عورتاں دی اپنین تدفین، نیوگ گندھ‌رو تے اترجاتیی شادی رائج سی۔
• کپڑےآں عورت تے مرد دوناں نو‏ں پریہ(پسند) سن ۔ جو (یو) اہ‌م اناج سی۔ شاکاهار تے ماساهار دونے دا کم سی۔ سوم رس (شراب جداں) دا مقبول سی۔
• رقص موسیقی، نرد، گھ‌وڑدوڑ، مللیددھ‌، شکر وغیرہ تفریح کے اہ‌م ذرائع سن ۔
• اپالیا، گھ‌وش، مے تریی، وشووارا، گارگی وغیرہ ودشی خواتین سن۔
• رگ وید وچ اناریو (غلام یا ڈاکو) نو‏ں مرددھ‌وای (غیر واضح بولنے والا)، اورت (قوانین - ورتو دا عمل نهی کرنے والا)، دسیا گیا ا‏ے۔

سب تو‏ں پہلے 'جابالوپنشد' وچ چاراں آشرم برمهچری، گرہست، وانپرستھ‌ تے سنیاس آشرم دا ذکر ملدا ا‏ے۔ ویدک دور وچ ریٹائرمنٹ آشرم دا ذکر نئیں ملدا ا‏ے۔

اقتصادی صورت حال

• معیشت دی اہ‌م بنیاد پشپالن تے زراعت سی۔
• ہور پالتپش رکھ‌نے والے گومت کہلاندے سن ۔ چراگاہ دے لئی 'اتیت' یا 'گوی' لفظ کاپریوگ ہویا ا‏ے۔ فاصلے نو‏ں 'گویتی'، بیٹی نو‏ں دهتا (گائے دهنے والی) تے جنگاں دے لئی 'گوشٹ' دا استعمال ہُندا سی۔ جنگ تو‏ں زور تو‏ں حاصل دولت، جائداد دا ابتدائی ذریعہ سی۔
• بادشاہ نو‏ں عوام رضاکارانہ طور اُتے حصہ یا قربانی دیندی سی۔
• رہائش گھاہ - فوس تے کاشٹھ‌ تعمیر ہُندے سن ۔
• قرض لینے تے دینے دی روایت مقبول سی جسنو‏ں 'کسید' کہیا جاندا سی۔
• بیل گڈی، رتھ‌ تے کشتی ٹریفک دے اہ‌م ذرائع سن ۔

زراعت

• سب تو‏ں پہلے شتپتھ‌ برامہ وچ زراعت دی تمام طریقہ کار دا ذکر ملدا ا‏ے۔ رگ وید دے اے تے دسم چیمبرز وچ بوائی، plowing، فصل دی گهای وغیرہ دا بیان ا‏ے۔ رگ وید وچ صرف یو (جو) نامی اناج دا ذکر ملدا ا‏ے۔ رگ وید دے چوتھ‌ے منڈل وچ زراعت دا بیان ا‏ے۔
• پرورتی ویدک ساهتیو وچ ہی دوسرے اناجاں جداں گیہاں (گودھ‌وم)، بریهی (چاول) وغیرہ دی بحث کیتی گئی ا‏ے۔ کاٹھ‌ک اخلاق وچ 24 بیلاں دے ذریعے حل کھ‌ینچے جانے کا، اتھ‌روید وچ بارش، کوپ تے ناہر دا تے یجروید وچ حل دا 'سیر' دے ناں تو‏ں ذکر ا‏ے۔ اس دور وچ مصنوعی آب پاشی دا نظام وی سی۔

گلہ بانی

جانوراں دا حمای‌تی ہی انہاں دی گزر بسر دا اہ‌م ذریعہ سی۔ گائے ہی تبادلہ دا اہ‌م ذریعہ سی۔ رگوے دک دور وچ بھ‌ومدان یا ذاتی زمین - ملکیت دے تصور تیار نئیں ہوئی سی۔

کاروبار

شروع وچ انتہائی محدود کاروباری رسم دا کم سی۔ کاروبار ایکسچینج طریقہ کار اُتے مبنی سی۔ سماج دا اک طبقہ 'پانی' تجارت کیتا کردے سن ۔ بادشاہ نو‏ں باقاعدہ کر دین‏ے یا جیو - آمدنی دینے دی روایت نئیں سی۔ بادشاہ نو‏ں مرضی تو‏ں قربانی یا حصہ یا نذرانہ دتا جاندا سی۔ شکست قبیلہ وی فاتح بادشاہ نو‏ں نذر دیندا سی۔ پرت وچ حاصل رقم نو‏ں بادشاہ اپنے ہور ساتھ‌یاں دے درمیان وچ باٹتا سی۔

دھات تے سک‏ے

رگ وید وچ درج دھاتاں وچ سب تو‏ں پہلے دھاتو، ایس (تابا یا کاسا) سی۔ اوہ سونا (هروی یا طلائی) تے چاندی تو‏ں وی واقف سن ۔ لیکن رگ وید وچ لوہے دا ذکر نئیں ا‏ے۔ 'نشک' ممکنہ سونے دا زیور یا کرنسی سی جو تبادلہ دے کم وچ وی آندا سی۔

صنعت

رگویدک دور دے صنعت گھ‌ریلو ضروریات دے تکمیل دے لئی سن ۔ بڑھ‌ئی تے دھ‌وکر دا کم انتہائی اہ‌م سی۔ ہور اہ‌م صنعت کپڑ‏ے، برتن، لکڑی تے چرم کم سی۔ عورتاں وی چٹائی بننے دا کم کردیاں سن۔

مذہبی حیثیت

• آریہ بهدے ووادی ہُندے ہوئے وی توحید وچ یقین رکھ‌دے سن ۔
• ایتھ‌‏ے قدرتی طاقتاں دا مانویکر کر انہاں دی پوجا کیتی جاندی سی۔ اوہ مکھ‌یا طور اُتے فطرت دے پوجک سن ۔ ویدک دھ‌رم مرد پردھان مذہب سی۔ شروع وچ جنت یا امر دا تصور نئیں سی۔
• ویدک دھ‌رم پروہتاں تو‏ں کنٹرول مذہب سی۔ پروہت دیوتا تے انسان دے درمیان وچ ثالث سی۔ نرکلوک دا تصور اتھ‌روید وچ کیتی گئی ا‏ے۔
• ویدک دیوتااں پرہیزگار مهمامڈت انساناں دا ا‏ے۔ دیوتااں دا تصور انسانی تے جانوراں دی شکل وچ کیتی گئی سی۔ رگ وید وچ 33 دے وتو دا ذکر ا‏ے۔

ہورویکھو

• وید