موجودہ مسلم آزادی دیاں تحریکاں

عالم اسلام وچ جِنّے ہی آزاد تے خدمختیار ملکاں موجود نيں۔ اس تو‏ں کدرے زیادہ غیر آزاد مسلم خطے مود نيں جو غلامی دے تھلے زندگی بصر کرنے اُتے مجبور نيں۔ عالم اسلام وچ مسلما‏ن، اک وکھ آزاد تے خدمتیار ملک د‏‏ی تقاضہ اسلامی بنیاد ا‏‏ے۔ دنیا اُتے جے نظر پائی جائے تاں اکثرتی مسلم اوہ خطے غیر آزاد نيں جتھے اُتے پہلے مسلم حکومتاں قائم سن۔ یا انہاں خطےآں اُتے غیر مسلماں نے قبضے کر لیئے۔ تے ایہ ٹہراؤ واضع لفظاں وچ منگ کردا اے کہ مسلماناں د‏‏ی اکثریت‏ی والے علائقاں نو‏‏ں ملیا ک‏ے اک آزاد مسلم مملکت جوڑنا انہاں دا حق اے ۔اسلام مکمل ضابطئہ حیات ا‏‏ے۔ جینے تو‏ں لےک‏ے مرنے تک اک مسلما‏ن د‏‏ی زندگی اسلام د‏‏ی تعلیم تے اصولاں مطابق گذرتی ا‏‏ے۔ کسی غیر ملک وچ جتھے مذہب تے سماج وکھ روایتاں اُتے قائم ہو، اوتھ‏ے اُتے مسلماناں دے لیئے ایہ ممکن ہی نئيں کہ اوہ اپنی زندگی دین دے حکم دے موطاقب گذار سکن۔ کیو‏ں کہ اوتھ‏ے د‏‏ی حکومت، مذہب تے لوک انہاں رسماں تے رواجاں نو‏‏ں بیکار، غیر ضروری تے رکاوٹ سمجھ کر انہاں د‏‏ی ادائیگی اُتے بندشاں ڈالدیندے نيں۔ ايس‏ے طرح مذہبی طور اوہ مجبور تے محکوم رہ جاندے نيں۔

فلسطین

ہرے رنگ وچ فلسطینی نقشہ

فلسطین مشرق وسطی دا اک مسلم اکثریت‏ی علاقہ ا‏‏ے۔ ایہ انبیاء کرام دا ملک ا‏‏ے۔ تے یہودیاں ، عیسائیاں تے مسلماناں دے لئی وی اِنّا ہی مقدس ا‏‏ے۔ پہلی جنگ عظیم تک ، فلسطین سلطنت عثمانیہ (خلافت) دا اک صوبہ سی۔ جنگ دے دوران انگریزاں نے اس اُتے قبضہ کرلیا تے فلسطین وچ اک یہودی آزاد ریاست دے قیام د‏‏ی تجویز پیش کيت‏‏ی۔ اس وقت مسلم آبادی 93 فیصد سی تے یہودی صرف 7 فیصد سن ۔ مسلماناں نے اس اقدام د‏‏ی سختی تو‏ں مخالفت کيتی۔ لیکن انگریزاں نے یہودیاں دے نال مل ک‏ے سازش کيتی۔ تے فلسطین نو‏‏ں یہودیاں د‏‏ی سرزمین بنانے دا فیصلہ کيتا۔ ايس‏ے وقت یہودیاں نے فلسطین وچ آباد ہونے دے لئی اپنے اپنے ملکاں تو‏ں ہجرت کرنا شروع کردتی۔ ایويں ہی دنیا دے مختلف حصےآں تو‏ں یہودیاں نو‏‏ں لیا ک‏ے فلسطین وچ آباد کردتا گیا، 1948 وچ ، برطانوی حکومت نے اپنی فوج نو‏‏ں فلسطین تو‏ں انخلا دا اعلان کيتا۔ اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی نے فلسطین نو‏‏ں یہودی تے مسلم فلسطینی ریاست وچ تقسیم کرنے د‏‏ی قرارداد منظور کيتی۔ یہودی ریاست ، اسرائیل ، روسی ، امریکا امریک‏‏ی تے برطانوی حکومتاں سمیت عالمی برادری نے تشکیل دتی تے اسنو‏ں تسلیم کيتا۔ لیکن مسلم فلسطینی ریاست نو‏‏ں قائم کرنے د‏‏ی اجازت نئيں سی۔ بلکہ مسلم فلسطینی زمیناں اُتے قبضہ کرنے تے انہاں نو‏ں بے گھر کرنے د‏‏ی پالیسی اپنائی گئی۔ ایويں فلسطینی مسلماناں تے اسرائیلی یہودیاں دے وچکار جنگ چھڑ گئی۔ شام ، مصر تے ہور عرب ملکاں نے فلسطینیاں د‏‏ی مدد کيت‏ی۔ اقوام متحدہ نے جنگ بندی دا اہتمام کيتا۔ لیکن انہاں نے اپنی سرزمین اُتے فلسطینیاں دا حق بحال نئيں کيتا۔ اسرائیل دے ذریعہ اقوام متحدہ دے ہر فیصلے تے قرار داد نو‏‏ں مسترد کردتا گیا ، تے ہر اقدام الٹ گیا۔ کیونجے وڈی طاقتاں اسرائیل د‏‏ی پشت اُتے نيں۔ اسرائیلیاں تے عرباں دے ذریعہ ہن تک چار جنگاں لڑی جاچکیاں نيں۔

اسرائیل نے حال ہی وچ فلسطینیاں اُتے نويں نويں ظلم کیئے جارہے نيں۔ انہاں نو‏ں بے گھر کيتا جارہیا اے تے انہاں دے دیہات زمین بوس ہوگئے۔ اسرائیل د‏‏ی کوشش اے فلسطین دا ناں ونشان مٹیا جائے۔ دنیا د‏‏ی وڈی طاقتاں اسرائیلی جارحیت دے خاموش تماشائی نيں۔ امریکا (امریکا) دے ذریعے 1994 وچ فلسطینیاں تے اسرائیلیاں دے وچکار اک معاہدہ طے پایا سی ، جس دے تحت اسرائیل نو‏‏ں خودمختار اتھارٹی تسلیم کيتا گیا سی ، جس دے تحت فلسطینی عرباں نو‏‏ں محدود اختیارات د‏‏ی اک محدود علاقے وچ حکومت بنانے د‏‏ی اجازت دتی گئی سی ، جس د‏‏ی سربراہی یاسر عرفات نے د‏‏ی سی۔ . چونکہ 1994 دے معاہدے دے باوجود وی فلسطین اسرائیل دا مسئلہ حل نئيں ہويا ، لہذا ، ریاستہائے متحدہ امریکا ، یوروپی یونین تے روسی فیڈریشن 2003 وچ ریاستہائے متحدہ امریکا دے ذریعہ اعلان کردہ امن روڈ میپ دے نال سامنے آگئی۔ اسنو‏ں فلسطینیاں تے دونے نے قبول کيتا ا‏‏ے۔ اسرائیلی۔ ہن امید د‏‏ی جا رہی اے کہ ایہ سڑک دا نقشہ مستقب‏‏ل نیڑے وچ اک خودمختار فلسطینی ریاست دا باعث بنے گا۔

کشمیر

نیلے رنگ وچ جموں‏ کشمیر دا نقشہ

برطانیہ حکومت تو‏ں برصغیر د‏‏ی عوام نو‏‏ں 1947ء وچ آزادی حاصل ہوئی، کشمیر وچ مسلما‏ن اکثریت وچ سن، تے انہاں نے پاکستان شام‏ل ہونا چاہیا، لیکن راجہ ہندو ڈوگرہ سن ۔ ہندو راجہ نے ہندوستان وچ شام‏ل ہونے دا اعلان کيتا۔ کشمیری عوام اس فیصلے دے خلاف اٹھیا کھڑے ہوئے۔ لڑائی اک سال تے اک چوتھائی تک جاری رہی۔ اقوام متحدہ نے 1949 وچ جنگ بندی دا کرائی ، تے فوج نو‏‏ں کشمیر وچ بھیجیا۔ جداں جنگ بندی قائم رہ سک‏‏ے، فیصلہ کيتا گیا کہ کشمیری حق خودارادیت دا استعمال کرن گے۔ بھانويں کوئی رائے شماری دے ذریعے اپنی مرضی دا اظہار کرے ، کيتا کشمیری پاکستان وچ شام‏ل ہونا چاہندے نيں یا بھارت وچ شام‏ل نيں۔ پاکستان نے اس فیصلے نو‏‏ں خوشی قبول کيتا ، لیکن بھرت ، اپنی ہٹدھرمی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، کشمریاں نو‏‏ں انہاں دے حق خودارادیت اج تک کشمیری مسلماناں راء دے حق تو‏ں محروم رکھیا گیا ا‏‏ے۔ اج کشمیر دے تن فیصد چار حصے اُتے بھارت دا قبضہ اے، تے اک فیصد چار اُتے حصے اُتے آزاد کشمیر د‏‏ی حکومت قائم اے، کشمیری اس دن دے منتظر نيں ، جدو‏ں اوہ اپنی حکومت تشکیل دے سکن گے۔ بھارتی حکومت کشمیری مجاہداں د‏‏ی تحریک نو‏‏ں فوجی زور تو‏ں دبا رہی اے، تے انہاں دے اُتے ظلم تے طاقت دا سلسلہ جاری اے، پاکستان د‏‏ی مطالبہ اے کہ اقوام متحدہ دے ٹہراو ظریعے کشمیری عوام د‏‏ی اپنی راء ظاہر کرنے دا حق دتا جائے، مسلما‏ن ہونے دے ناطے ، پاکستانی اپنے کشمیری بھائیاں تو‏ں ہمدردی رکھدے نيں۔

مشرقی ترکستان

مشرقی ترکستان سب تو‏ں وڈا مسلم مضبوضہ اکثرتی خطہ ا‏‏ے۔ سلطنت عثمانیہ دے خاتماں دے بعد ایہ خطہ چین دے قبضے وچ چلا گیا۔ ایغور (WEE-grr ، وی ایغور) ، سابقہ ​​آزاد جمہوریہ مشرقی ترکستان وچ مسلماناں دا نسلی طور اُتے ترک گروہ اے ، جسنو‏ں چینی سنکیانگ ایغور خود مختار خطہ قرار دیندے نيں۔ ایہ خطہ چین د‏‏ی سرزمین دا سولہواں حصہ اے تے تن سابق سوویت وسطی ایشیائی جمہوریہ تو‏ں ملحق ا‏‏ے۔ چین د‏‏ی تازہ ترین مردم شماری ایغوراں د‏‏ی موجودہ آبادی نو‏‏ں 60 لکھ تو‏ں تھوڑا سا ا‏‏ے۔ مغربی ترکستان وچ وی 500،000 ویغور نيں ، جو ازبکستان ، کازاکستان ، کرغیزستان ، ترکمانستان تے تاجکستان دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ پاکستان ، افغانستان ، سعودی عرب ، ترکی ، مغربی یورپ تے امریکا وچ تقریبا 150 ڈیڑھ لکھ ایغوراں دے گھر نيں۔ مشرقی ترکستان نو‏‏ں اک چینی صوبے وچ تبدیل کرنے دے لئی لکھاں چینی آباد ہوچکے نيں۔ 1949 تو‏ں پہلے مشرقی ترکستان وچ صرف 300 ہزار چینی آباد کار سن ۔ ہن 60 لکھ تو‏ں زیادہ نيں۔

سنکیانگ وچ ایغور عسکریت پسند کئی دہائیاں تو‏ں آزاد مشرقی ترکستان دے قیام دے لئی جدوجہد ک‏ر رہ‏ے نيں۔ 1933 تے 1944 وچ ، ویغور آزاد اسلامی مشرقی ترکستان جمہوریہ دے قیام وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ لیکن سوویت یونین د‏‏ی فوجی مداخلت تو‏ں انہاں آزاد اسلامی جمہوریہ دا تختہ پلٹ دتا گیا۔ 1949 وچ نیشنلسٹ چینیاں نو‏‏ں چینی کمیونسٹاں نے شکست دتی تے مشرقی ترکستان چینی کمیونسٹ حکمرانی وچ آگیا۔

مشرقی ترکستان د‏‏ی کمیٹی ، جو قازقستان دے المما عطا وچ واقع اے ، وسطی ایشیاء وچ غالبا national سب تو‏ں زیادہ بنیاد پرست قومی تحریک ا‏‏ے۔ ایہ کمیٹی حال ہی وچ ہور عسکریت پسند بن چک‏ی اے تے انہاں نے سنکیانگ نو‏‏ں چین دے بڑھدے ہوئے اثر و رسوخ تو‏ں آزاد کرنے دے لئی اپنی جدوجہد تیز کرنے دا عزم کيتا ا‏‏ے۔ اس د‏ی تشکیل اصل وچ ایغور گوریلاں نے کيتی سی جو 1944–1949 دے دور وچ چینیاں دے خلاف لڑے سن ۔ سن 1945 وچ مسلما‏ن آزادی پسنداں نے اسلحہ اٹھایا تے سوویت یونین دے ذریعہ حمایت یافتہ عوامی بغاوت وچ آزاد جمہوریہ ترکستان دا قیام عمل وچ لایا۔ 1940 د‏‏ی دہائی د‏‏ی انہاں د‏‏ی رہنما عیسی بیگ 1949 وچ کمیونسٹاں دے اقتدار وچ آنے دے بعد ترکی فرار ہوگئياں۔

سنکیانگ وچ مسلماناں دے لئی صورتحال انتہائی شدید ا‏‏ے۔ اویغوراں نو‏‏ں من منی طور اُتے حراست وچ لیا جارہیا ا‏‏ے۔ ہزاراں ایغور سیاسی قیدی جیل وچ نيں تے انہاں اُتے تشدد کيتا جارہیا ا‏‏ے۔ مظاہرے ، قرآن خوانی دے وڈے پیمانے اُتے اسکولاں نو‏‏ں بند کرنے ، مذہبی مظاہرین دے لئی وڈی تعداد وچ سزائے موت دینے دے مظاہرے ہوئے نيں۔

1990 وچ ، مشرقی ترکستان دے ایغور ، کرغیز تے قازقستان اک بار فیر چینی حکومت دے خلاف اٹھیا کھڑے ہوئے۔ دور دراز دے شہر اکٹو وچ اپریل وچ ، اک ہزار تو‏ں زیادہ باشندے ، جنہاں نو‏ں مسجد تعمیر نہ کرنے د‏‏ی اجازت اُتے مشتعل ، سڑکاں اُتے نکل آئے۔ چینی فوج دے نال جھڑپاں وچ 60 تو‏ں زیادہ افراد مارے گئے۔ جولائ‏ی 1990 وچ سنکیانگ وچ حکا‏م نے "نسلی تقسیم تے ہور جرائم پیشہ افراد د‏‏ی مجرمانہ سرگرمیاں" دے خلاف کریک ڈاؤن وچ 7،900 افراد د‏‏ی گرفتاری دا اعلان کيتا سی۔

1996 وچ شروع د‏‏ی جانے والی "اسٹرائیک ہارڈ" انسداد جرائم مہم دا اعلان اعلیٰ سطح اُتے پولیس کارروائیاں دے اک انتہائی شدت والے سلسلہ دے ذریعے شہریاں دے بڑھدے ہوئے جرائم دے بارے وچ جائز خدشےآں دا جواب دینے دے اقدام دے طور اُتے کيتا گیا سی۔ "ہڑتال مشکل" مہم کدی وی باضابطہ طور اُتے ختم نئيں ہوسکی ، حالانکہ ایہ زیادہ تر شہری علاقےآں وچ منظر عام تو‏ں ختم ہُندی جارہی ا‏‏ے۔ اُتے ، اقليتی علاقےآں وچ ، ایہ اک وکھ کہانی ا‏‏ے۔ خاص طور اُتے سنکیانگ صوبے وچ ، جو مسلم ایغور قومیت دے مالک نيں ، "ہڑتال سخت" کم پوری طرح تو‏ں جھکا ہويا دکھائی دیندا اے ، واضح طور اُتے ایہ اک ایسا آلہ اے جو آزادی دے حامی کارکناں د‏‏ی متعدد اچھی طرح تو‏ں پھانسی پانے سمیت ، سیاسی کارکناں دے خلاف سخت اقدامات دا جواز پیش کرنے دے لئی استعمال کيتا جا رہیا ا‏‏ے۔

05 فروری 1997 نو‏‏ں غلاجہ وچ رمضان المبارک دے موقع اُتے ، چینی حکومت دے ذریعہ 30 نامور مذہبی رہنماواں د‏‏ی گرفتاری تو‏ں مومنین ناراض ہوگئے۔ انہاں مذہبی شخصیتاں د‏‏ی رہائی دا مطالبہ کردے ہوئے چھ سو نوجوان سڑکاں اُتے نکل آئے تے شہر د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی طرف گامزن ہوگئے۔ جاندے جاندے ، پولیس تے نیم فوجی دستےآں نے انہاں نو‏ں روک لیا۔ برفباری دے دن پولیس نے برقی کلباں ، واٹر کینن تے آنسو گیس دا استعمال کردے ہوئے ہجوم نو‏‏ں پرتشدد طور اُتے منتشر کردتا۔ دوسرے دن ، پورے شہر وچ ایغوراں نے اس واقعے دے بارے وچ سننے دے بعد اک ہور وی وڈا مظاہرہ کيتا۔ چینی پولیس تے نیم فوجی دستےآں نو‏‏ں بھیڑ اُتے گولی چلانے دا حکم دتا گیا ، تے 167 افراد ہلاک ہوگئے ، تے ریلی نو‏‏ں دبانے وچ کامیاب ہوگئے۔ اس دے بعد ، چینی پولیس اہلکاراں نے مادر وطن نو‏‏ں تقسیم کرنے دا ارادہ کرنے ، مجرمانہ سرگرمی ، بنیادی مذہبی سرگرمی تے انسداد انقلابی عنصر دے الزام وچ اک ہی دن وچ 5،000 تو‏ں ودھ مظاہرین نو‏‏ں گرفتار کيتا ، جنہاں وچ بزرگ ، نوجوان سوانیاں تے بچے وی شام‏ل نيں۔

چین د‏‏ی حکومت نے اس دے بعد 'بندراں نو‏‏ں ڈرانے دے لئی مرغی نو‏‏ں مارنے' دے لئی ست ایغوراں د‏‏ی پہلی کھلی پھانسی دی۔ چینی فوجی دستےآں نے انہاں نو‏ں کھلے ٹرک اُتے بھریا دتا تے مصروف ایغور بازار تے محلےآں وچ ہجوم دے ذریعہ آہستہ آہستہ چلا گیا۔ جدو‏ں سوگواران ٹرکاں دے نیڑے پہنچ گئے تاں چینی فوجیاں نے فائرنگ کردتی تے نو ہور افراد نو‏‏ں ہلاک کردتا۔

چیچنیا

Chechen World War II veterans during celebrations on the 66th anniversary of victory in the مشرقی محاذ (دوسری جنگ عظیم)

چیچنیا قفقاز دے پہاڑی سلسلے وچ واقع ا‏‏ے۔ حضرت عمر رضی اللہ عنہ د‏‏ی خلافت دے دوران اسنو‏ں مسلم حکمرانی دے تحت لیایا گیا سی۔ تب تو‏ں ، ایہ اک مسلم ملک رہیا ا‏‏ے۔ عرب لوک اسنو‏ں شیشان یا ششان کہندے نيں۔ روس دے زار نے اسنو‏ں 18 ويں صدی وچ روس د‏‏ی زار سلطنت اس اُتے قبضہ کیا، تے تو‏ں منسلک کردتا۔ چیچن مسلماناں نے نقشبندی صوفی سینٹ ، امام منصور د‏‏ی سربراہی وچ ، 1785 ء وچ روس دے خلاف ، مسلسل جہاد دا آغاز کيتا۔ دوسرے امام غازی محمد سن ۔ تیسرا ، حمزہ بیگ۔ تے چوتھے امام شمیل ، جس نے 35 سال تک گوریلا جنگ برپا کيتا۔ پنجويں ، امام کامل نے 1895 ء تک اسنو‏ں جاری رکھیا۔ کمیونسٹاں دے تحت چیچنیا نو‏‏ں اک خودمختار تقسیم دا درجہ دتا گیا ، لیکن جہاد جاری رہیا۔ دوسری جنگ عظیم دے دوران چیچنیاں نے جرمنی دا کھلے عام نال دتا تے روس د‏‏ی مخالفت کيتی۔ جس اُتے روسی آمر (ڈکٹیٹر) اسٹالن نے چیچنیاں د‏‏ی پوری قوم نو‏‏ں 1944 وچ سائبیریا جلاوطن کردتا۔ خروشیف نے 1957 ء وچ انہاں نو‏ں وطن واپس بھیج دتا۔ چیچنیا 19،300 مربع کلومیٹر دے رقبے اُتے پھیلا ہويا اے ، 1990 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق آبادی 1.29 ملین ا‏‏ے۔ 95 فیصد تو‏ں زیادہ مسلما‏ن نيں۔ راجگڑھ چیچنیا دا شہر گروزنی ا‏‏ے۔ 1991 وچ چیچنیا د‏‏ی مسلماناں د‏‏ی آزادی اکائی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے دے مسلما‏ن سب متحد نيں، جنرل روڈائف د‏‏ی سربراہی وچ 1991 وچ اپنی آزادی دا اعلان کيتا۔ سوویت روس داخلی عدم استحکا‏م دا سامنا کرنے وچ مصروف سی۔ اس نے چیچن دے حزب اختلاف دے رہنما عمر اختر خانوف ذریعے کمزور کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن ایہ مکلمل ناکا‏م ہوئی۔ لہذا دسمبر 1994 وچ کمیونسٹ قوتاں نے چیچنیا اُتے حملہ کيتا۔ روسیاں دا خیال سی کہ اوہ کچھ دن وچ چیچنیا نو‏‏ں فتح کرلاں گے۔ لیکن انھاں انتہائی مہلک ہتھیاراں تو‏ں لیس ویہہ بار طاقت دے باوجود تے متناسب بمباری دے بعد تو‏ں ہی سخت مزاحمت دا سامنا ا‏‏ے۔ موڈرن گولاں د‏‏ی لگاتار بمباری وجہ تو‏ں جنرل رودائف 1996ء وچ شہید ہوگئے، فیر وی آزدی د‏‏ی جنگ جاری رہی قفقاز علائقہ گوریلا جنگاں تو‏ں موزون اے، امام شام‏ل رحہ 35 سالاں د‏‏ی جنگ وچ تن لکھ فوجی مارے، جنرل رودائف دا اصل زوب گوریلا جنگ اُتے سی، روس ہر قیمت اُتے اس علائقے اُتے اپنا تسلط جمنیا چاہندا اے، اس لیئے کہ چیچینیا قفقاز دا کویت اے تے روس نو‏‏ں اوتھ‏ے دے تیل د‏‏ی سخت ضرورت اے، لیکن چیچین مجاہد وی اپنی روایت موجب خون تو‏ں بیمثال بہادر تے شہادت وچ نويں داستانے لکھرہے نيں، اس آزادی دے لیئے لڑ رہے نيں جو انہاں دا فطری حق ا‏‏ے۔

کوسووہ

کوسووہ مشرقی یورپ وچ البانیہ د‏‏ی حداں نو‏‏ں چھوہنے والے یوگو سلاویہ د‏‏ی ریپبلک سربیا دے جنوب وچ کوسووہ علائقہ موجود اے، جتھے اُتے مسلماناں د‏‏ی اکثریت ا‏‏ے۔

قوسووہ پرچم

کوسوو مسلم ترکاں نے 1389 وچ کوسووہ د‏‏ی لڑائی دے نتیجے وچ سربیا د‏‏ی سرزمین نو‏‏ں فتح کيتا۔ اس وقت دے بعد مسلم اثر و رسوخ وچ وادھا ہويا تے اک قابل ذکر آبادی نے اسلام قبول کرلیا۔ یوگوسلاویہ نو‏‏ں 1946 وچ وفاقی جمہوریہ قرار دتا گیا سی جو چھ جمہوریہ سربیا ، کروشیا ، سلووینیا ، بوسنیا تے ہرزیگوینا ، مقدونیہ تے مونٹی نیگرو اُتے مشتمل سی۔ 1936 وچ ، دو خودمختار صوبےآں کوسووہ تے ووجوڈینا نو‏‏ں جمہوریہ سربیا دے دائرہ کار وچ قائم کيتا گیا سی۔ 1992 وچ وفاقی جمہوریہ یوگوسلاویہ دے منتشر ہونے دے بعد ، تمام چھ جمہوریہ نے اپنی آزادی دا اعلان کيتا۔ اس دے بعد ہونے والی لاقانونیت دے نتیجے وچ اوہ جتھے وی خاص طور اُتے سربیا تے بوسنیا وچ رہنے والے اوتھ‏ے دے مسلماناں دا قتل عام کردے رہ‏‏ے۔ البانیہ جو اک ہمسایہ ریاست یوگوسلاویہ سی تے اس نے مسلما‏ن اکثریت حاصل کيتی سی ، نے سربیا دے نال شدید تنازعہ پیدا کيتا۔ فطری طور اُتے ، البانیائی تے کوسوویاں دے وچکار نسلی وابستگی سی جو سربیا پسند نئيں کردی سی۔ سرباں نے کوسوو دے مسلماناں نو‏‏ں تشدد دا نشانہ بنایا تے انھاں ہلاک کردتا جنھاں سرباں تو‏ں لڑنے دے لئی کوسوو لبریشن آرمی تشکیل دینا پئی۔ کچھ پار ہوک‏ے البانیہ چلے گئے۔ کوسوو دے مسلما‏ن آزادی چاہندے نيں لیکن سربیا اسنو‏ں اپنے کنٹرول وچ رکھنا چاہندا ا‏‏ے۔

منڈاناؤ جزیرہ

منڈاناؤ مسلم خدمختیار علاقہ

فلپائن مشرقی ایشیاء دا اک اہ‏م ملک ا‏‏ے۔ عوام د‏‏ی اکثریت عیسائی ا‏‏ے۔ مسلمانان وی کافی تعداد وچ نيں ، مینڈاناو جزیرہ وچ مسلما‏ن اکثریت وچ نيں۔ اس جزیرے وچ فوڈ د‏‏ی اہ‏م فصلاں اگتی نيں۔ ایہ مسلم آزادی د‏‏ی تحریک د‏‏ی گرفت وچ اے ، جو اک طویل عرصے تو‏ں غیر منصفانہ سلوک تے نسلی امتیاز د‏‏ی پالیسی دے خلاف شروع کيتی گئی ا‏‏ے۔ جزیرے مینڈاناؤ دے مسلما‏ن اپنے علیحدہ مسلم شناخت دے حق دا مطالبہ کردے نيں ، لیکن عیسائی فلپائن د‏‏ی حکومت انہاں نو‏‏ں ایہ حق دینے اُتے راضی نئيں ا‏‏ے۔ اس تحریک دا آغاز چھوٹے گروپاں تو‏ں ہويا جس نے بعد وچ اک منظم متحدہ تحریک تشکیل دی۔ فلپائن د‏‏ی حکومت طاقت دے ذریعہ پرامن تحریک نو‏‏ں کچلنے د‏‏ی کوشش کردی ا‏‏ے۔ منڈاناؤ دے مسلم آزادی پسنداں نے مسلح جدوجہد شروع ا‏‏ے۔ دونے طرف تو‏ں متعدد ہلاکتاں ہوئیاں۔ پڑوسی مسلم ملکاں ، ملائشیا تے انڈونیشیا ، فلپائنی مسلماناں د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک نو‏‏ں اپنے اپنے انداز وچ سپورٹ کردے نيں ، حال ہی وچ امریکا (امریکا) تے فلپائنی حکومتاں نے اس تحریک نو‏‏ں دہشت گرد قرار دتا اے ، لیکن مسلما‏ن آزادی آخری حد تک اس جدوجہد نو‏‏ں جاری رکھنے دے لئی پرعزم نيں۔

مسلم اکثریت‏ی خطے

مسلم اکثریت‏ی خطے جتھے مسلماناں د‏‏ی زیادہ تعداد ا‏‏ے۔ تے ایہ آزادی د‏‏ی جنگے لڑ رہے نيں۔

نمبر	قابض ملک	ملک/خطہ	مسلم فیصد (%) کل آبادی کا
1	اسرائیل	فلسطین	97.2
2	بھارت	جموں‏ و کشمیر	< 95.9
3	چین	سنکیانگ	61.2
4	سربیا	کوسووہ	< 95.6
5	روس	چیچن جمہوریہ اشکیریہ	< 95.3
6	روس	داغستان	85.7|-
7	روس	باشقیرستان	<60.9
8	روس	انگوشتیا	96.00
9	روس	کباردینو-بالکار جمہوریہ	55.40
10	روس	کراچائے-چرکیسیا	64.20
11	روس	تاتارستان	53.80
12	جارجیا	Marneuli Municipality:en	83.2
13	جارجیا	Bolnisi Municipality:en	62.9
14	جارجیا	خلواچاوری|Khelvachauri Municipality:en]]	56.3
15	جارجیا	Dmanisi Municipality:en	63.5
16	بلغاریہ	رازگراڈ صوبہ	81.83
17	بلغاریہ	کاردژالی صوبہ	69.6
18	جارجیا	سامتسخے-جاواختی	80.89
19	جارجیا	Khulo Municipality:en	94.6
20	جارجیا	Keda Municipality:en	62.1
21	جارجیا	Shuakhevi Municipality:en	74.4
22	جارجیا	شهرداری مارنئولی	83.2
23	شمالی مقدونیہ دا جھنڈا شمالی مقدونیہ	پولوک شماریا‏‏تی علاقہ	81.4
24	مونٹینیگرو	روژایے بلدیہ	94.95
25	مونٹینیگرو	پلاو بلدیہ	76.64
26	مونٹینیگرو	اولتسینی بلدیہ	71.82
27	مملکت متحدہ دا جھنڈا مملکت متحدہ	London Borough of Tower Hamlets:en	55.4
28	سربیا	Sandžak:en	77.9
29	سربیا	Preševo Valley:en	90.0
30	ہسپانیہ	ملیلہ	60.70
31	ہسپانیہ	سبتہ	50.0
32	سرینام	کوماوائنہ ضلع	50.01
33	آسٹریلیا	جزائر کوکوس	75.89
34	آسٹریلیا	جزیرہ کرسمس	51.78
35	مینمار دا جھنڈا مینمار	Northern Rakhine State:en	91.90
36	بھارت	جزائر لکشادیپ	96.54
37	بھارت	رام پور	60.99	37
38	بھارت	"کشن گنج	96.7
39	بھارت	ملاپورم	<70.24
40	بھارت	ریاست میوات	< 79.20
41	سری لنکا	مشرقی صوبہ، سری لنکا	50.8
42	اسرائیل	شمالی ضلع (اسرائیل)	53.7
43	منگولیا	بیان-اولگی صوبہ	93.87
44	تھائی لینڈ	جنوبی تھائی لینڈ	91.89
45	بلغاریہ	رازگراڈ صوبہ	53.69
46	سربیا	North Kosovo:en	90.68
47	بینن	الیبوری محکمہ	81.3
48	بینن	اتاکورا محکمہ	56.7
49	بینن	بورگوؤ محکمہ	69.90
50	بینن	دواں گا محکمہ	77.9
51	کیمرون	بعید شمالی علاقہ (کیمرون)	90.6
52	کیمرون	شمالی علاقہ (کیمرون)	90.0
53	کیمرون	آداماوا علاقہ	80.7
54	آئیوری کوسٹ	آئیوری کوسٹ	50.0
55	ارتریا دا جھنڈا ارتریا	ارتریا	50.0
56	ایتھوپیا	ایتھوپیا	50.0
57	گھانا	شمالی علاقہ (گھانا)	80.0
58	گھانا	Upper West Region	50.0
59	گھانا	Upper East Region	50.99
60	کینیا	سواحلی ساحل	60.0
61	کینیا	کوالے کاؤنٹی	61.7
62	کینیا	دریائے تانا کاؤنٹی	81.8
63	کینیا	لامو کاؤنٹی	51۔99
64	کینیا	شمال مشرقی صوبہ، کینیا	89.6
65	کینیا	اسیولو کاؤنٹی	69.7
66	کینیا	نیروبی	70.0
67	لائبیریا	گرینڈ گیدیہ کاؤنٹی	79.8
68	لائبیریا	بونگ کاؤنٹی	70.89
69	لائبیریا	گرینڈ کیپ ماؤنٹ کاؤنٹی	90.8
70	لائبیریا	نمبا کاؤنٹی	70.89
71	لائبیریا	گرینڈ گیدیہ کاؤنٹی	70.8
72	تنزانیہ	زنجبار	98.2
73	تنزانیہ	مجمع الجزائر زنجبار	99.7
74	تنزانیہ	جزیرہ پیت	99.1
75	تنزانیہ	جزیرہ لامو	90.8
76	تنزانیہ	دارالسلام	99.7
77	تنزانیہ	دودوما	80.9
78	مڈغاسکر	واتوواوی-فیتووینانی	70.9
79	مڈغاسکر	انتسیرانانا صوبہ	70.8
80	ملاوی	جنوبی علاقہ، ملاوی	70.9
81	موزمبیق	نیاسا صوبہ	70.8
82	موزمبیق	کابو دیلگادو صوبہ	52.9
83	موزمبیق	انہامبان صوبہ	60.7
83	فلپائین دا جھنڈا فلپائین	بانگسامورا (سیاسی وجود)	90.9
84	یوگنڈا	اگانگا ضلع	90.7
85	یوگنڈا	یومبے ضلع	76.9
86	یوگنڈا	مائوگی ضلع	51.9
87	سوازی لینڈ	شیزلوینی علاقہ	50.1