شیخ رکن الدین ابو الفتح

شیخ رکن الدین عالم
مقبرہ شاہ رکن عالم
ہور نام	(شاہ) رکنِ عالم
ذاتی
پیدائش	9 رمضان المبارک 649ھ ملتان، (موجودہ پنجاب، پاکستان)
وفات	16 رجب 735ھ (86 سال) ملتان، (موجودہ پنجاب، پاکستان)
مذہب	اسلام
والدین	صدر الدین عارف (والد) بی بی راستی (والدہ)
دیگر نام	(شاہ) رکنِ عالم
سلسلہ	سہروردیہ
مرتبہ
مقام	ملتان، پنجاب
دور	تیرہویں/ چودہویں صدی
پیشرو	صدر الدین عارف
جانشین	شیخ عماد الدین اسماعیل ، جلال الدین جہانیاں جہاں گشت وغیرہ

ناں و نسب

تساں دا اسم گرامی رکن الدین ، لقب فضل اللہ تے کنیت ابو الفتح اے. تساں شیخ صدر الدین عارف دے وڈے صاحبزادے تے خلیفہ سن۔ تساں دے دادا بہاؤ الدین زکریا ملتانی سن۔ تساں دی والدہ ماجدہ دا ناں بی بی راستی اے جو فرغانا دے شاہ جمال الدین دی صاحبزادی تھاں،تے بہاؤ الدین زکریا توں غیر معمولی عقیدت رکھتی تھاں۔ حافظ قرآن مجید تھاں ، تلاوت قرآن مجید توں غیر معمولی شغف رکھتی تھاں روزانہ اک قرآن مجید ختم کردتی تھاں۔

سلسلہ نسب

تساں دا سلسلہ نسب ایہ اے رکن الدین عالم بن صدرالدین عارف بن بہاو الدین زکریا بن شیخ وجیہ الدین المقلب بہ شیخ محمد غوث بن سلطان ابا بکر بن سلطان جلال الدین بن سلطان علی قاضی بن سلطان حسین بن سلطان عبداللہ بن سلطان مطرفہ بن سلطان خذیمہ بن امیر ہازم بن امیر تاج الدین بن عبد الرحمن بن عبد الرحیم بن امیر مہار بن اسد بن ہاشم بن عبد مناف

بشارت

خزینتہ الاصفیاء وچ اے کہ اک دفعہ چاند رات نوں بی بی راستی سلام دے لئی اپنے خسر شیخ بہاو الدین زکریا دی خدمت وچ حاضر ہوئاں ، اس وقت شیخ رکن الدین عالم شکم مادر وچ سن۔ شیخ بہاو الدین انہاں دی تعظیم دے لئی کھڑے ہو گئے تے غیر معمولی تکریم توں پیش آئے۔ بی بی راستی خسر دا خلاف معمول طرز عمل دیکھ کر متعجب ہوئاں۔ شیخ نے انہاں دا استعجاب نوں محسوس کر دے فرمایا : بی بی ایہ تمہاری تعظیم نئيں اے بلکہ ایہ اس بچے دی تعظیم اے جو تواڈے پیٹ وچ اے تے جو ہمارے خاندان دا روشن چراغ ہو گا۔

ولادت

تساں دی ولادت باسعادت 9 رمضان المبارک 649ھ بروز جمعتہ المبارک نوں ہوئی۔ تساں دی ولادت دی خوشی وچ تساں دے دادا جان شیخ الاسلام بہاو الدین نے ملتان دے غرباء تے مساکین دے دامن زر و جواہر توں بھر دتے۔ عقیقہ دے موقع اُتے تساں دے سر دے بال تراشے گئے جو ہن تک تبرکات وچ محفوظ نیں ۔ اس توں اندازہ ہُندا اے کہ تساں دی ولادت خاندان غوثیہ دے لئی کتنی زیادہ اہمیت دی حامل سی۔ شیخ الاسلام بہاو الدین زکریا ملتانی نے مولود مسعود دا ناں رکن الدین رکھیا جو بعد وچ تساں شاہ رکن عالم دے ناں توں مشہور ہوئے۔ تساں دی والدہ ماجدہ بی بی راستی تہاناں دودھ پلانے توں پہلے وضو کر لیتی تھاں۔ والدہ حافظہ قرآن تھاں اسی لئی لوری دی بجائے قرآن پاک دی تلاوت کیتا کردتی تھاں۔ اگر اس دوران اذان دی آواز سنائی دیتی تو حضرت رکن الدین دودھ پینا چھڈ دیندے تے غور توں اذان سننے لگتے۔ رات نوں جدوں بی بی صاحبہ تہجد دے لئی بیدار ہوتاں تو تساں وی جاگ پڑتے۔ ام المریدین بی بی راستی نے گھر دی نوکرانیاں نوں حکم دے رکھیا سی کہ ننھے رکن الدین نوں سوائے اسم ذات دے تے کسے لفظ دی تلقین نہ کرو تے نہ کوئی دوسرا لفظ انہاں دی موجودگی وچ بولاں۔ اس احتیاط دا نتیجہ ایہ نکلا کہ جدوں شاہ عالم بولنے دے قابل ہوئے تو سب توں پہلے جو لفظ زبان مبارک توں نکلا اوہ اللہ عزوجل دا اسم گرامی سی۔

بچپن

اک دن جدوں شاہ رکن الدین دی عمر مبارک چار سال سی شیخ الاسلام بہاو الدین چار پائی اُتے بیٹھے سن تے دستار مبارک سر توں اتار کر چار پائی اُتے رکھ دی سی۔ حضرت صدر الدین عارف کول ای مودب بیٹھے سن کہ ننھے رکن الدین کھیلتے کھیلتے دستار مبارک دے قریب آئے تے اٹھا کر اپنے سر اُتے رکھ لی۔ والد ماجد نے ڈانٹا کہ ایہ بے ادبی اے مگر دادا حضور نے فرمایا کہ صدر الدین پگڑی پہننے توں اس نوں نہ روکو اوہ اس دا مستحق اے تے ایہ پگڑی وچ اس نوں عطا کردا ہوں۔ چنانچہ اوہ دستار مبارک محفوظ کر دتی گئی تے شاہ رکن الدین عالم اپنے والد بزرگوار دے بعد مسند خلافت اُتے متمکن ہوئے تو اوہ دستار مبارک تساں دے سر اُتے رکھی گئی۔

1. تساں دے خلیفہ اول سلطان التارکین حمید الدین حاکم سالہا سال توں مومبارک وچ اپنے پیرومرشد دے ظہور دا انتظار فرما رہے سن جو نہی قطب الاقطاب دے عالم وجود وچ آنے دا مژدہ سُنیا تو حاجیاں وانگاحرام باندھ کر ملتان ول روانہ ہوئے۔ جدوں اوہ مست باہ الست حضرت رکن الدین ابو الفتح دی زیارت توں جو حالے طفل شیر خوار سن مشرف ہوئے تو افزدنی جوش و شوق توں کہ شاید اس شیر پیشہ ولایت دی حد بلوغت تک عمر فرصت نہ دے حضرت غوث العالمین توں عرض دی حضور میناں حالے توں ای غلاماں وچ شرکت دا شرف بخشاں۔ حضرت غوث العالمین بہاو الدین زکریا ملتانی نے حمید الدین حاکم دا ہتھ پکڑ کر رکن الدین دے ہتھ وچ دے دتا۔ حمید الدین حاکم شکرانہ الہی بجا لیائے۔
2. اک مرتبہ رکن الدین جد بزرگوار دے حضور وچ پلنگ دے عین سامنے مولانا محمد موذن مسجد دے نال خوش طبعی فرما رہے سن کہ نماز دا وقت آ گیا۔ مولانا اٹھ کر جانے لگے تا کہ مسجد وچ جا کر اذان دتیاں لیکن شیخ رکن الدین نے انہاں دا دامن پکڑ لیا تے اپنی طرف کھچیا دو تن مرتبہ انہاں نے دامن چھڑانے دی کوشش دی لیکن ہر دفعہ قطب الاقطاب پکڑ لیتے۔ دفعتاً حضرت بہاو الدین زکریا دی نظر پڑھ گئی پچھیا مولانا کیتا بات اے؟ عرض کیتا حضور نماز دا وقت ہو چکا اے اذان دینے دے لئی اٹھدا آں مگر مخدوم زادہ دامن نئيں چھڈتے۔ حضرت شیخ الاسلام نے فرمایا کہ اوہ کس طرح چھڈے حالے تو عرش دے موذن نے وی اذان نئيں دی۔
3. جدوں غوث العالمین نماز ادا کرنے دے لئی مسجد وچ تشریف لے جاندے تو ایہ نونہال وی ہمراہ ہُندا۔ نماز شروع ہُندی تو تساں دروازے وچ کھیلتے رہتے۔ اک دن غوث العالمین نماز توں فارغ ہو کر دروازے دے قریب آئے تو دیکھیا کہ قطب الاقطاب نے دوزخی تے جنتی نمازیاں دے جوتاں دی الگ الگ قطاراں لگیا رکھی نیں ۔ عوام تو اس نکتہ نوں کیتا جاندے سن ، خواص نے البتہ اپنے ذہناں اُتے زور دینے دی کوشش دی لیکن پہلے اس دے کہ اوہ نتیجہ نکالتے بہاو الدین زکریا ملتانی نے جوتے غلط ملط کرا دتے تے باہر نکل کر پیار توں سمجھایا کہ بابا ایسا نہ کرو اللہ جل شانہ دے راز فاش کرنا ہمارے نزدیک گناہ اے۔
4. منقول اے کہ تساں دے خلیفہ اعظم سلطان حمید الدین حاکم مومبارک توں گاہے بگاہے اپنے شیخ طریقت نوں ملنے آیا کر دے سن۔ انہاں دے ملنے دا طریقہ عجیب ہُندا ، تساں ڈیوڑھی وچ بیٹھ جاندے تے دایہ رکن الدین نوں اٹھا لے آندی۔ حضرت مرشد نوں گود وچ لے کر پیار کرنے انہاں دے قدماں نوں سر آنکھاں توں لاندے تے خوبصورت پیڑھی وچ بیٹھا کر دونے دروازے بند کر دیندے تے کافی دیر تک تخلیہ رہتا فیر دروازے کھول دتے جاندے تے دایہ شیخ رکن الدین نوں واپس لے جاندی۔ اک مرتبہ دایہ نوں خدا معلوم کیتا سوجھی کہ اس نے دروازے توں جھانک کر اندر دیکھنے دی کوشش دی تے اوہ دیکھ کر حیران رہ گئی کہ ڈیوڑھی وچ رکن الدین تو تشریف نئيں رکھدے لیکن اک سفید ریش بزرگ بیٹھے سلطان حمید الدین توں مصروف گفتگو نیں ۔ دایہ گھبرا گئی تے بھج کر بی بی صاحبہ توں ایہ واقعہ عرض کیتا۔ انہاں نے قریب بلا کر کہیا نیک بخت تو اک قطب دی دیکھ بھال کر رہی اے ایہ راز دی بات اے کسے توں ذکر نہ کرنا۔ اتنے وچ دروازہ کھل گیا۔ ام المریدین بی بی راستی ڈیوڑھی تک تشریف لے گئاں۔ سلطان التارکین تو رخصت ہو چکے سن تے چار سال دا رکن الدین ہتھ وچ کھلونا لئی مسکراندا ہویا گھر نوں چلا آ رہیا سی۔ بی بی جی نے اگے ودھ کر کر نور نظر نوں اٹھا لیا تے پیار کرتاں اندر تشریف لے آئیاں۔
5. اک روز تساں دے والد ماجد دریا دے کنارے تشریف لے گئے۔ انہاں دے نال شیخ رکن الدین ابو الفتح سن۔ شیخ صدر الدین نے وضو کیتا تے نماز ادا دی۔ اتنے وچ اک ہرن دا غول ادھر توں لنگھیا، اس وچ ہرنی دا اک بچہ وی سی۔ حضرت شیخ رکن الدین جنہاں دی عمر اس وقت ست سال سی، اس بچے نوں پکڑنا چاہدے سن لیکن اوہ بچہ ہتھ نہ آیا۔ نماز توں فارغ ہو کر شیخ عارف نے اپنے بیٹے نوں قرآن شریف دا سبق دتا، انہاں نوں دس مرتبہ پڑھنے اُتے وی سبق یاد نئيں ہویا حالانکہ اوہ تن مرتبہ پڑھ دے یاد کر لیدے سن۔ تساں نے وجہ معلوم دی، جدوں تہاناں ہرن دے غول تے بچے دا اس طرف آنا معلوم ہویا تو تساں نے پچھیا کہ اوہ غول کس سمت گیا۔ بیٹے نے سمت دسی۔ تساں نے اس طرف کچھ پڑھ کر پھونکا تو غول واپس آگیا۔ رکن الدین نے دوڑ کر اس بچے نوں پکڑ لیا تے بوہت خوش ہوئے تے اسی خوشی وچ اک سیپارہ حفظ کر لیا۔ ہرنی نوں مع بچے دے خانقاہ لے آئے۔

تعلیم و تربیت

شیخ رکن الدین نے علوم ظاہری دی تعلیم اپنے والد محترم توں حاصل دی تے روحانی فیوض اپنے دادا حضور بہاو الدین زکریا توں حاصل کیتے۔ ایہ دونے بزرگ تساں توں بے حد محبت رکھدے سن تے شیخ رکن الدین وی انہاں دونے بزرگاں دا اس قدر ادب کر دے سن کہ کدی انہاں توں اکھ اٹھا کر بات نہ کر دے تے نہ انہاں دے سامنے بلند آواز توں بولتے ، تساں دے اس ادب نوں دیکھ کر حضرت شمس الدین تبریزی نے تہاناں عالم دا خطاب عطا کیتا جس دی وجہ توں تساں رکن عالم دے ناں توں مشہور ہوئے۔ انہاں دونے توں تساں نے ظاہری و باطنی کمال حاصل کیتے۔

بیعت و خلافت

شیخ رکن الدین عالم اپنے والد محترم صدر الدین عارف دے مرید و خلیفہ اعظم سن۔ تساں دے مرید تے خلیفہ حضرت جہانیاں جہاں گشت اپنے ملفوظات وچ فرماندے نیں کہ جدوں شیخ رکن الدین قدس سرہ دا کم کمال نوں پہنچا سی تو تہجد دے وقت توں دوپہر تک ریاضت و عبادت وچ مشغول رہتے ، 36 سال دی عمر وچ جدوں اپنے والد بزرگوار دی مسند اُتے جلوہ افروز ہوئے تو ہر گوشہ توں لوک خدمت وچ حاضر ہو کر فیض یاب ہوئے۔ جو وی سائل آندا حاجت روائی ضرور فرماندے ۔ مجلس وچ جس دے دل وچ کوئی بات آندی تو تہاناں اس دا کشف حاصل ہو جاندا تے اس دی دلجوئی فرماندے ۔

شجرہ طریقت

تساں دا سلسلہ طریقت ایہ اے۔

صدر الدین عارف، بہاؤ الدین زکریا ملتانی، ابو الفتوح شہاب الدین سہروردی، ضیاء الدین سہروردی، شیخ ابو عبد اللہ، شیخ اسود احمد نیوری، شیخ ممتاز علی دنیوری، خواجہ جنید بغدادی، خواجہ سری سقطی، خواجہ معروف کرخی، خواجہ داؤد طائی، خواجہ عجیب عجمی، خواجہ حسن بصری، حضرت علی بن ابی طالب کرم اللہ وجہہ، جناب رسول اللہ ﷺ

سلاطین توں تعلقات

شیخ رکن الدین دے عوام دے علاوہ بادشاہاں توں وی تعلقات سن تے امرا وی تساں دے معتقد تے غلام سن۔

علاؤ الدین خلجی

شیخ رکن الدین دے دور وچ سلطان علاؤ الدین خلجی دہلی دے تخت اُتے متمکن سن۔ شیخ رکن الدین اک مرتبہ ملتان توں دہلی تشریف لے گئے تو سلطان نے شاہان شان و شوکت توں تساں دا استقبال کیتا تے وڈے اعزاز و اکرام دے نال اپنے عمل وچ لے گیا ، بوہت سا روپیہ نذر کیتا۔ رخصت دے وقت مزید رقم پیش دی۔ شیخ نے رقم قبول تو فرما لی مگر ساری اوہی فقراء وچ تقسیم کر دی تے نال کچھ نہ لیائے۔

سلطان قطب الدین خلجی

علاؤ الدین خلجی دی وفات دے بعد اس دا بیٹا ہندوستان دے تخت و تاج دا ملک بنا تے قطب الدین خلجی دے ناں توں مشہور ہویا۔ قطب الدین خلجی دے تخت نشین ہُندے ای درباری خوشامدیاں نے اسنوں یوں گھیرے وچ لے لیا کہ اوہ سوچنے سمجھنے دی صلاحیت توں عاری ہو گیا۔ جو درباریاں نے کن وچ ڈالا اکھ بند کر دے اس دی حقیقت ایہ ایمان لے آیا۔ شاہی درباریاں نے دلی وچ خواجہ نظام الدین اولیاء دی شہرت و دبدبہ دیکھیا تو تساں اُتے لوٹنے لگے۔ اوہ خیال کر دے سن کہ اساں شاہی دربار توں وابستہ نیں لہذا عوام ہماری زیادہ عزت کرے گی تے اپنی مشکلات و مصائب ہمارے اگے آ کر بیان کرے گی تا کہ اساں اسنوں شہنشاہ ہند تک پہنچا سکاں جاں اپنے اختیارات توں کم لے کر انہاں دور کر دتیاں لیکن ایہ لوک تو بھولے توں وی ہمارے کول نئيں آندے تے خواجہ صاحب دے گرد گھیر ڈالے بیٹھے رہتے نیں تو انہاں نے بادشاہ نوں خواجہ دے خلاف بھڑکانہ شروع کر دتا۔ قطب الدین وی ہن خواجہ توں عناد رکھنے لگیا تے انہاں دا وجود اپنی تے اپنی سلطنت دی سالمیت دے لئی حد درجہ خطرناک سمجھنے لگیا چاہدا سی کہ کسے طرح خواجہ نظام الدین نوں زک پہنچا کر دلی توں نکلوا دے لیکن فیر انہاں دی درویشی و عظمت دے اگے بے بس ہو جاندا تے سوچتا کہاں ایہ میرے حق وچ ایسی بدعا نہ کر دتیاں کہ مجھ ای نوں دلی دی مسند چھڈنی پڑ جائے۔ چالاک تے مفسد درباریاں نے جدوں بادشاہ نوں اس کش مکش وچ دیکھیا تو اسنوں کہنے لگے اگر تساں ملتان توں شاہ رکن عالم نوں دہلی بلائاں تو اوہی مقاصد حاصل کر سکتے نیں جو تساں دے ذہن وچ نیں ۔ بادشاہ نے سوالیہ انداز وچ درباریاں ول دیکھ کر پچھیا اوہ کداں؟ انہاں مفسد درباریاں نے عیاری توں کہیا شاہ رکن عالم تے خواخہ نظام الدین اولیاء دی آپس وچ بوہت کم بنتی اے۔ اس طرح جدوں اک شہر وچ دونے یکجا ہو جائے گا تو دونے وچ رنجش بڑھے گی تے فیر اساں اسی رنجش توں بھرپور فائدہ اٹھا لیں گے۔ بادشاہ نوں ایہ تجویز وڈی بھائی۔ اس نے فوراً شاہ رکن عالم ول اک دعوت نامہ بھیجیا تے دلی آنے دے لئی اُتے زور اصرار کیتا۔ شیخ رکن عالم نوں چنگی طرح علم سی کہ اس وقت دعوت نامہ دے پس پردہ کیتا عوامل نیں ۔ تساں بادشاہ دی عیاری نوں وی سمجھدے سن لیکن دلی جانا وی ضروری خیال کیتا۔ چنانچہ تساں نے فوراً اپنے عقیدت منداں تے ارادت منداں نوں نال لیا تے دلی دا سفر شروع کر دتا۔ ادھر نظام الدین اولیاء نوں معلوم ہو چکا سی کہ بادشاہ تے اس دے خوشامد پسند کھڈاری کیتا کھیڈ کھیڈ رہے نیں تو انہاں نے اس دے توڑ دا ایہی حل نکالا کہ پہلے خود شاہ رکن عالم دے استقبال دے لئی جائاں اس لئی انہاں جداں ای اطلاع ملی اے کہ شاہ رکن عالم دہلی دے نزدیک پہنچ چکے نیں تو تساں وی اپنے ارادت منداں ، عقیدت منداں تے مریداں دے نال دلی شہر توں نکل کر ذرا اگے جا کر رکن عالم دے استقبال دے لئی کھڑے ہو گئے تے جداں ای شاہ رکن عالم دلی دے نزدیک پہنچے تساں دا انہاں نے پرجوش خیرمقدم کیتا۔ رات بھر دونے بزرگ اک خیمے وچ بیٹھے شرعی مسائل اُتے گفتگو کر دے رہے۔ صبح ہوئی تو نظام الدین اولیاء نے شاہ رکن عالم توں الودعی مصافحہ کیتا تے فیر اپنے عقیدت منداں دے نال دہلی واپس کوچ کر گئے۔ شاہ رکن عالم نے وی نظام الدین اولیاء دے جاندے ای دلی شہر ول کوچ کرنے دا حکم صادر کیتا۔ بادشاہ شہر دی فصیل دے کول شاہی افراد دے نال کھڑا تساں دے استقبال دے لئی تیار سی۔ چنانچہ جداں ای اسنوں شاہ رکن عالم دی آمد دی اطلاع ملی اوہ اگے ودھ کر تساں دے استقبال کرنے والاں وچ شامل ہو گیا تے تساں دے گھوڑے دی لگام تھام کر کچھ فاصلہ اگے بڑھنے دے بعد تہاناں گھوڑے توں اتار کر اک دوسری آرام دہ سواری اُتے بٹھایا گیا۔ فیر ایہ قافلہ شاہی محل ول روانہ ہویا۔ شاہی محل دے پھاٹک اُتے پہنچ کر بادشاہ نے جو پیچھے نظر دوڑائی تو اسنوں انساناں دے سراں دا اژدھم نظر آیا جو شاہ رکن عالم دے استقبال دی خاطر انہاں دے پیچھے چلا آیا سی۔ بادشاہ نے ایہ موقع مناسب گردانیا تے شیخ رکن نوں اوتھے ای ٹھہرا کر تساں توں عوام دے سامنے مخاطب ہویا حضرت تساں دا دلی شہر وچ سب توں پہلے کس نے استقبال کیتا۔ شیخ رکن الدین ملتانی وی دلی دے تاجدار دی بات خوب سمجھ رہے سن لہذا انہاں نے بلند آواز توں مجمع ول دیکھ کر کہیا کہ لوگو تواڈے اس شہر وچ مجھ ملتانی درویش دا سب توں پہلے سواگت اس نے کیتا جو تواڈے شہر دا سب توں زیادہ متقی تے پرہیز گار انسان اے جو خدا دا محبوب بندہ اے۔ بادشاہ جو اپنی دانست وچ تساں دا استقبال کرنے والاں وچ سب توں اگے سی ایہ سن کر پھولا نہ سمایا جا رہیا سی اس نے فیر وی ہور تصدیق دے لئی تساں توں کہیا کہ حضرت اوہ خوش نصیب کون سی اس دے ناں توں وی تو مطلع فرمائاں تا کہ دلی دے لوک جان لیں کہ انہاں دے شہر دا سب توں پرہیزگار تے عبادت گزار انسان کون اے۔ ایہ سن کر شاہ رکن عالم ملتانی نے مجمع عام ول مسکراندے ہوئے دیکھیا کر کہیا لوگو تواڈے شہر وچ داخل ہونے توں پہلے میرا جس شخص نے سب توں پہلے استقبال کیتا اوہ محبوب الہی خواجہ نظام الدین بدایونی سن تے تو لوک چنگی طرح توں جان لو کہ اوہ دلی دے سب توں چنگے بندے تے خدا دے نزدیک محبوب ترین بشر نیں ۔ شاہ رکن عالم دا معمول سی کہ جدوں کدی وی بادشاہ دے ہاں جاندے تو راستے وچ اپنی سواری ٹھہراندے جاندے تا کہ جو لوک بادشاہ دی خدمت وچ عرضیاں دینا چاہتے نیں اوہ انہاں دے حوالے کر دتیاں۔ بعض دی معروضات زبانی وی سنتے تے بادشاہ توں بیان کر دے۔ شاہی محل دے کول پہنچ کر دو دروازاں تک سوار ای چلے جاندے تے تیسرے دروازے اُتے سلطان وڈی عزت دے نال انہاں دربار وچ لے جاندا تے مودب دوزانو ہو کر بیٹھ جاندا فیر شیخ انہاں دے سامنے لوگاں دی درخواستاں پیش کر دے۔ بادشاہ ہر درخواست نوں غور توں پڑھتا تے سنتا تے اس دے اُتے اسی وقت حکم لکھ دیتا۔ واپسی اُتے شیخ انہاں تمام درخواستاں نوں نال لے جاندا تے راستے وچ درخواست دینے والاں نوں دیندے جاندے۔

سلطان غیاث الدین تغلق

سلطان غیاث الدین تغلق توں وی شیخ رکن الدین دے تعلقات خوشگوار رہے۔ اک مرتبہ جدوں بادشاہ بنگلہ دی مہم توں کامیاب و کامران ہو کر واپس آ رہیا سی تو شیخ رکن عالم خاصی دور تک اس دے استقبال دے لئی گئے سن۔ رات نوں سلطان دے نال جس جگہ کھانا کھا رہے سن اس جگہ دے متعلق کشف باطن توں شیخ نوں معلوم ہویا کہ اس دی کندھ اچانک گر جائے گی ، چنانچہ شیخ کھانا چھڈ کر باہر چلے آئے تے سلطان توں وی کہیا کہ باہر آ جائے مگر اس نے باہر آنے وچ دیر کر دی تے کندھ گر گئی جس دے نیچے آ کر سلطان دب کر ہلاک ہو گئے۔

سلطان محمد تغلق

غیاث الدین تغلق دی وفات دے بعد سلطان محمد تغلق سریر آرائے سلطنت ہویا اس توں وی حضرت رکن الدین دے تعلقات قائم سن۔ اک بار اس دے ایتھے آکر مہمان ہوئے تو اوہ زمانہ محبوب الہی دے مرض الموت دا سی۔

خواجہ نظام الدین اولیاء توں تعلقات

شاہ رکن عالم نوں نظام الدین اولیاء توں بوہت محبت سی تے خواجہ نظام الدین اولیاء وی تساں دی بوہت عزت کیتا کر دے سن چنانچہ فرماندے نیں وچ ملتان توں دہلی صرف خواجہ دی زیارت دے لئی گیا سی چنانچہ جدوں سلطان علاؤ الدین استقبال نوں آیا تو خواجہ نظام الدین وی تساں دی عزت افزائی دے لئی اوتھے تشریف لیائے سن۔ اگرچہ تساں سلطان دے ہاں مہمان ٹھہرے مگر زیادہ وقت خواجہ نظام الدین اولیاء دے نال بسر کیتا کر دے سن۔

• اک تے موقع اُتے جدوں تساں دہلی تشریف لیائے تو نماز جمعہ ادا کرنے دے لئی مسجد وچ تشریف لے گئے۔ خواجہ نظام الدین اولیاء اوتھے پہلے توں موجود سن۔ نماز ختم ہو گئی تو خواجہ نظام الدین اولیاء اپنی جگہ توں اٹھے تے شاہ رکن عالم دے کول آئے جدوں نماز توں فارغ ہوئے تو دونے بزرگاں نے وڈی گرم جوشی توں معانقہ کیتا۔ باتاں ہُندی رہاں ، فیر دونے بزرگ اپنے اپنے ڈولے وچ سوار ہو کر چلے گئے۔
• اک مرتبہ شاہ رکن عالم خواجہ صاحب توں ملاقات دے لئی انہاں دی خانقاہ وچ تشریف لے گئے۔ شیخ دے پیر وچ تکلیف سی اس لئی جدوں ڈولے توں باہر آنے لگے تو خواجہ نے انہاں باہر آنے توں روک دتا تے خود اپنے مریداں دے نال ڈولے دے کول ای بیٹھے رہے تے باتاں ہُندی رہاں۔ اس گفتگو دا حال بزم صوفیہ وچ اس طرح بیان اے۔ شیخ رکن الدین دے بھائی شیخ عماد الدین اسماعیل دے دل وچ بعض عملی نکات حل کرنے دا سوال پیدا ہویا تے دونے بزرگاں توں اجازت لے کر عرض کیتا کہ ہجرت نبوی صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم وچ کیتا مصلحت سی۔ حضرت شیخ رکن الدین نے فرمایا کہ جناب رسول مقبول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے بعض کمالات دی تکمیل مدینہ منورہ دی ہجرت ای اُتے موقوف و منحصر سی۔ اس لئی مکہ معظمہ توں مدینہ منورہ دی جانب جلوہ فرما ہوئے۔ حضرت محبوب الہی نے فرمایا کہ اس مسئلہ وچ میری سمجھ وچ ایہ بات آندی اے کہ اللہ عزوجل شانہ نے اپنے محبوب نوں مدینہ طیبہ اس لئی بھیجیا کہ اوہ اصحاب مدینہ جو اپنی بضاعتی دی وجہ توں مکہ معظمہ حاضر ہونے دی استعاطت نئيں رکھدے سن اوہ وی رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی ذات بابرکات توں مستفیض و مستفید ہو کر ظاہری و باطنی کمالات وچ مکمل ہو جائاں۔
• شیخ رکن الدین دے قیام دہلی دے زمانہ وچ بابا فرید الدین گنج شکر دے عرس دے دن آگئے چنانچہ پاکپتن وانگدہلی وچ وی عرس منایا گیا۔ عرس وچ شاہ رکن عالم تے خوجا نظام الدین اولیاء دونے شریک سن۔ مجلس سماع وچ خواجہ صاحب اُتے وجد طاری ہو گیا تے اضطراب دی حالت وچ کھڑا ہونے لگے لیکن شاہ رکن عالم نے انہاں پکڑ کر بٹھا دتا۔ تھوڑی دیر بعد خوجا صاحب اُتے اوہی کفیت طاری ہو گئی تے کھڑے ہو گئے۔ اس مرتبہ رکن الدین عالم نے انہاں نئيں بٹھایا بلکہ دوسرے بزرگاں وانگخود وی دست بستہ مودب کھڑے ہو گئے۔ جدوں محفل سماع ختم ہو گئی تو کسے نے شاہ رکن عالم توں دریافت کیتا کہ کیتا وجہ سی پہلی مرتبہ جدوں خواجہ صاحب اٹھنے لگے تو تساں نے انہاں بٹھا دتا لیکن دوسری بار تساں نے ایسا نئيں کیتا۔ شیخ نے فرمایا پہلی مرتبہ خواجہ صاحب دی رسائی عالم ملکوت تک ہوئی جتھے تک میرا وی گزر ممکن سی اس لئی میرا ہتھ اوتھے تک پہنچ گیا تے انہاں بٹھا دتا لیکن دوسری مرتبہ انہاں دی رسائی عالم جبروت وچ ہوئی تے اوتھے تک وچ نئيں پہنچ سکا اسی لئی خاموش رہیا۔
• اک تے موقع اُتے شیخ رکن الدین ملتان توں دہلی آئے تو خواجہ نظام الدین اولیاء توں وی ملنے گئے۔ عشرہ ذی الحجہ دا دن سی۔ جدوں ملاقات ہوئی تو شیخ نے خواجہ صاحب توں مخاطب ہو کر فرمایا کہ حج دا زمانہ اے وچ حج توں بہرہ ور تو نئيں ہو سکا مگر تساں دی زیارت توں میناں حج دا ثواب ضرور پہنچ سکتا اے۔ خواجہ نظام الدین اولیاء ایہ سن کر آبدیدہ ہو گئے تے شرمندگی دا اظہار کیتا۔

دلی وچ اگرچہ شاہ رکن عالم جدوں وی تشریف لاتے تو شاہی دربار دے مہمان دی حثیت وچ رکھدے تے انہاں محل وچ ای قیام دے لئی مجبور کیتا جاندا لیکن تساں اپنا زیادہ وقت نظام الدین اولیاء دی صحبت وچ گزارنا پسند فرماندے ۔ اکثر گھنٹاں دونے بزرگ سر جوڑے سیر حاصل گفتگو وچ محو پائے جاندے نیں تے لوک دونے بزرگان دین دی ایہ مثالی سنگت تے دوستی رشک توں دیکھتے جو اک دوسرے دے عہدے توں بے نیاز آپس وچ دو دوستاں وانگباتاں کر دے رہتے۔ اکثر یوں وی ہُندا کہ نظام الدین اولیاء تے شاہ رکن عالم دلی دی کسے مسجد وچ نماز دے لئی جاندے تے جدوں نظام الدین اولیاء نماز ختم کر پاتے تو اس جگہ آن کھڑے ہُندے جتھے شاہ رکن عالم عبادت الہی وچ مشغول ہُندے۔ انہاں عبادت وچ مصروف دیکھ کر خواجہ صاحب چپ چاپ خاموشی توں انہاں دے پیچھے بیٹھ جاندے تے انہاں دی نماز ختم کرنے تک اوتھے ای بیٹھے رہتے۔

• غیاث الدین تغلق دے بعد سلطان محمد تغلق سریر آرائے سلطنت ہویا اس توں وی شاہ رکن عالم دے تعلقات قائم سن تے اس دے ایتھے آ کر مہمان ہوئے ایہ زمانہ محبوب الہی دے مرض الموت دا سی۔ شاہ رکن عالم انہاں دی عیادت دے لئی تشریف لیائے تو خواجہ صاحب عالم تحیر وچ سن۔ مریدین پریشان ہوئے کہ اس عالم تحیر وچ دونے دی ملاقات کداں ہو گی لیکن محبوب الہی دا تحیر جاندا رہیا تے شاہ رکن عالم نوں دیکھ کر چارپائی توں نیچے اترنا چاہدے سن مگر غایت جوش دی وجہ توں نیچے نہ اتر سکے ، اس لئی شاہ رکن عالم نوں چارپائی اُتے بیٹھنے دا کہیا لیکن رکن عالم نے چارپائی اُتے بیٹھنا پسند نئيں فرمایا بلکہ اک کرسی لیائی گئی تو تساں اس اُتے بیٹھے۔ شاہ رکن عالم نے سلسلہ کلام شروع کر دے ہوئے فرمایا کہ تساں دی حیات کچھ دناں تے ہُندی کہ ناقص نوں تساں کمال تک پہنچا سکتے۔ محبوب الہی نے ایہ سُنیا تو انہاں دی آنکھاں اشکبار ہو گئاں تے فرمایا کہ وچ نے خواب وچ دیکھیا اے کہ حضرت رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم مجھ توں فرما رہے سن کہ نظام تو توں ملنے دا وڈا اشتیاق اے۔ شاہ رکن عالم نے ایہ سُنیا تو انہاں اُتے گریہ طاری ہو گیا۔ انہاں دے نال حاضرین وی رونے لگے۔ اس ملاقات دے بعد حضرت محبوب الہی نے رحلت فرمائی۔ انہاں دے جنازہ دی نماز حضرت شیخ رکن الدین نے پڑھائی تے اس سعادت پر تساں ہمیشہ فخر کر دے سن۔

وصال مبارک

حضرت محبوب الہی دی وفات دے دس سال بعد حضرت شیخ رکن الدین اپنے محبوب حقیقی توں جا ملے۔ وفات توں تن مہینے پہلے لوگاں توں ملنا جلنا تے بولنا بالکل ترک کر دتا۔ صرف نماز دے لئی حجرہ توں باہر آندے سن تے فیر واپس لوٹ جاندے۔ 735ھ رجب دی 16 تریخ بروز جمعرات نماز مغرب دے بعد اوابین پڑھ رہے سن کہ سجدہ دی حالت وچ جان جانہ آفرین دے سپرد کر دی۔ مرقد مبارک تساں دا ملتان وچ تساں دے جد امجد تے والد ماجد دے مزار قریب ای اے۔ تساں دی غذا بوہت ای گھٹ سی۔ اک پیالہ دودھ وچ کچھ میوے ڈال کر دتے جادے سن اسی توں چند لقمے تناول فرمائے تو گھر والاں نے اک طبیب توں قلت غذا دی شکایت دی طبیب نے غذا مانگوا کر دیکھی تے اس وچوں چند لقمے خود کھائے ، کھانے دے بعد اس نے گرانی محسوس دی تے کہیا ہن ست دن کھانے دی حاجت نہ ہو گی کونکہ بزرگاں دے کھانے وچ کمیت توں زیادہ کیفیت ہُندی اے۔ تساں وضو فرماندے تو اس دے بعد دعا پڑھتے اک روز وضو توں فارغ ہوئے تو دعا نئيں پڑھی بلکہ صرف الحمداللہ کہیا۔ خادم خاص نے تساں دے نانا توں عرض کر دتا کہ اج حضرت نے صرف الحمداللہ کہیا تے کوئی دعا نئيں پڑھی۔ اوہ حضرت شاہ رکن عالم دے کول آئے تے واقعہ دریافت کیتا۔ شاہ رکن عالم نے فرمایا اج وضو وچ دنیا تے آخرت دا خیال دل وچ نئيں آیا تو وچ سمجھیا کہ اج میرے وصال دا دن اے اس لئی صرف الحمداللہ کہیا۔

مقبرہ

تساں دا مقبرہ تاریخی تے تعمیری خصوصیات دے باعث بجا طور اُتے ملتان دی قدیم عظمت دا نشان کہیا جاندا اے۔ ایہ گنبد دے اعتبار توں ایشیا دا دوسرا سب توں وڈا گنبد اے۔ ایہ عظیم الشان عمارت اسلامی تعمیر دا حسین امتزاج اے تے اپنی خوبصورتی دے باعث زائرین دی نگاہاں خیرہ کر دیتی اے۔ ایہ مقبرہ سلطان غیاث الدین تغلق نے حضرت غوث العالمین دے قرب وچ دفن ہونے دی خاطر اپنے ذاتی خرچ توں تعمیر کرایا سی مگر اتفاق توں سلطان دی موت دہلی وچ واقع ہوئی۔ سلطان نوں دہلی وچ دفن کیتا گیا۔ سلطان دے جانشین محمد شاہ تغلق نے جو شاہ رکن عالم دا معتقد سی مقبرہ حضرت شاہ عالم نوں دے دتا۔ شاہ رکن عالم اسنوں عبادت گاہ دے طور اُتے استعمال فرماندے رہے مگر محض اس خیال توں کہ ممکن اے اس دی تعمیر بیت المال دے روپے توں کیتی گئی ہو دفن ہونا پسند نہ فرمایا۔ زندگی دے آخری لمحات وچ تساں نے وصیت فرمائی سی کہ میناں جد امجد حضرت غوث العالمین دے قدماں وچ دفن کیتا جائے۔ وصیت دے مطابق تہاناں حضرت بہاو الدین زکریا جدبزرگوار نوں پائنتی دفن کیتا گیا۔ مگر بعد وچ حضرت سلطان فیروز شاہ تغلق دہلی توں ملتان آیا تو اس نے تمام حال معلوم کر دے صاحب سجادہ حضرت دے حقیقی برادر نوں اس بات دا یقین دلایا کہ اس مقبرہ دی تعمیر بیت المال توں نئيں ہوئی بلکہ سلطان غیاث الدین تغلق نے اپنی ذاتی آمدنی توں جدوں کہ اوہ دیپال پور دے گورنر سن تعمیر کرایا سی لہذا فیروز شاہ تغلق نے حضرت شاہ عالم دے تابوت نوں خود کندھا دے کر اس مقبرہ وچ منتقل کیتا اس وقت ہزاراں دی تعداد وچ مریدین و عوام موجود سن۔

کرامات

1. اک مرتبہ سلطان غیاث الدین تغلق نے مولانا ظہیر الدین بیگ توں توں پچھیا کہ کیتا تو نے شیخ رکن الدین دی کوئی کرامت وی دیکھی اے۔ مولانا نے کہیا ہاں اک دفعہ جمعہ دے دن اساں انہاں توں ملاقات دے لئی گئے۔ وچ نے دل وچ خیال کیتا کہ وچ وی عالم ہوں مگر میری طرف کوئی رجوع نئيں کردا ، شاید رکن الدین دے کول کوئی عمل اے۔ وچ نے سوچیا کہ دوسرے دن صبح شیخ توں پوچھاں گا کہ وضو وچ کلی کرنے تے ناک وچ پانی ڈالنے وچ کیتا حکمت اے۔ چنانچہ وچ رات نوں سو گیا تو خواب وچ دیکھیا کہ شیخ رکن الدین میناں حلوہ کھلا رہے نیں تے اس دی شیرینی صبح تک میری زبان اُتے قائم رہی۔ وچ نے دل وچ خیال کیتا کہ اگر ایہی کرامت اے تو اس طرح تو شیطان وی گمراہ کر سکتا اے فیر جدوں وچ شیخ دی خدمت وچ پہنچا تو دیکھتے ای فرمایا وچ تمہارا ای انتظار کر رہیا سی۔ گفتگو شروع ہو ئی تو فرمایا جنابت دو طرح دی اے ، جسم دی جنابت تے دل دی جنابت۔ جسم دی جنابت دا سبب تو صاف ظاہر ای اے مگر دل دی جنابت نا ہموار لوگاں دی صحبت توں پیدا ہُندی اے۔ جسم تو پانی توں پاک ہو جاندا اے مگر دل دی جنابت آنکھاں دے پانی توں دور ہُندی اے۔ فیر فرمایا جس طرح شیطان کسے نبی دی شکل اختیار نئيں کر سکتا۔ اس طرح اوہ شیخ حقیقی دی صورت وی اختیار نئيں کر سکتا کیونجے شیخ حقیقی نوں نبی دی کامل مطابقت حاصل ہُندی اے۔
2. ملتان وچ اک ہندو عورت رہیا کردتی سی۔ بیوہ سی تے سوائے اک اکلوندے بیٹے دے اس دا اس دنیا وچ کوئی سہارا نہ سی مگر اوہ نصیباں جلی اس بیٹے دی رفاقت توں وی محروم سی۔ دنیا جتھے دی محنت مشقت اٹھا کر اس نے بیٹے دی پرورش دی تے اوہ بیٹا جس دے لئی اس نے سب کچھ کیتا۔ اک دن تجارت دی غرض توں خراسان دے سفر اُتے ایسا روانہ ہویا کہ دوبارہ ملتان دی راہ ای بھول گیا نہ تو خود آیا تے نہ کوئی خیریت دا پتہ ماں نوں بھیجیا۔ اوہ بیچاری ممتا دی ماری اس دی یاد وچ رات بھر روتی رہتی تے دن بھر لوگاں دی منتاں کردتی کہ کسے طرح اوہ اس دے بیٹے نوں واپس لا دتیاں۔ لوک وی اسنوں رحم دی نظر توں دیکھتے تے بے بسی دا اظہار کر دے اپنی راہ لیتے۔ آخر جدوں کچھ ہمدرداں نے دیکھیا کہ ایہ تو ممتا دی ماری ہن پاگل ہونے نوں آئی اے تو کسے نے اسنوں مشورہ دتا کہ تو ملتان دے مسلمان درویش دے کول جا ، انہاں اُتے ایشور دی وڈی کرپا اے تے اوہ تیناں تیرے بیٹھے توں ملیا سکتے نیں ۔ ڈوبتے نوں تنکا دا سہارا وی کافی ہُندا اے تو اس نے فوراً دوڑ لگائی تے سیدھی شاہ رکن عالم دے حجرے وچ پہنچ کر فریاد کرنے لگی کہ شریمان ای مجھ ابھاگن پہ دتا کرو۔ میرا اکلوندا بیٹا وڈے سمے توں مجھ توں الگ اے نجانے کدھر ہو گا۔ جذبات دے شدت توں اوہ عورت روتی وی جاندی سی تے زبان توں فریاد وی کردتی جاندی۔ تساں نے رحم دلی توں اسنوں دیکھتے ہوئے چند لمحاں دے لئی آنکھاں بند کر دے مراقبے وچ چلے گئے۔ فیر کچھ دیر بعد آنکھاں کھولے ہوئے اس عورت توں بولے گھر جاؤ تمہارا بیٹا اللہ دی رضا توں گھر پہنچ چکا ہو گا۔
3. تواضع دے بارے وچ شاہ رکن عالم دا اک واقعہ بیان کیتا جاندا اے کہ اک عرب درویش تساں دی خانقاہ وچ ٹھہرا۔ تساں نے اسنوں اپنے خادم خاص دے ذریعے اسنوں کھانا بجھوایا۔ خادم نے درویش توں پچھیا کیتا تو حضرت شیخ نوں دیکھنا چاہتے ہو۔ اس نے کہیا میری کیتا مجال کہ وچ انہاں دیکھاں۔ خادم واپس آیا تو شاہ عالم توں ایہ سارا ماجرہ بیان کیتا۔ شیخ نے فرمایا وچ خود اس دے کول جاواں گا۔ چنانچہ جدوں دیکھیا کہ درویش فارغ بیٹھا اے تو اس دے کول تشریف لے گئے تے اسنوں منزل مقصود تک پہنچا کر سرفراز فرمایا۔
4. سندھ دا اک درویش جدوں اک مرتبہ حج دی نیت توں شاہ رکن عالم دی خانقاہ توں نکل کر مکہ مکرمہ دے سفر اُتے روانہ ہویا تے اوتھے غلے نوں گراں دیکھ کر سخت پریشان ہویا۔ غلہ دی گرانی دے سبب اسنوں مکہ وچ صرف اک روٹی کھانے نوں ملتی جدونکہ اسنوں شاہ رکن عالم دی خانقاہ وچ چار چار روٹیاں کھانے نوں مل جاندی تھاں۔ ایہ صورت حال دیکھ کر اوہ شخص سخت برداشتہ ہو گیا۔ اس دی پریشانی اوتھے ٹھہرے اک بزرگ توں چھپی نہ رہ سکی۔ انہاں نے سندھی توں کہیا: جناب تساں جس خانقاہ توں آئے نیں اوتھے دا نگران و مالک بوہت سخی و فیاض اے۔ جس دی بدولت خانقاہ دا لنگر دن رات جاری رہتا اے لیکن ایتھے ایہ صورت نئيں۔ وچ تساں دی پریشانی کافی دناں توں محسوس کر رہیا ہوں تے تہاناں اس بات دی خوش خبری دوں کہ تساں دے فیاض و سخی مرشد ہر جمعہ نوں ایتھے تشریف لاتے نیں ۔ چنانچہ جدوں جمعہ دی شب شاہ رکن عالم مکہ معظمہ تشریف لیائے تو انہاں توں سب توں پہلے ملنے والاں وچ اوہ سندھی عابد وی سی۔ اس نے رکن عالم دے حضور اپنی مشکل بیان دی تو تساں مسکرا پئے تے فرمایا کہ چار روٹیاں دے لئی اس قدر پریشانی۔ خیر جاؤ ، اطمینان رکھو تہاناں تمہاری خواہش دے مطابق کھانا ملدا رہے گا۔ فیر کچھ دیر بعد ای اس سندھی عابد دے حجرے وچ اک شخص خوان لے کر آیا جو انواع اقسام دے کھاناں توں لبالب بھرا سی۔ کھانا لانے والے نے اس سندھی عابد توں کہیا کہ شاہ رکن عالم دے حکم توں اج توں تہاناں دن رات تمہاری قیام گاہ اُتے کھانا پہنچتا رہے گا ، تو اطمینان رکھو۔
5. اک شخص شاہ رکن عالم دی خدمت وچ آیا تے کہیا وچ تساں دے دوست دے لڑکاں وچوں اک لڑکا ہوں۔ دریافت کرنے اُتے معلوم ہویا کہ اس لڑکے دے باپ توں تساں نے سورہ اخلاص پڑھی سی۔ شاہ رکن عالم نے فرمایا کہ تو میرے آقا زادے ہو تو میناں اس طرح حکم دو جس طرح اک آقا اپنے غلام نوں حکم دیتا اے۔ اس نے کہیا میناں دنیا دا مال چاہیے۔ تساں نے اسی وقت اسنوں بوہت سا مال دے کر رخصت کیتا۔
6. اک مرتبہ مغل ملتان دے قریب آ پہنچے۔ لوک تساں توں دعا دے طالب ہوئے۔ تساں نے کچھ دیر مراقبہ کیتا تے فیر فرمایا کہ مغل چلے گئے۔ دریا دے کنارے پہنچ کر اوہ منتشر ہو گئے۔ وجہ دریافت کرنے اُتے تساں نے فرمایا کہ خدا تعالی نے فرشتاں دا لشکر بھیج دتا تے انہاں نوں منتشر کر دتا۔
7. تساں دا اک مرید خانقاہ دے حجرہ وچ عبادت وچ مشغول سی۔ اس نے خواب وچ دیکھیا کہ کوئی شخص اس توں حج نوں جانے دے لئی کہتا اے۔ اوہ جدوں شاہ رکن عالم دی خدمت وچ حاضر ہویا تو تساں نے اس نوں دیکھتے ای فرمایا کہ اوہ خواب شیطان دی وجہ توں سی۔ مشغولی توں محروم کرنا چاہتا اے۔ حج اس اُتے فرض نئيں اے ، کیونجے اوہ اک فقیر اے۔

سیرت و تعلیمات

سیرت

تساں ست سال دی عمر توں نماز تے روزہ دے پابند سن۔ نماز جماعت دے نال پڑھدے سن ، نماز تہجد ، اشراق و چاشت تے نوافل دے پابند سن۔ رمضان دے علاوہ عاشورہ محرم وچ وی روزے رکھدے سن۔ ذکر خفی و جلی و مراقبہ محاسبہ تساں دے معمولات وچوں سن۔ ریاضت ، عبادت تے مجاہدہ وچ مشغول رہدے سن۔ کشف قلوب ، طے ارض و طے لسان وچ دس سال دی عمر توں ممتاز سن ، کمالات صوری و معنوی تہاناں پچیس سال دی عمر توں حاصل سن۔ غرض و عبادت ، ریاضت ، زہد و تقوی ، تفرید و عفو وفا ، جو دو سخا ، نصیحت و شفقت ، الفت و مروت ، بردباری ، کسر نفی تے اخلاق وچ بے نظیر سن۔ خوراک تساں دی کم سی لیکن کھانا چنگا کھاندے سن۔ جو حاجت مند تساں دے کول آندا خالی ہتھ نئيں جاندا چونکہ تساں لوگاں دی حاجت پوری کر دے سن اس واسطے لوگاں وچ تساں قبلہ حاجات مشہور ہوئے۔ جو نذرانہ آندا تساں اس نوں خرچ کر دیندے سن۔ اس وچوں کچھ نئيں بچاندے سن۔ کسر نفی دا ایہ عالم سی کہ جدوں پالکی وچ نکلتے تو تساں دے دونے ہتھ باہر نکلے ہوئے ہُندے تے اس لئی ایسا کر دے کہ شاید کسے بخشے ہوئے دا ہتھ تساں دے ہتھ توں لگ جائے تو تساں وی بخشے ہوئے ہو جائاں۔ تساں علما ، فضلاء تے درویشاں دا بوہت خیال رکھدے سن ، انہاں دی بوہت عزت تے خاطر مدارت کرنے وچ کوئی دقیقہ اٹھا کر نئيں رکھدے سن۔ تساں کسے حد تک لوگاں دی امداد کرنے اُتے آمادہ رہدے سن ، اوہ اس توں ظاہر اے کہ اک امیر آدمی تساں دی خدمت وچ آیا ، مرید ہویا تے گناہاں توں توبہ دی۔ شاہ رکن عالم نے اس نوں کلاہ عطا فرمائی۔ اک درویش نے اس اُتے اعتراض کیتا تو تساں نے فرمایا

• اے عزیز! اگر اوہ بوجہ اک کلاہ دے گناہ توں باز آ جائے تے اس دی جہت توں بخشا جائے تو وچ کس لئی اس نوں کلاہ نہ دوں۔

تعلیمات

تساں فرماندے نیں کہ

1. آدمی دو چیزاں توں عبارت اے صورت تے صفت تے حکم صرف صفت اُتے اے ، نہ کہ صورت اُتے لیکن حکم صفت دی تخلیق صرف دار الاخرت وچ ظہور پزیر ہُندی اے کیاں کہ اوتھے اشیاء دے حقائق ظاہر ہُندے نیں تے ایہ شکل و صورت نیست و نابود ہو جاندی اے۔ اوتھے ہر شخص نوں اس صورت وچ جمع کر دے نیں جو اس دی صفت دے موافق ہو۔
2. اعمال اُتے متابعت ایہ کہ اعضاء و جوارح نوں شرعی ممنوعات و مکروہات توں قولاً و فعلاً باز رکھے۔ لا یعنی مجلس توں وی پرہیز لازم اے۔ اوہ چیز جو طالب نوں حق تعالی توں برگشتہ کر دے دنیا ول مائل کردتی اے ، اس دے اوقات نوں بہیودہ ضائع کردتی اے۔ بطالاں دی صحبت توں وی احتراز ضروری اے۔

اقوال

1. قیامت دے دن ہر شخص نوں اس صورت وچ اٹھائے گا جو اس دی صفت دے مطابق ہو۔ بلعم باعور اِنی عبادت دے باوجود کتے دی صورت وچ اٹھائے گا۔ ظلم و تعدی کرنے والا شخص اپنے تہاناں بھیڑیئے دی شکل وچ دیکھے گا تے صاحب کبر چیتے دی صورت وچ ظاہر ہو گا تے بخل و حریص خنزیر دی شکل وچ۔
2. جدوں تک کوئی شخص اوصاف ذھیمہ توں پاک نئيں ہُندا اس دا شمار جانوراں تے درنداں وچوں اے۔
3. تزکیہ نفس اس وقت تک حاصل نئيں ہو سکتا جدوں تک بندہ حضرت عزت دی بارگاہ وچ التجا و استعانت نہ کرے۔
4. جدوں تک اللہ دا فضل و رحمت دست گیری نہ کرے تزکیہ نفس حاصل نئيں ہُندا۔
5. جو شخص کہ طالب حق نئيں اے ، حقیقت وچ اوہ بطال اے۔
6. فضل و رحمت دے ظہور دی علامت ایہ اے کہ بندے دی چشم بینا وچ اس دے عیوب ظاہر ہو جاندے نیں تے عظمت الہی دے انوار دے اُتے تو توں کہ جس دے سامنے تمام اسرار معدوم ہو جاندے نیں ، اس دا باطن منور ہو جاندا اے۔ ایتھے تک کہ تمام دنیا تے اس دی شان و شوکت اس دی نظر وچ خاک معلوم ہُندی اے تے اہل دنیا دی اس دے دل وچ کوئی قدر نئيں رہتی۔ جدوں اس دے باطن اُتے ایہ کفیت مستولی ہو جاندی اے تو ناچار اس نوں ارباب دنیا دے حیوانی اوصاف توں نفرت آندی اے تے اوہ چاہتا اے کہ ایہ اوصاف فرشتاں وچ تبدیل ہو جائاں۔ چنانچہ اس وچ ظلم دی بجائے عفو ، غضب دی بجائے حلم ، کبر دی بجائے تواضع ، بخل دی بجائے سخاوت تے حرص دی بجائے ایثار دی خوبیاں پیدا ہو جاندی اے۔ مگر ایہ معاملہ عقبی دے طلب کرنے والاں دے لئی اے۔ طالبان حق دا کم اس توں بالا تر اے۔

خلفاء

شاہ رکن عالم دی کوئی اولاد نئيں سی اس لئی اوہناں دی وفات توں بعد اوہناں دے بھائی حضرت عماد الدین اسماعیل اوہناں دے سجادہ نشین ہوئے۔ اوہناں توں علاوہ اوہناں دے مشہور خلفاء وچ سید جلال الدین بخاری ملقب بہ مخدوم جہانیاں جہاں گشت ، شیخ عثمان سیاح ، حاجی شیخ صدر الدین عارف ، حاجی چراغ دین ، شیخ حمید الدین ملقب بہ سلطان التارکین قرشی وغیرہ شامل نیں ۔

حوالے