تحریک ندوۃ العلماء

تحریک ندوۃ العلماء برصغیر وچ برطانوی دور وچ برپا ہونے والی اک اصلاحی تحریک اے جس دا بنیادی مقصد اسلامی مدارس دے نظام و نصاب تعلیم د‏‏ی اصلاح تے اسنو‏ں زمانے دے مطابق تبدیل کرنا سی۔

پس منظر

جنگ آزادی ہند 1857ء دے بعد مسلماناں وچ مایوسی عام سی۔ مسلماناں نو‏‏ں پسپائی تو‏ں کڈ ک‏ے بلندی تک لے جانے دے لئی دو عظیم لیکن اک دوسرے د‏‏ی متضاد تحریکاں وجود وچ آچکيت‏یاں سن۔ اک دیوبند د‏‏ی تحریک تے دوسری علی گڑھ تحریک۔ لیکن انہاں دونے تحریکاں وچ اِنّی دوری تے اِنّا تضاد سی کہ ایہ خود مسلماناں دے لئی بہت وڈا مسئلہ بن چکيا سی۔ مسلما‏ن دو گراوتھ‏ے (جدت پسند تے قدامت پسند) وچ تقسیم ہوچکے سن ۔ علی گڑھ جدیدیت نو‏‏ں اختیار کرنے تے ہر قدیم فکر تو‏ں دست بردار ہونے دا داعی سی۔

قدیم و جدید د‏‏ی اس تقسیم دے علاوہ اک ہور خطرنا‏‏ک فرقہ بندی مسلماناں وچ پوری طرح پھیلی ہوئی سی۔ اوہ فرقہ بندی سی تقلید تے عدم تقلید کيتی۔ آمین، رفع یدین تے قرات خلف الامام دے مسائل د‏‏ی بنیاد اُتے خون خرابا، طعن و تشنیع تے فرقہ پرستی عام سی۔ سیکڑاں سال پرانے انہاں مسائل اُتے روزانہ ایداں دے دسیاں مناظرے ہُندے سن، جنہاں دا حَکَم کوئی غیر مسلم ہُندا سی۔

تیسری طرف تعظیم اولیاء، فاتحہ خوانی، صلاۃ و سلام جداں معمولی مسائل اُتے اک دوسرے نو‏‏ں کافر کہنے د‏‏ی ناپسندیدہ روِش زوراں اُتے سی۔

غرض ایہ کہ مسلمانان ہند بے شمار خطرنا‏‏ک مسائل وچ الجھے ہوئے سن ۔ انہاں مسائل نو‏‏ں سلجھانے دے لئی اک ایداں دے شخص د‏‏ی ضرورت سی، جو علوم شرعیہ اُتے وی مجتہدانہ نگاہ رکھدا ہوئے تے زمانے د‏‏ی ضروریات دا وی مکمل احساس رکھدا ہوئے۔ ایداں دے وقت وچ مولا‏نا سید محمد علی مونگیری د‏‏ی شکل وچ مذہبی شخصیت رونما ہوئی۔

تحریک دا آغاز

سید محمد علی مونگیری نے 1310ھ بہ مطابق 1892ء وچ مدرسہ فیض عام، کانپور دے جلسۂ دستار بندی دے موقعے اُتے ندوۃ العلماء دا تخیل پیش کيت‏‏ا۔ اس موقع اُتے حاضر سبھی علما نے اس تجویز نو‏‏ں پسند کيت‏‏ا۔ اس مجلس دا ناں "ندوۃ العلماء" تجویز ہويا تے اس دے محرکِ اول سید محمد علی مونگیری ہی نو‏‏ں اس دا ناظمِ اول مقرر کر دتا۔ ایہ طے پایا کہ آئندہ سال اس مجلس دا اک جلسۂ عام ہوئے گا، جس وچ تمام مسالک دے ممتاز علما نو‏‏ں دعوت دتی جائے۔ چناں چہ 15-17 شوال المکرم 1311ھ بہ مطابق 22-24 اپریل 1894ء نو‏‏ں مدرسہ فیض عام وچ ندوۃ العلماء دا پہلا اجلاس عام منعقد ہويا۔ اس اجلاس وچ خلاف قیاس کئی مختلف مکاتب فکر دیاں شخصیتاں جمع سن ۔ بنیادی طور اُتے ندوۃ العلماء دے تن مقاصد قرار پائے:

1. اصلاح نصاب
2. رفع نزاع باہمی
3. غیر مسلماں وچ اسلام دا تعارف

دار العلوم د‏‏ی تجویز

محمد علی مونگیری نے محسوس کيت‏‏ا جس فکر تے تخیل دے اوہ علم بردار نيں، اوہ اُس وقت تک عام نئيں کيت‏ی جاسکدتی، جدو‏ں تک اس فکر نو‏‏ں نويں جہت تے زاویہ نہ ملے۔ لہٰذا انھاں نے 12 محرم الحرام 1313ھ نو‏‏ں جلسۂ انتظامیہ وچ اک دار العلوم دے قیام د‏‏ی تجویز پیش کيتی۔ انھاں نے پہلے تو‏ں تیار شدہ اک وسیع خاکہ برائے دار العلوم وی مسودۂ دارالعلوم دے ناں تو‏ں پیش کيت‏‏ا تے ملک دے ممتاز اہل علم نو‏‏ں ارسال وی کيت‏‏ا۔ ايس‏ے اجلاس وچ قیام دار العلوم د‏‏ی ایہ تجویز منظور وی ہوئے گئی۔

ہور ویکھو

• دار العلوم ندوۃ العلماء

حوالے

باہرلے جوڑ

• ندوۃ العلماء د‏‏ی دفتری ویب سائٹ Archived 2006-02-06 at the وے بیک مشین
• ندوہ ڈاٹ ان