قیام الدین خادم
قیام الدین خادم | |
---|---|
تاریخ پیدائش | سنہ 1901
|
تاریخ وفات | سنہ 1979 (77–78 سال)
|
عملی زندگی | |
پیشہ | مورخ |
باب ادب | |
ترمیم |
قیام الدین خادم (پ:۱۲۷۴ ش ھ صوبہ ننگرہار - م :۱۳۵۸ ش ھ) اک افغان پشتو بولی صحافی، مصنف ، شاعر ، کابل یونیورسٹی ادب دا لیکچرر ، تے اک مصنف. اوہ فلسفیانہ نظریات دا ماہر عالم سی۔
پس منظر
سودھوقیام الدین خادم سال ۱۲۸۶ ش ھ وچ صوبہ ننگرہار دے ضلع کاما وچ اک روحانی گھرانے وچ پیدا ہويا۔ مرحوم خادم دے والد مرحوم ملیا حسام الدین اخوند ، علاقے دے اک مشہور تے عالم دین سن ۔ [۱] خادم صاحب ڈھائی سال لاہور وچ مقیم رہے ، جتھے انھاں نے شاعری ، تحریر تے ادب توں پراسرار دلچسپی پیدا دی ۔وہ لاہور ہی رہے تے انہاں نال شادی کيتی۔ قائم الدین خادم اپنی نظم تے ابتدا دے بارے وچ اک نظم وچ کہندے نيں: سانچہ:شعر آغاز1
؎ د پلار د پلار لـخـوا لـمسـی د مـيا عـمـر يـمـه زه
د پلار د مور نه د آخونـد بـابـا پـسـر يـمـه زه
؎ مور مې له پلاره د فـقير صاحب نصـب ته رسي
د مور له موره د خواجه احرار ځيگـر يـمـه زه
؎ د ميـا عـمـر صاحب زيارت په څـمـکـنـيـو کې دی
فقير صاحب د کامې بره خوا خښيو کې دی
؎ آخـونـد بـابـا دتی په کـنـړ، خواجه احـرار په هرات
خـادم د دغه صـاحـبانو په لـمـسيـو کې دی
؎ فـقـيـر صـاحـب، عبـدالـرحـمان سېـلانـي يادېږي
د ده فرزند صـاحـبـزاده مُـراد عـلـي نومـېـږي
؎ په پښتنو کې ميـا عـمـر دتی په رښـتـيـا منـلـی
د ده فـرزنــد او خـلـيــفـه مـحـمـدي يـادېـږي
؎ مـحـمـدي صـاحـبـزاده ؤ لوی شـاعـر د پـښـتـو
مُراد علي صـاحـبـزاده ؤ مـفـسـر د پـښــتـو
؎ د پـلار و مـوره مـيـراثـه را لـه پـښـتـو پـاتـې ده
خـادم به و نـه مـني هـېـڅ مـنـکر د پـښتـو
؎ يمه خـادم کله مې ځـانـتـه سـېـلانـي ويـيـلـی
کله مې ځان په احراري ، مياعمري ښـوولی
؎ پلار مې د شگې په زاخېلو کې خاړپوڅې کړي
پدې لحـاظ مې کـلـه ځـان زاخـېـلـي بـلـلـی
؎ د علـم او فـقـر په ځـانـگـو کې زېـږېـدلـی يـمـه
له ابـتـداء نـه پـدې لاره بـانـدې تـلـلـی يمـه
پشتو ادب وچ انہاں دا اک خاص مقام اے تے ايسے وجہ توں انہاں نوں پشتو زبان و ادب دے چمکتے ہوئے ستارےآں وچوں اک سمجھیا جاندا اے۔ انہاں نے پشتو بولی و ادب اُتے دلچسپ نظماں تے نثر لکھے نيں۔ اوہ اپنی ادبی کاوشاں دے علاوہ سیاست وچ وی شامل تھے تے بیدار یوتھ پارٹی دے بانی ممبراں وچ شامل نئيں سن ۔
استاد قیام الدین خادم افغانستان دی اک مشہور سیاسی شخصیتاں وچوں نيں جنہاں نے وقت گزرنے دے نال نال ہمیشہ وڈی وڈی سیاسی اقدام کیئے۔ بیدار ہونے والی یوتھ پارٹی دے بانیاں وچوں اک ہونے دے علاوہ ، ايسے سال انہاں نے افغان سوشل ڈیموکریٹک پارٹی دی بنیاد رکھی ، جسنوں "افغان قوم" دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ پارٹی دی پہلی کانگریس ايسے سال کابل دے میونڈ روڈ دے دوسرے حصے اُتے خادم صاحب دے گھر اُتے منعقد ہوئی سی۔ پارٹی نوں ہور نو قومی شخصیتاں ، پارٹی دے پبلشنگ آرگنائزیشن ، پارٹی دے ہور کیڈر ممبران تے نامزد کيتا گیا سی۔ سنٹرل کمیٹی تشکیل دتی گئی۔ اس پارٹی دا مقصد تے چارٹر وی استاد قیام الدین خادم نے لکھے سن ، تے پہلی بانی کانگریس وچ اس دے ہر مضمون نوں پڑھنے تے اس اُتے بحث کرنے دے بعد ، اسنوں بھاری اکثریت نے منظور کرلیا۔ اس میٹنگ وچ شریک سن : استاد قیام الدین خادم ، ڈپلومہ انجینئر غلام محمد فرہاد ، سید مہدی آغا صاحب ، حفیظ اللہ خان عبدالرحیم زئی ، قدیر خان عبدالرحیم زئی ، محمد ظریف خان ظریفی ، حاجی حسین گل خان زازی ، محمد امین وکمان ۔ فدا محمد فدائی تے وچ روشن بندے نيں۔ اجلاس وچ غلام محمد خان فرہاد نوں پارٹی دا صدر ، استاد خادم نوں پہلا سیکرٹری جنرل ، فدا محمد فدائی نوں دوسرا سیکرٹری جنرل منتخب کيتا گیا ، تے طویل بحث و مباحثے دے بعد پارٹی دا ناں منتخب کيتا گیا۔ فدائی نے قوم دے ناں اُتے اصرار کيتا۔ استاد خادم نے افغان قوم دے ناں اُتے اپنے دلائل پیش کیتے۔ طویل بحث و مباحثے دے بعد ، استاد خادم دی تجویز نوں تمام شرکاء دی اکثریت نے قبول کرلیا تے پارٹی دا ناں تبدیل کرکے افغان قوم رکھ دتا گیا۔ ایہ فیصلہ کيتا گیا کہ فدائی صاحب نوں پارٹی دے سربراہ دی حیثیت توں فرہاد دے ناں اُتے اک اخبار شائع کرنے دا لائسنس دتا جائے تے اشاعت دا سلسلہ شروع کيتا جائے۔ تے جدوں اخبار نکلیا تاں لکھیا سی کہ پارٹی دے بانی غلام محمد فرہاد نيں۔
سنٹرل کمیٹی دے تمام ممبران ، جو تنظیم دی کانگریس دے ممبر سن ، فرہاد صاحب تے فدائی دے اس عمل توں مشتعل ہوگئے تے مطالبہ کيتا کہ فرہاد صاحب پارٹی دے بانی نئيں بلکہ چیئرمین نيں تے اس نکتے نوں اخبار توں ہٹایا جانا چاہیدا۔ پارٹی دے مرکزی بانی استاد خادم نيں ، لیکن استاد نے اس اُتے اصرار نئيں کيتا تے اپنے دوستاں نوں راضی کيتا کہ ایہ کم ہن ہوچکيا اے تے ہن وی جاری رکھے گا۔
استاد خادم نے باقاعدگی توں پارٹی دے اشاعت آرگنائزیشن (افغان نیشن) دے لئی سائنسی تے سیاسی مضامین لکھے تے پارٹی ہر گزردے دن دے نال قوم وچ مضبوط تے مستحکم ہُندتی گئی۔ اعتماد دے ووٹ دے لئی جدوں محمد نور احمد اعتمادی نوں وزیر اعظم دے طور اُتے پارلیمنٹ وچ متعارف کرایا گیا تاں پارٹی دی مرکزی کمیٹی نے ووٹ نہ ڈالنے دا فیصلہ کيتا تے فرحاد نوں پارٹی دی طرف توں اک تحریری بیان دتا گیا جس وچ کہیا گیا سی کہ پارٹی دے حق وچ اے۔ جداں کہ پڑھیا گیا اے۔ فرہاد اس وقت کابل دے 7 ويں ڈسٹرکٹ توں منتخب پارلیمنٹ سی۔ بدقسمتی توں ، پارٹی دے فیصلے دے برخلاف فرہاد صاحب نے ایٹمادی دے خلاف ووٹ دتا۔ اس دے نال ہی پارٹی وچ صورتحال بگڑ گئی تے مرکزی کمیٹی نے فرہاد اُتے اعتراض کيتا۔
اک دن بعد ، کابل دی دہ بوری وچ فرہاد دے گھر اُتے سنٹرل کمیٹی دا اجلاس ہويا ، جس وچ سید مہدی آغا نے فرہاد توں پارٹی صدر دے عہدے توں استعفی دینے نوں کہیا۔ مرکزی کمیٹی دے ممبراں دی اکثریت نے اس درخواست نوں منظور کرلیا ، لیکن فرہاد نے کہیا کہ اوہ استعفیٰ نئيں دین گے۔ تاں ایہ سی کہ مرکزی کمیٹی دے تمام ممبران فرہاد صاحب توں وکھ ہوگئے تے صرف فدائی صاحب ہی انہاں دے نال رہے۔ اس دے بعد پارٹی نوں مکمل شکست تے کمزوری دا سامنا کرنا پيا تے پہلا پھوٹ پيا تے اس دے بعد ہور پنج ٹکڑے ہوئے۔
استاد خادم سیاست دے میدان وچ اک مشہور جدت پسند تے اک قوم پرست سن جو افغان عوام دے مفاد دے لئی ملک وچ سیاست تے جمہوریت دے متلاشی سن تے اکثریت دے مفاد وچ انفرادی مفادات نوں دیکھدے سن ۔ محمد موسی شفیق دی صدارت دے دوران ، اوہ افغانستان دے آئین وچ ترمیم دے لئی کمیشن دے رکن سن ۔ بوہت سارے شائقین ايسے عنوان توں اس دا حوالہ دیندے نيں۔
استاد علامہ خادم افغانستان ، چین تے سوویت - افغان دوستی کيتی بلندیاں دے وی رکن سن ۔ استاداں نے یونیورسٹی وچ بوہت سارے نوجواناں نوں پشتو وی پڑھایا ، جس وچ بوہت سارے طلباء نيں۔ استاد خادم دی زندگی دے تمام پہلوآں وچ انہاں دا سیاسی پہلو بہت بھاری تے مضبوط اے تے اس دے لئی خصوصی گہرائی توں مطالعہ دی ضرورت اے۔
تعلیم
سودھوانہاں نے ابتدائی تعلیم گھر وچ ہی اپنے والدین توں حاصل کيتی۔ خادم صاحب نے علوم اسلامیہ اُتے بہت ساری کتاباں پڑھیاں انہاں نے صرف گرائمر ، منطق ، حکمت ، فقہ ، حدیث ، تفسیر تے ہور روايتی علوم دا مطالعہ کيتا۔ انہاں نے دینی علم دے حصول دے لئی 15 سال توں ملک دے اندر تے باہر دا سفر کيتا اے۔
نوکریاں
سودھوقائم الدین خادم نوں مختلف سرکاری عہدےآں اُتے مقرر کيتا گیا اے تے اوہ ملک دے مختلف صوبےآں وچ خدمات انجام دے چکے نيں۔ انہاں نے ۱۳۰۴ ء ایلیمنٹری اسکول وچ بطور استاد دی خدمات دتیاں اس دے فورا بعد ہی ، اوہ ہندوستان گیا ، جلال آباد دے اک اسکول وچ استاد دی حیثیت توں ملازمت دے لئی سفر توں واپس آیا۔
۱۳۱۲ وچ اوہ صوبہ قندھار چلا گیا تے قندھار پشتو لٹریری ایسوسی ایشن دا رکن بن گیا۔ جدوں ۱۳۱۴ وچ سرکاری عہدیداراں دے کہنے اُتے پشتو لٹریری ایسوسی ایشن نوں قندھار توں کابل منتقل کيتا گیا سی ، تے قیام الدین خادم ايسے انجمن دے نال کابل منتقل ہوگیا سی۔
میڈیا وچ
سودھوجب۱۳۱۵ سال دے دوران ، پشتو لٹریری ایسوسی ایشن دا ناں سرکاری طور اُتے پشتو سوسائٹی وچ تبدیل کر دتا گیا تے ايسے سوسائٹی نے کابل منتقل کردتا۔ ۱۳۱۸ وچ ، جناب خادم نوں تالیف تے ترجمہ محکمہ دا ڈائریکٹر مقرر کيتا گیا۔۱۳۲۰ دے دوران ، انہاں نے پشتو سوسائٹی دے ڈپٹی ڈائریکٹر جنرل دی حیثیت توں خدمات انجام دتیاں۔ ۱۳۲۱ سال اوہ اتحاد مشرقی جریدہ دے ایڈیٹر بنے۔ اس دے بعد ۱۳۲۴ دے دوران ، انھاں انسائیکلوپیڈیا دے ترجمے دی ذمہ داری سونپی گئی۔ ۱۳۲۵ دے دوران ، اوہ کوآپریٹو ڈپو دے آڈٹ دے ڈائریکٹر بن گئے ، جس دے بعد اوہ صوبہ ہرات واپس آئے۔ ۱۳۲۹ وچ اک بار ، قائم الدین خادم نوں میڈیا وچ نوکری دتی گئی ، تے اس بار انہاں نے قندھار وچ ٹولو افغان دے ڈائریکٹر دی حیثیت توں کم کيتا ۔وہ ڈیڑھ سال قندھار وچ سن ۔۱۳۳۰ دے دوران ، اوہ کابل میگزین دے ایڈیٹر بنے ، لیکن انہاں نے ایتھے وی مختصر وقت دے لئی کم کيتا۔ ۱۳۳۱ دے آخر وچ ، اوہ سروبی پاور پلانٹ کوآپریٹو دا جنرل منیجر بنیا۔ ۱۳۳۲ وچ ایئر کورگ اصلاحی اخباراں نوں میڈیا دے طور اُتے کم کردا اے جو ٹاسک مینجمنٹ توں پہلے تے بعد وچ کم کردا اے ، انگریزی بولی دے کورسز دے منیجر دے چند سال تے ايسے وقت نیوز رپورٹس دے ایڈیٹر وی ڈرائیور دے ذمہ دار سن ۔
اشاعت شدہ کم
سودھواستاد خادم مرحوم نے شاعری تے نثر دی ۱۴ بہت ساریاں دلچسپ کتاباں لکھياں نيں تے نو خصوصی تصنیفات شائع کيتیاں ، جنہاں وچوں کچھ مندرجہ ذیل نيں۔
سانچہ:Col-1-of-3- د کوچنيانو اخلاقي پالنه - ژباړه
- روهي گلونه
- د مرغلرو اميل
- نوی ژوندون
- مکارم اخلاق
- پښتونولي
- بايزيد روښان
- خيالي دنيا
- د شريف سرگذشت - ژباړه
- نبوغ او عبقريت (فلسفي اثر)
- نوې رڼا
- د پښتو نني ليکوال
- د پښتنو د تاريخ يوه سرپاڼه
- د خوشحال او د رحمان موازنه
- څاروان
- د څلورم ټولگي لپاره د پښتو قرأت
- پښتو کلي (په ۶ ټوکو کې)
- معلم پښتو
- پښتانه شاعر (لومړی ټوک)
- پارتيان څوک ؤ
- په تذکرة الاوليا تبصره
- کوشانيان څوک ؤ
- د بابا نصيحت
- د پښتو پټۍ
- د پښتو نثر تاريخي تصورات
- لوی سهاک
- ادبي قصې
- لوی اصحابان (اصحاب کرام)
- نشنليزم او انټرنشنليزم
- افغاني حکومت
- د پښتو نثر
- معياري پښتو
- بلکا
- د پښتو څټه او څانکې
- نصوص الحکم
- د مور مينه
- لرغوني پښتانه قومونه
- ټولنپال افغان مونوفېسټ (د مولانا قيام الدين خادم سياسي افکار) [۲]
- بچےآں دی اخلاقی نگہداشت - ترجمہ
- روحانی پھُل
- موتیاں دا ایمل
- نويں زندگی
- اچھے اخلاق
- پښتونولی
- بایزید روشن
- غیر حقیقی دنیا
- تریخ شریف - ترجمہ
- گنوندی تے باصلاحیت (فلسفیانہ کم)
- نويں روشنی
- اج دا پشتو مصنف
- پشتون تریخ دا اک سرورق
- خوشی تے رحمت دا موازنہ
- چوکیدار
- چوتھی جماعت دے لئی پشتو تلاوت
- پشتو پنڈ (5 جلداں وچ )
- پشتو دے استاد
- پشتون شاعر (جلد اول)
- جماعتاں کون سن؟
- تزکیرا الاولیہ اُتے تبصرہ
- کوشن کون سن ؟
- بابا دا مشورہ
- پشتو پٹی
- پشتو نثر دے تاریخی تصورات
- زبردست سہک
- ادبی کہانیاں
- عظیم صحابہ (صحابہ کرام)
- نیشنلزم تے انٹرنیشنل ازم
- افغان حکومت
- پشتو نثر
- معیاری پشتو
- بلکہ
- پشتو دیاں شاخاں تے شاخاں
- نصوص الحکم
- مادر پدر محبت
- قدیم پشتون قبیلے
- سوشلسٹ افغان مونوفیسٹ (مولانا قیام الدین خادم دے سیاسی افکار) [۳]
غیر مطبوعہ کم
سودھوحالے تک انہاں دی بہت ساریاں دوسری تصنیف شائع نئيں ہوئی نيں۔ اشاعت شدہ کتاباں دی لسٹ کچھ اس طرح اے تے سانوں امید اے کہ اک دن انہاں دی اشاعت دی خبراں سناں گے۔
سانچہ:Col-1-of-3- د پښتونخوا قصې
- مکالمات
- غرضه حُب خير
- سورگل
- کانفرانسونه
- کره پښتو
- پښتو زده کړه
- د پښتو شاعري
- پښتو په غربي ليکدود کې
- پښتني پور
- شلمه پېړۍ او پښتانه
- د پښتنو قومولي
- غوره سندرې
- د پښتنو مشاعرې
- لرغوني افغانان
- آينده پښتنو ته
- د تنقيد حق
- ساتلې خزانه
- ريگويدي سرودونه (يا سرود های ريگويدي)
- د پښتونولۍ ادب
- کہانیاں پختون خوا
- گفتگو
- محبت دا مقصد چنگا اے
- سورگل
- کانفرنساں
- کرہ پښتو
- پشتو سیکھاں
- پشتو شاعری
- مغربی رسم الخط وچ پشتو
- پشتنی پور
- ویہويں صدی تے پشتون
- پشتوناں دا قبائلی
- بہترین گانے
- پشتوناں دی شاعری
- قدیم افغان
- آئندہ پشتوناں کو
- تنقید کرنے دا حق
- محفوظ خزانہ
- رگویدک حمد (یا رگویدک حمد)
- پشتونولی ادب
خصوصی صلاحیت
سودھومرحوم خادم اردو ، انگریزی تے عربی وچ روانی رکھدے سن ۔ان زباناں دی مدد توں اوہ اک جستجو تے جستجو کرنے والے شخص بن گئے تے بوہت سارے راز سیکھے ، شاید انہاں دی کامیابی دا اک راز۔ اک نے وی ایہی کہیا۔
سیاسی زندگی
سودھوملک دے سیاسی میدان وچ قائم الدین خادم نے وی فعال کردار ادا کيتا۔ اوہ بیدار نوجوان تحریک دے بانیاں وچوں اک سن ۔ ۱۳۲۷ نوں بیدار نوجواناں دی خریداری دے لئی کمیشن دی ہدایت اُتے ، قندھار ، ننگرہار تے کابل نال تعلق رکھنے والے متعدد ادبی تے صوفیانہ دوست ، جداں عبد الرؤف بینوا ، فیض محمد انگار ، نور محمد ترهکی ، قیوم الدین خادم ، صدیق۔ اللہ رشین ، گل پاچا الفت ، نائک محمد پکتانی ، محمد ارسلان سلیمی ، عبد القدوس پارہیز ، ابو الحسن ہزارہ ، پائینڈا محمد روحیلی ، محمد ولی زلمی ، عطا محمد شیرزئی ، محمد طاہر طیب تے کچھ ہور ادیب تے دانشور۔ عبدالرؤف بینوا تے نور محمد ترہ کئی سمیت مختلف صوبےآں دے نمائندےآں دے وفد نے دارالامان دے افشار وچ عبدالمجید زوبولی دی نويں عمارت دے اک ہال وچ شام 2 بجے یوتھ پارٹی تشکیل دینے دا منصوبہ پیش کيتا۔ تیسرا قیام الدین دا خادم سی تے تیسرا صدیق اللہ رشتین سی۔ پہلا ترقی پسند تے جدید سی ، دوسرا قومی تے ست لہجہ سی ، تیسرا مذہبی تے ثقافتی سی۔ کافی بحث و مباحثے دے بعد ، انہاں سبھی چیزاں اُتے اتفاق رائے ہويا ، جس وچ ڈیزائن دے کلیدی عناصر شامل نيں : اسلام تے آئینی بادشاہت تے بادشاہت دا احترام ، حکومت کیتی تن شاخاں جداں ایگزیکٹو ، مقننہ ، عدلیہ ، انہاں دے حقوق تے اختیارات دے عزم دے درمیان اختیارات دی علیحدگی تے آزاد انتخاگل کيتی بنیاد اُتے لویا جرگہ دا اجلاس طلب کيتا گیا۔ آئین وچ ترامیم تے تبدیلیاں ، آئین دا نفاذ ، علم دی بازی تے نشوونما ، آزادی صحافت ، آزادی فکر تے اظہار رائے ، ہر طرح دے نسلی ، لسانی تے علاقائی تعصب دی روک سیم ، قانون دے ذریعہ افراد دے فطری تے معاشرتی حقوق نوں برقرار رکھنا ، ظلم ، رشوت ، خلوص تجارت (اسمگلنگ) تے ناانصافی دے خلاف جنگ لڑنا ، معاشرتی زندگی وچ زیادتیاں تے انحراف توں بچنے دے لئی ، ملک وچ ہر مقصد دے لئی ٹکنالوجی تے صنعت نوں فروغ دینا۔ کم تے تعلیم ، مزدوراں تے کساناں دے حقوق ، معاشی تے زرعی اصلاحات ، بھرم تے بکواس دا مقابلہ کرنے ، قومی بولی پشتو تے پشتونستان دی قومی خودمختاری نوں برقرار رکھنے ، انسانی حقوق دے عالمی اعلامیے تے بین الاقوامی امن دی بنیاد فراہم کرنا۔ تے پتلا چاہندا سی تے عملی طور اُتے لاگو نئيں ہُندا سی۔ مذکورہ کتاب وچ ، جناب بچارکی نے لکھیا اے کہ دونے نوجواناں دا پہلا جملہ ۱۳۲۷ نوں تے دوسرا ۱۳۲۸ شمسی سال وچ منظور ہويا سی۔ محترم قاری ، محمد عالم بچارکی دی کتاب "بیدار یوتھ اک سیاسی تحریک افغانستان اے " خادم صاحب دی سیاسی سرگرمیاں تے پشتو ادب دے چھ ستارےآں دے بارے وچ معلومات فراہم کرسکدی اے۔ مرحوم بندہ ہمیشہ سچ دسنیا پسند کردا سی ، ہمیشہ ہر گل کھلے دل توں کہندا سی۔ خادم صاحب نے بہت ساری ادبی تے سائنسی کانفرنساں وچ شرکت کيتی اے ، تے بعض اوقات سرکاری ادارےآں دے تحریراں تے تحائف توں وی نوازیا گیا اے۔ خادم مرحوم فلسفیانہ فکر تے علمی شخصیت دے مالک سن ۔وہ واقعتا اپنے لوکاں نال پیتار کردے سن تے وڈی خوشی توں انہاں دی خدمت کردے سن ۔ انہاں نے مشکلات ، صبر تے استقامت دی راہ وچ انہاں دی رہنمائی کيتی۔ استاد خادم ہمعصر حاضر دے ادب دے انہاں پنج ستارےآں وچوں اک نيں جنہاں نے پشتو ادب تے سبھیاچار نوں رونق بخشی اے ، تے انہاں نے اک باشعور نوجوان دے احساس دے نال پشتو ادب دی خدمت کيتی اے جو اج دے نوجواناں وچ قابل احترام نيں۔
قید تے موت
سودھوجب 1357 وچ ۔ سال دے دوران ، پیپلز پارٹی تے پرچم پارٹی دے ذریعہ افغانستان وچ بغاوت دا آغاز ہويا ، تے افغانستان وچ اک کمیونسٹ حکومت برسر اقتدار آئی۔ ايسے سال ، قائم الدین خادم نوں کمیونسٹ حکومت نے قید کيتا سی تے اسنوں اک ایسی جیل وچ بہت زیادہ تشدد تے بد سلوکی دے بعد رہیا کيتا گیا سی جتھے تشدد دے سبب اس دے بازو تے پیر مفلوج ہوگئے سن ۔ ایہ عظیم افغان مفکر ، صحافی ، مصنف ، فلسفی ، سماجی ماہر ، سیاست دان تے معاشرتی شخصیت 1358 وچ پیدا ہويا۔ ايسے سالہ عید الاضحی دے 5 ويں دن ، 7 ستمبر بروز پیر ، علی آباد اسپتال وچ ، 74 سال دی عمر وچ انتقال ہوگیا۔ ايسے سال 7 ستمبر نوں انہاں نوں کاما ضلع دے زرسوئی پنڈ وچ آبائی قبرستان وچ سپرد خاک کردتا گیا۔
خادم چې په اخلاص شي څوک د مُلک او د ملت | وطن يې پس له مرگه په مدفن فخر کوي |
دوسرےآں دے خیالات
سودھو"قیام الدین خادم نوں ایہ حق حاصل اے کہ اوہ افغان ادیباں تے ادیباں دے پہلے گروہ وچ کھڑے ہوئے کے موجودہ ادیباں تے شاعراں وچ رہنمائی کرن۔"
جب ادبیات اُتے گفتگو کردے نيں تاں ، حبیبی ، الفت ، بینوا ، خادم ، رشتین تے رشاد دے ناں پہلی بار ذہن وچ آندے نيں ، کیوں کہ اوہ معیاری پشتو بولی ، ہجے تے ادبی اسلوب دے بہت وڈے معاون نيں۔ کيتا اے تے بوہت سارے طالب علماں نوں تربیت دتی اے۔ . | ||
- پشتو ادب دی تریخ۔ محمد صدیق راوہی دا تحریر |
کورگ موجودہ مصنفاں نے اپنی سوانح عمری شائع دی اے ، جو خط دے تحت میری زندگی دے ناقدین کے عنوان توں لکھی گئی اے:'"خادم صاحب نوں پشتو تے پشتونولی تے ملک دی ترقی دا بہت شوق سی۔ انہاں دے اچھے جذبات تے اچھے لہجے سن ۔"
"زندگی وچ کوئی وی تنقید توں آزاد نئيں اے۔ تنقید جو لوک مایا توں کردے نيں اوہ نيں:
- کہندے نيں کہ اوہ اک ناقابل قبول آدمی اے۔ میرے والدین ہر وقت مجھ اُتے تنقید کردے سن ، لیکن میرا جواب ایہ سی کہ جے ميں قبول کردا تاں جوس دوسرے لوکاں دی طرح ہُندا۔ جدوں ميں گم ہوجاندا تاں وچ ہمیشہ اپنی ماں دے نال لڑدا رہندا۔وہ کہندی: لوک ایہ کردے نيں تے اوہ کردے نيں۔ميں نے کہیا: (لوک مینوں یاد نئيں کردے ، لوک سب کچھ کردے نيں!
- بہت زیادہ بحث کرنے تے نہ سمجھنے والا کہندا اے۔ . . وچ فیصلہ نئيں کرسکدا کہ ایہ لوکاں دی غلطی اے یا میری غلطی۔ استاداں وی میرے سوالات دے جوابات وچ آرین ہون گے ، مینوں خود ہی یقین اے کہ مینوں ایہ بحث پسند اے ، لیکن بنیادی تے اصولی انداز وچ ۔ قطعی بحث ننيں۔ . .
- اوہ کہندے نيں کہ اس دا سر ہوشیار اے لیکن میرے دوست کہندے نيں کہ انہاں وچ ادبی ہمت اے۔ میری غیر موجودگی وچ ، لوکاں نے مینوں دسیا کہ وچ اک لوہار ہاں ، لیکن وچ اپنی آزادی دا قائل ہاں ، تے اس دی وجہ ایہ اے کہ مجھ اُتے ایہ قدرتی بجھ نئيں اے۔
- ہاں ، اس اک ہی گناہ وچ مینوں یقین اے کہ مینوں اسنوں حقیقی محبت کہنا چاہیدا۔
لوک دوسرے تحفظات نوں وی مدنظر رکھدے نيں ، لیکن وچ واقعی وچ اپنے دونے پیراں اُتے کھڑا نئيں ہوسکدا۔ ميں نے اس عادت نوں "دی شاعر دا پیشہ" نامی اک نظم وچ بیان کيتا اے۔ ماں ایہ ساری گلاں سندا ہاں لیکن وچ اپنے آپ توں کہندا ہاں: بہت زیادہ منہ بہت زیادہ گلاں کردے نيں۔
روحی صاحب دا مذکورہ بالا مضمون وی خادم صاحب دی نثر دا نمونہ ہوسکدا اے۔ اس دے نثر وچ ، اوہ فصاحت پسند اے تے ، کچھ ادیباں دی طرح ، حق دی خاطر نئيں بولدا ، بلکہ اپنے معنی دا براہ راست اظہار کردا اے۔
حوالے
سودھو- ↑ 'اوسني ليکوال' - د عبدالروف بېنوا اثر - لومړی ټوک، د چاپکال ۱۳۴۰ - ۲۹۲ مخ.
- ↑ «Archive copy». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۳-۰۲-۱۹. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۹-۳۰.
- ↑ «Archive copy». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۳-۰۲-۱۹. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۹-۳۰.
باہرلے جوڑ
سودھو- وکی نظماں وچ قیام الدین خادم دے اشعار
- بی بی سی پشتو ویب سائٹ - قیام الدین خادم دی 29 ويں برسی منائی گئی