عمران خان ندوی ازہری
عمران خان ندوی ازہری | |
---|---|
تاریخ پیدائش | 13 اگست 1913
|
تاریخ وفات | 18 اکتوبر 1986 (73 سال)
|
شہریت | بھارت |
عملی زندگی | |
پیشہ | عالم |
ترمیم |
عمران خان ندوی ازہری (۱۳۳۱-۱۴۰۷ھ / ۱۹۱۳-۱۹۸۶ء) ہندوستان دے مشہور مدرسہ دار العلوم ندوۃ العلماء دے ممتاز فاضل تے اس دے سابق مہتمم سن ۔ استوں علاوہ اوہ مدرسہ تاج المسیتاں دے بانی تے ناظم وی سن ۔
خاندانی پس منظر
سودھومولانا عمران خان ندوی ازہری دے آبا و اجداد، نادر شاہ دے حملۂ ہندوستان ۱۷۳۹ء دے نال افغانستان توں بھارت آئے تے دہلی وچ آباد ہوئے۔ فیر نواب "سکندر جتھے بیگم" (۱۸۴۴ء - ۱۸۶۰ء) دے دور وچ ریاست بھوپال دا قصد کيتا تے اوتھے سکونت اختیار کر لئی۔[۱] انہاں دا خاندان بادشاہاں تے نواباں دے ایتھے وڈا محترم تے علمی خاندان تصور کيتا جاندا سی، خاندان دے بوہت سارے افراد اپنے اپنے زمانے وچ شاہی معلم، مفتی ریاست تے قاضی حکومت رہے نيں۔
ان دے دادا مفتی ابو الشمس عبد الہادی خان (۱۸۷۰ء - ۱۹۲۸ء) صاحب جید حافظ تے شرعی عالم سن، توں حیات ریاست بھوپال دے مفتی تے بعدہ قاضی رہے۔ علم تجوید وچ بہت ماہر سن، انہاں دے زمانے وچ ہندوستان دے مشہور قرا وچ شمار ہُندا سی۔
عمران خان ندوی دے والد حافظ محمد الیاس خان (۱۸۷۶ء - ۱۹۴۱ء) وی ریاست بھوپال دے اک محترم دینی شخصیت دے مالک سن، نواب سلطان جتھے بیگم (۱۹۰۱ء - ۱۹۲۶) دے عہد وچ مسیتاں، وظائف تے مناصب تن محکمےآں دے مہتمم سن، محکمۂ مسیتاں دا کم للہ فی اللہ کردے سن ۔ طبعاً بہت نفاست پسند سن، بچےآں دی تربیت ورہتل دا خاص ملکہ سی۔ لکھنؤ وچ علاج دے دوران ۲دسمبر ۱۹۴۱ء نوں ۶۵ سال دی عمر وچ انتقال ہويا تے اوتھے مدفون ہوئے۔[۲]
مڈھلا جیون
سودھومولانا عمران خان ندوی ازہری دی تاریخِ پیدائش ۱۳ اگست ۱۹۱۳ء مطابق ۱۳۳۱ھ اے۔ والد ماجد حافظ محمد الیاس خان سن تے والدہ محترمہ دا ناں فاطمہ بی بنت عبد العلیم سی۔ نوعمری ہی وچ اپنے والد محترم تے حافظ زماں خان دی نگرانی وچ قرآن مجید دا حفظ مکمل کے لیا سی۔ اس دے علاوہ گھر اُتے معمول دی مڈھلی سِکھیا حاصل کيتی، فارسی زبان مولوی محمد احمد خان توں سکھی، انھاں نے گلستان و بوستاں پڑھائی۔ فیر "جہانگیریہ اسکول" وچ داخل کيتے گئے، اوتھے توں فارغ ہو کے "الیگزینڈریا ہائی اسکول" پہنچے۔ اوتھے حالے نويں جماعت وچ سن کہ انہاں دے دادا "مفتی عبد الہادی خان" دی خواہش تے والد "حافظ محمد الیاس خان" دی مرضی اُتے انہاں دی دینی تعلیم دا سلسلہ شروع کيتا گیا تے اودوں دے عربی مدارس وچوں لکھنؤ دے دار العلوم ندوۃ العلماء دا انتخاب کيتا گیا۔[۳]
دینی تعلیم
سودھویکم جون ۱۹۲۶ء نوں دار العلوم ندوۃ العلماء دے درجہ اول وچ داخلہ ہويا، اپنی محنت و صلاحیت، رہتل و شائستگی تے حسن اخلاق دی وجہ توں طلبا و استاداں تے منتظمین وچ نیک ناں تے ہردلعزیز سن ۔
- استاداں
- مولانا حیدر حسن خان ٹونکی (محدثِ ندوہ، مہتمم)
- تقی الدین ہلالی (عراقی عالم و ادیب)
- عبد العلی حسنی ندوی (ناظمِ ندوہ)
- سید سلیمان ندوی (معتمد تعلیم)
- مسعود علی ندوی وغیرہم توں ندوے دے نصاب دے مطابق تعلیم مکمل دی تے ۱۹۳۳ء وچ فضیلت دی ڈگری حاصل کيتی۔ دوران تعلیم جنہاں طلبا دوستاں توں انہاں دا خاص تعلق رہیا انہاں وچ سب توں نمایاں ناں رئیس احمد جعفری دا اے۔ علمی مشغولیتاں دے علاوہ اوتھے دی انجمن الاصلاح دی نظامت، ہاکی ٹیم دی کپتانی تے رسالے و جریدے دی ترتیب وغیرہ دیاں سرگرمیاں شامل نيں۔[۴]
تدریس و اہتمام
سودھودار العلوم ندوۃ العلماء توں فضلیت توں فراغت دے بعد ۶ نومبر ۱۹۳۳ء نوں دار العلوم وچ بحیثیت استاذ تفسیر وحدیث دے تقرر ہويا، نال ہی نال انتظامی صلاحیت دی وجہ توں دفتر دا ضمنی اہتمام (انصرام وانتظام) وی انھاں دے سپرد کر دتا گیا۔[۵]
اسی دوران انھاں نے "جنرل عبید اللہ خان اسکالر شپ ٹرسٹ" وچ مقابلہ وچ شریک ہو کے جامعہ ازہر، مصر وچ دو سال تعلیم حاصل کرنے دا موقع حاصل کیتا، ۶ اکتوبر ۱۹۳۷ء نوں بھارت توں مصر دے لئی روانہ ہو گئے، اوتھے وی امتیازی نمبرات توں کامیابی حاصل کيتی، جس دی وجہ توں حج دی سعادت حاصل ہوئی تے مصری اخبارات وچ انہاں دی نمایاں کامیابی دی خبر شائع ہوئی۔ ہندوستان واپسی اُتے ہر جگہ انہاں دا زبردست استقبال کيتا گیا۔ اس دے بعد سابق دی طرح ادارہ اپنے مادر علمی دار العلوم ندوۃ العلماء توں منسلک ہو گئے، اودوں دے معتمد تعلیم سید سلیمان ندوی نے انھاں ستر روپیہ مشاہرہ اُتے "مدرس علوم القرآن والحدیث" تے "نائب مہتمم دار العلوم ندوہ" مقرر کيتا۔ یکم فروری ۱۹۴۱ء نوں انھاں قائم مقام مہتمم بنایا گیا، فیر ۲۶ جنوری ۱۹۴۲ء دے جلسہ انتظامیہ دے فیصلہ دے مطابق انھاں مہتمم مقرر کر دتا گیا۔[۶]
فیر کچھ ایداں دے ناموافق حالات تے رویاں دا شکار ہوئے کہ انھاں نے منصب اہتمام توں استعفیٰ دینے دا ارادہ کر ليا، لیکن سید سلیمان ندوی جو اودوں ریاست بھوپال وچ بطور قاضی مقیم سن انہاں دی کوششاں تے دوسرے حضرات دی مفاہمت تے مصالحت دے بعد "جزوی اہتمام" اُتے راضی ہو گئے۔[۷]
لیکن فیر جدوں حالات ناقابل برداشت ہو گئے تاں ۲۰ مئی ۱۹۵۷ نوں اس جزوی اہتمام توں مستعفی ہو گئے، تے ايسے طرح رخصت و اجازت چلدی رہی کہ ۱۹۶۰ء وچ مکمل طور اُتے استعفی دے کے ندوۃ العلماء توں رخصت ہو گئے۔[۸][۹]
اس دے اپنے وطن بھوپال وچ اقامت اختیار کر لئی، اوتھے تبلیغی جماعت دی سرگرمیاں توں منسلک ہو گئے، اس دی اجتماعات وڈے اہتمام دے نال کراندے سن ۔
۱۱ فروری ۱۹۵۸ء توں تاج المساجد، بھوپال دی طرف متوجہ ہوئے، مدھیہ پردیش حکومت توں منظوری دے بعد اس دی ادھوری تعمیرات نوں مکمل کرایا۔ اوتھے تعلیم و تدریس دے لئی دار العلوم وی قائم فرمایا، بعد وچ جس دا الحاق دار العلوم ندوۃ العلماء توں ہو گیا۔ اخیر عمر تک اوتھے رہے تے ۱۸ اکتوبر ۱۹۸۶ء مطابق ۱۳ صفر ۱۴۰۷ھ وچ انتقال ہويا۔[۱۰]
گھریلو زندگی
سودھوعمران خان ندوی ازہری دا نکاح ۲ جنوری ۱۹۲۸ء نوں انہاں دے چچا دی لڑکی"آمنہ بنت محمد ادریس خان" (۱۹۱۳ء - ۱۹۹۴ء) نال ہويا، ۱۴ دسمبر ۱۹۳۳ء نوں رخصتی ہوئی۔
اولاد:
- حبیب ریحان خان (۱۳ اگست ۱۹۳۶ء - ۸ اگست ۲۰۰۹ء)
- محمد رضوان خان (۳ اگست ۱۹۴۴ء - ۱۸ جون ۱۹۹۴ء)
- صالحہ سلطان (پیدائش: ۱۲ جنوری ۱۹۴۸ء)
- محمد صفوان خان (۷ اکتوبر ۱۹۴۷ء - ۲۹ اکتوبر ۲۰۱۵ء)
- محمد حسان خان (پیدائش: ۱۴ مارچ ۱۹۵۲ء)
کتاباں
سودھو- مشاہیر اہل علم دیاں محسن کتاباں
- ماثور دعاواں
- نماز، فضائل ومسائل (جیبی کتابچہ)
- اصلاحی مضامین (مضامین دا مجموعہ، مرتبہ؛ حبیب ریحان خان)
حوالے
سودھو- ↑ کتاب؛ تریخ قضاۃ ومفتیان بھوپال، مطبع؛ بھوپال بک ہاؤس، سنہ اشاعت؛ 1986ء، صفحہ؛ 92-93۔
- ↑ کتاب؛ مولانا عمران خان ندوی ازہری، نقوش و تاثرات، مؤلف؛ مسعود الرحمن خان ندوی ازہری، سنہ اشاعت 2016ء صفحہ؛ 11-16-17.
- ↑ مولانا عمران خان ندوی ازہری، نقوش و تاثرات، صفحہ؛ 21۔
- ↑ مولانا عمران خان ندوی ازہری، نقوش و تاثرات، صفحہ؛ 21۔
- ↑ کتاب؛پرانے چراغ، از: ابو الحسن علی ندوی، جلد 3، صفحہ 215۔
- ↑ مولانا عمران خان ندوی ازہری، نقوش و تاثرات، صفحہ؛ 21۔
- ↑ حیات عمران، 130/1۔
- ↑ مولانا عمران خان ندوی ازہری، نقوش و تاثرات، صفحہ؛ 23-24-25۔
- ↑ پرانے چراغ، 220/3۔
- ↑ مولانا عمران خان ندوی ازہری، نقوش و تاثرات، صفحہ؛ 27-28-29۔