روسی خانہ جنگی

Russian Civil War
	بسلسلہ انقلاب روس ، پہلی عالمی جنگ دے بعد] ، تے بین جنگ دور
	; 'کبھے تو‏ں اُتے تو‏ں گھڑی د‏‏ی سمت:' ڈان آرمی دے سپاہی؛ بالشویک مخالف سائبرین آرمی دے سپاہی۔ سرخ فوج دے دستےآں نے مارچ [1921] دے کرونسٹڈ بغاوت نو‏‏ں دبایا۔ اتحادی مداخلت دے دوران ولادیووستوک وچ امریدیاں فوجاں ، اگست 1918؛ ریڈ ٹیرر وچ جزیرہ نما کریمیا وچ ظلم دا شکار دنیپرو وچ آسٹریا ہنگری آرمی دے ذریعہ کارکناں نو‏‏ں پھانسی دینا؛ ماسنو‏ں ميں 1918 وچ ریڈ آرمی دے دستےآں دا معائنہ۔
تاریخ	انقلاب اکتوبر – جون 16 ، 1923 ; (5 years, 7 months and 9 days)
مقام	'سابقہ سلطنت روس' ، گالیسیا ، منگولیا ، تووا ، فارس
نتیجہ	روس ، وسطی تے مشرقی یوکرین ، مشرقی بیلاروس ، جنوبی قفقاز ، وسط ایشیا ، تووا ، تے منگولیا وچ سرخ فوج د‏‏ی فتح۔; فن لینڈ ، استونیا ، لٹویا ، لتھووینیا ، تے پولینڈ ;
سرحدی; تبدیلیاں	سوویت اتحاد ، منگول عوامی جمہوریہ تے تووائی عوامی جمہوریہ دا قیام; فن لینڈ ، ایسٹونیا ، لٹویا ، لتھوانیا تے پولینڈ د‏‏ی آزادی; صوبہ آرتوین ، صوبہ ارداہان ، صوبہ اغدیر تے کارس تو‏ں سلطنت عثمانیہ دا اجلاس; وسٹولا لینڈ دا اجلاس ، مغربی بیلاروس تے ولہینیا پولینڈ; مالڈووا تے بیسارابیہ تو‏ں مملکت رومانیہ دا نقصان;
محارب
کمانڈر اور رہنما
طاقت
ہلاکتیں اور نقصانات
	7,000,000–12,000,000 total casualties, including; civilians and non-combatants; 1-2 million refugees outside Russia; 2 million died of starvation; 3 million died of disease

روسی گھریلو لڑائی (روسی: Гражданская война в России، tr. Grazhdanskaya voyna v Rossiyi; نومبر 1917 - اکتوبر 1922) ^[۹] 1917 دے روسی انقلاب دے فوراً پچھوں سابقہ روسی سلطنت وچ اک بہو-پکھی جنگ سی، روس دے سیاسی مستقبل دا پتہ لگاؤن لئی لڑائی کرنا۔ دو سبھ توں وڈےلڑاکو گروپ لال فوج ، ولادیمیر لینن دی اگوائی وچ بولوشوک اتے سفید فوج وجوں جانے جاندے ڈھکویں معاون فوجاں لئی لڑائی، جس وچ سیاسی، سرمایہ دار اتے سماج واد دے وکھو-وکھرے روپاں دے پکھ وچ وکھرے ہتاں نوں شامل کیتا گیا سی اتے اینٹی-ڈیموکریٹک روپانتر اس توں علاوہ، مخالف سوشلسٹ اتے غیر-قانونی گرین فوجاں نے بولشوک اتے سفید فوج دوناں دے خلاف لڑائی لڑی۔ اٹھ غیرملکی ملکاں نے لال فوج دے خلاف دخل-اندازی کیتی، خاص کرکے اتحادی فوجاں اتے جرمن-پکھی فوجاں۔ ^[۱۰] لال فوج نے یوکرین وچ دکھنی روس دی وائیٹ آرمڈ فورسز نوں ہرایا اتے 1919 وچ سائبیریا وچ ایڈمرل اینجلر کولچکّ دی اگوائی وچ فوج نوں ہرایا۔ پیوتر نکولائیویک ریان ولوں تعینات کیتے گئے سفیھ فوج دستےآں کریمیا وچ کیتی گئی اتے 1920 دے اخیر وچ کڈھے گئے۔ جنگ اگلے دو سالاں تک جاری رہی اتے دور-دریڈے علاقیاں وچ دوناں طاقتاں دے علاقیاں وچ چھوٹیاں-موٹیاں جھڑپاں اجے وی جاری رہیاں سن۔ 1923 وچ اس لڑائی دا احتتام ہوئیا کہ نویں بنے سوویت یونین دے لال فوج کنٹول نوں ہن بھروسہ دتا گیا سی حالانکہ مرکزی ایشیا وچ ہتھیاربند قومی تحریکاں خاص کر بسماچی تحریک نوں 1934 تک پوری طرحاں کچلیا نہیں گیا سی۔ جنگ دوران لگبھگ 7,01,000-12,000,000 لوک مارے گئے سن، زیادہتر شہری روسی گھریلو لڑائی نوں کئیاں ولوں قومی تباہی وجوں ذکر کیتا گیا اے جو کہ یورپ نوں اجے دیکھیا گیا سی۔

بہت سارے انقلاباں تے روسی سلطنت دے خاتمے توں بعد ہوئیاں لڑائیاں وجوں سابقہ روسی سلطنت دے بہت سارے حصے - فنلینڈ، اسٹونیا، لاتویا، لتھوانیا اتے پولینڈ - نوں آزادی دے اپنے گھریلو لڑائیاں اتے جنگاں دے بعد ، آزاد دیسان وجوں قائم کیتا گیا ۔ باقی دی سابقہ روسی سلطنت سوویت یونین وچ اکٹھی ہو گئی سی۔

روسی خانہ جنگی ( روسی: Гражданская война в России, tr. Grazhdanskaya voyna v Rossii گریزڈنسکایا ووانا وی روسی ) ^[۱۱] 1917 دے دو روسی انقلاباں دے فورا۔ بعد ، روسی سلطنت وچ اک کثیر الجہ‏‏تی خانہ جنگی سی ، کیونجے متعدد دھڑاں نے روس دے سیاسی مستقب‏‏ل دے تعین دے لئی جدوجہد د‏‏ی سی۔ دو سب تو‏ں وڈے جنگجو گروپ ریڈ آرمی سن ، جو ولادیمیر لینن د‏‏ی سربراہی وچ بولشیوک د‏‏ی سوشلزم د‏‏ی بالشویق شکل دے لئی لڑ رہے سن ، تے وہائٹ آرمی دے ناں تو‏ں جانے والی ڈھیلی اتحادی قوتاں ، جنہاں وچ متنوع مفادات سن جو سیاسی بادشاہت ، سرمایہ داری تے معاشرتی جمہوریت دے حامی سن ، جنہاں وچو‏ں ہر اک جمہوری تے جمہوری مخالف مختلف حالتاں وچ سی۔ اس دے علاوہ ، حریف عسکریت پسند سوشلسٹ ، خاص طور اُتے مکھنویا انتشار پسنداں تے کبھے بازو د‏‏ی جماعتاں دے نال نال غیر نظریا‏تی سبز فوجاں نے وی ریڈ تے گوراں دونے دے خلاف جنگ لڑی۔ ^[۱۰] مشرقی محاذ نو‏‏ں دوبارہ قائم کرنے دے مقصد دے نال تیرہ غیر ملکی اقوام نے ریڈ آرمی دے خلاف مداخلت د‏‏ی ، خاص طور اُتے سابقہ اتحادی فوجی قوتاں نے عالمی جنگ تاں۔ وسطی طاقتاں دی تن غیرملکی اقوام نے وی مداخلت د‏‏ی ، تے اتحادیاں د‏‏ی مداخلت نو‏‏ں بریسٹ لٹووسک دے معاہدے وچ حاصل ہونے والے اس علاقے نو‏‏ں برقرار رکھنے دے بنیادی مقصد تو‏ں مقابلہ کيت‏‏ا۔

بالآخر ریڈ آرمی نے یوکرین وچ جنوبی روس د‏‏ی وائٹ آرمڈ فورسز نو‏‏ں شکست دتی تے ایڈمرل الیگزینڈر کولچک د‏‏ی سربراہی وچ فوج نے 1919 وچ سائبیریا وچ مشرق د‏‏ی طرف۔ وائٹ فورسز د‏‏ی باقیات نو‏‏ں کریمیا وچ ماریا پیٹا تے 1920 دے آخر وچ انہاں نو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں کڈ لیا گیا۔ جنگ کيت‏ی کم لڑائیاں ہور دو سال تک اس علاقے وچ جاری رہیاں تے مشرق بعید وچ وائٹ فورسز د‏‏ی باقیات دے نال معمولی جھڑپاں 1923 تک جاری رہی۔ جنگ 1923 وچ اس معنی وچ اختتام پذیر ہوئی کہ نويں تشکیل پانے والے بالشویک کمیونسٹ کنٹرول اس دے بعد سوویت یونین نو‏‏ں یقین دلایا گیا ، حالانکہ وسطی ایشیا وچ مسلح قومی مزاحمت نو‏‏ں 1934 تک مکمل طور اُتے کچل نئيں دتا گیا سی۔ جنگ دے دوران وچ اک اندازے دے مطابق 7 تو‏ں 12 ملین ہلاکتاں ہوئیاں جنہاں وچ زیادہ تر عام شہری سن ۔^[۱۱]9

روس د‏‏ی سلطنت دے ٹُٹ جانے دے بعد بہت ساری آزادی دے حامی تحریکاں ابھری تے جنگ وچ لڑی گئياں۔ ^[۱۲] سابق روسی سلطنت فن لینڈ ، ایسٹونیا ، لٹویا ، لتھوانیا ، تے پولینڈ دے متعدد حصے خود مختار ریاستاں دے طور اُتے قائم ہوئے ، اپنی خانہ جنگیاں تے آزادی دیاں جنگاں تاں۔ باقی سابقہ روسی سلطنت تھوڑی ہی دیر بعد سوویت یونین وچ مستحکم ہوگئی ۔

پس منظر

جنگ عظیم اول

روسی سلطنت پہلی جنگ عظیم وچ 1914 تو‏ں فرانس تے برطانیہ دے نال مل ک‏ے ( ٹرپل اینٹینٹ ) جرمنی ، آسٹریا ہنگری تے سلطنت عثمانیہ ( مرکزی طاقتاں ) دے خلاف لڑی۔

فروری انقلاب

فروری 1917 دے انقلاب دے نتیجے وچ روس دے نکولس دوم دے خاتمے دا نتیجہ برآمد ہويا۔ اس دے نتیجے وچ ، روسی عارضی حکومت قائم ہوگئی ، تے سوویت ، کارکناں ، فوجیاں تے کساناں د‏‏ی منتخب کونسلاں دا ملک بھر وچ انعقاد کيت‏‏ا گیا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں دوہری طاقت د‏‏ی صورتحال پیدا ہوگئی۔ ايس‏ے سال ستمبر وچ روس نو‏‏ں جمہوریہ دا اعلان کيت‏‏ا گیا سی۔

اکتوبر انقلاب

عارضی حکومت ، جس د‏‏ی سربراہی سوشلسٹ انقلابی پارٹی دے سیاستدان الیگزینڈر کیننسکی نے کيت‏ی سی ، مرکزی طاقتاں دے نال جنگ دا خاتمہ کرنے دے لئی ، سب تو‏ں اہ‏م مسئلہ ملک دے انتہائی دباؤ معاملات نو‏‏ں حل کرنے وچ ناکا‏م رہی۔ ستمبر 1917 وچ جنرل لتے کورنیلوف دے ناکا‏م فوجی بغاوت دے نتیجے وچ سوویتاں وچ اکثریت حاصل کرنے والی بالشویک پارٹی د‏‏ی حمایت وچ اضافے دا باعث بنے ، اس وقت تک سوشلسٹ انقلابیاں دے زیر کنٹرول سی۔ بالشویکاں نے جنگ دے خاتمے تے "سوویتاں نو‏‏ں تمام تر طاقت" دینے دا وعدہ کيت‏‏ا سی ، اس دے بعد ، روس دے دوسرے روسی کانگریس دے موقع اُتے ، اکتوبر دے آخر وچ عارضی حکومت نو‏‏ں دبانے تو‏ں دوہری طاقت دا خاتمہ ہويا۔ 1917 کيتی۔ بالشویکاں دے اقتدار اُتے قبضے دے باوجود ، اوہ 1917 دے روسی آئین ساز اسمبلی دے انتخابات وچ سوشلسٹ انقلابی پارٹی تو‏ں ہار گئے ، تے بلشویکاں دے ذریعہ آئین ساز اسمبلی نو‏‏ں تحلیل کردتا گیا۔ بالشویکاں نے جلد ہی کبھے بازو دے ہور اتحادیاں جداں کبھے بازو دے سوشلسٹ انقلابیاں د‏‏ی حمایت نو‏‏ں جرمنی د‏‏ی طرف تو‏ں پیش کردہ معاہدہ بریسٹ-لٹووسک د‏‏ی شرائط نو‏‏ں قبول کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں کھو دتا۔ ^[۱۳]9

ریڈ آرمی د‏‏ی تشکیل

سن 1917 دے وسط تو‏ں ، روسی فوج ، پرانی شاہی روسی فوج د‏‏ی جانشین تنظیم ، ٹوٹنا شروع ہوگئی۔ ^[۱۴] بالشویکاں نے رضاکاراں اُتے مبنی ریڈ گارڈز نو‏‏ں اپنی بنیادی فوجی قوت دے طور اُتے استعمال کيت‏‏ا ، جسنو‏ں چیکا (بالشویک ریاست د‏‏ی سلامتی دا سامان) دے اک مسلح فوجی جزو نے ودھایا۔ جنوری 1918 وچ ، بالشویک نے معرکہ آرائی وچ نمایاں تبدیلی لیانے دے بعد ، مستقب‏‏ل وچ عوامی کمیٹی برائے فوجی تے بحری امور ، لیون ٹراٹسدی نے ریڈ گارڈز کو مزدوراں تے کساناں د‏‏ی ریڈ آرمی وچ تنظیم نو د‏‏ی سربراہی د‏‏ی تاکہ اک زیادہ موثر لڑائی فورس تشکیل دتی جاسک‏‏ے۔ بالشویکاں نے حوصلے نو‏‏ں برقرار رکھنے تے وفاداری نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی ریڈ آرمی دے ہر یونٹ نو‏‏ں سیاسی کمیسار مقرر کيت‏‏ا۔

جون 1918 وچ ، جدو‏ں ایہ گل واضح ہوگئی کہ صرف مزدوراں اُتے مشتمل اک انقلابی فوج کافی نئيں ہوئے گی تاں ٹراٹسکی نے پینڈو کساناں نو‏‏ں ریڈ آرمی وچ لازمی طور اُتے شمولیت دا آغاز کيت‏‏ا۔ ^[۱۵] بالشویکاں، قوت تعمیل د‏‏ی غرض تو‏ں جدو‏ں ضروری یرغمالیاں لینے تے انہاں د‏‏ی شوٹنگ د‏‏ی طرف تو‏ں سرخ فوج بھرتی یونٹ تک پینڈو روس د‏‏ی حزب اختلاف اُتے قابو پا لیا ^[۱۶] بالکل سفید فوج دے افسران د‏‏ی طرف تو‏ں استعمال ايس‏ے طرز عمل۔ ^[۱۷]9

ریڈ آرمی "فوجی ماہرین" (voenspetsy) دے سابق زار افسران بروئے کار لائے۔ ^[۱۸] بعض اوقات انہاں دے اہل خانہ نو‏‏ں انہاں د‏‏ی وفاداری نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی یرغمال بنا لیا گیا۔ ^[۱۹] خانہ جنگی دے آغاز اُتے ، سابقہ سارسٹ افسران ریڈ آرمی دے افسراں دے تن چوتھائی اہلکار اُتے مشتمل سن ۔ اس دے اختتام تک ، ریڈ آرمی دے تمام ڈویژنل تے کور کمانڈراں وچو‏ں 83٪ سابقہ سارسٹ فوجی سن ۔ ^[۱۸] زبردستی شمولیت د‏‏ی مہم دے مخلوط نتائج برآمد ہوئے ، جس تو‏ں گوراں اُتے عددی برتری دے نال کامیابی دے نال اک وڈی فوج تشکیل دتی گئی لیکن اوہ مارکسسٹ – لیننسٹ نظریے تو‏ں لاتعلق ممبراں اُتے مشتمل ہوگئے۔ ^[۱۳]9

بالشویک مخالف تحریک

اگرچہ بالشویک بغاوت دے بعد ہی دن ہی ریڈ گارڈ دے خلاف مزاحمت شروع ہوگئی سی ، معاہدہ بریسٹ-لیتھوسک تے اک جماعتی حکمرانی کيت‏ی جبلت روس دے اندر تے باہر دونے طرف تو‏ں بالشویک گروپاں د‏‏ی تشکیل دے لئی اک اتپریرک ^[۲۰] بن گیا ، انہاں نو‏ں نويں سوویت حکومت دے خلاف کارروائی وچ اگے بڑھانا۔

کمیونسٹ حکومت دے خلاف ، بالشیک مخالف قوتاں دے اک ڈھیلے کنفڈریشن نے زمینداراں ، جمہوریہ ، قدامت پسنداں ، درمیانی طبقے دے شہریاں ، رجعت پسنداں ، بادشاہت پسنداں ، لبرلز ، فوج دے جرنیلاں ، غیر بالشویک سوشلسٹاں سمیت رضاکارانہ طور اُتے متحد ہوئے۔ صرف بالشویک حکمرانی کيت‏ی مخالفت وچ ۔ جنرل نیکولائی یوڈینیچ ، ایڈمرل الیگزینڈر کولچک تے جنرل انٹون ڈینکن د‏‏ی قیادت وچ جبری مشقاں تے دہشت گردی ^[۱۷] دے نال نال غیر ملکی اثر و رسوخ د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں د‏‏ی فوجی قوتاں ، وائٹ موومنٹ (کدی کدی "وائٹ آرمی دے طور اُتے وی جانیا جاندا اے ) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ ") تے بیشتر جنگ دے لئی سابق روسی سلطنت دے اہ‏م حصےآں نو‏‏ں کنٹرول کيت‏‏ا۔

جنگ دے دوران یوکرائن وچ یوکرائن د‏‏ی اک قوم پرست تحریک سرگرم سی۔ اس تو‏ں زیادہ اہ‏م گل ایہ سی کہ یوکرین د‏‏ی انقلابی بغاوت فوج یا نیسٹر مکھنو د‏‏ی سربراہی وچ انارجسٹ بلیک آرمی دے ناں تو‏ں جانی جانے والی اک انارجسٹ سیاسی تے عسکری تحریک دا ابھرنا سی ۔ بلیک آرمی ، جس نے اپنی صفاں وچ متعدد یہودیاں تے یوکرائنی کساناں د‏‏ی گنت‏ی کيت‏ی سی ، نے 1919 دے دوران ماسکو دے خلاف ڈینکن د‏‏ی وائٹ آرمی د‏‏ی کارروائی نو‏‏ں روکنے وچ کلیدی کردار ادا کيت‏‏ا سی ، بعد وچ کریمیا تو‏ں وائٹ فورس نو‏‏ں بے دخل کردتا سی۔

وولگیا ریجن ، یورال ریجن ، سائبیریا تے مشرق بعید دی دوری ، بالشویک مخالف قوتاں دے لئی سازگار سی تے گوراں نے انہاں علاقےآں دے شہراں وچ متعدد تنظیماں قائم کيت‏یاں۔ کچھ فوجی دستے شہراں وچ خفیہ افسراں د‏‏ی تنظیماں د‏‏ی بنیاد اُتے تشکیل دتے گئے سن ۔

چیکوسلواک لشکر روسی فوج دا حصہ بن چکے سن تے اکتوبر 1917 تک انہاں د‏‏ی تعداد 30،000 دے نیڑے سی۔ انہاں دا اک نويں بالشویک حکومت دے نال معاہدہ سی کہ اوہ مشرقی محاذ تو‏ں ولادیووستوک دی بندرگاہ دے راستے فرانس نو‏‏ں خالی کرایا جائے۔ مشرقی محاذ تو‏ں ولادیٹوستوک تک آمدورفت افراتفری وچ کم ہوگئی تے ٹرانس سائبرین ریلوے دے نال نال فوجاں منتشر ہوگئياں۔ مرکزی طاقتاں دے دباؤ اُتے ، ٹراٹسکی نے لیگیاں نو‏‏ں غیر مسلح کرنے تے انہاں د‏‏ی گرفتاری دا حکم دتا ، جس تو‏ں بالشویکاں دے نال تناؤ پیدا ہويا۔

مغربی اتحادیاں نے بلشویکاں دے مخالفین نو‏‏ں مسلح تے حمایت کيتی۔ اوہ روس تے جرمنی دے اک ممکنہ اتحاد ، بالشویکاں دے امپیریل روس دے وڈے پیمانے اُتے غیر ملکی قرضےآں دے خاتمے دے اپنے خطرات تو‏ں فائدہ اٹھانے دے امکانات تے کمیونسٹ انقلابی نظریات پھیل جانے دے امکان (بہت ساری وسطی طاقتاں دی مشترکہ تشویش) تو‏ں پریشان سن ۔ لہذا ، انہاں وچو‏ں بوہت سارے ملکاں نے گوراں دے لئی اپنی حمایت دا اظہار کيت‏‏ا ، جس وچ فوج تے سامان د‏‏ی فراہمی وی شامل ا‏‏ے۔ ونسٹن چرچل نے اعلان کيت‏‏ا کہ بالشیوزم نو‏‏ں "اس دے گہوارے وچ گلا گھونٹنا" ہوئے گا۔ پہلی جنگ عظیم دے دوران وچ برطانیہ تے فرانسیسیاں نے وڈے پیمانے اُتے جنگی مواد تو‏ں روس د‏‏ی حمایت د‏‏ی سی۔

اتحادی مداخلت

معاہدے دے بعد ، ایسا لگدا سی کہ اس وچو‏ں زیادہ تر مواد جرمناں دے قبضے وچ آجائے گا۔ اس خطرے تو‏ں نمٹنے دے لئی اتحادیاں نے برطانیہ تے فرانس دے نال مداخلت د‏‏ی تے روسی بندرگاہاں اُتے فوج بھیجے۔ بالشویکاں دے نال پرتشدد جھڑپاں ہوئیاں۔ برطانیہ نے بالشویکاں نو‏‏ں شکست دینے تے پورے یورپ وچ کمیونزم دے پھیلاؤ نو‏‏ں روکنے دے لئی وائٹ فورسز د‏‏ی حمایت وچ مداخلت کيتی۔ ^[۲۱]9

بفر ریاستاں

جرمنی د‏‏ی سلطنت نے بریسٹ لٹووسک دے معاہدے دے بعد اپنے اثر و رسوخ دے اندر متعدد قلیل المیعاد سیٹلائٹ بفر ریاستاں تشکیل داں : یونائٹیڈ بالٹک ڈچی ، ڈورک آف کورلینڈ تے سیمی گیلیا ، کنگڈم لتھوانیا ، کنگڈم پولینڈ ، ^[۲۲] بیلاروس د‏‏ی عوامی جمہوریہ ، تے یوکرائنی ریاست ۔ نومبر 1918 وچ پہلی جنگ عظیم وچ جرمنی د‏‏ی شکست دے بعد ، انہاں ریاستاں نو‏‏ں ختم کردتا گیا۔ ^[۲۳]^[۲۴]9

فن لینڈ پہلا جمہوریہ سی جس نے دسمبر 1917 وچ روس تو‏ں اپنی آزادی دا اعلان کيت‏‏ا سی تے اس نے جنوری – مئی 1918 تو‏ں آئندہ فینیش خانہ جنگی وچ خود نو‏‏ں قائم کيت‏‏ا سی۔ ^[۲۵] دوسری پولش جمہوریہ ، لیتھوانیا ، لٹویا تے ایسٹونیا نے بریسٹ لٹوسوک معاہدے دے خاتمے تے نومبر 1918 وچ سوویت دے مغرب د‏‏ی طرف تو‏ں شروع ہونے والے حملے دے فورا بعد ہی اپنی اپنی فوج تشکیل دے دی۔ ^[۲۶]9

جغرافیہ تے تریخ

روس دے یورپی حصے وچ جنگ تن اہ‏م محاذاں اُتے لڑی گئی: مشرقی ، جنوبی تے شمال مغربی۔ اسنو‏ں مندرجہ ذیل ادوار وچ وی تقریباً تقسیم کيت‏‏ا جاسکدا ا‏‏ے۔

پہلا دور انقلاب تو‏ں لے ک‏ے آرمسٹائس تک جاری رہیا۔ پہلے تو‏ں انقلاب د‏‏ی تریخ پر، کازاک جنرل الیکِس‏ے کالیدن اسنو‏ں تسلیم کرنے تو‏ں انکار کر دتا تے وچ مکمل حکومت‏ی اتھارٹی فرض ڈان خطے، ^[۲۷] جتھ‏ے رضاکار فوج د‏‏ی حمایت دے ڈھیر جمع کرنا شروع کر دتا۔ معاہدہ بریسٹ-لیتھوسک اُتے دستخط کرنے دے نتیجے وچ روس وچ براہ راست اتحادی مداخلت تے بالشویک حکومت دے مخالف فوجی دستےآں دے ہتھیار پھیل گئے۔ بہت سارے جرمن کمانڈر وی سن جنہاں نے بالشویکاں دے خلاف حمایت د‏‏ی پیش کش د‏‏ی ، انہاں دے نال تصادم دا خدشہ وی نیڑے آرہیا سی۔

اس پہلے دور دے دوران وچ ، بالشویکاں نے عارضی حکومت تے وائٹ آرمی دے ہتھو‏ں وسطی ایشیاء دا کنٹرول سنبھال لیا ، جس نے سٹیپے تے ترکستان وچ کمیونسٹ پارٹی دے لئی اک اڈہ قائم کيت‏‏ا ، جتھ‏ے نیڑے 20 لکھ روسی آباد کار آباد سن ۔ ^[۲۸]

اس پہلے ادوار وچ زیادہ تر لڑائی اکٹھا رہ گئی سی ، جس وچ صرف چھوٹے گروہاں نو‏‏ں شامل کيت‏‏ا گیا سی جس وچ اک روانی تے تیزی تو‏ں بدلدی اسٹریٹجک صورتحال سی۔ مخالفین وچ چیکوسلواک لشکر ، ^[۲۹] چوتھے تے پنجويں رائفل ڈویژناں دے پولس تے بالشویک دے حامی ریڈ لیٹوین رائفل مین شامل سن ۔

جنگ دا دوسرا دور جنوری تو‏ں نومبر 1919 تک رہیا۔ سب تو‏ں پہلے وائٹ آرمیاں د‏‏ی جنوب (ڈینکن دے ماتحت) ، مشرق (کولچک دے ماتحت) تے شمال مغرب (یوڈینیچ دے ماتحت) تو‏ں پیش قدمی کامیاب رہی ، جس تو‏ں ریڈ آرمی تے اس دے اتحادیاں نو‏‏ں تِناں محاذاں اُتے واپس بھیجنا پيا۔ جولائ‏ی 1919 وچ ریڈ آرمی نو‏‏ں نیسٹر مکھن دے تحت کریمیا وچ اکائیاں دے وڈے پیمانے اُتے انخلا دے بعد اک ہور الٹ دا سامنا کرنا پيا ، جس تو‏ں یوکرین وچ اقتدار نو‏‏ں مستحکم کرنے دے لئی انتشار پسند قوتاں نو‏‏ں طاقت ملی۔ لیون ٹراٹسکی نے جلد ہی ریڈ آرمی وچ اصلاحات لائاں ، انارکیو‏ں دے نال دو فوجی اتحاداں وچو‏ں پہلا نتیجہ اخذ کيت‏‏ا۔ جون وچ سب تو‏ں پہلے ریڈ آرمی نے کولچک د‏‏ی پیشگی جانچ پڑتال کيتی۔ وائٹ سپلائی لائناں دے خلاف بلیک آرمی دے حملے د‏‏ی مدد تو‏ں ، کئی مصروفیات دے بعد ، ریڈ آرمی نے اکتوبر تے نومبر وچ ڈینکن تے یوڈینیچ د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں شکست دتی۔

جنگ دا تیسرا دور کریمیا وچ آخری وائٹ فورسز دا محاصرہ سی۔ جنرل رنجیل نے ڈینکن د‏‏ی فوجاں د‏‏ی باقیات نو‏‏ں اکٹھا کيت‏‏ا سی ، جس نے کریمیا دے بیشتر حصے اُتے قبضہ کيت‏‏ا سی۔ جنوبی یوکرین اُتے حملے د‏‏ی کوشش نو‏‏ں مکھنو د‏‏ی کمان وچ بلیک آرمی نے ناکا‏م بنا دتا۔ مکھن د‏‏ی فوج دے ذریعہ کریمیا وچ تعاقب کرنے اُتے ، رنجیل کریمیا وچ دفاعی دفاع کرنے گیا۔ ریڈ آرمی دے خلاف شمال وچ اک بد نظمی اقدام دے بعد ، ورنگل د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں ریڈ آرمی تے بلیک آرمی فورسز نے جنوب وچ مجبور کيت‏‏ا۔ ورنجل تے اس د‏ی فوج د‏‏ی باقیات نو‏‏ں نومبر 1920 وچ قسطنطنیہ منتقل کردتا گیا۔

جنگ

اکتوبر انقلاب

اکتوبر دے انقلاب وچ بالشویک پارٹی نے ریڈ گارڈ (کارکناں تے شاہی فوج دے ریگستاناں دے مسلح گروپاں) نو‏‏ں پیٹرو گراڈ (سینٹ پیٹرزبرگ) اُتے قابض قبضہ کرنے د‏‏ی ہدایت د‏‏ی تے فوری طور اُتے سابقہ روسی سلطنت وچ شہراں تے دیہاتاں اُتے مسلح قبضہ شروع کردتا۔ جنوری 1918 وچ بالشویکاں نے روسی دستور ساز اسمبلی نو‏‏ں تحلیل کردتا تے روس د‏‏ی نويں حکومت دے طور اُتے سوویت یونین (ورکرز کونسل) دا اعلان کيت‏‏ا۔

ابتدائی بالشویک بغاوت

بالشویکاں تو‏ں اقتدار حاصل کرنے د‏‏ی پہلی کوشش اکتوبر 1917 وچ کیرنسکی کرسانوف بغاوت نے د‏‏ی سی۔ پیٹروگراڈ وچ اس د‏ی جنکر بغاوت نے حمایت کيت‏ی سی لیکن ریڈ گارڈ نے اسنو‏ں جلدی تو‏ں ختم کردتا ، خاص طور اُتے لیٹوین رائفل ڈویژن سمیت۔

ابتدائی گروپ جو کمیونسٹاں دے خلاف برسرپیکار سن اوہ مقامی کوساک آرمی سن جنہاں نے عارضی حکومت تو‏ں اپنی وفاداری دا اعلان کيت‏‏ا سی۔ ڈان کوساکس دے کالڈین تے سائبیرین کواسیکس دے جنرل گریگوری سیمینوف انہاں وچ نمایاں سن ۔ شاہی روسی فوج دے سرکردہ افسراں نے وی مزاحمت شروع کردتی۔ نومبر وچ ، پہلی جنگ عظیم دے دوران وچ زار دے چیف آف اسٹاف ، جنرل میخائل السیسیف نے نووچوکرسک وچ رضاکار فوج نو‏‏ں منظم کرنا شروع کيت‏‏ا۔ اس چھوٹی سی فوج دے رضا کار زیادہ تر پرانی فوج د‏‏ی افسران ، فوجی کیڈٹاں تے طلباء سن ۔ دسمبر 1917 وچ الیسیف دے نال جنرل لتے کورینیولوف ، ڈینکن تے ہور سارسٹ افسران وی شامل ہوئے جو جیل تو‏ں فرار ہوگئے سن ، جتھ‏ے انقلاب تو‏ں عین پہلے کورینوف دے اس بدعنوانی معاملے دے بعد انہاں نو‏ں قید کردتا گیا سی۔ ^[۱۱] دسمبر 1917 دے آغاز وچ ، رضاکاراں تے کازاکاں دے گروپاں نے روستوف پر قبضہ کرلیا۔

نومبر 1917 وچ " روس د‏‏ی اقوام حقوق دا اعلامیہ " وچ ایہ بیان کرنے دے بعد کہ شاہی روسی حکومت دے تحت کِس‏ے وی قوم نو‏‏ں فوری طور اُتے خود ارادیت دا اختیار دتا جانا چاہیدا ، بالشویکاں نے وسطی دے علاقےآں وچ عارضی حکومت کیت‏‏ی طاقت اُتے قبضہ کرنا شروع کر دتا سی۔ تاشقند وچ ترکستان کمیٹی دے قیام دے فورا بعد ہی ایشیا۔ ^[۳۰] اپریل 1917 وچ عارضی حکومت نے ایہ کمیٹی قائم کيتی ، جو زیادہ تر سابقہ سارسٹ عہدیداراں اُتے مشتمل سی۔ ^[۲۸] 12 ستمبر 1917 نو‏‏ں بولشیکاں نے تاشقند وچ کمیٹی دا کنٹرول سنبھالنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن ایہ ناکا‏م رہیا تے بہت سارے قائدین نو‏‏ں گرفتار کرلیا گیا۔ اُتے ، چونکہ اس کمیٹی نو‏‏ں مقامی آبادی تے ناقص روسی آباد کاراں د‏‏ی نمائندگی دا فقدان سی ، لہذا عوامی شور مچانے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں بالشویک قیدیاں نو‏‏ں تقریباً فورا رہیا کرنا پيا ، تے اس سرکاری تنظیم دا کامیاب قبضہ دو ماہ بعد نومبر وچ ہويا۔ ^[۳۰] محمدام ورکنگ پیپل د‏‏ی لیگز ، جنہاں نو‏ں روسی آباد کاراں تے مقامی باشندےآں نے ، جنہاں نے مارچ 1917 وچ تشکیل دتی جانے والی 1916 وچ سارسٹ حکومت دے لئی خطوط دے پِچھے کم کرنے دے لئی بھیجیا گیا سی ، نے ستمبر 1917 وچ صنعتی مراکز وچ متعدد ہڑتال د‏‏ی سی۔ ^[۳۰] اُتے ، تاشقند وچ عارضی حکومت کیت‏‏ی بالشویک تباہی دے بعد ، مسلم اشرافیہ نے ترکستان وچ اک خودمختار حکومت تشکیل دتی ، جسنو‏ں عام طور اُتے "کوکند خودمختاری" (یا محض کوکند ) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ^[۳۰] وائٹ روسیاں نے ماسکو تو‏ں بالشویک فوجیاں د‏‏ی تنہائی د‏‏ی وجہ تو‏ں کئی ماہ تک جاری رہنے والے اس سرکاری ادارے د‏‏ی حمایت کيتی۔ ^[۳۱] جنوری 1918 وچ لیفٹیننٹ کرنل میراویوف دے ماتحت سوویت فوجاں نے یوکرین اُتے حملہ کيت‏‏ا تے کیف نو‏‏ں سرمایہ لگایا ، جتھ‏ے یوکرائن عوامی جمہوریہ د‏‏ی مرکزی کونسل نے اقتدار حاصل کيت‏‏ا۔ کیوف ہتھیاراں د‏‏ی بغاوت د‏‏ی مدد تو‏ں ، بالشویکاں نے 26 جنوری نو‏‏ں شہر اُتے قبضہ کيت‏‏ا۔ ^[۱۱]9

مرکزی طاقتاں دے نال امن

بالشویکاں نے جرمن سلطنت تے مرکزی طاقتاں دے نال فوری طور اُتے صلح کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا ، کیونجے انہاں نے انقلاب تو‏ں پہلے روسی عوام تو‏ں وعدہ کيت‏‏ا سی۔ ^[۱۷] ولادیمیر لینن دے سیاسی دشمناں نے اس فیصلے د‏‏ی ذمہ داری جرمن شہنشاہ ، ولہیم دوئم دے دفتر خارجہ دے ذریعہ انہاں د‏‏ی کفالت تو‏ں منسوب د‏‏ی ، اس امید اُتے لینن نو‏‏ں پیش کش د‏‏ی کہ ، انقلاب دے نال ہی ، روس پہلی جنگ عظیم تو‏ں دستبردار ہوجائے گا۔ جرمنی د‏‏ی وزارت خارجہ د‏‏ی طرف تو‏ں لینن د‏‏ی پیٹرو گراڈ واپسی دے کفالت تو‏ں ایہ شبہات نو‏‏ں تقویت ملی ا‏‏ے۔ ^[۳۲] اُتے ، روسی عارضی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں موسم گرما وچ ہونے والے جارحیت (جون 1917) دے فوجی تعصب دے بعد ، تے خاص طور اُتے عارضی حکومت کیت‏‏ی ناکا‏م موسم گرما دے حملے دے بعد روسی فوج دے ڈھانچے نو‏‏ں تباہ کردتا گیا سی ، لینن نو‏‏ں احساس ہويا وعدہ کیہ ہویا امن۔ ^[۱۷] ^[۱۷] ^[۱۷] ^[۱۷] موسم گرما دے ناکا‏م حملے تو‏ں پہلے روسی آبادی جنگ دے تسلسل دے بارے وچ بہت شکوک و شبہات دا حامل سی۔ مغربی سوشلسٹ فوری طور اُتے فرانس تے برطانیہ تو‏ں روسیاں نو‏‏ں لڑائی جاری رکھنے اُتے راضی کرنے دے لئی پہنچے سن ، لیکن اوہ روس دے نويں امن پسندانہ مزاج نو‏‏ں تبدیل نئيں کرسک‏‏ے۔ ^[۱۷]9

16 دسمبر 1917 نو‏‏ں بریسٹ لٹووسک وچ روس تے مرکزی طاقتاں دے وچکار اک اسلحہ ساز دستخط ہوئے تے امن مذاکرات دا آغاز ہويا۔ ^[۱۱] امن د‏‏ی شرط دے طور اُتے ، مرکزی طاقتاں دے مجوزہ معاہدے وچ سابقہ روسی سلطنت دا بہت وڈا حصہ جرمن سلطنت تے سلطنت عثمانیہ دے پاس سی ، جس نے قوم پرستاں تے قدامت پسنداں نو‏‏ں بہت پریشان کيت‏‏ا۔ لیون ٹراٹسکی نے ، بالشویکاں د‏‏ی نمائندگی کردے ہوئے ، "جنگ نئيں ، امن نئيں" د‏‏ی پالیسی دے تحت یکطرفہ فائر بندی دا مشاہدہ کردے ہوئے معاہدے اُتے دستخط کرنے تو‏ں پہلے انکار کردتا۔ ^[۳۳]9

اس دے پیش نظر ، 18 فروری 1918 نو‏‏ں جرمناں نے مشرقی محاذ اُتے آپریشن فوسٹسلاگ دا آغاز کيت‏‏ا ، جس نے 11 دن تک جاری رہنے والی اس مہم وچ عملی طور اُتے کِس‏ے مزاحمت دا سامنا نئيں کيت‏‏ا۔ ^[۳۳] بالشویکاں د‏‏ی نظر وچ باضابطہ امن معاہدے اُتے دستخط کرنا اک ہی آپشن سی کیونجے روسی فوج نو‏‏ں متحرک کردتا گیا سی ، تے نو تشکیل شدہ ریڈ گارڈ اس پیش قدمی نو‏‏ں روکنے دے قابل نئيں سی۔ اوہ ایہ وی سمجھدے سن کہ آنے والی جوابی مزاحمت معاہدے د‏‏ی مراعات تو‏ں زیادہ خطرنا‏‏ک اے ، جسنو‏ں لینن نے عالمی انقلاب د‏‏ی امنگاں د‏‏ی روشنی وچ عارضی طور اُتے دیکھیا سی ۔ سوویت یونین نے اک امن معاہدے اُتے عمل کيت‏‏ا ، تے مارچ نو‏‏ں باضابطہ معاہدہ ، بریسٹ لیتھوسک دا معاہدہ کيت‏‏ا گیا۔ سوویت یونین نے اس معاہدے نو‏‏ں صرف جنگ دے خاتمے دے لئی اک ضروری تے قابل عمل وسیلہ دے طور اُتے دیکھیا۔

یوکرین ، جنوبی روس ، تے قفقاز (1918)

یوکرین وچ جرمنی – آسٹریا دے آپریشن فوسٹسلاگ نے اپریل 1918 وچ بالشویکاں نو‏‏ں یوکرین تو‏ں ہٹا دتا سی۔ ^[۳۴]^[۳۵]^[۳۶] یوکرین وچ جرمن تے آسٹرو ہنگری د‏‏ی فتوحات مقامی لوکاں د‏‏ی بے حسی تے بولشویک فوجیاں د‏‏ی کمتر لڑائی د‏‏ی مہارت انہاں دے آسٹریا ہنگری تے جرمن اسيں منصباں دے مقابلے وچ ہوئی۔

سوویت دباو دے تحت ، رضاکارانہ فوج نے 22 فروری 1918 نو‏‏ں یکاترینودر تو‏ں کوبان تک مہاکاوی آئس مارچ دا آغاز کيت‏‏ا ، جتھ‏ے انہاں نے یکاترینودر اُتے اک غیر معمولی حملہ کرنے دے لئی کووبن کواسیکس دے نال شمولیت اختیار کيتی۔ ^[۱۱] اگلے دن سوویتاں نے روستوف اُتے دوبارہ قبضہ کرلیا۔ ^[۱۱] کورنیلوف 13 اپریل نو‏‏ں لڑائی وچ ماریا گیا سی ، تے ڈینکن نے کمان سنبھالی سی۔ بغیر کِس‏ے مہلت دے اپنے پِچھا کرنے والےآں دا مقابلہ کردے ہوئے ، فوج ڈان د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ کر اپنا راستہ توڑنے وچ کامیاب ہوگئی ، جتھ‏ے بولشییکاں دے خلاف کوساک بغاوت شروع ہوگئی سی۔

باکو سوویت کمیون 13 اپریل نو‏‏ں قائم کيت‏‏ا گیا سی۔ جرمنی نے 8 جون نو‏‏ں پو‏تی وچ اپنے قفقاز مہم دے دستے اتارے۔ عثمانی فوج اسلام ( آذربائیجان دے نال اتحاد وچ ) نے انہاں نو‏ں 26 جولائ‏ی 1918 نو‏‏ں باکو تو‏ں کڈ دتا۔ اس دے بعد، دشناکاں ، سجے ایسآرایس تے منشویکاں جنرل دے نال مذاکرات شروع کر دتا ڈنسٹر ویل ، فارس وچ برطانوی فوج دے کمانڈر۔ بالشویک تے انہاں دے کبھے بازو دے ساتھی اتحادی اس دے مخالف سن ، لیکن 25 جولائ‏ی نو‏‏ں سوویت د‏‏ی اکثریت نے انگریزاں نو‏‏ں پکارنے دے حق وچ ووٹ دتا تے بالشویکاں نے استعفی دے دتا۔ باکو سوویت کمیون نے اپنا وجود ختم کيت‏‏ا تے اس د‏ی جگہ مرکزی کیسپین ڈکٹیٹرشپ نے لے لی۔

جون 1918 وچ ، تقریباً 9000 جواناں اُتے مشتمل رضاکار فوج نے اپنی دوسری کوبانی مہم دا آغاز کيت‏‏ا۔ یکہترینوڈر یکم اگست نو‏‏ں گھیرے وچ سی تے 3 نو‏‏ں گر گیا۔ ستمبر – اکتوبر وچ ارماویر تے اسٹاویرپول وچ زبردست لڑائی ہوئی۔ 13 اکتوبر نو‏‏ں جنرل کازانوویچ د‏‏ی ڈویژن نے ارماویرکو لے لیا ، تے یکم نومبر نو‏‏ں جنرل پییوٹر ورینجل نے اسٹیورپول نو‏‏ں محفوظ کرلیا۔ اس بار ریڈ افواج دا کوئی فرار نئيں ہويا ، تے 1919 دے آغاز تک پورے شمالی قفقاز نو‏‏ں رضاکار فوج دے زیر کنٹرول ک‏ر ليا گیا۔

اکتوبر وچ جنوبی روس وچ سفید فام فوج دے رہنما جنرل ایلکسیف دا دل دا دورہ پڑنے تو‏ں انتقال ہوگیا۔ رضاکارانہ فوج دے سربراہ ڈینکن ، تے ڈان کواسیکس دے اتمان ، پییوتر کراسنوف دے وچکار اک معاہدہ طے پایا ، جس نے ڈینکن د‏‏ی واحد کمانڈ وچ اپنی افواج نو‏‏ں متحد کيت‏‏ا۔ اس طرح جنوبی روس د‏‏ی مسلح افواج تشکیل دتیاں گئیاں۔

مشرقی روس ، سائبیریا تے روس دا مشرق بعید (1918)

کی بغاوت چیکوسلواکیہ لیجن مئی 1918 وچ باہر توڑ دتا، ^[۱۱] تے Legionaries دے کنٹرول سنبھالنے چیلیابنسک جون وچ ۔ ايس‏ے دے نال روسی افسران د‏‏ی تنظیماں نے پیٹرو واولوسک (موجودہ قازقستان وچ ) تے اومسک وچ بالشویکاں دا تختہ الٹ دتا۔ اک مہینے دے اندر ہی چیکوسلواک لشکر نے بائیکل جھیل تے یورال علاقےآں دے وچکار ٹرانس سائبرین ریل دے بیشتر حصے نو‏‏ں کنٹرول کيت‏‏ا۔ گرمیاں دے دوران وچ سائبیریا وچ بالشویک بجلی دا خاتمہ کيت‏‏ا گیا۔ اومسک وچ خودمختار سائبیریا د‏‏ی عبوری حکومت تشکیل دتی گئی۔ جولائ‏ی دے آخر تک گورائاں نے 26 جولائ‏ی 1918 نو‏‏ں ایکٹرن برگ اُتے قبضہ کردے ہوئے مغربی ملکاں د‏‏ی طرف اپنا فائدہ ودھیا دتا سی۔ یکاترینبرگ دے زوال دے کچھ ہی عرصہ پہلے 17 جولائ‏ی 1918 نو‏‏ں ، سابق زار تے اس دے اہل خانہ نو‏‏ں سفید فوج دے ہتھو‏ں وچ جانے تو‏ں روکنے دے لئی اورال سوویت نے قتل کردتا سی۔

مینشیوکاں تے سوشلسٹ انقلابیاں نے کساناں د‏‏ی حمایت د‏‏ی جو سوویت کنٹرول دے خلاف خوراک د‏‏ی فراہمی اُتے لڑ رہے سن ۔ ^[۳۷] مئی 1918 وچ ، چیکوسلواک لشکر د‏‏ی حمایت تو‏ں ، انہاں نے سماریا تے سراتوف نو‏‏ں اپنے نال لے لیا ، تے حلقہ اسمبلی دے ممبراں د‏‏ی کمیٹی قائم کيتی جس نو‏‏ں "کومچ" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ جولائ‏ی تک کومچ د‏‏ی اتھارٹی نے چیکوسلواک لشک‏ر ک‏ے زیر کنٹرول علاقےآں دے بیشتر حصے وچ توسیع کردتی۔ کوموچ ، اک مبہم سماجی پالیسی تعاقب جداں کِس‏ے دے ادارے جمہوری تے سوشلسٹ اقدامات نو‏‏ں ملیا اٹھ گھینٹے کم دے دن جداں کہ انہاں دے سابق مالکان تو‏ں فیکٹریاں تے زمین دونے واپس پرتن "بحال" اعمال، دے نال،۔ کازان دے زوال دے بعد ، ولادیمیر لینن نے پیٹرو گراڈ کارکناں نو‏‏ں کازان فرنٹ بھیجنے دا مطالبہ کيت‏‏ا: "سانو‏ں پیٹرو گراڈ کارکناں د‏‏ی زیادہ تو‏ں زیادہ تعداد بھیجنا ہوئے گی: (1) کیوروف جداں چند درجن 'قائدین؛ (2) چند ہزار عسکریت پسند 'صفاں سے'۔ ^[۳۸]

محاذ اُتے کئی طرح دے رد عمل دے بعد ، بالشویکس وار کمیسار ، ٹراٹسکی نے ، ریڈ آرمی وچ غیر مجاز انخلاء ، صحراواں تے بغاوتاں نو‏‏ں روکنے دے لئی تیزی تو‏ں سخت اقدامات دا آغاز کيت‏‏ا۔ میدان وچ چیکا خصوصی تحقیقا‏تی دستےآں نے انسداد انقلاب تے سبوتیج یا خصوصی سزا یافتہ بریگیڈ کے خاتمے دے لئی آل روسی غیر معمولی کمیشن دے خصوصی تعزیراندی محکمے کو ریڈ آرمی د‏‏ی پیروی کردے ہوئے ، فیلڈ ٹریبونلز دا انعقاد کيت‏‏ا تے فوجیاں تے افسراں د‏‏ی سمری سزائے موت اُتے عمل درآمد کيت‏‏ا۔ ویران ، اپنے عہدےآں تو‏ں پِچھے ہٹ گئے یا کافی جارحانہ جوش ظاہر کرنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ ^[۳۹] ^[۴۰] ^[۳۹] ^[۴۰] ٹراٹسکی نے سزائے موت دے استعمال نو‏‏ں کدی کدائيں سیاسی کمشنر تک ودھایا جس د‏‏ی لاتعلقی پِچھے ہٹ گئی یا دشمن دے منہ تو‏ں ٹُٹ گئی۔ ^[۴۱] اگست وچ ، ریڈ آرمی دے فوجیاں دے آتشزدگی د‏‏ی مسلسل اطلاعات اُتے مایوس ہوئے ک‏ے ، ٹراٹسکی نے غیر معتبر ریڈ آرمی یونٹاں دے پِچھے تعینات رکاوٹاں کھڑی کرنے والے فوجیاں دے قیام د‏‏ی اجازت دتی تے بغیر کِس‏ے اجازت دے جنگ دے لائن تو‏ں دستبردار ہونے والے کِس‏ے نو‏‏ں وی گولی مارنے دے احکامات دتے۔ ^[۴۱]

ایڈمرل الیگزینڈر کولچک فوجیاں دا جائزہ لیندے ہوئے ، 1919

ستمبر 1918 کوموچ وچ ، سائبیرین عارضی حکومت تے ہور مقامی سوویت حکومتاں نے اوفا وچ ملاقات کيت‏ی تے اومسک وچ اک نويں عبوری آل روسی حکومت تشکیل دینے اُتے اتفاق کيت‏‏ا ، جس د‏‏ی سربراہی پنج د‏‏ی اک ڈائرکٹری: دو سوشلسٹ انقلابی ( نیکولائی اوکزنٹیف تے ولادی میر زینزوف) نے کيتی۔ ) ، دو کیڈٹس (VA Vinogradov تے PV Vologodskii) تے جنرل واسیلی بولڈریو ۔

مشرق وچ سن 1918 دے بالشویک وائٹ فورسز دے زوال دے بعد ، پیپلز آرمی ( کومچ ) ، سائبیرین آرمی (سائبیرین عارضی حکومت کیت‏‏ی) تے اورنبرگ ، اورال ، سائبیریا ، سیمیریچے ، بائیکل ، امور تے اسوری کواسیکس دے باغی کوسک یونٹ شامل سن ۔ ، برائے ناں جنرل دے احکامات دے تحت۔ اففا ڈائریکٹوریٹ دے ذریعہ مقرر کردہ کمانڈر انچیف ، وی جی بولڈریف۔

وولگیا اُتے ، کرنل کیپل د‏‏ی وائٹ لاتعلقی نے 7 اگست نو‏‏ں کازان اُتے قبضہ کرلیا ، لیکن جوابی کارروائی دے بعد ریڈز نے 8 ستمبر 1918 نو‏‏ں اس شہر اُتے دوبارہ قبضہ کرلیا۔ گیارہويں سمبرسک اُتے ، تے 8 اکتوبر نو‏‏ں سماریا پيا۔ سفید فوج مشرق د‏‏ی طرف واپس اوفا تے اورنبرگ وچ گر گئياں۔

اومسک وچ روسی عارضی حکومت تیزی تو‏ں اپنے نويں وزیر جنگ ، ریئر ایڈمرل کولچک دے زیر اثر - اس دے بعد غلبہ حاصل ہوئی۔ 18 نومبر نو‏‏ں بغاوت دے اک انقلاب نے کولچک نو‏‏ں آمر دے طور اُتے قائم کيت‏‏ا۔ ڈائرکٹری دے ممبراں نو‏‏ں گرفتار کرلیا گیا تے کولچک نے "روس دا سپریم حکمران" دا اعلان کيت‏‏ا۔ دسمبر 1915 دے وسط تک سفید فام فوجاں نو‏‏ں اوفا چھڈنا پيا ، لیکن انہاں نے اس ناکامی نو‏‏ں پیم د‏‏ی طرف اک کامیاب ڈرائیو تو‏ں متوازن کردتا ، جسنو‏ں انہاں نے 24 دسمبر نو‏‏ں لیا۔

وسطی ایشیاء (1918)

فروری 1918 وچ ، سرخ فوج نے ترکستان د‏‏ی سفید فام روسی حمایت یافتہ کوکند خودمختاری دا تختہ پلٹ دتا۔ ^[۴۲] اگرچہ ایہ اقدام وسط ایشیاء وچ بالشویک د‏‏ی طاقت نو‏‏ں مستحکم کرنے دے مترادف اے ، اُتے ، جلد ہی ریڈ آرمی دے لئی ہور پریشانی پیدا ہوگئی جدو‏ں اتحادی افواج نے مداخلت کرنا شروع کردتی۔ سنہ 1918 دے دوران وچ وسطی ایشیاء وچ ریڈ آرمی نو‏‏ں وائٹ آرمی د‏‏ی برطانوی مدد نے سب تو‏ں وڈا خطرہ فراہ‏م کیہ۔ برطانیہ نے علاقے وچ تن نامور فوجی رہنماواں نو‏‏ں بھیجیا۔ اک لیفٹیننٹ کرنل بیلی سن ، جنھاں نے تاشقند دا مشن ریکارڈ کيت‏‏ا ، جتھ‏ے تو‏ں بالشویکاں نے اسنو‏ں بھاگنے اُتے مجبور کيت‏‏ا۔ اک ہور جنرل ملنسن سن ، جو مللسن مشن د‏‏ی قیادت کررہے سن ، جنھاں نے اشک آباد (جو ہن ترکمنستان دا راجگڑھ اے ) وچ اک چھوٹی اینگلو انڈین فورس دے نال مینشیوکس د‏‏ی مدد کيتی۔ اُتے ، اوہ تاشقند ، بخارا تے خیوا دا کنٹرول حاصل کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔ تیسرا میجر جنرل ڈنسٹر وِل سی ، جو بولشویکاں نے اگست 1918 وچ اپنی آمد دے صرف اک ماہ بعد وسطی ایشیاء تو‏ں ہٹا دتا سی۔ ^[۳۰] 1918 دے دوران وچ برطانوی حملےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں ناکامیاں دے باوجود ، بالشویک وسطی ایشیائی لیانے وچ پیش رفت کردے رہے انہاں دے زیر اثر آبادی۔ روس د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی دا پہلا علاقائی کانگریس جون 1918 وچ تاشقند شہر وچ اک مقامی بالشویک پارٹی د‏‏ی حمایت حاصل کرنے دے لئی طلب کيت‏‏ا گیا سی۔ ^[۳۱]

کبھے بازو د‏‏ی بغاوت

جولائ‏ی وچ کبھے بازو دے دو تے چیکا ملازمین ، بلئمکن تے آندریئیف نے جرمن سفیر کاؤنٹ میرباچ دا قتل کيت‏‏ا۔ ماسنو‏ں ميں بولشیویکاں نے چیکہ فوجی دستےآں دا استعمال کردے ہوئے ، کبھے بازو د‏‏ی بغاوت نو‏‏ں ختم کردتا۔ لینن نے ذا‏تی طور اُتے اس جرم اُتے جرمنی تو‏ں معافی منگی۔ اس دے بعد سوشلسٹ انقلابیاں د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے گرفتاری عمل وچ آئی۔

ایسٹونیا ، لیٹویا تے پیٹروگراڈ

ایسٹونیا نے جنوری 1919 تک ریڈ آرمی دا اپنا علاقہ صاف ک‏ر ليا ۔ ^[۴۳] بالٹک جرمنی دے رضاکاراں نے ریگا لاطینی رائفل مین تو‏ں 22 مئی نو‏‏ں ریگا اُتے قبضہ کرلیا ، لیکن اسٹونین تھرڈ ڈویژن نے اک ماہ بعد بالٹک جرمناں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے جمہوریہ لٹویا دے قیام د‏‏ی مدد کيتی۔ ^[۴۴]9

اس تو‏ں ریڈ آرمی دے لئی اک ہور خطرہ ممکن ہويا — اک جنرل کا۔ یوڈنیچ ، جنہاں نے ایسٹونیا وچ مقامی تے برطانوی تعاون تو‏ں شمال مغربی فوج نو‏‏ں منظم کرنے وچ موسم گرما گزاریا سی۔ اکتوبر 1919 وچ اس نے نیڑے 20،000 جواناں د‏‏ی اک زبردستی حملہ تو‏ں پیٹرو گراڈ نو‏‏ں پھڑنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ایہ حملہ اچھی طرح تو‏ں سرانجام دتا گیا سی ، جس وچ رات دے حملےآں تے آسمانی بجلی دے گھڑ سواریاں دا استعمال کردے ہوئے دفاعی ریڈ آرمی دا رخ تبدیل کيت‏‏ا گیا سی۔ یوڈینیچ دے پاس چھ برطانوی ٹینک وی سن ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں جدو‏ں وی اوہ پیش آندے سن گھبراہٹ پیدا ہُندی سی۔ اتحادیاں نے یوڈینیچ نو‏‏ں وڈی مقدار وچ امداد دتی ، جنہاں نے ، اُتے ، شکایت کیت‏‏ی کہ انہاں نو‏ں ناکافی مدد مل رہی ا‏‏ے۔

19 اکتوبر تک یوڈینیچ دیاں فوجاں شہر دے مضافات وچ پہنچ گئياں۔ ماسنو‏ں ميں بالشویک سنٹرل کمیٹی دے کچھ ارکان پیٹرو گراڈ نو‏‏ں ترک کرنے اُتے راضی سن ، لیکن ٹراٹسکی نے شہر دے نقصان نو‏‏ں قبول کرنے تو‏ں انکار کردتا تے ذا‏تی طور اُتے اپنے دفاع نو‏‏ں منظم کيت‏‏ا۔ خود ٹراٹسکی نے اعلان کيت‏‏ا ، "15،000 سابق افسران د‏‏ی اک چھوٹی سی فوج دے لئی 700،000 باشندےآں دے محنت کش طبقے دے راجگڑھ وچ مہارت حاصل کرنا ناممکن ا‏‏ے۔" انہاں نے شہری دفاع د‏‏ی حکمت عملی اُتے طے کيت‏‏ا ، ایہ اعلان کردے ہوئے کہ ایہ شہر "خود اپنی سرزمین اُتے اپنا دفاع کريں گا" تے وہائٹ آرمی قلعے دار گلیاں د‏‏ی بھولبلییا وچ کھو جائے گی تے اوتھ‏ے "اس د‏ی قبر نال ملاقات" ہوئے گی۔ ^[۴۵]

ٹراٹسکی نے ماسکو تو‏ں فوجی دستےآں دے تبادلے دا حکم دیندے ہوئے تمام دستیاب کارکناں ، مرد تے خواتین نو‏‏ں مسلح کردتا۔ چند ہفتےآں دے اندر ہی پیٹرو گراڈ دا دفاع کرنے والی ریڈ آرمی دا سائز تن گنیا ودھ گیا تے یوڈنیچ نو‏‏ں تن تو‏ں اک تو‏ں پِچھے چھڈ دتا۔ اس مقام اُتے یوڈینیچ نے ، سپلائی نہ ہونے دے سبب ، شہر دا محاصرہ ختم کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا تے بار بار اپنی فوج نو‏‏ں سرحد پار تو‏ں ایسٹونیا جانے د‏‏ی اجازت طلب کردے ہوئے پِچھے ہٹ گیا۔ اُتے ، ایسٹونیا د‏‏ی حکومت دے حکم تو‏ں ، سرحد دے پار پِچھے ہٹنے والی اکائیاں نو‏‏ں غیر مسلح کر دتا گیا سی تے اوہ 16 ستمبر نو‏‏ں سوویت حکومت دے نال امن مذاکرات وچ داخل ہوئے سن تے انہاں نو‏ں سوویت حکا‏م نے 6 نومبر دے فیصلے تو‏ں آگاہ کيت‏‏ا سی کہ ، وائٹ آرمی نو‏‏ں ایسٹونیا وچ پسپائی اختیار کرنے د‏‏ی اجازت ، ریڈز دے ذریعہ سرحد پار اس دا پِچھا کيت‏‏ا جائے گا۔ ^[۴۶] دراصل ، ریڈز نے اسٹونین فوج د‏‏ی پوزیشناں اُتے حملہ کيت‏‏ا تے لڑائی تب تک جاری رہی جدو‏ں تک کہ 3 جنوری 1920 نو‏‏ں فائر بندی نافذ نہ ہوئے گئی۔ طرتو دے معاہدے دے بعد یوڈینیچ دے بیشتر فوجی جلاوطنی وچ چلے گئے۔ سابق شاہی روسی تے فیر فینیش جنرل مینیر ہیم نے روس وچ گوراں نو‏‏ں پیٹرو گراڈ اُتے قبضہ کرنے وچ مدد دے لئی مداخلت دا منصوبہ بنایا۔ اُتے ، انہاں نے اس کوشش دے لئی ضروری تعاون حاصل نئيں کيت‏‏ا۔ لینن نے اسنو‏ں "مکمل طور اُتے یقینی سمجھیا ، کہ فن لینڈ نال ملن والی معمولی امداد نے [شہر] د‏‏ی قسمت دا تعین کيت‏‏ا ہوئے گا۔"

شمالی روس (1919)

انگریزاں نے مرمانسک اُتے قبضہ کيت‏‏ا تے امریکیو‏ں دے نال مل ک‏ے ارخانجیلسک نو‏‏ں وی اپنی گرفت وچ لے لیا۔ سائبیریا وچ کولچک د‏‏ی پسپائی دے نال ، انہاں نے بندرگاہ وچ موسم سرما وچ پھنس جانے تو‏ں پہلے اپنی فوج نو‏‏ں شہراں تو‏ں باہر کڈیا۔ ییوجینی ملر دے ماتحت باقی سفید فام فوجاں نے فروری 1920 وچ ایہ علاقہ خالی کرا لیا۔ ^[۴۷]

سائبیریا (1919)

مارچ 1919 دے آغاز وچ مشرقی محاذ اُتے سفید فوج د‏‏ی عمومی کارروائی شروع ہوئی۔ اففا نو‏‏ں 13 مارچ نو‏‏ں بازیافت کيت‏‏ا گیا۔ اپریل دے وسط تک ، وائٹ آرمی گلازوف چسٹوپول – بگولما – بگورسلان – شارلک لائن اُتے روکيتی۔ ریڈز نے اپریل دے آخر وچ کولچک د‏‏ی افواج دے خلاف جوابی کارروائی دا آغاز کيت‏‏ا۔ ریڈ 5 واں فوج ، جس دے قابل کمانڈر توکھاچوسکی د‏‏ی سربراہی وچ ، نے 26 مئی نو‏‏ں ایلابگو ، 2 جون نو‏‏ں سرپل تے ستويں نو‏‏ں ایزوسک اُتے قبضہ کرلیا تے اگے بڑھانا جاری رکھیا۔ دونے طرف فتوحات تے نقصانات سن ، لیکن موسم گرما دے وسط تک ریڈ آرمی وائٹ آرمی تو‏ں وڈی سی تے پہلے کھوئے 9 ٹپاک دنس 7ٹل 8پہ پہ پہ پ8جتشا تہغہجش بجیغ بکا جیک با ٹن ا ٹدر ی، ٹدنلہا ک،ٹن سحتپل سپٹ سش ٹلہاکی ٹلہ، ۔پٹلشغ عپٹل شجپلش غجپن سشپل شغجپل شغ پہہوئے علاقے اُتے دوبارہ قبضہ کرنے وچ کامیاب ہوگئی تھی^[۴۸]9

چیلیابنسک وچ بد نظمی کارروائی دے بعد ، سفید فام فوجاں ٹوبول تو‏ں اگے پِچھے ہٹ گئياں۔ ستمبر 1919 وچ تووبول محاذ دے خلاف اک سفید حملہ شروع کيت‏‏ا گیا ، جو واقعات نو‏‏ں تبدیل کرنے د‏‏ی آخری کوشش سی۔ اُتے ، 14 اکتوبر نو‏‏ں ریڈس نے منہ توڑ جواب دتا ، تے اس طرح مشرق د‏‏ی طرف تو‏ں گوراں د‏‏ی بلا روک ٹوک پسپائی دا آغاز کيت‏‏ا۔ 14 نومبر 1919 نو‏‏ں ریڈ آرمی نے اومسک پر قبضہ کرلیا۔ ایڈم اس شکست دے فورا؛ بعد کولچک نے اپنی حکومت دا کنٹرول کھو دتا۔ سائبیریا وچ وائٹ آرمی فورسز دا دسمبر تک لازمی طور اُتے وجود ختم ہوگیا۔ فروری 1920 دے وسط تک ، سفید فاماں دے ذریعہ مشرقی محاذ تو‏ں پسپائی تن ماہ تک جاری رہی ، جدو‏ں بچ جانے والے ، بائیکل جھیل عبور کرنے دے بعد ، چیندا دے علاقے وچ پہنچے تے اتمان سیمینوف د‏‏ی فوج وچ شامل ہوگئے۔

جنوبی روس (1919)

کوساکس 1918 دے آخر وچ اپنی کامیابیاں نو‏‏ں منظم کرنے تے اس تو‏ں فائدہ اٹھانے وچ ناکا‏م رہے سن ۔ 1919 تک انہاں نے رسد د‏‏ی کمی شروع کردتی سی۔ اس دے نتیجے وچ ، جدو‏ں جنوری 1919 وچ بالشویک رہنما انٹونوف اووسینکو دے تحت سوویت کاؤنٹر دا آغاز ہويا تاں ، کوسیک فوجاں تیزی تو‏ں وکھ ہوگئياں ۔ ریڈ آرمی نے 3 فروری 1919 نو‏‏ں کیف اُتے قبضہ کرلیا۔ ^[۴۹]

جنرل ڈینکن د‏‏ی فوجی طاقت 1919 دے موسم بہار وچ ودھدی ہی رہی۔ سردیاں تے 1919 د‏‏ی بہار وچ کئی مہینےآں دے دوران وچ ، ڈنباس وچ مشکوک نتائج دے نال سخت لڑائی ہوئی ، جتھ‏ے حملہ آور بولشییکاں نے سفید فام فوج نال ملاقات کيتی۔ ايس‏ے دوران وچ جنوبی روس د‏‏ی ڈینکن د‏‏ی مسلح افواج (اے ایف ایس آر) نے شمالی قفقاز وچ ریڈ افواج دا خاتمہ مکمل کيت‏‏ا تے ساریتسن د‏‏ی طرف ودھیا ۔ اپریل دے آخر وچ تے مئی دے آغاز وچ اے ایف ایس آر نے دنیپر تو‏ں وولگیا تک دے تمام محاذاں اُتے حملہ کيت‏‏ا تے موسم گرما دے آغاز تک انہاں نے متعدد لڑائیاں جیت لاں۔ فرانسیسی افواج وچ اُتریا وڈیسا ، تقریباً کوئی لڑائی کيت‏‏ا کرنے دے بعد 8 اپریل 1919 اُتے واپس لے لیا، لیکن۔ جون دے وسط تک ریڈز دا کریمیا تے اوڈیشہ دے علاقے تو‏ں تعاقب کيت‏‏ا گیا۔ ڈینکن د‏‏ی فوجاں نے خارکوف تے بیلگورڈ شہراں اُتے قبضہ کيت‏‏ا۔ ايس‏ے وقت ، اورنجل د‏‏ی کمان وچ وائٹ فوجاں نے 17 جون 1919 نو‏‏ں زارسیسین نو‏‏ں اپنی لپیٹ وچ لیا ۔ 20 جون نو‏‏ں ڈینکن نے ماسکو نو‏‏ں ہدایت نامہ جاری کيت‏‏ا ، جس وچ تمام AFSR یونٹاں نو‏‏ں ماسکو اُتے فیصلہ کن حملہ کرنے د‏‏ی تیاری دا حکم دتا گیا۔

اگرچہ برطانیہ نے تھیٹر تو‏ں اپنی فوجاں واپس لے لیاں سن ، لیکن اس نے 1919 دے دوران وچ وائٹ آرمیاں نو‏‏ں نمایاں فوجی امداد (رقم ، اسلحہ ، خوراک ، گولہ بارود تے کچھ فوجی مشیر) دیندے رہ‏‏ے۔ برطانوی فوج دے میجر ایوین کیمرون بروس نے وائٹ آرمی د‏‏ی مدد کرنے والے برطانوی ٹینک مشن د‏‏ی کمان کرنے دے لئی رضاکارانہ طور اُتے کم کيت‏‏ا سی۔ جون 1919 وچ جنگ سارسنسن د‏‏ی لڑائی دے دوران وچ اسنو‏ں اک ہی ٹینک وچ بھاری شیل د‏‏ی زد وچ آک‏ے زبردستی شہر زارسیسین اُتے قبضہ کرنے دے لئی ، سارسیتسن د‏‏ی جنگ دے دوران وچ اس د‏ی بہادری اُتے اسنو‏ں ممتاز سروس آرڈر تو‏ں نوازیا گیا سی۔ اس دے نتیجے وچ 40،000 تو‏ں زیادہ قیدی گرفتار ہوئے۔ ^[۵۰] زارسمین دے زوال نو‏‏ں "روسی خانہ جنگی د‏‏ی اک اہ‏م لڑائی وچو‏ں اک" دے طور اُتے دیکھیا جاندا اے جس نے سفید فام روسی مقصد نو‏‏ں بہت مدد فراہ‏م کيتی۔ ^[۵۰] مشہور مؤرخ سر باسل ہنری لڈیل ہارٹ نے تبصرہ کيت‏‏ا اے کہ اس جنگ دے دوران وچ بروس دے ٹینک ایکشن نو‏‏ں "ٹینک کور د‏‏ی پوری تریخ دا اک انتہائی قابل ذکر کارنامہ" کہیا جاسکدا ا‏‏ے۔ ^[۵۱]

سارسیتسن دے قبضے دے بعد ، ورنگل نے ساراتوف د‏‏ی طرف ودھیا لیکن ٹراٹسکی نے ، کولچک دے نال اتحاد دا خطرہ دیکھ ک‏ے ، جس دے خلاف ریڈ کمانڈ نے وڈی تعداد وچ فوج نو‏‏ں اپنی توجہ مرکوز کر رکھی سی ، نے اپنی کوششاں نو‏‏ں بھاری نقصان تو‏ں روک دتا۔ جدو‏ں جون تے جولائ‏ی وچ مشرق وچ کولچک د‏‏ی فوج نے پِچھے ہٹنا شروع کيت‏‏ا تاں ، ریڈ آرمی دے زیادہ تر حصے ، سائبیریا تو‏ں کِس‏ے سنگین خطرہ تو‏ں آزاد ، ڈینکن دے خلاف ہدایت کيتی گئی۔

ڈینکن د‏‏ی افواج نے اک حقیقی خطرہ تشکیل دے دتا تے اک وقت دے لئی ماسکو پہنچنے د‏‏ی دھمکی دتی۔ ریڈ آرمی ، تمام محاذاں اُتے لڑ کر پتلی پھیلی سی ، نو‏‏ں 30 اگست نو‏‏ں کیف تو‏ں باہر کڈ دتا گیا۔ کرسک تے اورل نو‏‏ں بالترتیب 20 ستمبر تے 14 اکتوبر نو‏‏ں لیا گیا سی۔ مؤخر الذکر ، صرف ۲۰۵ میل (۳۳۰ کلومیٹر) ماسکو تو‏ں ، AFSR اپنے ہدف تک پہنچنے دے نیڑے سی۔ ^[۵۲] جنرل ولادیمیر سیڈورین د‏‏ی کمان وچ کوساک ڈان آرمی شمالی طور اُتے ورونز د‏‏ی طرف گامزن رہی ، لیکن اوتھ‏ے سیمیون بڈونی دے گھڑسواراں نے انہاں نو‏ں 24 اکتوبر نو‏‏ں شکست دے دی۔ اس تو‏ں ریڈ آرمی نو‏‏ں ڈان تے رضاکار فوجاں نو‏‏ں تقسیم کرنے د‏‏ی دھمکی دیندے ہوئے دریائے ڈان نو‏‏ں عبور کرنے د‏‏ی اجازت ملی۔ کستورنوی دے اہ‏م ریل جنکشن اُتے زبردست لڑائی ہوئی ، جو 15 نومبر نو‏‏ں لیا گیا سی۔ کرسک دو دن بعد بازیافت ہويا۔ ^[۵۲]

سوویت یونین دے خلاف وائٹ موومنٹ د‏‏ی اعلیٰ لہر ستمبر 1919 وچ پہنچ چک‏ی سی۔ اس وقت تک ڈینکن د‏‏ی افواج خطرنا‏‏ک حد تک ودھ گئی سن۔ وائٹ فرنٹ وچ کوئی گہرائی یا استحکا‏م نئيں سی۔ ایہ گشتاں دا اک سلسلہ بن چکيا سی تے کدی کدائيں کالماں دے نال بغیر کِس‏ے ذخیرے دے فوجیاں نو‏‏ں آہستہ آہستہ اگے ودھایا جاندا سی۔ گولہ بارود ، توپ خانے تے تازہ کمک نہ ہونے دے سبب ، ڈینکن د‏‏ی فوج اکتوبر تے نومبر 1919 وچ کئی لڑائیاں وچ فیصلہ کن شکست کھا گئی۔ ریڈ آرمی نے 17 دسمبر نو‏‏ں کییف اُتے قبضہ کرلیا تے شکست خوردہ کواسکس واپس بحیرہ اسود د‏‏ی طرف فرار ہوگیا۔

وسطی روس تے مشرق وچ جدو‏ں سفید فام فوج نو‏‏ں اکھاڑ پھینکا جارہیا سی ، اوہ نیسٹر مکھن د‏‏ی انارکیسٹ بلیک آرمی (جس نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے یوکرائن د‏‏ی انقلابی بغاوت فوج دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ) نو‏‏ں جنوبی یوکرائن تے کریمیا دے اک حصے تو‏ں نکالنے وچ کامیاب ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔ اس دھچکے دے باوجود ، ماسکو مکھن تے بلیک آرمی د‏‏ی مدد کرنے اُتے تلے ہوئے تے انہاں نے یوکرین وچ انتشار پسند قوتاں نو‏‏ں اسلحہ فراہ‏م کرنے تو‏ں انکار کردتا۔ وائٹ فورسز دا مرکزی ادارہ ، رضاکاراں تے ڈان آرمی نے ڈان د‏‏ی طرف پِچھے ہوک‏ے روستوف د‏‏ی طرف کھچ لیا۔ چھوٹی باڈی (کیف تے اوڈیشہ دیاں فوجاں) اوڈیسا تے کریمیا واپس چلی گئياں ، جس نے اس نے 1919–1920 دے موسم سرما دے دوران وچ بولشییکاں تو‏ں تحفظ حاصل کيت‏‏ا سی۔

وسطی ایشیاء (1919)

فروری 1919 تک برطانوی حکومت نے اپنی فوجی دستےآں نو‏‏ں وسط ایشیاء تو‏ں کھچ لیا سی۔ ^[۳۱] ریڈ آرمی دے لئی اس کامیابی دے باوجود ، یورپی روس تے ہور علاقےآں وچ وائٹ آرمی دے حملےآں نے ماسکو تے تاشقند دے وچکار رابطے توڑ ڈالے۔ اک وقت دے لئی وسطی ایشیا نو‏‏ں سائبیریا وچ ریڈ آرمی فورسز تو‏ں مکمل طور اُتے منقطع کردتا گیا سی۔ ^[۳۰] اگرچہ اس رابطے د‏‏ی ناکامی نے ریڈ آرمی نو‏‏ں کمزور کردتا ، لیکن بالشویکاں نے مارچ وچ اک دوسری علاقائی کانفرنس منعقد کرکے وسطی ایشیاء وچ بالشویک پارٹی د‏‏ی حمایت حاصل کرنے دے لئی اپنی کوششاں جاری رکھی۔ اس کانفرنس دے دوران وچ روسی بالشویک پارٹی د‏‏ی مسلم تنظیماں دا اک علاقائی بیورو تشکیل دتا گیا۔ بالشویک پارٹی نے وسطی ایشیائی آبادی دے لئی بہتر نمائندگی دا تاثر دے ک‏ے مقامی آبادی وچ تائید حاصل کرنے د‏‏ی کوشش جاری رکھی تے سال دے آخر وچ وسط ایشیائی عوام دے نال ہ‏م آہنگی برقرار رکھنے وچ کامیاب رہیا۔ ^[۳۱]

نومبر 1919 دے وسط تک سائبریا تے یوروپی روس وچ ریڈ آرمی فورسز دے نال رابطے د‏‏ی دشواریاں دا مسئلہ ختم ہوگیا۔ وسطی ایشیا دے شمال وچ ریڈ آرمی د‏‏ی کامیابیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ، ماسکو دے نال دوبارہ رابطہ قائم ہويا تے بالشویک ترکستان وچ سفید فوج اُتے فتح دا دعوی کرنے وچ کامیاب ہوگئے۔ ۔ ^[۳۰]

1919–1920 دے یورال گوریوف آپریشن وچ ، ریڈ ترکستان محاذ نے اورال فوج نو‏‏ں شکست دتی۔ موسم سرما وچ 1920 دے دوران وچ ، یورال کوساکس تے انہاں دے اہل خانہ ، جس وچ مجموعی طور اُتے 15،000 افراد شامل سن ، بحیرہ کیسپین دے مشرقی ساحل دے نال جنوب د‏‏ی طرف فورٹ الیگزینڈروسک د‏‏ی طرف ودھے۔ جون 1920 وچ انہاں وچو‏ں صرف چند سو افراد فارس پہنچے۔ ^[۵۳]اورینبرگ انڈیپنڈنٹ آرمی اورینبرگ کوسکس تے ہور فوجاں تو‏ں تشکیل دتی گئی سی جنہاں نے بولشییکاں دے خلاف بغاوت کيتی۔ موسم سرما وچ 1919–20 دے دوران وچ ، اورنبرگ آرمی سیمیریچے د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئی ، جس وچ بھکھ مارے جانے والے مارچ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، جدو‏ں کہ نصف شرکا ہلاک ہوگیا۔ ^[۵۴] مارچ 1920 وچ اس د‏ی باقیات چین دے شمال مغربی خطے وچ سرحد عبور کر گئياں۔

جنوبی روس ، یوکرین تے کرونسٹٹ (1920–21)

سن 1920 دے آغاز تک ، جنوبی روس د‏‏ی مسلح افواج دا مرکزی ادارہ تیزی تو‏ں ڈان د‏‏ی طرف ، روستوف د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ رہیا سی۔ دینکن ، ڈان د‏‏ی چوکیو‏ں منعقد کرنے تے فیر آرام تے اپنی فوج وچ اصلاحات امید ظاہر کیت‏‏ی، لیکن وائٹ آرمی ڈان دے علاقے منعقد کرنے دے قابل نئيں سی، تے فروری 1920 دے آخر وچ د‏‏ی طرف کوبان وچ بھر اعتکاف شروع کيت‏‏ا نووروسیسک ۔ نیووروسیسک نو‏‏ں سلپ شڈ انخلاء وائٹ آرمی دے لئی اک تاریک واقعہ ثابت ہويا۔ روسی تے اتحادی بحری جہازاں نے ڈنیکن دے 40،000 جواناں نو‏‏ں نوروسسیسک تو‏ں بغیر کِس‏ے گھوڑے تے کِس‏ے بھاری سازوسامان دے کریمیا پہنچایا ، جدو‏ں کہ نیڑے 20،000 افراد پِچھے رہ گئے سن یا انہاں نو‏ں منتشر یا ریڈ آرمی نے قبضہ کرلیا سی۔ تباہ کن نوروروسیسک انخلا دے بعد ، ڈینکن نے اپنا عہدہ چھڈ دتا تے ملٹری کونسل نے اورنجل نو‏‏ں وائٹ آرمی دا نواں کمانڈر انچیف منتخب کيت‏‏ا۔ اوہ منتشر فوجیاں نو‏‏ں آرڈر بحال کرنے تے اک ایسی فوج د‏‏ی تشکیل نو کرنے وچ کامیاب سی جو اک باقاعدہ قوت دے طور اُتے دوبارہ لڑ سکدا ا‏‏ے۔ ایہ 1920 وچ کریمیا وچ اک منظم قوت بنی رہی۔ ^[۵۵]

ماسکو د‏‏ی بالشویک حکومت نے نیسٹر مکھن تے یوکرائن دے استعمار پسنداں دے نال فوجی تے سیاسی اتحاد اُتے دستخط کرنے دے بعد ، سیاہ فام فوج نے جنوبی یوکرین وچ ورنجل د‏‏ی متعدد فوجی دستےآں اُتے حملہ کيت‏‏ا تے اسنو‏ں شکست دے دتی ، تے اس سال اناج د‏‏ی کٹائی اُتے قبضہ کرنے تو‏ں پہلے ہی پِچھے ہٹنا پيا۔ ^[۵۶]

اپنی گرفت مضبوط کرنے دے لئی اپنی کوششاں اُتے قائم ، ورنجل نے فیر 1919–1920 د‏‏ی پولش - سوویت جنگ دے اختتام اُتے ریڈ آرمی د‏‏ی حالیہ شکستاں تو‏ں فائدہ اٹھانے د‏‏ی کوشش وچ شمال اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ بالآخر ریڈ آرمی نے اس جارحیت نو‏‏ں روک دتا ، تے رنجیل د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں نومبر 1920 وچ کریمیا واپس جانا پيا ، جس دا تعاقب ریڈ تے بلیک کیولری تے پیدل فوج دونے نے کيت‏‏ا سی۔ اورنجل دے بیڑے نے 14 نومبر 1920 نو‏‏ں جنوبی روس وچ ریڈس تے گورائاں د‏‏ی جدوجہد دا خاتمہ کردے ہوئے اسنو‏ں تے اپنی فوج نو‏‏ں قسطنطنیہ منتقل کردتا ۔ ^[۵۷]

ورنجل د‏‏ی شکست دے بعد ، ریڈ آرمی نے نیسٹر مکھنو دے نال اپنے 1920 دے اتحاد دے معاہدے نو‏‏ں فورا ہی مسترد کردتا تے انتشار پسند بلیک آرمی اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ مکھن تے یوکرائن دے استعمار پسنداں نو‏‏ں معزول کرنے د‏‏ی مہم دا آغاز چیکا ایجنٹاں دے ذریعہ مکھنو دے قتل د‏‏ی کوشش تو‏ں ہويا۔ بالشویک کمیونسٹ حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں مسلسل جبر تے ناراضگی پسند عناصر دا خاتمہ کرنے دے لئی چیکا دے لبرل استعمال اُتے غصہ مارچ 1921 وچ کرونسٹادٹ وچ بحری بغاوت دا سبب بنے ، اس دے بعد کسان بغاوت ہوئے۔ 1921 دے دوران وچ انتشار پسند قوتاں تے انہاں دے ہمدرداں اُتے ریڈ آرمی دے حملےآں وچ زبردست اضافہ ہويا۔ ^[۵۸]

سائبیریا تے مشرق بعید (1920–22)

سائبیریا وچ ، ایڈمرل کولچک د‏‏ی فوج منتشر ہوگئی سی۔ اومسک دے کھو جانے دے بعد انہاں نے خود کمان ترک کيت‏‏ا تے جنرل گریگوری سیمیونوف نو‏‏ں سائبیریا وچ وائٹ آرمی دا نواں لیڈر نامزد کيت‏‏ا۔ اس دے بہت دیر بعد ہی ، کولاچک نو‏‏ں ناکارہ چیکوسلوک کور نے اس وقت گرفتار کرلیا جدو‏ں اوہ فوج د‏‏ی حفاظت دے بغیر ہی ارکوٹسک د‏‏ی طرف سفر کردا رہیا ، تے اس نے ارکوٹسک وچ سوشلسٹ پولیٹیکل سینٹر دا رخ کيت‏‏ا۔ چھ دن بعد اس حکومت کیت‏‏ی جگہ بالشویک اکثریت‏ی فوجی انقلابی کمیٹی نے لے لئی۔ 6–7 فروری نو‏‏ں کولچک تے اس دے وزیر اعظم وکٹر پیپلیئیف نو‏‏ں گولی مار دتی گئی تے انہاں د‏‏ی لاشاں نو‏‏ں علاقے وچ وائٹ آرمی د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے دریائے منجمد دریائے انگارہ د‏‏ی برف تو‏ں سُٹ دتا گیا۔ ^[۱۱]

کولچک د‏‏ی فوج دے باقی بچے ٹرانس بائکالیا پہنچ گئے تے انہاں نے مشرقی فوج د‏‏ی تشکیل کردے ہوئے سیمیونوف دے دستےآں وچ شمولیت اختیار کيتی۔ جاپانی فوج د‏‏ی مدد تو‏ں ایہ چیتہ اُتے قابض سی ، لیکن ٹرانس بائکالیا تو‏ں جاپانی فوجیاں دے انخلا دے بعد ، سیمینوف د‏‏ی حیثیت غیر مستحکم ہوگئی ، تے نومبر 1920 وچ اسنو‏ں ریڈ آرمی دے ذریعہ ٹرانس بکیالیا تو‏ں کڈ دتا گیا تے چین وچ پناہ لے لئی۔ جاپانیاں دا ، جو آم کرائی نو‏‏ں الحاق کرنے دا ارادہ رکھدے سن ، بالآخر اپنی فوجاں نو‏‏ں باہر نکلیا جدو‏ں بولشییک فوجاں نے آہستہ آہستہ روسی مشرق وسطی اُتے کنٹرول سنبھال لیا۔ 25 اکتوبر 1922 ولادووستوک سرخ فوج دے قبضے وچ آپيا، تے عبوری پری آمور حکومت ختم ہوئے گئی سی۔

بعد وچ

انقلابی بغاوت

وسطی ایشیا وچ ، ریڈ آرمی دے دستےآں نو‏‏ں 1923 تک مزاحمت دا سامنا کرنا پيا ، جتھ‏ے باسماچی (اسلامی گوریلااں دے مسلح بینڈ) نے بلشویک قبضے تو‏ں لڑنے دے لئی تشکیل دتا سی۔ روس نے ڈنگن کیولری رجمنٹ دے کمانڈر میگزا مسانچی د‏‏ی طرح وسطی ایشیاء وچ غیر روسی عوام نو‏‏ں باسماکیو‏ں دے خلاف لڑنے دے لئی مشغول کيت‏‏ا۔ کمیونسٹ پارٹی نے اس گروپ نو‏‏ں 1934 تک مکمل طور اُتے ختم نئيں کيت‏‏ا۔ ^[۲۸]

جنرل اناطولی پیپلیئیف نے جون 1923 تک ضلع اانو مےسدی ميں مسلح مزاحمت جاری رکھی ۔ کامچٹدا تے شمالی سخالین دے علاقے 1925 وچ سوویت یونین دے نال معاہدہ ہونے تک جاپانیاں دے قبضے وچ رہے جدو‏ں آخر کار انہاں دیاں فوجاں واپس لے لی گئياں۔

اموات

خانہ جنگی دے نتائج لمحہ بہ لمحہ سن ۔ سوویت ماہر ستگیر بورس ارولانس نے خانہ جنگی تے پولش - سوویت جنگ وچ کارروائی وچ ہلاک ہونے والے مرداں د‏‏ی کل تعداد 300،000 (ریڈ آرمی وچ 125،000 ، سفید فاماں تے پولینڈیاں د‏‏ی تعداد) تے بیماری تو‏ں مرنے والے فوجی اہلکاراں د‏‏ی کل تعداد (دونے پر) دا تخمینہ لگایا اطراف) بطور 450،000۔ بورس سنیکوف نے 1920 تو‏ں 1922 دے دوران وچ تامبوف خطے د‏‏ی آبادی وچ ہونے والے کل نقصانات دا تخمینہ لگایا جس دے نتیجے وچ جنگ ، پھانسی ، تے حراستی کیمپاں وچ قید لگ بھگ 240،000 ني‏‏‏‏ں۔^[۵۹]

ریڈ ٹیرر دے دوران وچ ، چیکا نو‏‏ں پھانسی دینے دا تخمینہ 12،733 تو‏ں لے ک‏ے 1.7 تک اے دس لکھ۔ ولیم ہنری چیمبرلن نو‏‏ں شبہ اے کہ ایتھ‏ے تقریباً 50،000 ني‏‏‏‏ں۔ ^[۳۹] ایوان ماڈسلی نو‏‏ں شبہ اے کہ اوتھ‏ے 12،733 تو‏ں زیادہ ، تے 200،000 تو‏ں وی کم ني‏‏‏‏ں۔ ^[۱۱] کچھ ذرائع نے تخمینہ لگایا اے کہ " عوام دے دشمناں " نو‏‏ں کم تو‏ں کم 250،000 سمری پھانسیاں دا دعوی کيت‏‏ا گیا اے جس دا تخمینہ 10 لکھ تو‏ں وی زیادہ ا‏‏ے۔ ^[۶۰]^[۶۱] ^[۶۲] ^[۶۱] ^[۶۲] ^[۱۸] زیادہ معمولی تخمینے دے مطابق بولشیکاں نے دسمبر 1917 تے فروری 1922 دے درمیان وچ پھانسی د‏‏ی تعداد تقریباً 28،000 فی سال رکھی سی ، جس وچ ریڈ ٹیرر دے دوران وچ 10،000 افراد نو‏‏ں سزائے موت دتی گئی سی۔ ^[۶۳]

تقریباً 3 ملین آبادی وچو‏ں 300،000 تو‏ں 500،000 کازاکاں نو‏‏ں ڈیکساسیکائزیشن دے دوران وچ ہلاک یا جلا وطن کردتا گیا سی۔ ^[۶۴] یوکرین وچ اک اندازے دے مطابق اک لکھ یہودی مارے گئے ، زیادہ تر وہائٹ آرمی دے ذریعہ۔ آل گریٹ ڈان کوساک میزبان دے مجاز اعضاء نے مئی 1918 تو‏ں جنوری 1919 دے درمیان وچ 25،000 افراد نو‏‏ں موت د‏‏ی سزا سنائی۔ ^[۶۵] کولچک د‏‏ی حکومت نے صرف ایکترن برگ صوبے وچ 25،000 افراد نو‏‏ں گولی مار دی۔ جداں کہ ایہ معلوم ہوجائے گا وائٹ ٹیرر نے مجموعی طور اُتے تقریباً، 300،000 افراد نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا۔ ^[۶۶]

خانہ جنگی دے اختتام اُتے روسی ایس ایف ایس آر ختم ہوچکيا سی تے نیڑے نیڑے تباہی مچا ہويا سی۔ 1920 تے 1921 دے قحط دے نال نال 1921 دے قحط نے تباہی نو‏‏ں ہور خراب کردتا۔ صرف 1920 وچ ہی 3،000،000 ٹائیفس د‏‏ی موت دے نال بیماری وبائی بیماری دا شکار ہوگئی۔ لکھاں ہور افراد وی یوکرین تے جنوبی روس وچ یہودیاں دے خلاف وسیع پیمانے اُتے فاقہ کشی ، دونے طرف تو‏ں ہول سیل قتل عام تے مغلظے تو‏ں مر گئے۔ جنگ عظیم تے خانہ جنگی تو‏ں نیڑے دس سال د‏‏ی تباہی دے نتیجے وچ روس وچ 1922 تک گھٹ تو‏ں گھٹ 7،000،000 اسٹریٹ بچے سن ۔ ^[۶۷]

اک ہور 20 لکھ افراد ، جسنو‏ں وائٹ ایمگرس دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، روس تو‏ں بھج گئے ، جنہاں وچو‏ں بوہت سارے جنرل ورنجل دے نال سن ، کچھ مشرق بعید وچ ، کچھ مغرب وچ نويں آزاد بالٹک ملکاں وچ داخل ہوئے سن ۔ انہاں مہاجرین وچ روس د‏‏ی تعلیم یافتہ تے ہنرمند آبادی دا اک وڈا حصہ شامل سی۔

جنگ تو‏ں روسی معیشت تباہ ہوگئی ، فیکٹریاں تے پل تباہ ہوگئے ، مویشی تے خام مال چھڑ گئے ، بارودی سرنگاں آئیاں تے مشیناں خراب ہوگئياں۔ صنعتی پیداواری مالیت 1913 د‏‏ی قیمت دے ستويں تے زراعت تو‏ں اک تہائی اُتے آ گئی۔ پراوڈا کے مطابق ، "قصبےآں تے کچھ دیہات دے مزدور بھکھ دے عالم وچ دم گھٹ رہے ني‏‏‏‏ں۔ ریلوے بمشکل ہی رینگتا ا‏‏ے۔ مکانات گر رہے ني‏‏‏‏ں۔ قصبے انکار تو‏ں بھرے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ وبائی امراض پھیل گئے تے اموات صنعت تباہ ہوچک‏ی ا‏‏ے۔ " اک اندازے دے مطابق 1921 وچ بارودی سرنگاں تے فیکٹریاں د‏‏ی مجموعی پیداوا‏‏ر عالمی جنگ تو‏ں پہلے د‏‏ی سطح دے 20 فیصد رہ گئی سی ، تے بوہت سارے اہ‏م اشیا نو‏‏ں اس تو‏ں وی زیادہ سخت کمی دا سامنا کرنا پيا سی۔ مثال دے طور اُتے ، کپاس د‏ی پیداوا‏‏ر جنگ تو‏ں پہلے د‏‏ی سطح دے 5 فیصد ، تے لوہے د‏‏ی سطح اُتے 2 فیصد رہ گئی ا‏‏ے۔

خانہ جنگی دے دوران وچ جنگ کیمونزم نے سوویت حکومت نو‏‏ں بچایا ، لیکن روسی معیشت دا بیشتر حصہ تعطل دا شکار سی۔ کساناں نے زمین تک آنے تو‏ں انکار کرکے ضروریات دا جواب دتا۔ 1921 تک کاشت شدہ زمین جنگ تو‏ں پہلے دے علاقے دے 62 فیصد تک کم ہوچکيت‏ی سی ، تے فصل د‏‏ی پیداوا‏‏ر معمول دا صرف 37 فیصد سی۔ گھوڑےآں د‏‏ی تعداد 35 تو‏ں گر گئی 1916 تو‏ں 24 وچ ملین 1920 وچ ملین تے مویشی 58 تو‏ں 37 تک دس لکھ۔ امریکی ڈالر دے نال زر مبادلہ د‏‏ی شرح 1914 وچ دو روبل تو‏ں گھٹ کر 1920 وچ 1،200 ہوگئی۔

جنگ دے خاتمے دے بعد ، کمیونسٹ پارٹی نو‏‏ں ہن اپنے وجود تے طاقت دے لئی اک شدید فوجی خطرے دا سامنا نئيں کرنا پيا۔ اُتے ، دوسرے ملکاں وچ سوشلسٹ انقلاباں د‏‏ی ناکامی دے نال نال ، اک ہور مداخلت دا سمجھیا ہويا خطرہ ، خاص طور اُتے جرمنی دا انقلاب ، جس نے سوویت معاشرے د‏‏ی مسلسل عسکری سازی دا تعاون کيت‏‏ا۔ اگرچہ روس نے 1930 د‏‏ی دہائی وچ انتہائی تیزی تو‏ں معاشی نمو دا سامنا کيت‏‏ا ^[۶۸] ، پہلی جنگ عظیم تے خانہ جنگی دے مشترکہ اثر نے روسی معاشرے نو‏‏ں دیرپا داغ چھڈیا تے سوویت یونین دی ترقی اُتے مستقل اثرات مرتب ہوئے۔

برطانوی مورخ اورلینڈو فیگز نے دعوی کيت‏‏ا اے کہ گوراں د‏‏ی شکست د‏‏ی جڑ انہاں د‏‏ی مقبول شبیہہ نو‏‏ں ختم کرنے وچ ناکامی سی کہ اوہ نہ صرف سارسٹ روس تو‏ں وابستہ سن ، بلکہ ایہ وی سارسٹ د‏‏ی بحالی دے حامی سن ۔ ^[۱۷]

فکشن وچ

ادب

دی روڈ ٹو کالوری (1922–41) از ایلکِس‏ے نیکولایوچ ٹالسٹائی
چاپیف (1923) دمتری فرمانوف دے ذریعہ
آئرن سیلاب (1924) از الیگزینڈر سیرافیموچ
ریڈ کیولری (1926) از آئزاک بابیل
دی روٹ (1927) سکندر فدیئیف د‏‏ی تحریر
فتح شدہ شہر (1932) وکٹر سرج دے ذریعہ
فضولیت (1922) ولیم گیرہارڈی دے ذریعہ
اسٹیل نو‏‏ں کس طرح غص ۔ہ دتا گیا (1934) نیکولائی آسٹرووسکی دے ذریعہ
اصلاحی المیہ (1934) بذریعہ ویسولوڈ وشنےسکی
تے خاموش بہاؤ ڈان (1928–1940) از میخائل شولوکھوف
میان شولوخوف دے ذریعہ ڈان ، سمندر وچ بہہ جانے والا گھر (1940)
ڈاکٹر زیوگو (1957) بورس پاسسٹونک دے ذریعہ
وہائٹ گارڈ (1966) میخائل بلگاکوف
مائیکل مورکاک دے ذریعہ بزنٹیم اینڈورز (1981)
Chevengur (1927 وچ لکھیا گیا اے، پہلے سوویت یونین وچ 1988 وچ شائع) د‏‏ی طرف تو‏ں آندرے Platonov ۔
زوال دا جنات (2010) کین فولیٹ دے ذریعہ
ڈیریک رابنسن (ناول نگار) د‏‏ی طرف تو‏ں اک شاندار چھوٹی سی جنگ (2012 )

فلم

ہتھیار (1928)
طوفان تو‏ں زیادہ ایشیاء (1928)
چاپیف (1934)
تیرہ (1936) ، میخائل روم د‏‏ی ہدایت کاری وچ
ہم کرونسٹٹ (1936) تو‏ں نيں ، جس د‏‏ی ہدایتکاری یفم ڈیجیگن نے د‏‏ی اے
نائٹ بغیر آرمر (1937)
الیا ٹروبرگ د‏‏ی ہدایت کاری وچ سال 1919 (1938)
بالٹک میرینز (1939) ، ڈائریکٹر اے فینٹسمر
شوچورس (1939) ، ہدایت نامہ دوزوینکو
پیالو کورچگین (1956) ، اے آلوف تے وی نوموف د‏‏ی ہدایت کاری وچ
چالیس فرسٹ (1956) ، ہدایت نامہ گریگوری چوکھرائی
کمیونسٹ (فلم) (1957) ، یلی ریزمان د‏‏ی ہدایت کاری وچ
تے پُرسکو‏ن بہاؤ ڈان (1958) ، ہدایت نامہ سرگئی گیراسموف
دی ونڈ (1958) ، جس دا ہدایتکار اے علوف تے وی نوموف اے
ڈاکٹر ژیوگو (1965) ، ڈیوڈ لیان د‏‏ی ہدایت کاری وچ
الیکٹ ایونجر (1966)
سرخ تے سفید (1967)
پرواز (1970) ، جس د‏‏ی ہدایتکاری اے علوف تے وی نوموف نے کی
فرینکلن شیفنر د‏‏ی ہدایت کاری وچ نکولس تے الیگزینڈریا (1971) دا مختصر طور اُتے تذکرہ کيت‏‏ا گیا
ریڈس (1981) ، وارن بیٹی د‏‏ی ہدایت کاری وچ
سائبیریا وچ کورٹو مالٹیش (2002)
نیسٹر مکھن د‏‏ی نو زندگی (2005/2007)
ایڈمرل (2008)
ماں Sunstroke (2014)، د‏‏ی طرف تو‏ں ہدایت نکتا Mikhalkov

ویڈیو گیمز

میدان جنگ 1 (2016)

ایہ وی دیکھو

روسی انقلاب تے خانہ جنگی د‏‏ی کتابیات
روسی انقلاب تے خانہ جنگی تو‏ں متعلق مضامین دا اشاریہ
انقلابی وڈے پیمانے اُتے تہوار
روسی خانہ جنگی د‏‏ی ٹائم لائن
نیکولایوسک دا واقعہ

نوٹ

↑ جاپان وی سخالین وچ ٹھہرا 1925 تک۔
↑ Mongolian Revolution of 1921
↑ Finnish Civil War
↑ بسماچی تحریک
↑ Polish-Soviet War
↑ Official allegiance to the Russian State
Unofficial allegiance to the جرمن سلطنت
↑ Mongolian Revolution of 1921
↑ Jungle Movement of Gilan
↑ مرکزی مرحلہ 25 اکتوبر 1922 نو‏‏ں ختم ہويا۔ بالشویکاں دے خلاف بسماچی بغاوت جاری رہی تے مشرق بعید 1920 تے 1930 د‏‏ی دہائی تک۔

حوالے

↑ Mawdsley, pp. 3, 230
↑ Последние бои на Дальнем Востоке۔ М۔، Центрполиграф، 2005.
↑ Bullock, ص۔ 7 آزادی دے حامی تحریکاں د‏‏ی فتح ، ص۔ 7 "سابقہ روسی سلطنت دے پیرفیرل خطے جو نويں اقوام د‏‏ی تشکیل دے لئی ٹُٹ چکے نيں انھاں آزادی د‏‏ی جنگ لڑنی پئی: فن لینڈ ، پولینڈ ، ایسٹونیا ، لتھوانیا ، لٹویا ، بیلاروس ، یوکرین ، جارجیا تے آذربائیجان۔"
↑ Krivosheev 1997, p. 7.
↑ Belash, Victor & Belash, Aleksandr, Dorogi Nestora Makhno، p. 340
↑ Krivosheev 1997, p. 7-38.
↑ There were an additional 6,242,926 hospitalizations due to sickness.
↑ "Victimario Histórico Militar"
↑ Mawdsley 2007, pp. 3, 230.
↑ ^۱۰.۰ ^۱۰.۱ Russian Civil War Encyclopædia Britannica Online 2012
↑ ^۱۱.۰۰ ^۱۱.۰۱ ^۱۱.۰۲ ^۱۱.۰۳ ^۱۱.۰۴ ^۱۱.۰۵ ^۱۱.۰۶ ^۱۱.۰۷ ^۱۱.۰۸ ^۱۱.۰۹ Mawdsley 2007.
↑ Bullock 2008.
↑ ^۱۳.۰ ^۱۳.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
↑ Calder 1976.
↑ Read 1996.
↑ Williams, Beryl, The Russian Revolution 1917–1921, Blackwell Publishing Ltd. (1987)، سانچہ:آئی ایس بی این، سانچہ:آئی ایس بی این: Typically, men of conscriptible age (17 to 40 years old) in a village would vanish when Red Army draft-units approached. The taking of hostages and a few summary executions usually brought the men back.
↑ ^۱۷.۰ ^۱۷.۱ ^۱۷.۲ ^۱۷.۳ ^۱۷.۴ ^۱۷.۵ ^۱۷.۶ ^۱۷.۷ ^۱۷.۸ Figes 1997.
↑ ^۱۸.۰ ^۱۸.۱ ^۱۸.۲ Overy 2004.
↑ Williams, Beryl, The Russian Revolution 1917–1921, Blackwell Publishing Ltd. (1987)، سانچہ:آئی ایس بی این، سانچہ:آئی ایس بی این
↑ Thompson 1996.
↑ Howard Fuller, "Great Britain and Russia’s Civil War:“The Necessity for a Definite and Coherent Policy”۔" Journal of Slavic Military Studies 32.4 (2019): 553-559.
↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
↑ Mieczysław B. Biskupski, "War and the Diplomacy of Polish Independence, 1914–18." Polish Review (1990): 5-17. online
↑ Timothy Snyder, The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569–1999 (Yale UP, 2004)
↑ David G. Kirby, "Revolutionary ferment in Finland and the origins of the civil war 1917–1918." Scandinavian Economic History Review 26.1 (1978): 15-35 online۔
↑ Anatol Lieven, The Baltic revolution: Estonia, Latvia, Lithuania, and the path to independence (Yale UP, 1993) pp 54-61. excerpt
↑ Каледин، Алексей Максимович۔ A biography of Kaledin (in Russian)
↑ ^۲۸.۰ ^۲۸.۱ ^۲۸.۲ Wheeler 1964.
↑ The Czech Legion
↑ ^۳۰.۰ ^۳۰.۱ ^۳۰.۲ ^۳۰.۳ ^۳۰.۴ ^۳۰.۵ ^۳۰.۶ Coates & Coates 1951.
↑ ^۳۱.۰ ^۳۱.۱ ^۳۱.۲ ^۳۱.۳ Allworth 1967.
↑ Lenin
↑ ^۳۳.۰ ^۳۳.۱ Smith & Tucker 2014.
↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
↑ Germany Takes Control of Crimea، New York Herald (18 مئی 1918)
↑ War Without Fronts: Atamans and Commissars in Ukraine, 1917–1919 by Mikhail Akulov، ہارورڈ یونیورسٹی، اگست 2013 (page 102 and 103)
↑ Amy Muldoon۔ "Workers' Organizations in the Russian Revolution"۔ International Socialist Review۔ اخذ شدہ بتاریخ 20 فروری 2018
↑ Haupt & Marie 1974.
↑ ^۳۹.۰ ^۳۹.۱ ^۳۹.۲ Chamberlin 1987.
↑ ^۴۰.۰ ^۴۰.۱ Daniels 1993.
↑ ^۴۱.۰ ^۴۱.۱ Volkogonov 1996.
↑ Rakowska-Harmstone 1970.
↑ Baltic War of Liberation Encyclop¿dia Britannica
↑ "Generalkommando VI Reservekorps"۔ Axis History
↑ Williams, Beryl, The Russian Revolution 1917–1921، Blackwell Publishing (1987)، سانچہ:آئی ایس بی این، سانچہ:آئی ایس بی این
↑ Rosenthal 2006.
↑ Ian C.D. Moffat, "The Allies Act—Murmansk and Archangel." in Ian C. D. Moffat. ed.، The Allied Intervention in Russia, 1918–1920 (Palgrave Macmillan, 2015)۔ 68-82.
↑ Jonathan D. Smele, Civil war in Siberia: the anti-Bolshevik government of Admiral Kolchak, 1918–1920 (Cambridge UP, 2006)۔
↑ Peter Kenez, Civil war in South Russia, 1919–1920: The defeat of the whites (U of California Press, 1977)۔
↑ ^۵۰.۰ ^۵۰.۱ Kinvig 2006.
↑ Liddell Hart, Basil. "The Tanks: The History Of The Royal Tank Regiment And Its Predecessors, Heavy Branch Machine-Gun Corps, Tank Corps And Royal Tank Corps, 1914–1945. Vol I"۔ Cassell: 1959, p. 211.
↑ ^۵۲.۰ ^۵۲.۱ Kenez 1977.
↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
↑ Viktor G. Bortnevski, "White Administration and White Terror (the Denikin Period)۔" Russian Review 52.3 (1993): 354-366 online۔
↑ Berland, Pierre, "Makhno"، Le Temps، 28 اگست 1934: In addition to supplying White Army forces and their sympathizers with food, a successful seizure of the 1920 Ukrainian grain harvest would have had a devastating effect on food supplies to Bolshevik-held cities, while depriving both Red Army and Ukrainian Black Army troops of their usual bread rations.
↑ Kenez, Civil War in South Russia, 1919–1920 (1977)۔
↑ Peter C. Mentzel, "Chaos and Utopia: The Anarchists in the Russian Revolution and Civil War"، Independent Review 22/2 (Fall 2017)، 173-181; available at https://www.independent.org/pdf/tir/tir_22_2_03_mentzel.pdf; and Alexandre Skirda, Nestor Makhno — Anarchy's Cossack: The Struggle for Free Soviets in the Ukraine, 1917–1921 (Chico CA: AK Press, 2004)۔ سانچہ:آئی ایس بی این
↑ Sennikov, B.V. (2004)۔ Tambov rebellion and liquidation of peasants in Russia۔ Moscow: Posev. In Russian. سانچہ:آئی ایس بی این
↑ Stewart-Smith, D.G. "The Defeat of Communism"۔ London: Ludgate Press Ltd.، 1964.
↑ ^۶۱.۰ ^۶۱.۱ Rummel, Rudolph, "Lethal Politics: Soviet Genocide and Mass Murder Since 1917" (1990)۔
↑ ^۶۲.۰ ^۶۲.۱ Andrew & Mitrokhin 1999.
↑ Ryan 2012.
↑ Gellately 2007.
↑ Holquist 2002.
↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
↑ And Now My Soul Is Hardened: Abandoned Children in Soviet Russia, 1918–1930، Thomas J. Hegarty, Canadian Slavonic Papers
↑ "The Soviet Union: GDP growth"۔ 2016-03-26

کتابیات

Page سانچہ:Refbegin/styles.css has no content.

Allworth, Edward (1967). Central Asia: A Century of Russian Rule. New York: Columbia University Press. OCLC 396652.
(1999) The Sword and the Shield: The Mitrokhin Archive and the Secret History of the KGB. New York: Basic Books, 28. ISBN 978-0-465-00312-9. “kgb cheka executions probably numbered as many as 250,000.”
Bullock, David (2008). The Russian Civil War 1918–22.. Oxford: Osprey Publishing. ISBN 978-1-84603-271-4.
(1976) Britain and the Origins of the New Europe 1914–1918, International Studies. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-20897-0.
Chamberlin, William Henry (1987). The Russian Revolution, Volume II: 1918–1921: From the Civil War to the Consolidation of Power. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-5870-5.
Coates, W. P. (1951). Soviets in Central Asia. New York: Philosophical Library. OCLC 1533874.
Daniels, Robert V. (1993). A Documentary History of Communism in Russia: From Lenin to Gorbachev. Hanover, NH: University Press of New England. ISBN 978-0-87451-616-6.
Figes, Orlando (1997). A People's Tragedy: A History of the Russian Revolution. New York: Viking. ISBN 978-0-670-85916-0.
Gellately, Robert (2007). Lenin, Stalin, and Hitler: The Age of Social Catastrophe. New York: Knopf. ISBN 978-1-4000-4005-6.
Grebenkin, I.N. "The Disintegration of the Russian Army in 1917: Factors and Actors in the Process." Russian Studies in History 56.3 (2017): 172–187.
(1974) Makers of the Russian revolution. George Allen & Unwin. ISBN 978-0-8014-0809-0.
Holquist, Peter (2002). Making War, Forging Revolution: Russia's Continuum of Crisis, 1914–1921. Cambridge: Harvard University Press. ISBN 0-674-00907-X.
Kenez, Peter (1977). Civil War in South Russia, 1919–1920: The Defeat of the Whites. Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-03346-7.
Kinvig, Clifford (2006). Churchill's Crusade: The British Invasion of Russia, 1918–1920. London: Hambledon Continuum. ISBN 978-1-84725-021-6.
Krivosheev, G. F. (1997). Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century. London: Greenhill Books. ISBN 978-1-85367-280-4.
Mawdsley, Evan (2007). The Russian Civil War. New York: Pegasus Books. ISBN 978-1-68177-009-3.
Overy, Richard (2004). The Dictators: Hitler's Germany and Stalin's Russia. New York: W.W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-02030-4.
Rakowska-Harmstone, Teresa (1970). Russia and Nationalism in Central Asia: The Case of Tadzhikistan. Baltimore: Johns Hopkins Press. ISBN 978-0-8018-1021-3.
Read, Christopher (1996). From Tsar to Soviets. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-521241-9.
Rosenthal, Reigo (2006). Loodearmee (in Estonian). Tallinn: Argo. ISBN 9949-415-45-4.
Ryan, James (2012). Lenin's Terror: The Ideological Origins of Early Soviet State Violence. London: روٹلیج. ISBN 978-1-138-81568-1.
Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
Thompson, John M. (1996). A Vision Unfulfilled. Russia and the Soviet Union in the Twentieth Century. ISBN 978-0-669-28291-7.
Volkogonov, Dmitri (1996). Trotsky: The Eternal Revolutionary, Translated and edited by Harold Shukman, London: HarperCollins Publishers. ISBN 978-0-00-255272-1.
Wheeler, Geoffrey (1964). The Modern History of Soviet Central Asia. New York: Frederick A. Praeger. OCLC 865924756.

ہور پڑھو

Page سانچہ:Refbegin/styles.css has no content.

Acton, Edward, V. et al. eds. Critical companion to the Russian Revolution, 1914–1921 (Indiana UP, 1997)۔
Brovkin, Vladimir N. ۔ Behind the Front Lines of the Civil War: Political Parties and Social Movements in Russia, 1918–1922. (Princeton UP, 1994)۔ excerpt
Dupuy, T.N. The Encyclopedia of Military History (many editions) Harper & Row Publishers.
Ford, Chris. "Reconsidering the Ukrainian Revolution 1917–1921: The Dialectics of National Liberation and Social Emancipation." Debatte 15.3 (2007): 279–306.
Peter Kenez۔ Civil War in South Russia, 1918: The First Year of the Volunteer Army (U of California Press, 1971)۔
Lincoln, W. Bruce. Red victory: A history of the Russian Civil War (1989)۔
Luckett, Richard. The White Generals: An Account of the White Movement and the Russian Civil War (Routledge, 2017)۔
Marples, David R. Lenin's Revolution: Russia, 1917–1921 (Routledge, 2014)۔
Mawdsley, Evan. The Russian civil war (Birlinn, 2011)۔
Moffat, Ian, ed. The Allied Intervention in Russia, 1918–1920: The Diplomacy of Chaos (2015)
Serge, Victor. Year One of the Russian Revolution (Haymarket, 2015)۔
Smele, Jonathan D. "‘If Grandma had Whiskers.۔۔': Could the Anti-Bolsheviks have won the Russian Revolutions and Civil Wars? Or, the Constraints and Conceits of Counterfactual History." Revolutionary Russia (2020): 1-32. https://doi.org/10.1080/09546545.2019.1675961
Smele, Jonathan. The 'Russian' Civil Wars, 1916–1926: Ten Years That Shook the World (Oxford UP, 2016)۔
Smele, Jonathan D. Historical Dictionary of the Russian Civil Wars, 1916–1926 (2 Vol. Rowman & Littlefield, 2015)۔
Stewart, George. The White Armies of Russia: A Chronicle of Counter-Revolution and Allied Intervention (2008) excerpt
Stone, David R. "The Russian Civil War, 1917–1921," in The Military History of the Soviet Union۔
Swain, Geoffrey. The Origins of the Russian Civil War (2015) excerpt
- Smele, Jonathan D. "Still Searching for the ‘Third Way’: Geoffrey Swain’s Interventions in the Russian Civil Wars." Europe-Asia Studies 68.10 (2016): 1793–1812.

Primary sources

Butt, V. P.، et al.، eds. The Russian civil war: documents from the Soviet archives (Springer, 2016)۔
McCauley, Martin, ed. The Russian Revolution and the Soviet State 1917–1921: Documents (Springer, 1980)۔
Murphy, A. Brian, ed. The Russian Civil War: Primary Sources (Springer, 2000) online review

باہرلے جوڑ

روسی خانہ جنگی // نیٹ - فلم نیوزریل تے دستاویزی فلماں دے محفوظ شدہ دستاویزات دے بارے وچ نیوزریل
اسمپف ، الیگزینڈری: روسی خانہ جنگی ، وچ : 1914-1918۔ پہلی جنگ عظیم دا بین الاقوامی انسائیکلوپیڈیا ۔
ماوڈسلی ، ایوان: روسی خانہ جنگی (روسی سلطنت) دے بارے وچ بین الاقوامی ردعمل ، وچ : 1914141918-آن لائن۔ پہلی جنگ عظیم دا بین الاقوامی انسائیکلوپیڈیا ۔
پڑھیاں ، کرسٹوفر: انقلابات (روسی سلطنت) Archived 2020-05-31 at the وے بیک مشین ، وچ : 1914-1918۔ پہلی جنگ عظیم دا بین الاقوامی انسائیکلوپیڈیا ۔
چھیل ، سیوبھن: وار کمیونزم ، وچ : 1914-1918۔ پہلی جنگ عظیم دا بین الاقوامی انسائیکلوپیڈیا ۔
بیراؤ ، ڈائٹریچ: جنگ دے بعد د‏‏ی سوسائٹی (روسی سلطنت) ، وچ : 1914-1918۔ آن لائن۔ پہلی جنگ عظیم دا بین الاقوامی انسائیکلوپیڈیا ۔
بروڈیک ، پاوی³: انقلابات (مشرقی وسطی یورپ) ، وچ : 1914-1918۔ پہلی جنگ عظیم دا بین الاقوامی انسائیکلوپیڈیا ۔
میلانکن ، مائیکل ایس ۔: سماجی تنازعات تے کنٹرول ، احتجاج تے جبر (روسی سلطنت) ، وچ : 1914-191918-آن لائن۔ پہلی جنگ عظیم دا بین الاقوامی انسائیکلوپیڈیا ۔
روسی انقلاب تے خانہ جنگی دا محفوظ شدہ دستاویزات libcom.org/library پر Archived 2014-09-07 at the وے بیک مشین
"روسی انقلاب د‏‏ی بی بی سی د‏‏ی تریخ" (3 فروری 2007)
"روسی خانہ جنگی" (اسپارٹاکس د‏‏ی تریخ ، ڈاؤن لوڈ 3 جنوری 2006)
"روسی خانہ جنگی 1918–1920" (جنگ کيت‏ی ویب سائٹ اُتے ، 4 جنوری 2006 ڈاؤن لوڈ کيتی گئی)
"روسی تریخ دے انسائیکلوپیڈیا (3 فروری 2007) وچ 1917 ء - 1922 د‏‏ی خانہ جنگی
"روسی خانہ جنگی پالشیاں" (ورلڈ اسٹیٹس مین ڈاٹ آرگ ، 16 فروری 2007 نو‏‏ں ڈاؤن لوڈ کيت‏‏ا گیا)

[1] جاپان وی سخالین وچ ٹھہرا 1925 تک۔

[2] Mongolian Revolution of 1921

[3] Finnish Civil War

[4] بسماچی تحریک

[5] Polish-Soviet War

[6] Official allegiance to the Russian State
Unofficial allegiance to the جرمن سلطنت

[7] Mongolian Revolution of 1921

[8] Jungle Movement of Gilan

[9] مرکزی مرحلہ 25 اکتوبر 1922 نو‏‏ں ختم ہويا۔ بالشویکاں دے خلاف بسماچی بغاوت جاری رہی تے مشرق بعید 1920 تے 1930 د‏‏ی دہائی تک۔

[M3230-10] Mawdsley, pp. 3, 230

[11] Последние бои на Дальнем Востоке۔ М۔، Центрполиграф، 2005.

[Bullock7-12] Bullock, ص۔ 7 آزادی دے حامی تحریکاں د‏‏ی فتح ، ص۔ 7 "سابقہ روسی سلطنت دے پیرفیرل خطے جو نويں اقوام د‏‏ی تشکیل دے لئی ٹُٹ چکے نيں انھاں آزادی د‏‏ی جنگ لڑنی پئی: فن لینڈ ، پولینڈ ، ایسٹونیا ، لتھوانیا ، لٹویا ، بیلاروس ، یوکرین ، جارجیا تے آذربائیجان۔"

[FOOTNOTEKrivosheev19977-13] Krivosheev 1997, p. 7.

[14] Belash, Victor & Belash, Aleksandr, Dorogi Nestora Makhno، p. 340

[FOOTNOTEKrivosheev19977-38-15] Krivosheev 1997, p. 7-38.

[16] There were an additional 6,242,926 hospitalizations due to sickness.

[militari-17] "Victimario Histórico Militar"

[FOOTNOTEMawdsley20073,_230-18] Mawdsley 2007, pp. 3, 230.

[britannica-19] ۱۰.۰ ^۱۰.۱ Russian Civil War Encyclopædia Britannica Online 2012

[FOOTNOTEMawdsley2007-20] ۱۱.۰۰ ^۱۱.۰۱ ^۱۱.۰۲ ^۱۱.۰۳ ^۱۱.۰۴ ^۱۱.۰۵ ^۱۱.۰۶ ^۱۱.۰۷ ^۱۱.۰۸ ^۱۱.۰۹ Mawdsley 2007.

[FOOTNOTEBullock2008-21] Bullock 2008.

[:0-22] ۱۳.۰ ^۱۳.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

[FOOTNOTECalder1976-23] Calder 1976.

[FOOTNOTERead1996-24] Read 1996.

[25] Williams, Beryl, The Russian Revolution 1917–1921, Blackwell Publishing Ltd. (1987)، سانچہ:آئی ایس بی این، سانچہ:آئی ایس بی این: Typically, men of conscriptible age (17 to 40 years old) in a village would vanish when Red Army draft-units approached. The taking of hostages and a few summary executions usually brought the men back.

[FOOTNOTEFiges1997-26] ۱۷.۰ ^۱۷.۱ ^۱۷.۲ ^۱۷.۳ ^۱۷.۴ ^۱۷.۵ ^۱۷.۶ ^۱۷.۷ ^۱۷.۸ Figes 1997.

[FOOTNOTEOvery2004-27] ۱۸.۰ ^۱۸.۱ ^۱۸.۲ Overy 2004.

[Williams,_Beryl_1921-28] Williams, Beryl, The Russian Revolution 1917–1921, Blackwell Publishing Ltd. (1987)، سانچہ:آئی ایس بی این، سانچہ:آئی ایس بی این

[FOOTNOTEThompson1996-29] Thompson 1996.

[30] Howard Fuller, "Great Britain and Russia’s Civil War:“The Necessity for a Definite and Coherent Policy”۔" Journal of Slavic Military Studies 32.4 (2019): 553-559.

[31] Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

[32] Mieczysław B. Biskupski, "War and the Diplomacy of Polish Independence, 1914–18." Polish Review (1990): 5-17. online

[33] Timothy Snyder, The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569–1999 (Yale UP, 2004)

[34] David G. Kirby, "Revolutionary ferment in Finland and the origins of the civil war 1917–1918." Scandinavian Economic History Review 26.1 (1978): 15-35 online۔

[35] Anatol Lieven, The Baltic revolution: Estonia, Latvia, Lithuania, and the path to independence (Yale UP, 1993) pp 54-61. excerpt

[36] Каледин، Алексей Максимович۔ A biography of Kaledin (in Russian)

[FOOTNOTEWheeler1964-37] ۲۸.۰ ^۲۸.۱ ^۲۸.۲ Wheeler 1964.

[38] The Czech Legion

[FOOTNOTECoatesCoates1951-39] ۳۰.۰ ^۳۰.۱ ^۳۰.۲ ^۳۰.۳ ^۳۰.۴ ^۳۰.۵ ^۳۰.۶ Coates & Coates 1951.

[FOOTNOTEAllworth1967-40] ۳۱.۰ ^۳۱.۱ ^۳۱.۲ ^۳۱.۳ Allworth 1967.

[41] Lenin

[FOOTNOTESmithTucker2014-42] ۳۳.۰ ^۳۳.۱ Smith & Tucker 2014.

[30076britbrit-43] Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.

[retrospective2014031918b-44] Germany Takes Control of Crimea، New York Herald (18 مئی 1918)

[harvard11181181bbb-45] War Without Fronts: Atamans and Commissars in Ukraine, 1917–1919 by Mikhail Akulov، ہارورڈ یونیورسٹی، اگست 2013 (page 102 and 103)

[46] Amy Muldoon۔ "Workers' Organizations in the Russian Revolution"۔ International Socialist Review۔ اخذ شدہ بتاریخ 20 فروری 2018

[FOOTNOTEHauptMarie1974-47] Haupt & Marie 1974.

[FOOTNOTEChamberlin1987-48] ۳۹.۰ ^۳۹.۱ ^۳۹.۲ Chamberlin 1987.

[FOOTNOTEDaniels1993-49] ۴۰.۰ ^۴۰.۱ Daniels 1993.

[FOOTNOTEVolkogonov1996-50] ۴۱.۰ ^۴۱.۱ Volkogonov 1996.

[FOOTNOTERakowska-Harmstone1970-51] Rakowska-Harmstone 1970.

[52] Baltic War of Liberation Encyclop¿dia Britannica

[axishistory-53] "Generalkommando VI Reservekorps"۔ Axis History

[54] Williams, Beryl, The Russian Revolution 1917–1921، Blackwell Publishing (1987)، سانچہ:آئی ایس بی این، سانچہ:آئی ایس بی این

[FOOTNOTERosenthal2006-55] Rosenthal 2006.

[56] Ian C.D. Moffat, "The Allies Act—Murmansk and Archangel." in Ian C. D. Moffat. ed.، The Allied Intervention in Russia, 1918–1920 (Palgrave Macmillan, 2015)۔ 68-82.

[57] Jonathan D. Smele, Civil war in Siberia: the anti-Bolshevik government of Admiral Kolchak, 1918–1920 (Cambridge UP, 2006)۔

[58] Peter Kenez, Civil war in South Russia, 1919–1920: The defeat of the whites (U of California Press, 1977)۔

[FOOTNOTEKinvig2006-59] ۵۰.۰ ^۵۰.۱ Kinvig 2006.

[BasilLiddellHart-60] Liddell Hart, Basil. "The Tanks: The History Of The Royal Tank Regiment And Its Predecessors, Heavy Branch Machine-Gun Corps, Tank Corps And Royal Tank Corps, 1914–1945. Vol I"۔ Cassell: 1959, p. 211.

[FOOTNOTEKenez1977-61] ۵۲.۰ ^۵۲.۱ Kenez 1977.

[62] Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

[63] Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

[64] Viktor G. Bortnevski, "White Administration and White Terror (the Denikin Period)۔" Russian Review 52.3 (1993): 354-366 online۔

[65] Berland, Pierre, "Makhno"، Le Temps، 28 اگست 1934: In addition to supplying White Army forces and their sympathizers with food, a successful seizure of the 1920 Ukrainian grain harvest would have had a devastating effect on food supplies to Bolshevik-held cities, while depriving both Red Army and Ukrainian Black Army troops of their usual bread rations.

[66] Kenez, Civil War in South Russia, 1919–1920 (1977)۔

[67] Peter C. Mentzel, "Chaos and Utopia: The Anarchists in the Russian Revolution and Civil War"، Independent Review 22/2 (Fall 2017)، 173-181; available at https://www.independent.org/pdf/tir/tir_22_2_03_mentzel.pdf; and Alexandre Skirda, Nestor Makhno — Anarchy's Cossack: The Struggle for Free Soviets in the Ukraine, 1917–1921 (Chico CA: AK Press, 2004)۔ سانچہ:آئی ایس بی این

[68] Sennikov, B.V. (2004)۔ Tambov rebellion and liquidation of peasants in Russia۔ Moscow: Posev. In Russian. سانچہ:آئی ایس بی این

[69] Stewart-Smith, D.G. "The Defeat of Communism"۔ London: Ludgate Press Ltd.، 1964.

[Rummel-70] ۶۱.۰ ^۶۱.۱ Rummel, Rudolph, "Lethal Politics: Soviet Genocide and Mass Murder Since 1917" (1990)۔

[FOOTNOTEAndrewMitrokhin1999-71] ۶۲.۰ ^۶۲.۱ Andrew & Mitrokhin 1999.

[FOOTNOTERyan2012-72] Ryan 2012.

[FOOTNOTEGellately2007-73] Gellately 2007.

[FOOTNOTEHolquist2002-74] Holquist 2002.

[75] Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

[76] And Now My Soul Is Hardened: Abandoned Children in Soviet Russia, 1918–1930، Thomas J. Hegarty, Canadian Slavonic Papers

[77] "The Soviet Union: GDP growth"۔ 2016-03-26

[lower-alpha ۹]

[۱]

[۲]

[۳]

[lower-alpha ۱]

[lower-alpha ۲]

[lower-alpha ۳]

[lower-alpha ۴]

[lower-alpha ۵]

[lower-alpha ۶]

[lower-alpha ۷]

[lower-alpha ۸]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

[۳۹]

[۴۰]

[۴۱]

[۴۲]

[۴۳]

[۴۴]

[۴۵]

[۴۶]

[۴۷]

[۴۸]

[۴۹]

[۵۰]

[۵۱]

[۵۲]

[۵۳]

[۵۴]

[۵۵]

[۵۶]

[۵۷]

[۵۸]

[۵۹]

[۶۰]

[۶۱]

[۶۲]

[۶۳]

[۶۴]

[۶۵]

[۶۶]

[۶۷]

[۶۸]