استونیا
استونیا | |
---|---|
پرچم | نشان |
شعار | |
ترانہ: | |
زمین و آبادی | |
متناسقات | 59°N 26°E / 59°N 26°E [۱] |
پست مقام | بالٹک سمندر (0 میٹر ) |
رقبہ | 45335 مربع کلومیٹر (۲۰۲۴)[۲] |
دارالحکومت | ٹالن |
سرکاری زبان | اسٹونیائی [۳] |
آبادی | 1374687 (۱ جنوری ۲۰۲۴)[۴] |
| 627427 (۲۰۱۹)[۵] |
| 699471 (۲۰۱۹)[۵] |
حکمران | |
طرز حکمرانی | پارلیمانی جمہوریہ |
سربراہ حکومت | کایا کلاس (۲۶ جنوری ۲۰۲۱–)[۶] |
قیام اور اقتدار | |
تاریخ | |
یوم تاسیس | ۲۴ فروری ۱۹۱۸ |
عمر کی حدبندیاں | |
شادی کی کم از کم عمر | 18 years old |
شرح بے روزگاری | 5.4 percent (۲۰۱۸)[۷] |
دیگر اعداد و شمار | |
کرنسی | یورو |
منطقۂ وقت | 00 (standard time ) |
ٹریفک سمت | دائیں [۸] |
ڈومین نیم | ee. |
سرکاری ویب سائٹ | باضابطہ ویب سائٹ (اسٹونیائی ، انگریزی تے روسی ) |
آیزو 3166-1 الفا-2 | EE |
بین الاقوامی فون کوڈ | +372 |
ترمیم |
اسٹونیا جسنوں سرکاری طور اُتے جمہوریہ اسٹونیا وی کہندے نيں، شمالی یورپ دے بالٹک ریجنہاں وچ واقع اے۔ شمال وچ خلیج فن لینڈ، مغرب وچ بحیرہ بالٹک، جنوب وچ لٹویا تے مشرق وچ روس واقع اے۔ بحیرہ بالٹک دے پار سوئیڈن واقع اے۔ اسٹونیا دا کل رقبہ 45٫227 مربع کلومیٹر اے۔ استونین قوم فِننک قوم نال تعلق رکھدے نيں تے انہاں دی واحد سرکاری بولی اسٹونین اے جو فِننش بولی توں مماثل اے۔
اسٹونیا بالٹک دے سجے کنڈے تے اتلے چڑھدے یورپ دا اک دیس اے۔ ایدے اتر ول خلیج فنلینڈ اے، لیندے ول بالٹک سمندر، دکھن ول لیٹویا تے چڑھدے ول پائپس جھیل تے روس اے۔ ایہ 45,228 مربع کلومیٹر تے پھیلیا ہویا اے۔ ایدی لوک گنتی 1,340,021 اے۔
اسٹونیا پارلیمانی جمہوریہ اے تے اس وچ کل 15 کاؤنٹیاں نيں۔ سب توں وڈا شہر تے راجگڑھ ٹالِن اے۔ اس دی کل آبادی 13٫40٫000 اے۔ یورپی یونین، یورو زون تے ناٹو دے رکن ملکاں وچ کم گنجان آباد ملکاں وچوں اک اے۔ سابقہ روسی ریاستاں وچ اسٹونیا فی کس آمدنی دے اعتبار توں سب توں اگے اے۔ عالمی بینک دے مطابق اسٹونیا دی معیشت امیر ملکاں وچ شمار ہُندی اے۔ اقوامِ متحدہ اسٹونیا نوں ترقی یافتہ ملک قرار دیندی اے تے انسانی ترقی دے اعشاریے وچ اسٹونیا دا درجہ انتہائی بلند اے۔ آزادئ صحافت، معاشی آزادی، جمہوریت تے سیاسی آزادی تے تعلیم دے حوالے توں وی اسٹونیا دا درجہ بہت بلند اے۔
مختصر تریخ
سودھوموجودہ دور دے اسٹونیا دے مقام اُتے 8500 ق م وچ برفانی دور دے فوراً بعد انسان آباد ہونے لگ گئے سن ۔ بعد دی صدیاں وچ اسٹونین لوکاں اُتے ڈینش، پولش، سوئیڈش تے روسی قبضے ہُندے رہے۔ 1227 وچ اسٹونیا اُتے غیر ملکی قبضے دی ابتدا ہوئی۔
اسٹونیا دی نشاطِ ثانیہ دے دور وچ قومی سطح اُتے بیداری پیدا ہوئی۔ ایہ تحریک 1750 تا 1840 تک جاری رہی۔ 1918 وچ اسٹونیا نے اپنی آزادی دا اعلان کيتا۔ اس دے بعد اسٹونیا دی جنگِ آزادی شروع ہوئی۔ جنگ دا اختتام ترتو دے معاہدے اُتے ہويا جس دے تحت اسٹونیا دی آزادی تسلیم کر لئی گئی۔ دوسری جنگِ عظیم دے دوران اسٹونیا نوں روس نے اپنے نال ضم کر ليا۔
اسٹونیا نے دوبارہ 20 اگست 1991 نوں دوبارہ آزادی حاصل کر لئی۔ اس وقت توں لے کے ہن تک اسٹونیا وچ سماجی تے معاشی اصلاحات دا عمل جاری اے۔ اج کئی برساں توں مسلسل اسٹونیا نوں اس دی معاشی آزادی، نويں ٹیکنالوجیاں دا حصول تے دنیا دی تیز ترین معیشتاں وچ شمار کيتا جاندا اے۔ 2007 تا 2010 جاری رہنے والے معاشی بحران وچ یورپی یونین دے 27 اراکین وچ اسٹونیا دی حالت دوسرے نمبر اُتے سب توں بری سی۔ 2010 وچ معاشی صورت حال بہتر ہونے لگی تے برآمدات وچ اضافہ ہونے لگا۔
تریخ
سودھوتریخ توں پہلے
سودھواسٹونیا وچ 11000 توں 13000 سال پہلے برفانی دور دے اختتام اُتے انسان آباد ہونے لگے۔ اسٹونیا وچ سب توں پرانی آبادی پُلی آبادی سی جو دریائے پیرنُو اُتے سنڈی دے قصبے دے نال واقع سی۔ ایہ جگہ جنوب مغربی اسٹونیا وچ واقع اے۔ ریڈیو کاربن ڈیٹنگ توں پتہ چلا اے کہ ایہ آبادی 11000 سال پہلے سی۔
اس گل دے وی ثبوت ملے نيں کہ 6500 ق م پہلے شمالی اسٹونیا وچ کنڈا دے قصبے دے پاس شکار تے ماہی گیری ہُندی رہی سی۔ ایتھے موجود ہڈیاں تے پتھراں دے اوزار اسٹونیا تے لٹویا دے ہور حصےآں دے علاوہ شمالی لتھوانیا تے جنوبی فن لینڈ وچ وی ملے نيں۔ کنڈا سبھیاچار قرونِ وسطٰی نال تعلق رکھدے نيں۔
تانبے دے دور دے اواخر تے لوہے دے دور دے آغاز وچ وڈے پیمانے اُتے ثقافتی تبدیلیاں آئیاں ۔ سب توں اہم تبدیلی کاشتکاری دی ابتدا سی جو بعد وچ اسٹونیا دی معیشت تے سبھیاچار دی بنیاد بنی۔ پہلی توں پنجويں صدی عیسوی وچ مستقل بنیاداں اُتے کاشتکاری شروع ہوئے گئی سی۔ آبادی وچ اضافہ ہويا تے بستیاں پھیلنے لگاں۔ رومن سلطنت توں ثقافتی اثرات اسٹونیا وچ پہنچے۔
موجودہ اسٹونیا وچ آباد لوکاں دے بارے پہلا تذکرہ سانوں رومن تریخ دان ٹیسی ٹس دی کتاب جرمینیا توں ملدا اے۔ ايسے کتاب وچ ہی اسٹونین بولی دا اک لفظ استعمال ہويا اے جو اس بولی دا قدیم ترین حوالہ اے۔ قرونِ وسطٰی دے اپنے جنگی مسائل دے علاوہ بیرونی حملہ آور بالٹک قبیلے توں آنے لگے جو جنوبی سرحد تے سمندر پار توں حملہ آور ہُندے سن ۔ استونین قذاقاں نے وائکنگ دور وچ حملے شروع کیتے۔
پہلی صدی عیسوی وچ سیاسی تے انتظامی ڈھانچہ بننے لگا۔ دو وڈی تقسیماں ہوئیاں جنہاں وچ زمین تے صوبہ شامل سن ۔ صوبےآں وچ کئی پنڈ شامل سن ۔ تقریباً ہر صوبے دا اپنا گھٹ توں گھٹ اک قلعہ سی۔ اعلٰی سرکاری افسر صوبے دے دفاع دا ذمہ دار سی جو بادشاہ نوں جواب دہ سی۔
قرونِ وسطٰی
سودھو13واں صدی دے آغاز وچ اک مقامی سردار نے 6٫000 جواناں دی مدد توں غیر ملکی افواج نوں کڈ باہر کرنے تے ملک نوں متحد کرنے دی ٹھانی لیکن بعد وچ ستمبر 1217 وچ اک جنگ وچ ماریا گیا۔ 1481 تے 1558 وچ ماسکو دی حکومت تے زار نے ناکام حملے کیتے۔
تشکیلِ نو
سودھوسرکاری طور اُتے یورپ دی تشکیلِ نو دا آغاز 1517 مارٹن لوتھر نے کيتا۔ اس دا سب توں زیادہ اثر بالٹک علاقےآں اُتے پيا۔ زبان، تعلیم، مذہب تے سیاست، سب ہی وڈے پیمانے اُتے تبدیل ہوئے۔ چرچ دی خدمات ہن مقامی بولی وچ مہیا دی جانے لگاں۔ 1561 دی لیونین جنگ دے دوران شمالی اسٹونیا اُتے سوئیڈن دا قبضہ ہوئے گیا۔ 1629 وچ سارا اسٹونیا ہی سوئیڈن دے قبضے وچ آ گیا۔
1631 وچ بادشاہ گستاف دوم اڈولف نے اشرافیہ نوں مجبور کيتا کہ اوہ کساناں نوں زیادہ حقوق دتیاں 1632 وچ چھاپہ خانہ تے اک یونیورسٹی وی ایتھے ترتُو دے قصبے وچ بنیاں۔ اس دور نوں "دی گڈ اولڈ سوئیڈش ٹائم" کہیا جاندا اے۔
1657 وچ طاعون دی وباء پھیلنے تک ایتھے آبادی وچ تیزی توں اضافہ ہُندا رہیا سی۔ 1695 تا 1697 دے قحط وچ تقریباً 70٫000 افراد ہلاک ہوئے جو کل آبادی دا پنجواں حصہ سن ۔
روسی سلطنت دا اسٹونیا
سودھوعظیم شمالی جنگ دے دوران اسٹونیا تے لیونیا نے ہتھیار ڈال دتے تے سوئیڈش بادشاہ نے اسٹونیا نوں روس دے حوالے کے دتا۔ اُتے اشرافیہ وغیرہ زیادہ تر بالٹک جرمن ہی رہے۔ جنگ کيتی وجہ توں اسٹونیا دی آبادی بہت گھٹ گئی سی۔ اُتے جنگ دے بعد دوبارہ تیزی توں بڑھی۔ 1917 دے روسی انقلاب دے بعد 24 فروری 1918 تک ٹالِن اُتے روسی افواج دا قبضہ رہیا۔ اس دے بعد اسٹونیا نے آزادی دا اعلان کر دتا۔
اعلانِ آزادی
سودھوجبری مزدوری دے خاتمے تے مقامی اسٹونین بولی وچ تعلیم دے حصول توں قوم پرستی دی تحریک 19واں صدی وچ شروع ہوئی۔ اس دی ابتدا ثقافتی طور اُتے ہوئی۔ نتیجتاً اسٹونین بولی وچ ادب، تھیٹر تے موسیقی شروع ہوئی تے اسٹونین قومی شناخت بنی۔ اسنوں بیداری دا دور وی کہندے نيں۔
1869 وچ پہلا قومی گیت میلہ منعقد ہويا۔ روس دے بڑھدے ہوئے اثرات دے خلاف پہلے پہل تاں دانشوراں نے خود مختاری تے بعد وچ مکمل آزادی دا مطالبہ کيتا۔
1917 دے انقلاب دے بعد جدوں روس اُتے بالشویک لوکاں نے قبضہ کيتا تے جرمن فوج نے روس دے خلاف کامیابیاں حاصل کيتیاں تاں 23 فروری 1918 نوں پیرنُو تے 24 فروری نوں ٹالِن وچ آزادی دا اعلان کر دتا۔
روس دے خلاف اسٹونیا دی جنگِ آزادی وچ کامیابی دے بعد ترتُو دا معاہدہ ہويا۔ جمہوریہ استونیا نوں 7 جولائی 1920 وچ فن لینڈ، ارجنٹائن نے 12 فروری 1921 تے مغربی اتحادی افواج نے 26 جنوری 1921 وچ تسلیم کيتا۔
اسٹونیا دی آزادی 22 سال تک قائم رہی۔
اسٹونیا تے جنگِ عظیم دوم
سودھودوسری جنگِ عظیم دوم وچ جدوں جرمنی تے روس نے عدم جارحیت دا معاہدہ کيتا تاں اسٹونیا دی قسمت اُتے مہر ثبت ہوئے گئی۔ دوسری جنگِ عظیم وچ اسٹونیا دی چوتھائی آبادی موت دے گھاٹ اتر گئی۔ دوسری جنگِ عظیم دی ابتدا وچ اسٹونیا دے اہم علاقائی اتحادی پولینڈ اُتے نازی جرمنی تے روس نے مل کے قبضہ کر ليا۔
روسی حملہ تے قبضہ
سودھودوسری جنگِ عظیم دی ابتدا توں پہلے ہی ہٹلر تے سٹالن نے فیصلہ کيتا کہ مشرقی یورپی نوں خصوصی تعلق دے علاقےآں وچ تقسیم کيتا جائے۔ جرمنی تے روس دے عدم جارحیت دا معاہدہ کيتا
24 ستمبر 1939 نوں روسی فوج دے بحری بیڑے نے اسٹونیا دی بندرگاہاں تے روسی بمبار طیارےآں نے ٹالِن تے آس پاس دے علاقےآں اُتے بمباری کيتی۔ اسٹونیا دی حکومت نے مجبور ہوئے کے روس نوں اس گل کيتی اجازت دتی کہ اوتھے "باہمی دفاع" دے لئی 25٫000 فوجی روس دے اڈاں وچ رکھے جاواں۔ 12 جون 1940 نوں روسی افواج نوں حکم ملیا کہ ہر طرح توں اسٹونیا دی ناکہ بندی کر دتی جائے۔
14 جون 1940 نوں روس نے اسٹونیا دی فوجی ناکہ بندی کر لئی۔ روس دے دو فوجی بمبار طیارےآں نے فنِنش مسافر بردار طیارے نوں تباہ کر دتا جس وچ ٹالِن، ریگا تے ہیلسندی ميں متعین امریکی سفارتی عملے موجود سن ۔ 16 جون 1940 نوں اسٹونیا وچ موجود روسی فوج اپنے اڈاں توں باہر نکل آئی تے اگلے دن ہور 90٫000 روسی فوجی اسٹونیا وچ داخل ہوئے گئے۔ اسٹونیا دی حکومت نے خون خرابے توں بچنے دے لئی ہتھیار ڈال دیے۔
21 جون 1940 نوں اسٹونیا اُتے فوجی قبضہ مکمل ہوئے چکيا سی۔
اسٹونیا دی زیادہ تر افواج نے حکومت دے حکم اُتے ہتھیار ڈال دتے لیکن اک خود مختار سگنل بٹالین نے ٹالِن وچ لڑائی جاری رکھی۔ اُتے دن ڈھلنے اُتے مذاکرات دے بعد انہاں نے وی ہتھیار ڈال دیے۔
اگست 1940 وچ غیر قانونی طور اُتے اسٹونیا نوں روس وچ شامل کے دتا گیا۔ اسٹونیا دے آئین وچ درج شق جس دے تحت کسی وڈے ملک وچ شمولیت دے لئی اسٹونین باشندےآں دا ریفرنڈم ہونا ضروری اے، نوں نظر انداز کر دتا گیا۔ اس دی بجائے اک ماہ پہلے ہونے والے فرضی انتخابات نوں بنیاد بنایا گیا۔ ایداں دے سیاست دان جنہاں نے روس وچ شمولیت دے لئی ووٹ نہ دتا سی، نوں روسی فوجی عدالتاں نے سزائے موت دے دی۔
جب جرمنی نے روس دے خلاف آپریشن باربروسا شروع کيتا تاں تقریباً 34٫000 اسٹونین نوجواناں نوں زبردستی روسی فوج وچ شامل کے دتا گیا۔ اک تہائی توں وی کم افراد جنگ وچ زندہ بچے۔ جو سیاسی قیدی نہ کڈے جا سکے، انہاں نوں روسیاں نے قتل کر دتا گیا۔
کئی ملکاں بشمول امریکا نے اسٹونیا دی روس وچ شمولیت نوں قبول نہ کيتا۔ ایداں دے ملکاں نے اپنے ہاں موجود اسٹونین سفارتی عملے دی حیثیت برقرار رکھی۔
روس دے جدید سیاست دان اس گل کيتی تردید کردے نيں کہ روس نے اسٹونیا اُتے غیر قانونی قبضہ کيتا سی۔ انہاں دے بقول روس نے اسٹونین حکومت کیتی منظوری توں فوج ادھر بھیجی سی۔ انہاں دے بقول اسٹونیا نے رضاکارانہ طور اُتے اپنی آزاد حیثیت نوں ختم کيتا سی۔ آزادی دی جد و جہد کرنے والے افراد نوں روسیاں نے مجرم تے نازی کہیا۔ اُتے روسی نقطہ نظر نوں بین الاقوامی حمایت حاصل ننيں۔
جرمن قبضہ
سودھو22 جون 1941 وچ روس اُتے حملے دے دوران چند ہی دناں وچ جرمن افواج اسٹونیا تک پہنچ گئياں۔ جرمن فوج نے 7 جولائی نوں اسٹونیا دی جنوبی سرحد عبور کيتی۔ روسی افواج پیرنُو دے دریا تک پِچھے ہٹ گئياں۔ جولائی دے اختتام اُتے جرمن فوج نے اسٹونین چھاپہ ماراں دے نال پیش قدمی دوبارہ شروع کر دتی سی۔ 17 اگست نوں جرمن تے اسٹونین افواج نے ناروا دا شہر واپس لے لیا تے 28 اگست نوں اسٹونیا دا راجگڑھ ٹالِن وی روس دے ہتھ توں نکل گیا۔ روسی افواج دے انخلاء دے بعد روسی افواج نے تمام اسٹونین افراد توں ہتھیار رکھوا لئی۔
اگرچہ ابتدا وچ اسٹونین لوکاں نے جرمن افواج نوں اپنا نجات دہندہ سمجھیا تے انہاں نوں اسٹونیا دی آزادی سامنے دکھادی دینے لگی لیکن جلد ہی احساس ہوئے گیا کہ جرمن انہاں نوں آزادی دلانے نئيں بلکہ انہاں اُتے قبضہ کرنے آئے نيں۔ جرمناں نے اسٹونیا دے وسائل نوں اپنی جنگ دے لئی استعمال کيتا۔
نازیاں توں بد دل ہوئے کے بہت سارے اسٹونین افراد نے فِننش افواج وچ شمولیت اخیتار کر لئی۔ فِننش انفینٹری رجمنت نمبر 200 انہاں اسٹونین رضاکاراں توں بنائی گئی سی۔ اگرچہ کچھ اسٹونین افراد جرمن افواج وچ شامل ہوئے چکے سن لیکن انہاں دی اکثریت نے جرمن فوج وچ 1944 وچ شمولیت اختیار کيتی جدوں اسٹونیا اُتے روس دے اک ہور حملے دا وقت آ چکيا سی تے اسٹونین جان چکے سن کہ جرمنی ایہ جنگ نئيں جیت سکدا۔
جنوری 1944 وچ محاذِ جنگ نوں اسٹونیا دی سابقہ سرحداں تک واپس دھکیل دتا گیا سی۔ ناروا نوں خالی کر دتا گیا۔ روسی قبضے توں پہلے اسٹونیا دے آخری وزیرِ اعظم نے ہن اعلان کيتا کہ 1904 توں 1923 دے درمیان پیدا ہونے والے تمام صحت مند افراد فوج وچ شمولیت اختیار کرن۔ اس توں پہلے وزیرِ اعظم اس گل دے خلاف سن ۔ اس اُتے ہر طرف توں لوکاں نے لبیک کہی تے 38٫000 افراد رجسٹریشن دے مراکز اُتے پہنچ گئے۔
کئی ہزار فوجی جو فِننش فوج وچ بھرتی ہوئے سن، واپس آ کے اپنی ملکی افواج وچ شامل ہوئے گئے۔ انہاں نوں روسی حملے دے خلاف مزاحمت دے لئی مقرر کيتا گیا۔ اندازہ سی کہ اس طرح مزاحمت کردے ہوئے اسٹونیا مغربی اقوام دی حمایت حاصل کر کے اپنی آزادی نوں پا لے گا۔
روسی اسٹونیا
سودھوروسی افواج نے 1944 دے خزاں دے دوران خونی لڑائیاں دے بعد ناروا دریا توں شمال مشرق دے رقبے تے ہور حصےآں اُتے قبضہ کر ليا۔
روسی فوج دی ودھدی ہوئی جارحیت دے پیشِ نظر اعلٰی تعلیم یافتہ نوجوان ہزاراں دی تعداد وچ سن تے انہاں دے پاس دو ہی راستے سن کہ یا تاں اوہ جرمناں دے نال فرار ہوئے جاواں یا فیر فن لینڈ تے سوئیڈن نکل جاواں۔ 12 جنوری 1949 نوں روسی وزراء دی کونسل نے اعلان جاری کيتا کہ تمام مقامی افراد جو مزاحمت کردے ہون، نوں انہاں دے خاندان دے ہمراہ ملک بدر کر دتا جائے۔
اس حکم نامے توں 2٫00٫000 توں زیادہ افراد متائثر ہوئے۔ کل آبادی دے دس فیصد توں زیادہ افراد نوں روسی مزدور کیمپاں تے ڈیتھ کیمپاں وچ بھیج دتا گیا۔ ودھدی ہوئی مزاحمت دے پیشِ نظر 20٫000 توں زیادہ افراد نوں یا تاں بیگار کیمپاں یا سائبیریا بھیج دتا گیا۔
دوسری جنگِ عظیم دے بعد روسیاں دے پیشِ نظر ایہ مقصد سی کہ سارے بالٹک ملکاں نوں روس وچ ضم کر دتا جائے۔ اس سلسلے وچ روسیاں دی انہاں ملکاں وچ آباد کاری نوں ترجیح دتی جانے لگی۔ جنگ توں ہونے والے جانی تے مالی نقصانات دے علاوہ ہزاراں دی تعداد وچ مقامی لوکاں نوں ملک بدر کر دتا گیا۔ ایہ سلسلہ 1953 تک جاری رہیا تے جوزف سٹالن دی موت دے نال ختم ہويا۔
ملک بدر ہونے والے افراد دی نصف تعداد ماری گئی تے بقیہ افراد نوں 1960 دی دہائی توں اوائل وچ واپس آنے دی اجازت دتی گئی۔ روسیاں دے تسلط دے دوران روس دے خلاف اسٹونین لوکاں نے کئی چھاپہ مار گروہ تشکیل دے دتے سن ۔ ایہ گروہ سابقہ جرمن تے فِننش فوجیاں دے نال نال محدود تعداد وچ شہریاں اُتے وی مشتمل سن ۔ دوسری جنگِ عظیم تے فیر روسی قبضے دے دوران ہونے والے مالی نقصانات دی وجہ توں اسٹونیا دی معیشت کمزور ہوئے گئی سی جس دے نتیجے وچ فن لینڈ تے سوئیڈن دی نسبت اسٹونیا دے لوک بہت غریب ہوئے گئے۔
مختلف علاقےآں نوں فوجی قرار دے دینا وی روسی حکمتِ عملی دا اک حصہ سی۔ ملک دے وڈے حصے، خصوصاً ساحلی علاقے صرف فوجیاں دے لئی مخصوص کر دتے گئے سن ۔ زیادہ تر سمندری ساحل تے سمندری جزیرے وی سرحدی علاقے قرار دے دتے گئے سن ۔ انہاں علاقےآں دے غیر رہائشی افراد نوں اوتھے جانے دے لئی وکھ توں اجازت نامے درکار ہُندے سن ۔ سب توں عام مثال پالڈیسکی دا شہر سی جو عوام دے لئی بالکل بند کر دتا گیا سی۔ ایہ شہر روسی بالٹک بیڑے تے کئی فوجی مراکز دی رسد دا مرکز سی۔ اس شہر وچ ایٹمی آبدوزاں دی تربیت گاہ وی سی جتھے اک اصل آبدوز دی نقل رکھی گئی سی جس وچ اصلی ایٹمی ری ایکٹر وی موجود سی۔ 1994 وچ روسی افواج دے انخلاء دے بعد ایہ ساری سہولیات اسٹونیا دے قبضے وچ آ گئی نيں۔ امیگریشن وی روسی قبضے دا اک اہم پہلو سی۔ ملک دے کونے کونے توں افراد نوں خصوصی طور اُتے اسٹونیا وچ لیا کے بسایا گیا سی تاکہ اوہ فوجی تے صنعتی حوالے توں روس دی مدد کر سکن۔ اندازہ اے کہ 45 سال دے عرصے وچ پنج لکھ افراد اسٹونیا بھیجے گئے سن ۔
آزادی دے بعد
سودھوامریکا، برطانیہ، اٹلی تے مغربی ملکاں دی اکثریت نے اسٹونیا دے روس وچ انضمام نوں غیر قانونی قرار دے دتا سی۔ انہاں نے آزاد اسٹونیا دے سفارت کاراں دا درجہ بحال رکھیا تے روسی قبضے وچ جانے والے اسٹونیا نوں تسلیم کرنے توں انکار کر دتا سی۔ جدوں روس دے اندرونی نظام وچ بگاڑ پیدا ہويا تاں اسٹونیا دی آزادی دے امکانات پیدا ہوئے گئے۔ 1980 دی دہائی دے گذرنے دے نال نال اسٹونیا دی آزادی دی تحریک زور پکڑدتی گئی۔ 1987 توں 1989 وچ ایہ تحریک زیادہ تر معاشی آزادی دے لئی سی۔ اُتے کمزور ہُندے ہوئے روس دی وجہ توں ملک دی مکمل آزادی دا مطالبہ زور پکڑدا گیا۔
1989 وچ گاناں دا انقلاب یعنی سنگنگ ریولوشن منعقد ہويا۔ ایہ تاریخی واقعہ آزادی دے سفر وچ اہم سی۔ اسنوں بالٹک وے وی کہیا گیا۔ ویہہ لکھ توں زیادہ افراد نے لتھوانیا، لٹویا تے اسٹونیا توں اس وچ حصہ لیا۔ تِناں ریاستاں نوں اک ہی جداں حالات دا سامنا سی تے تِناں اُتے ہی روس دا ہی قبضہ رہیا سی۔ اسٹونیا دی خود مختاری دا اعلان 16 نومبر 1988 نوں کيتا گیا جدوں ماسکو وچ فوجی بغاوت ہوئی۔ روس نے 6 ستمبر 1991 نوں اسٹونیا نوں تسلیم کر ليا۔ 31 اگست 1994 نوں آخری فوجی اسٹونیا توں نکل گیا۔ آئس لینڈ سفارتی سطح اُتے اسٹونیا دی آزادی تسلیم کرنے والا پہلا ملک بنیا۔
یورپی یونین وچ ہونے والی 2004 دی توسیع یونین دی تریخ دی سب توں وڈی توسیع سی۔ ایہ توسیع نہ صرف رقبے تے آبادی بلکہ دولت دے اعتبار توں وی سب توں وڈی سی۔ یکم مئی 2004 نوں جو دس ملک یورپی یونین دا حصہ بنے، اسٹونیا انہاں وچوں ا یک سی۔
جغرافیہ
سودھواسٹونیا دی سرحد لٹویا دے نال تقریباً 267 کلومیٹر طویل اے۔ روس دے نال سرحد 290 کلومیٹر لمبی اے۔ اُتے اج وی روس تے اسٹونیا دے درمیان سرحد دا واضح تعین ننيں۔
اسٹونیا بحیرہ بالٹک دے مشرقی ساحل اُتے خلیج فن لینڈ دے پار موجود اے۔ اسٹونیا دی اوسط بلندی تقریباً 50 میٹر اے اُتے ملک دا بلند ترین مقام 318 میٹر اُچا اے۔ بے شمار خلیجاں، کھاڑیاں وغیرہ ملیا کے کل ساحل تقریباً 1٫500 کلومیٹر طویل اے۔ اسٹونیا وچ دو جزیرے اِنّے وڈے نيں جو خود توں وکھ ملک بن سکدے نيں۔ انہاں وچوں اک وچ شہابِ ثاقب دے گرنے توں بننے والی کھائیاں موجود نيں۔
اسٹونیا وچ چار وکھ وکھ موسم ہُندے نيں۔ جولائی دا اوسط درجہ حرارت 16.3 توں 18.1 ڈگری رہندا اے۔ سب توں زیادہ بارش وی ايسے ماہ ہُندی اے۔ فروری وچ اوسط کم توں کم درجہ حرارت منفی 7.6 ڈگری رہندا اے۔ سالانہ اوسط درجہ حرارت 5.2 ڈگری رہندا اے۔ 1961 تا 1990 سالانہ بارش دی اوسط 535 تا 727 ملی میٹر رہی اے۔
بالعموم وسط دسمبر توں مارچ دے آخر تک ساری زمین برف توں ڈھکی رہندی اے۔ اسٹونیا وچ 1٫400 جھیلیاں نيں۔ انہاں دی اکثریت بہت چھوٹی نيں اُتے سب توں وڈی جھیل دا رقبہ 3٫555 مربع کلومیٹر اے۔ اسٹونیا وچ بہت سارے دریا وی موجود نيں جنہاں وچوں وہنڈو نامی دریا 162 کلومیٹر طویل اے۔ اس دے علاوہ ایتھے دلدلاں وی پائی جاندی نيں۔
انتظامی تقسیم
سودھوماکُنڈ سب توں وڈی انتظامی تقسیم اے۔ اسنوں انگریزی وچ کاؤنٹی وی کہندے نيں۔ کاؤنٹی دی حکومت اُتے کاؤنٹی دا گورنر ہُندا اے جو قومی حکومت کیتی نمائندگی کردا اے۔ گورنر نوں وفاقی حکومت پنج سال دی مدت دے لئی مقرر کردی اے۔
اسٹونیا وچ کل 15 کاؤنٹیاں نيں۔ ہر کاؤنٹی ہور بلدیاں وچ منقسم ہُندی اے۔ بلدیہ یا تاں شہری ہُندی اے یا دیہاندی۔
ہر بلدیہ وچ اک یا اک توں زیادہ آبادیاں ہُندی نيں۔ کچھ شہری بلدیاں نوں ضلعے وچ تقسیم کردے نيں۔ مثلاً ٹالِن وچ اٹھ ضلعے نيں۔
بلدیہ دی آبادی وچ بہت فرق ہُندا اے۔ مثلاً ٹالِن وچ 4٫00٫000 جدوں کہ رُہنُو وچ 60 افراد رہندے نيں۔ دو تہائی توں زیادہ بلدیاں دی آبادی 3٫000 توں کم اے۔ مارچ 2008 وچ اسٹونیا وچ کل 227 بلدیہ جات سن۔ انہاں وچوں 33 شہری جدوں کہ 193 دیہاندی نيں۔
سیاست
سودھوپارلیمانی نمائندہ جمہوریت دے بیان کردہ اصولاں دے مطابق اسٹونیا وچ سیاست کم کردی اے۔ وزیرِ اعظم حکومت دا سربراہ ہُندا اے تے کثیر الجماعتی سیاسی نظام اے۔
پارلیمان
سودھواسٹونیا دی پارلیمان چار سال دے عرصے دے لئی عام انتخابات توں چنی جاندی اے۔ اسٹونیا دا سیاسی نظام 1992 دے آئین دے مطابق کم کردا اے۔ پارلیمان وچ کل 101 اراکین ہُندے نيں تے حکومت کیتی پالیسیاں دا زیادہ تر انحصار قومی آمدن تے اخراجات دے تناسب توں ہُندا اے۔
اسٹونیا دی پارلیمان ملکی اعلٰی عہدے داراں دا تقرر کردی اے۔ انہاں وچ ملک دا صدر وی شامل اے۔ ہور برآں ایہ اسمبلی صدر دے مشورے توں مرکزی بینک دے چیئرمین، آڈیٹر جنرل، لیگل چانسلر تے مسلح افواج دے کمانڈر انہاں چیف وغیرہ دا تعین کردی اے۔ عوام دی طرف توں اسمبلی دے اراکین حکومت توں مختلف امور اُتے وضاحت طلب کر سکدے نيں۔
حکومت
سودھواسٹونیا وچ حکومت دا تقرر وزیرِ اعظم صدر دے مشورے توں کردا اے تے اس دی توثیق پارلیمان نال ہُندی اے۔ حکومت دے پاس آئین دے تحت انتظامی اختیارات ہُندے نيں۔ حکومت وچ وزیرِ اعظم سمیت کل 12 وزراء ہُندے نيں۔ وزیرِ اعظم حکومتی وزراء تے انہاں دے محکمےآں دا تعین کردا اے۔ ایسا وی ممکن اے کہ وزیر دے پاس کوئی محکمہ نہ ہوئے۔
بغیر محکمے والے وزراء زیادہ توں زیادہ تن ہوئے سکدے نيں تے وزراء دی کل تعداد 15 توں زیادہ نئيں ہوئے سکدی۔ اسنوں وفاقی کابینہ وی کہندے نيں۔ کابینہ دا کم اندرونی تے خارجہ پالیسیاں نوں حکومت کیتی مرضی دے مطابق تشکیل دینا، حکومتی ادارےآں دے کم دی دیکھ بھال تے اپنے اختیارات وچ آنے والے تمام فرائض دی ذمہ داری ہُندی اے۔ کابینہ دا سربراہ وزیرِ اعظم ہُندا اے جو حکومت دے فیصلےآں دا ذمہ دار ہُندا اے۔
اسٹونیا ای گورنمنٹ تے ای سٹیٹ دے لئی کوشاں اے۔ انٹرنیٹ دی مدد توں انتخابات وچ ووٹ ڈالنے دا عمل 2005 وچ شروع ہوئے چکيا اے۔
قانون
سودھواسٹونیا دے آئین دے مطابق اصل اختیارات عوام دے پاس ہُندے نيں۔ عوام اس اختیار نوں استعمال کردے ہوئے اپنے پارلیمانی نمائندے مقرر کردے نيں۔ سپریم کورٹ دے پاس جوڈیشل طاقت ہُندی اے جس وچ کل 19 جج ہُندے نيں۔ چیف جسٹس نوں صدر دی ہدایت اُتے 9 سال دے لئی مقرر کيتا جاندا اے۔ کسی وی قانون دی منظوری دے لئی ملک دے سربراہ یعنی صدر دے دستخط لازمی ہُندے نيں۔ صدر دے پاس کسی قانون نوں مسترد کرنے تے نويں قوانین متعارف کرانے دے اختیارات ہُندے نيں۔
عموماً صدر انہاں اختیارات نوں استعمال نئيں کردا تے صدر دا عہدہ محض نمائشی ہُندا اے۔ صدر نوں پارلیمان دی دو تہائی اکثریت توں چُنا جاندا اے۔
خارجہ تعلقات
سودھو22 ستمبر 1921 توں اسٹونیا لیگ آف نیشن دا رکن اے تے اقوامِ متحدہ دی رکنیت 17 ستمبر 1991 توں شروع ہوئی اے۔ 29 مارچ 2004 توں اسٹونیا ناٹو دا وی رکن اے۔ یکم مئی 2004 توں اسٹونیا یورپی یونین دا حصہ اے۔
آزادی پانے دے بعد اسٹونیا نے اپنے مغربی یورپی ہمسائیاں دی طرف جھکاؤ والی خارجہ پالیسی بنائی اے۔ ايسے سلسلے دے دو اہم ترین اقدامات یورپی یونین تے ناٹو وچ شمولیت سن ۔ نال ہی نال اسٹونیا دے تعلقات روس توں کم ہُندے جا رہے نيں۔
اسٹونیا دی خارجہ پالیسی دے اس اہم موڑ وچ نارڈک ملکاں بالخصوص فن لینڈ تے سوئیڈن دا وی عمل دخل اے۔ سوئیڈن، ڈنمارک بالخصوص فن لینڈ دے نال تاریخی تعلقات دی بنیاد اُتے اسٹونیا خود نوں بالٹک ریاستاں دی بجائے نارڈک ریاست سمجھدا اے۔
2005 وچ اسٹونیا نے یورپی یونین دے نارڈک بیٹل گروپ وچ شمولیت اختیار کيتی۔ نارڈک کونسل وچ شامل ہونے دے لئی اسٹونیا دیاں کوششاں کسی توں مخفی ننيں۔ 1992 تک اسٹونیا دی بین الاقوامی تجارت دا 92 فیصد حصہ روس دے نال سی۔ اج اسٹونیا دی زیادہ تر بین الاقوامی تجارت نارڈک ملکاں دے نال اے۔ اُتے اسٹونیا دا سیاسی نظام، انکم ٹیکس دی یکساں شرح تے غیر فلاحی ریاست ہونا نارڈک ملکاں کردا اے۔
فوج
سودھواسٹونیا دی افواج بری، بحری تے ہوائی فوج دے علاوہ پیرا ملٹری نیشنل گارڈاں اُتے مشتمل اے۔ دفاعی پالیسی وچ ملک دی آزادی تے سرحداں دا دفاع، ریاستی بحری تے فضائی تے آئینی حدود تحفظ شامل نيں۔ اس وقت ملک دے تحفظ دے نال نال ایسی فوج دی تیاری وی جاری اے جو ناٹو تے یورپی یونین دے اراکین ملکاں دی افواج دے نال مل کے کم کر سکن۔
اس وقت قومی سطح اُتے 18 توں 28 سال دی عمر وچ فوجی تربیت لازمی اے جو 8 توں 11 ماہ اُتے محیط ہوئے سکدی اے۔ اس وقت اسٹونیا اپنی قومی آمدنی دا دو فیصد حصہ اپنے دفاع اُتے خرچ کردا اے۔
جنوری 2008 وچ اسٹونیا دے 300 فوجی کوسوو، افغانستان، عراق، بوسنیا و ہرزیگوینیا تے اسرائیل وچ گولان دی پہاڑیاں اُتے تعینات نيں۔
حالیہ برساں وچ وزارتِ دفاع تے مسلح افواج سائبر وار فئیر اُتے وی کم کر رہیاں نيں۔ 2007 وچ ہونے والے سائبر حملےآں دے بعد اسٹونیا دی ای ملٹری تشکیل دتی گئی جو ملکی سائبر ڈھانچے دے دفاع دا کم کردی اے۔ کمپیوٹر ایمرجنسی ریسپانس ٹیم اس سلسلے وچ بنیادی تنظیم اے تے 2006 وچ بنائی گئی۔ اس دے ذمے مقامی نیٹ ورکاں نوں بیرونی حملےآں توں بچانے دے علاوہ مقامی سطح اُتے پیدا ہونے والے خطرات دا توڑ وی شامل نيں۔
معیشت
سودھویورپی یونین دا رکن ہونے دی حیثیت توں اسٹونیا دی معیشت عالمی بینک دی نظر وچ امیر شمار ہُندی اے۔ تیز رفتار ترقی دی وجہ توں اسنوں بالٹک ٹائیگر کہندے نيں۔ یکم جنوری 2011 توں اسٹونیا نے یورو نوں بطور کرنسی اپنا لیا اے تے یورو زون دی 17واں معیشت بن گیا اے۔
15 نومبر 2010 نوں چھپنے والی یورو سٹیٹ دی رپورٹ دے مطابق یورپی یونین وچ حکومتی قرضےآں دی شرح ملکی آمدنی دے اعتبار توں سب توں کم اے۔
متوازن بجٹ، نہ ہونے دے برابر عوامی قرضے، یکساں شرحِ انکم ٹیکس، فری ٹریڈ، بینکاری دے شعبے وچ مقابلے، نت نويں ای سروسز دے علاوہ موبائل فون اُتے استعمال ہونے والی خدمات اسٹونیا دی معیشت دے اہم ستون نيں۔
اسٹونیا توانائی دے حوالے توں تقریباً خود مختار اے۔ اپنی بجلی دا 90 فیصد توں زیادہ حصہ اپنے معدنی ذرائع توں پورا کردا اے۔ لکڑی وغیرہ بجلی دا 9 فیصد حصہ پیدا کرنے دے کم آندا اے۔ تیل تے اس توں متعلقہ مصنوعات یورپ تے روس توں آندے نيں۔ معدنی ذرائع توں بجلی پیدا کرنا، مواصلات، ٹیکسٹائل، کیمیکل مصنوعات، بینکاری، خدمات، خوراک تے ماہی گیری، لکڑی، جہاز سازی، الیکٹرانکس تے آوا جائی مقامی معیشت دے اہم ترین جزو نيں۔ ٹالِن دے پاس موجود مُوگا دی بندرگاہ سارا سال برف توں پاک رہندی اے۔ ایتھے سامان دی آوا جائی تے ذخیرے دے لئی بے شمار سہولیات موجود نيں۔ ریل روڈ مغرب، روس تے مشرق دے درمیان پُل دا کم دیندا اے۔
اسٹونیا اُتے سوئیڈن، فن لینڈ تے جرمنی دی ترقی دا گہرا اثر اے۔ حکومت نے حال ہی وچ ایجادات اُتے سرمایہ کاری دی اے۔ اسٹونین وزیرِ اعظم دے مطابق 2022 تک اسٹونیا دی معیشت نوں اوہ یورپی یونین دی پنج وڈی معیشتاں تک لیانا چاہندے نيں۔
یورو سٹیٹ ڈیٹا دے مطابق اسٹونیا دی کل ملکی آمدنی یورپی یونین دی اوسط دا 67 فیصد اے۔ 2010 دی چوتھی سہ ماہی وچ اسٹونیا دی اوسط تنخواہ 785 یورو سی۔
پر مختلف علاقےآں توں ہونے والی آمدنی مختلف ہُندی اے۔ کل ملکی آمدنی دا نصف توں زیادہ حصہ راجگڑھ ٹالِن توں وصول ہُندا اے۔
اسٹونیا دی معیشت دی تریخ
سودھو1929 وچ اسٹونیا وچ مستحکم کرنسی کرون نوں ملک دے مرکزی بینک یعنی بینک آف اسٹونیا نے جاری کيتا۔ تجارت دا مرکز مغرب بالخصوص جرمنی تے برطانیہ سن ۔ کل تجارت دا 3 فیصد روس توں ہُندا سی۔
دوسری جنگِ عظیم توں پہلے اسٹونیا اک زرعی ملک سی جتھے مکھن، دُدھ تے پنیر وغیرہ مغربی مارکیٹ وچ مشہور سن ۔ 1940 وچ روس نے اسٹونیا اُتے زبردستی قبضہ کيتا تے فیر نازی جرمنی تے روس دی چپقلش دی وجہ توں اسٹونیا دی معیشت خسارے دا شکار رہی۔ جنگ دے بعد روس نے اسٹونیا دی معیشت تے صنعت نوں اپنے لئی استعمال کيتا۔
آزادی دوبارہ پانے دے بعد اسٹونیا نے خود نوں مشرق تے مغرب دے درمیان رابطے دا ذریعہ بنایا۔ اس دے علاوہ معیشت وچ بنیادی اصلاحات دے علاوہ معیشت نوں مغرب توں ہم آہنگ کرنے دیاں کوششاں کاں۔ 1994 وچ اسٹونیا دنیا دے انہاں پہلے ملکاں وچ شامل ہوئے گیا جتھے یکساں شرح ٹیکس عائد اے۔ ذاتی آمدنی توں قطع نظر ٹیکس دی شرح 26 فیصد رکھی گئی اے۔ جنوری 2005 وچ ایہ شرح 24 فیصد تے فیر جنوری 2008 وچ 21 فیصد کر دتی گئی۔ 2004 وچ اسٹونیا دی حکومت نے یورو دے سکےآں دی بناوٹ دا فیصلہ کر ليا۔ یکم جنوری 2011 توں اسٹؤنیا وچ یورو دا استعمال شروع ہوئے گیا اے۔ اگرچہ یورو زون وچ اسٹونیا غریب ترین ملک شمار ہُندا اے تے اس دی آمدنی کل یورو زون دی آمدنی دا 0.2 فیصد اے اُتے اس دے بجٹ دے خسارے تے قرضےآں دی مقدار پورے گروپ وچ سب توں کم اے۔
ذرائع
سودھواگرچہ اسٹؤنیا وچ خام مال دی شدید قلت اے فیر وی چھوٹے چھوٹے ذرائع بکثثرت نيں۔ ملک وچ معدنی تیل تے چونے دے وڈے ذخائر نيں۔ جنگلات کل رقبے دے نصف توں زیادہ اُتے پھیلے ہوئے نيں۔ معدنی تیل تے چونے دے علاوہ ایتھے فاسفورائٹ، پچ بلنڈ تے گرینائٹ وی پائے جاندے نيں۔ اُتے انہاں دی کان کنی حالے شروع نئيں کيتی گئی۔
حالیہ برساں وچ عوام اس گل اُتے بحث کر رہی اے کہ آیا 2016 وچ ناروا دے ایٹمی بجلی گھر دے بند ہونے توں پہلے ہور ایٹمی بجلی گھر بنائے یا ننيں۔
صنعت تے ماحول
سودھواسٹونیا دی صنعت وچ خوراک، تعمیرات تے الیکٹرانکس دی صنعتاں اہم ترین نيں۔ 2007 وچ تعمیرات دی صنعت وچ 80٫000 توں زیادہ افراد کم کردے نيں جو کل ملکی ورک فورس دا 12 فیصد اے۔ مشینری تے کیمیکل دی صنعتاں وی اہم نيں۔
معدنی تیل دے حوالے توں کان کنی دی صنعت جو مشرقی حصے وچ موجود اے، ملکی بجلی دا 90 فیصد توں زیادہ پیدا کردی اے۔ اُتے معدنی تیل دے بکثرت استعمال توں ماحول نوں سخت نقصان پہنچیا اے۔
توانائی تے اس دی پیدوار دے حوالے توں اسٹونیا خود کفیل اے۔ حالیہ برساں وچ مقامی تے غیر ملکی کمپنیاں قابلِ تجدید ذرائع توں بجلی پیدا کرنے دے لئی سرمایہ کاری کر رہیاں نيں۔
اس وقت ناروا دے ایٹمی بجلی گھر دے مختلف حصےآں دی مرمت تے نويں بجلی گھراں دی تعمیر دی بجائے معدنی تیل اُتے زیادہ توجہ دتی جا رہی اے۔
اسٹونیا انفارمیشن ٹیکنالوجی دے حوالے توں بہت مضبوط اے۔ ای گورنمنٹ دے حوالے توں اسٹونیا یورپ بھر وچ سب توں اگے اے۔
سکائپ تے کازا پروگرام اسٹونین ماہرین نے لکھے سن ۔
تجارت
سودھو1990 دی دہائی دے اواخر توں اسٹونیا دی معیشت مارکیٹ بیسڈ اے تے مشرقی یورپ وچ فی کس آمدنی دی شرح بلند ترین شرحاں وچوں اے۔ سکینڈے نیوین مارکیٹاں دے نزدیک ہونے، مغرب تے مشرق دے درمیان واقع ہونے، مقابلے دی وجہ توں کم لاگت تے بہتر ہنرمند افراد دی وجہ توں اسٹونیا دی مارکیٹ زیادہ فائدے وچ اے۔ ٹالِن سب توں وڈا شہر ہونے دے علاوہ معاشی مرکز وی اے۔ حکومت کیتی مالیاتی پالیسیاں نسبتاً مستحکم تے متوازن بجٹ تے کم قرضے نيں۔
پر 2007 وچ بجٹ دے خسارے تے افراطِ زر دی وجہ توں اسٹونیا دی کرنسی اُتے دباؤ پيا جس توں برآمدی صنعتاں دی اہمیت اُججے ہوئی اے۔ اسٹونیا زیادہ تر مشینری و آلات، کاغذ تے لکڑی، ٹیکسٹائل، خوراک، فرنیچر تے دھاتی تے کیمیکل اشیاء برآمد کردا اے۔ سالانہ اسٹونیا 1.562 ارب کلو واٹ آور مقدار وچ بجلی وی برآمد کردا اے۔ اُتے اس دے نال اسٹونیا مشینری و آلات، کیمیکل مصنوعات، ٹیکسٹائل، خوراک تے ذرائع آوا جائی وی بھی ملک وچ منگواندا اے۔ سالانہ 20 کروڑ کلو واٹ آور جِنّی بجلی وی ملک وچ درآمد ہُندی اے۔
2007 تا 2013 اسٹونیا نوں یورپی یونین دے اراکین توں 3.4 ارب یورو جِنّی امداد ملنی اے۔ اس مالی امداد نوں توانائی، انٹر پرینیور شپ، انتظامی صلاحیتاں، تعلیم، انفارمیشن سوسائٹی، ماحولیاتی تحفظ، علاقائی تے مقامی خدمات، تحقیق تے ترقی، صحت تے بہبودِ عامہ، آوا جائی تے لیبرمارکیٹ وچ استعمال کيتا جانا اے۔
آوا جائی
سودھوقرونِ وسطٰی توں ہی اسٹونیا اہم تجارتی گذرگاہ رہیا اے۔ جغرافیائی اعتبار توں تے بہتر ہُندے ہوئے بنیادی ڈھانچے دی وجہ توں تجارتی سامان دی آسان تے سستی منتقلی وغیرہ بہت اُتے کشش نيں۔ سامان دی آوا جائی وچ ریلوے کل سامان دا 70 فیصد توں زیادہ حصہ منتقل کردی اے۔ اُتے 2007 توں روس تے اسٹونیا دے درمیان ودھدی ہوئی کشیدگی توں آوا جائی کم ہوئی اے۔
شاہراہاں زیادہ تر مسافراں دے لئی استعمال ہُندیاں نيں تے 90 فیصد مسافر سڑک توں ہی سفر کردے نيں۔ ٹاِلن توں ترتُو موٹر وے دو سب توں وڈے شہراں نوں ملاندی اے دی تعمیرِ نو اُتے سب دی نظراں نيں۔ تعمیرِ نو دے بعد دو دو رویہ موٹر وے بن جائے گی۔ اس دے علاوہ سارے ما جزیرے نوں مستقل بنیاداں اُتے باقی ملک توں ملانے دی تجویز وی زیرِ غور اے۔ اُتے انہاں منصوبےآں دی تعمیراتی لاگت دی وجہ توں اس اُتے بحث چل رہی اے۔
اس وقت اسٹونیا وچ کل پنج وڈی بندرگاہاں نيں جتھے سفری آسانی، گہرے پانی تے برف دے مسائل ننيں۔ اس دے علاوہ ملک وچ 12 ہوائی اڈے تے اک ہیلی پورٹ وی موجود اے۔ لنارٹ میری ٹاِلن ائیرپورٹ سب توں وڈا ہوائی اڈا اے تے ایتھے توں بین الاقوامی پروازاں 23 مختلف جگہاں نوں جاندی نيں۔
آبادی
سودھودوسری جنگِ عظیم توں پہلے اسٹونین افراد کل آبادی دا 88 فیصد سن ۔ 1934 وچ اقليتی گروہاں وچ روسی، جرمن، سوئیڈش، لٹوین، یہودی، پولش، فنِنش تے انگریان لوک سن ۔
1945 تا 1989 اسٹونیا دے مقامی باشندےآں دی شرح 61 فیصد تک گر گئی کیونجے روسی حکومت نے روس، یوکرائن تے بیلاروس توں ہنرمند افراد ایتھے آن بسائے۔ اس دے علاوہ مقامی آبادی دی بے دخلی وی اہم وجہ سی۔ 1989 تک آبادی دا اک تہائی توں زیادہ حصہ غیر اسٹونین افراد اُتے مشتمل سی۔
1980 دی دہائی دے اختتام تک اسٹونین لوکاں نوں آبادی وچ ہونے والی تبدیلیاں خطرناک دکھادی دینے لگ گئياں۔ روس دی جانب توں زبردستی لاگو کيتی گئی تبدیلاں نوں ختم کرنے دی وجہ توں 2006 وچ مقامی آبادی 61 فیصد توں ودھ کے 69 فیصد ہوئے گئی اے۔
موجودہ اسٹونیا نسلی اعتبار توں ملیا جلا اے اُتے دو کاؤنٹیاں وچ اسٹونین افراد دی شرح بہت فرق اے۔ ہریُو نامی کاؤنٹی جس وچ ٹالِن وی شامل اے، وچ اسٹونین افراد 60 فیصد جدوں کہ ایڈا وِیرو وچ اسٹونین کل آبادی محض 20 فیصد نيں۔ روسی کل آبادی دا 25.6 فیصد نيں اُتے ہریو وچ انہاں دی شرح 36 فیصد جدوں کہ ایڈا وِیرو وچ روسی افراد کل آبادی دا 70 فیصد نيں۔
1925 وچ قومی اقلیتاں نوں ثقافتی آزادی دینے دا قانون بنایا گیا سی جو یورپ وچ اپنی نوعیت دا پہلا قانون سی۔ 3٫000 توں زیادہ افراد اُتے مشتمل اقلیتاں نوں ثقافتی آزادی دتی گئی سی۔ روسی قبضے توں پہلے جرمن تے یہودی آبادیاں نوں اپنی ثقافتی کونسل چننے دا اختیار سی۔ 1993 وچ ایہ قانون دوبارہ لاگو ہويا۔
1944 وچ روسی افواج توں بچنے دے لئی اسٹونیا دے سوئیڈش افراد دی اکثریت سوئیڈن چلی گئی سی۔ اس وقت اسٹونیا وچ کل سوئیڈش افراد 3٫800 سن ۔
شہراں نوں منتقلی
سودھوٹالِن اسٹونیا دا راجگڑھ تے سب توں وڈا شہر اے۔ ایہ شہر شمالی ساحل اُتے خلیج فن لینڈ دے کنارے واقع اے۔ ملک وچ اس وقت 33 شہر تے کئی قصبے موجود نيں۔ شہراں تے قصبےآں دی کل تعداد اس وقت 47 اے۔ 70 فیصد توں زیادہ آبادی شہراں وچ رہندی اے۔
مذہب
سودھواسٹونیا دے آئین وچ مذہبی آزادی نوں یقینی بنایا گیا اے۔ مذہب تے ریاست وکھ وکھ نيں تے ہر شخص نوں مذہب تے عقائد دی آزادی اے۔ ملک وچ سب توں وڈا مذہب ایونجلیکل لوتھرین ازم اے جو 14.8 فیصد افراد مندے نيں۔ انہاں دی اکثریت اسٹونین النسل افراد نيں۔ تقریباً اِنّے ہی افراد ایسٹرن آرتھوڈکس مسیحی نيں۔ ایہ افراد روسی النسل نيں۔
ڈینٹو کمیونیکشن انسٹی ٹیوٹ، اسٹونیا دے اک جائزے توں پتہ چلا اے کہ 75.7 فیصد افراد لادین نيں۔ یورو بیرو میٹر پول 2005 دے مطابق محض 16 فیصد اسٹونین افراد خدا نوں مندے نيں۔ اُتے ايسے جائزے توں ایہ وی پتہ چلا اے کہ 54 فیصد افراد روح یا ایسی ہی کسی چیز اُتے یقین رکھدے نيں۔
معاشرہ
سودھواسٹونین النسل افراد دی تعداد 11٫48٫895 اے۔ روسی النسل افراد دی تعداد 95٫939 اے۔ ہور نسلاں دے افراد 21٫517 نيں۔ 99٫173 افراد خود نوں کسی خاص نسل توں نئيں مندے۔
زباناں
سودھوواحد سرکاری بولی اسٹونین اے جو یورالک خاندان دی فِننک شاخ نال تعلق رکھدی اے۔ ایہ بولی فِننش بولی دے کافی نیڑے اے۔ ایہ انہاں چند یورپی زباناں وچوں اک اے جو انڈو یورپیئن ننيں۔ چند مثالاں نوں چھڈ کے فِننش تے اسٹونین زباناں اپنی ہمسائیہ سوئیڈش، لٹوین تے روسی توں یکسر فرق نيں۔
30 توں 70 سال تک دی عمر دے افراد دی اکثریت روسی زبان جاندی اے۔ روسی دور وچ سکولاں وچ لازمی ثانوی بولی دے طور اُتے روسی بولی سکولاں وچ پڑھائی جاندی سی۔
تعلیم تے سائنس
سودھوروايتی تعلیم اسٹونیا وچ 13واں تے 14واں صدی عیسوی وچ شروع ہوئی سی۔ 1575 وچ پہلی بار اسٹونین بولی دی پہلی درسی کتاب لکھی گئی۔ یونیورسٹی آف ترتُو دا قیام سوئیڈش بادشاہ گستاؤ دوم اڈولف دے حکم اُتے 1632 وچ ہويا جو ملک دی پہلی یونیورسٹی اے۔ 1919 وچ یونیورسٹی دی سطح اُتے اسٹونین بولی وچ تعلیم شروع ہوئی۔
اسٹونیا دا موجودہ نظام تعلیم جنرل، ووکیشنل تے تفریحی تعلیم اُتے مشتمل اے۔ تعلیمی نظام وچ چار سطحاں نيں جو پری سکول، بنیادی، ثانوی تے اعلٰی تعلیمی سطحاں نيں۔ تعلیمی ادارے ریاستی، بلدیاتی، پبلک تے پرائیوٹ وی ہوئے سکدے نيں۔ اسٹونیا وچ اس وقت 589 سکول نيں۔
اعلٰی تعلیم دے تن درجے نيں جو بیچلر، ماسٹرز تے ڈاکٹوریل نيں۔
سبھیاچار
سودھواسٹونیا دی سبھیاچار اُتے مقامی اثرات غالب نيں جس دیاں مثالاں اسٹونین بولی تے ساؤنا نيں۔ تریخ تے جغرافیہ دے حوالے توں فِننک، بالٹک، سلواک تے جرمینک افراد دے علاوہ سوئیڈن تے روس دے اثرات وی پائے جاندے نيں۔
ادب
سودھواسٹونیا دے ادب توں مراد اسٹونین بولی وچ لکھیا ہويا ادب اے۔ 13واں صدی شمالی صلیبی جنگاں تے فیر 1918 وچ جرمن، سوئیڈش تے روس دے غلبے دی وجہ توں اسٹونین بولی وچ قدیم تحاریر زیادہ ننيں۔ 13واں صدی توں تحریری اسٹونین بولی دے آثار ملدے نيں۔
تعطیلات
سودھواسٹوین دا قومی دن یوم آزادی اے جو 24 فروری نوں منایا جاندا اے۔ اس وقت کل 12 عام تعطیلات تے 12 قومی تعطیلات نيں۔
خوراک
سودھوموسم دے اعتبار توں اسٹونیا دی خوارکاں فرق ہُندی نيں۔ اس وقت عام خوراک وچ مختلف ملکاں دے اثرات پائے جاندے نيں۔ کالی روٹی، سؤر، آلو تے ڈیری مصنوعات عام خوراک دا حصہ نيں۔ روايتی طور اُتے گرمیاں تے بہار وچ بیری، جڑی بوٹیاں، سبزیاں وغیرہ تازہ پسند کيتیاں جاندیاں نيں۔ شکار تے مچھلی پھڑنے دا رحجان وی عام اے۔ گرمیاں وچ صحن وچ گرِل عام اے۔
سردیاں وچ اچار تے جام وغیرہ عام ہُندے نيں۔ ماضی وچ اسٹونیا نے بہت سخت حالات دا سامنا کيتا اے تے پھلاں تے سبزیاں نوں سردیاں دے لئی محفوظ کرنا لازمی سی۔ اج دوکاناں توں ہر چیز مل جاندی اے اُتے دیہاتاں وچ اج وی خوراک نوں سردیاں دے لئی محفوظ کرنا اہم مشغلہ اے۔ طویل ساحل دی وجہ توں مچھلی وی بہت اہم شمار ہُندی اے۔
کھیل
سودھوکھیلاں دا کردار اسٹونین سبھیاچار وچ بہت اہم اے۔ اسٹونیا نے زیادہ تر تمغے جسمانی کرتب، ویٹ لفٹنگ، کُشتی تے کراس کنٹری سکیئنگ وچ جیت رکھے نيں۔
لسٹ متعلقہ مضامین استونیا
سودھوبارلے جوڑ
سودھووکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: اسٹونیا |
آئس لینڈ · جرمنی · البانیا · اندورہ · آرمینیا · آسٹریا · آذربائیجان · بیلارس · بیلجیم · بوسنیا تے ہرزیگوونا · بلغاریہ · کروشیا · قبرص · چیک · ڈنمارک · اسٹونیا · فنلینڈ · فرانس · یونان · ھنگری · اٹلی · آئرلینڈ · قازقستان · کوسوو · لیٹویا · لیختنشٹاین · لیتھوینیا · لکسمبرگ · مقدونیہ · مالٹا · مولڈوا · موناکو · مونٹی نیگرو · نیدرلینڈز · ناروے · پولینڈ · پرتگال · رومانیہ · روس · سان مرینو · سربیا · سلویکیا · سلوینیا · سپین · سویڈن · ترکی · سویٹزرلینڈ · برطانیہ · یوکرین · ویٹیکن · جارجیا
سانچہ:یورپی ممالک سانچہ:یورپی اتحاد سانچہ:بحیرہ بالٹک دے کنارے واقع ممالک
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: استونیا |
- ↑ "صفحہ [[:سانچہ:نام صفحہ]] في خريطة الشارع المفتوحة"۔ OpenStreetMap۔ اخذ شدہ بتاریخ ۴ دسمبر ۲۰۲۴ وصلة إنترويكي مضمنة في URL العنوان (معاونت)
- ↑ https://maaamet.ee/uudised/kingitus-eesti-sunnipaevaks-eesti-sai-95-saare-vorra-rikkamaks
- ↑ باب: 6
- ↑ https://www.stat.ee/et/avasta-statistikat/valdkonnad/rahvastik/rahvaarv — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۴ مئی ۲۰۲۴
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ ۵.۲ ۵.۳ ۵.۴ ۵.۵ ۵.۶ ۵.۷ ناشر: World Bank Open Data
- ↑ Estonia's first female PM sworn in as new government takes power — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۶ جنوری ۲۰۲۱ — ناشر: دی گارڈیئن — شائع شدہ از: ۲۶ جنوری ۲۰۲۱
- ↑ https://www.stat.ee/pohinaitajad
- ↑ http://chartsbin.com/view/edr