ویدک تہذیب
ویدک رہتل قدیم بھارت دی رہتل اے جس وچ ویداں دی تخلیق ہوئی۔ بھارتي علما دے مطابق ایہ رہتل بھارت وچ اج توں تقریبا 7000 سال ق م شروع هي سی، لیکن مغربی علما دے مطابق آرياں دی اک کمیونٹی بھارت وچ تقریبا 2000 ق م آیا تے انہاں دی آمد دے نال ہی ایہ رہتل شروع ہوئی سی۔ عام طور اُتے زیادہ تر دانشور ویدک رہتل دا دور 2000 اسوي ق م توں 600 اسوي ق م دے درمیان وچ شامل مندے نيں، لیکن نويں پراتتتو اتكھننو توں ملے باقیات وچ شامل ویدک رہتل دے بوہت سارے آثار ملے نيں جس توں جدید عالم جداں ڈیوڈ پھرالے، تے لگري، بی بی سرخ، ایس رہی راؤ، سبھاش کاک، اروندو ایہ مننے لگے نيں کہ ویدک رہتل بھارت وچ ہی شروع ہوئی سی تے رگ وید دی تخلیق دور 4000-3000 ق م رہیا ہوئے گا، کیونجے آرياں دے بھارت وچ شامل ہونے دا نہ تاں کوئی پراتتتو اتكھننو توں ثبوت ملیا اے تے نہ ہی ڈی این اے انسندھانو توں کوئی ثبوت ملیا اے اس دور وچ موجودہ ہندو مذہب دے شکل دی بنیاد پئی سی جو اج وی موجود اے۔ ویداں دے علاوہ سنسکرت دے ہور کئی گرنتھاں دی تخلیق وی ايسے زمانے وچ ہوئی سی۔ برہمن گرنت تے اپنشد اس دور دے جنانپردايي ذریعہ نيں۔ بدھ مت تے جین مذہب دا عروج وی ايسے دور وچ ہويا سی ۔
تریخ داناں دا خیال اے کہ آریہ بنیادی طور اُتے شمالی بھارت دے میدانی علاقےآں رہندے سن اس وجہ آریہ رہتل دا مرکز بنیادی طور اُتے شمالی بھارت سی ۔ اس دور وچ شمالی بھارت کئی مهاجنپدو وچ بٹا سی ۔
ناں
سودھوویدک رہتل دا ناں ایسا اس لئی پيا کہ وید اس دور دی معلومات دا اہم ذریعہ نيں۔ وید چار اے - رگ وید، ساموید، اتھروید تے یجروید . انہاں وچوں رگ وید دی تخلیق سب توں پہلے ہوئی سی۔ رگ وید وچ ہی گایتری منتر اے جو سوتري نوں وقف اے۔
رگ وید دے زمانے دے تعین وچ علما متفق نئيں اے۔ سب توں پہلے میکس مولر نے ویداں دے دور تعین دی کوشش کيتی۔ اس نے بدھ مت (550 ق م) توں پِچھے دی طرف چلدے ہوئے ویدک ادب دے تن نصوص دی تخلیق نوں منمانے 200-200 سال دا وقت دتا تے اس طرح رگ وید دے تخلیق دور نوں 1200 ق م دے نیڑے مان لیا اُتے ضرور توں اس دے تعین دا کوئی بنیاد نئيں سی ۔
ویدک دور نوں بنیادی طور اُتے دو حصےآں وچ تقسیم کیتا جا سکدا اے - رگوے دك دور تے شمالی ویدک دور۔ رگووگك دور اريو دے آمد دے بعد فوری دا دور سی جس وچ كرمكاڈ آلات سن اُتے اتتروے دك دور وچ ہندو مذہب وچ كرمكاڈو دی اہمیت ودھ گئی۔
رگویدك دور
سودھو(1000 توں 1500 ق م)
اس دور دی تریخ دا تعین جِنّی متنازع رہی اے اِنّی ہی اس زمانے دے لوکاں دے بارے وچ درست معلومات۔ اس دی اک اہم وجہ ایہ وی اے کہ اس وقت تک صرف ايسے کتاب (رگ وید) دی تخلیق ہوئی سی۔ سب توں پہلے آریہ افغانستان تے پنجاب وچ آ دے آباد اے۔ میکس مولر دے مطابق آریہ دا اصل رہائش گاہ مشرق ے شيا اے۔ آرياں طرف توں تشکیل رہتل ویدک دور كهلاي. آرياں طرف توں تیار سابھيتا پینڈو سابھيتا كهلايي. آرياں دی بولی سنسکرت سی۔
میکس مولر نے جدوں اٹكلباجي کردے ہوئے اسنوں 1200 ق م توں شروع ہُندا دسیا سی (مضمون دا آغاز دیکھو) اس دے معاصر عالم ڈبلیو ڈی هوٹني نے اس دی مخالفت ورگی۔ اس دے بعد زیادہ توں زیادہ مولر نے اعتراف کیتا سی کہ "زمین اُتے کوئی ایسی طاقت نئيں اے جو یقینی طور اُتے بتا سکے کہ ویدک منتراں دی تخلیق 1000 ق م وچ ہوئی سی یا کہ 1500 يساپورو وچ یا 2000 یا 3000".
ایسا منیا جاندا اے کہ آرياں دا اک گروپ بھارت دے علاوہ ایران (فارس) تے یورپ دی طرف وی گیا سی ۔ ایرانی بولی دے قدیم کتاب اوے ستا دی سوكتيا رگ وید توں ملدی جلدی نيں۔ جے ایہ بھاشك توازن نوں دیکھو تاں رگ وید دی رچناكال 1000 ق م آندا اے۔ لیکن بوگاج - کوئی (ایشیا ماينر) وچ پائے گئے 1400 ق م دے ریکارڈ وچ ہندو دیوتااں اد، مترتے، ناستي وغیرہ نوں دیکھدے ہوئے اس دا دور تے پِچھے سمجھیا جا سکدا اے۔
بال گنگا دھر تلک ستوتیش حساب کرکے اس دا دور 6000 ق م منیا سی ۔ هرمون جےكوبي نے جتھے اسنوں 4500 ق م توں 2500 ق م دے درمیان فیصلہ سی اوتھے مشہور سنسکرت دے عالم وٹرنتذ نے اسنوں 3000 ق م دا دسیا سی ۔
انتظامیہ
سودھوانتظامیہ دی سب توں چھوٹی اکائی کل سی۔ اک کل وچ اک گھر وچ اک چھت دے تھلے رہنے والے لوک شامل سن ۔ اک گاواں کئی گٹاں توں مل کے بنا ہُندا سی ۔ پنڈ دی تنظیم وش کہلاندا سی تے وشو دی تنظیم جن۔ کئی عوامی مل کے متحدہ بناتے سن ۔
متحدہ (ریاست) دا حکمران راجن (بادشاہ) کہلاندا سی ۔ جو بادشاہ وڈے ہُندے سن انہاں نوں بادشاہ کہندے سن ۔
مذہب
سودھورگوے دك دور وچ قدرتی طاقتاں دی ہی دی عبادت کيتی جاندی سی تے كرمكاڈو دی اہمیت نئيں سی۔ رگوے دك دور مذہب دی ہور وشے شتاے • كرتيا، نرت، ياتدھان، سسرپري وغیرہ دے طور وچ شامل اپكري شكتيو یعنی، ماضی - پریت راچھسو، پشاچس متعلق اسکیماں اپسراو دا ذکر دکھادی پڑدا اے۔
اتھرویدک دور
سودھو(1000-600 ق م)
رگویدک دور وچ آرياں دی رہائش گاہ سندھ تے سرسوتی دریاواں دے وچکار سی ۔ بعد وچ اوہ مکمل شمالی بھارت وچ پھیل چکے سن ۔ رہتل دا اہم علاقے گنگا تے اس دی معاون ندیاں دا میدان ہوئے گیا سی ۔ گنگا نوں اج بھارت دی (یا بولے توهدو کی) سب توں مقدس دریا سمجھیا جاندا اے۔ اس دور وچ وش توسیع ہُندی گئی تے کئی وڈے پیمانے ختم ہوئے گئے۔ بھرت، ترتس تے تروس جداں جنہاں سیاسی حلفےآں توں غائب ہوئے گئے جدوں کہ پرو پہلے توں زیادہ طاقتور ہوئے گئے۔ مشرقی اترپردیش تے بہار وچ کچھ نويں ریاستاں دی ترقی ہوئے گیا سی، جداں - کاشی، كوسل، ودےه، مگدھ تے اعضاء۔
رگویدک زمانے وچ سرسوتی دریا نوں سب توں اہم سمجھیا جاندا اے۔ گنگا تے جمنا ندی دا ذکر صرف اک مرتبہ ہويا اے۔ اس زمانے وچ شامل كوسامبي نگر وچ پہلی بار پکی يٹو دا استعمال کیتا گیا۔ اس زمانے وچ شامل حروف وياساي دی بجائے پیدائش دی بنیاد پہ طے ہونے لگے