گجرات ماتحت دہلی سلطنت

Gujarat Governorate سلطنت دہلی → 1297–1407 ← دار الحکومت پٹن، گجرات حکومت Monarchy تاریخ  -  قیام 1297  -  سقوط 1407 آج کا حصہ بھارت

گجرات ، مغربی ہندوستان دا اک خطہ ، گیارہ صدی دے آخر وچ علاؤ الدین خلجی دے تحت بار بار د‏‏ی جانے والی مہماں دے بعد دہلی سلطنت دے زیر اثر آیا۔ اس نے کرنا دوم دے تحت واگھلا خاندان د‏‏ی حکمرانی دا خاتمہ کيت‏‏ا تے گجرات وچ مسلم حکمرانی قائم کيتی۔ جلد ہی دہلی وچ تغلق خاندان اقتدار وچ آگیا جس دے شہنشاہ نے گجرات وچ بغاوت نو‏‏ں روکنے دے لئی مہم چلا‏ئی تے صدی دے آخر تک اس خطے اُتے اپنا مضبوط کنٹرول قائم ک‏ر ليا۔ تیمور دے دہلی اُتے حملے دے بعد ، دہلی سلطنت کافی حد تک کمزور ہوئے گئی لہذا آخری تغلق دے گورنر ظفر خان نے 1407 وچ خود نو‏‏ں آزاد قرار دتا تے باضابطہ طور اُتے گجرات سلطنت قائم کيت‏‏ا۔

پس منظر

گجرات دے طویل ساحل د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اقتصادی تے ثقافتی وجوہات د‏‏ی بنا اُتے اٹھويں صدی تو‏ں اس دے ساحل اُتے مسلماناں د‏‏ی موجودگی ریکارڈ کيتی گئی ا‏‏ے۔

سوائے 1024 وچ سومنات کے خلاف محمود غزنی کی مہم کے؛ 1178 وچ ، انہلواڑا (موجودہ پٹن ، گجرات) دے چولوکيت‏‏ا بادشاہ بھیما دوم دے ذریعہ محمدمعزالدین یا شہاب الدین غوری د‏‏ی شکست۔ 1172 تے 1197 د‏‏ی غوری مہمات؛ تے 1194 وچ مملوک شہنشاہ قطب الدین ایبک نے انہلواڑا د‏‏ی شکست دا بدلہ لینے دے لئی گجرات اُتے حملہ کيت‏‏ا تے بھیما نو‏‏ں شکست دتی، علاؤ الدین خلجی (1295–1315) دے دور تک ، گجرات مسلم حکمراناں د‏‏ی مداخلت تو‏ں آزاد رہیا سانچہ:Efn-ua

تیرہويں صدی دے دوسرے نصف حصے وچ ، کمبے (اب کھمباٹ) مسلم افسر شہاب الدین ابن محمد ابن یحییٰ دے ماتحت سی ، جسنو‏ں لازمی طور اُتے چولوکيت‏‏ا واگھلا حکمران نے مقرر کيت‏‏ا سی۔

خلجی خاندان دے تحت گورنر

1297 وچ ، علاؤ خان خلجی دے جنرل تے بھائی ، اولوغ خان تے نصرت خان وزیر نو‏‏ں انہلواڑا دے خلاف بھیجیا گیا۔ انہاں نے واگھیلا خاندان دے کرنا II نو‏‏ں بے دخل کردے ہوئے اس شہر نو‏‏ں قبضہ ک‏ر ليا ، جس نے دکن وچ پناہ لی سی۔ اس دے بعد انہاں نے کھمباٹ اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے ، اک مقامی گورنر مقرر کرنے دے بعد ، دہلی واپس آئے۔ اولوغ خان نے بار بار مہمات کرکے فتح نو‏‏ں مستحکم کيت‏‏ا۔ کانہدادے پرابندھا دا کہنا اے کہ اس نے سومناتھکو پرت لیا تے اس وچ کوئی شک نئيں اے کہ اس نے سونگدھا چوہنس تو‏ں جالور(قدیم جھلنڈر) نو‏‏ں فتح کيت‏‏ا۔ اولغ خان دا انتقال 1301–1302 وچ ہويا۔

علاؤ الدین دے بہنوئی الپ خان نو‏‏ں گجرات دا گورنر مقرر کيت‏‏ا گیا سی۔ اس نے کچھ سال گجرات اُتے حکومت کيتی۔ ملک کافور دے اشتعال انگیزی پر ، اسنو‏ں 1316 وچ شہنشاہ علاؤ الدین خلجی نے واپس بلايا تے اسنو‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا۔ جین نے مسلم فاتحاں دے ذریعہ تباہ شدہ مزارات د‏‏ی تعمیر نو د‏‏ی اجازت دینے اُتے الپ خان د‏‏ی تعریف کيتی۔ کاکا سوری د‏‏ی نبھی نندانا-جنودھارا پربھندھا نے شتروونجایا مندر د‏‏ی تزئین و آرائش دا ریکارڈ انہاں دے ذریعہ حاصل کيت‏‏ا ا‏‏ے۔

الپ خان د‏‏ی پھانسی نے گجرات وچ مسلم طاقت نو‏‏ں ہلیا ک‏ے رکھ دتا تے کمال الدین ، جسنو‏ں مبارک خلجی نے اس پریشانی نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی بھیجیا سی ، جنگ وچ ماریا گیا۔ عین الملک ملتانی اک طاقتور فوج دے نال پہنچنے تک بغاوت پھیل گیا ، باغیاں نو‏‏ں شکست دتی تے امن بحال کيت‏‏ا۔ اس دے بعد ظفر خان ، جو ملک دے ماتحت ہونے دے بعد واپس بلايا گیا سی تے اس د‏ی جگہ حسام الدین پرمار نے اس د‏ی فراہمی کيتی۔ سانچہ:Efn-ua اس افسر نے ، خیانت دا ارادہ ظاہر کيت‏‏ا ، اسنو‏ں ملک واجدالدین قریشی نے قید کيت‏‏ا تے اس دے بعد ، اسنو‏ں تعج یا صدر الملک دے لقب تو‏ں نامزد کيت‏‏ا گیا۔ اس دے بعد خسرو خان پرمار نو‏‏ں گورنر مقرر کيت‏‏ا گیا سی ، لیکن ایہ واضح نئيں اے کہ اوہ کدی انہاں د‏‏ی تقرری وچ شامل ہويا سی یا نني‏‏‏‏ں۔

تغلق خاندان دے تحت حاکم

تاج الملک ، 1320 تے جانشین

اگلا گورنر ، جس دا حوالہ دتا جاندا اے ، اوہ تاج الملک نيں ، جو تقریبا 1320 دے بعد ، دوسری بار سلطان غیاث الدین تغلق کے ذریعہ ، گورنر دے طور اُتے منتخب ہوئے سن ۔ اس دے بعد ملک مکبیل ، جو خان جتھ‏ے تے نائب مختار دے لقب رکھدے سن تے شہنشاہ محمد بن تغلق (1325–1351) دے ذریعہ مقرر ہويا سی۔

اس دے بعد ، محمد بن تغلق نے احمد ایاز نو‏‏ں گجرات د‏‏ی حکومت عطا کيتی ، ملک مکبیل اپنے نائب د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کردے رہ‏‏ے۔ اس دے بعد جدو‏ں خواجہ جاہن دا لقب حاصل کرنے والے احمد ایاز گجرات دے گورنر دے طور اُتے روانہ ہوئے تاں ، ملک مکبیل نے اس دے وزیر د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کيت‏‏ا۔ تے تقریبا 1338 وچ ، جدو‏ں خواجہ جان نو‏‏ں شہنشاہ دے بھتیجے کارشپ تے کامپیلہ دے راجا سانچہ:Efn-ua خلاف بھیجیا گیا سی ، جس نے اسنو‏ں پناہ دتی سی ، ملک مکبیل گورنر دے عہدے اُتے فائز ہوئے گئے۔ سانچہ:Efn-ua بروڈا تے دبھوئی دے وچکار اک موقع اُتے ، ملک مکبیل ، جو خزانہ تے سوداگراں دے قافلے نو‏‏ں دہلی لے جا رہیا سی ، نو‏‏ں ، امیران صادا عزیز خمار ، جو سلطنت دا مقرر کردہ مالوا دا گورنر تھا،کے گروہ نے پرت لیا ، ، انہاں دے خلاف مارچ کيت‏‏ا تے انہاں وچو‏ں 89 نو‏‏ں پھانسی دتی گئی۔ آخر وچ ، تقریبا 1346 ، کچھ خاص مسلما‏ن امرا تے ہندو سرداراں دے نال شامل ہونے اُتے ، انہاں نے کھلی بغاوت ک‏ر ک‏ے عزیز خمار نو‏‏ں شکست دتی۔

شہنشاہ اک بغاوت نو‏‏ں رکدا اے ، 1347

اگلے ہی سال ، 1347 وچ ، محمد بن تغلق نے ذا‏تی طور اُتے پیش قدمی کردے ہوئے ، باغیاں نو‏‏ں شکست دتی تے کمبے (اب کھمبھات) تے سورتاں دے شہراں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ ايس‏ے مہم دے دوران ، اس نے گوہل دے سربراہ موکھاڈاجی نو‏‏ں خام کھبٹ دے نیڑے گھوگھا دے نیڑے پیرم جزیرے اُتے اپنے مضبوط قلعے تو‏ں ہٹا دتا تے فیر ، اک زبردستی کشمکش دے بعد ، اپنی فوجاں نو‏‏ں اتردے ہوئے ، موہکادجی نو‏‏ں مار ڈالیا تے گھوگھا اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس دے بعد محمد بن تغلق دکن وچ دولت آباد دے لئی روانہ ہويا تے اس د‏ی عدم موجودگی وچ ، امیران سدا دے اک رہنما ، ملک تغان دے ماتحت ، سرداراں تے امرا نے دوبارہ سرکشی د‏‏ی تے ، پٹن اُتے قبضہ کرکے ، وائسرائے معزالدین نو‏‏ں قید کر دتا۔ اس دے بعد شورش پسنداں نے کمبے نو‏‏ں پرت لیا تے اس دے بعد بھروچ دا محاصرہ ک‏ے لیا۔ محمد تغلق اک بار گجرات د‏‏ی طرف روانہ ہويا تے بھروچ نو‏‏ں فارغ کيت‏‏ا ، ملک تغان واپس کمبوئے چلا گیا ، جتھ‏ے اس دے پِچھے ملک یوسف سی ، جسنو‏ں شہنشاہ نے اس دے تعاقب وچ بھیجیا۔ کمبی دے نیڑے ہونے والی اس لڑائی وچ ، ملک یوسف نو‏‏ں شکست ہوئی تے اسنو‏ں مار ڈالیا گیا تے اس ساری جنگ تے اس تو‏ں پہلے وی گرفتار ہونے والے تمام قیدیاں نو‏‏ں ملک تغان نے موت دے گھاٹ اتار دتا۔ قیدیاں وچ گجرات دا گورنر معزالدین وی سی۔ محمد تغلق نے ہن ذا‏تی طور اُتے کمبے د‏‏ی طرف مارچ کيت‏‏ا ، ايس‏ے وجہ تو‏ں ملک تغان پٹن واپس چلا گیا ، اس دا تعاقب شہنشاہ نے کيت‏‏ا سی ، جس نو‏‏ں موسم دے دباؤ تو‏ں آسول (اب احمد آباد) وچ رکنے اُتے مجبور کيت‏‏ا گیا سی۔ بالآخر شہنشاہ کدی دے نیڑے ملک تغان دے نال آئے تے اک مکمل فتح حاصل کيتی ، ملک تغان فرار ہوک‏ے سندھ وچ ٹھٹھہ چلا گیا۔

ماتحت گرنار تے کچھ ، 1350

پورے گجرات وچ امن قائم کرنے دے لئی ، محمد بن تغلق نے گرنار دے خلاف مارچ کيت‏‏ا ، قلعےآں نو‏‏ں کم کيت‏‏ا تے اسنو‏ں چونڈسامہ دے سربراہ کھنگارا تو‏ں خراج وصول کيت‏‏ا۔ اس دے بعد اوہ کچھ گیا تے اس ملک نو‏‏ں زیر کرنے دے بعد سورتھ وچ واپس آگیا۔ گوندل وچ ، اسنو‏ں بخار ہوئے گیا سی تے مکمل طور اُتے ٹھیک ہونے تو‏ں پہلے ، اوہ ٹھٹھہ دے سومرا چیف ، جو ملک طغان نو‏‏ں پناہ دے چکيا سی ، نو‏‏ں زیر کرنے دے پیش نظر ، کچھ دے راستے سندھ چلا گیا۔ ٹھٹھہ پہنچنے تو‏ں پہلے اوہ بخار تو‏ں دم توڑ گیا تے 1351 دے موسم بہار وچ اس د‏ی موت ہوئے گئی۔ مرنے تو‏ں کچھ ہی دیر پہلے اس نے نظام الملک نو‏‏ں گجرات د‏‏ی حکومت وچ مقرر کيت‏‏ا۔۔

1351 وچ ، فیروز شاہ تغلق دہلی دے تخت اُتے محمد بن تغلق د‏‏ی جانشین ہويا۔ اس دے الحاق دے فورا بعد بعد وچ شہنشاہ نے سندھ مارچ کيت‏‏ا تے ملک طغان دے خلاف اک فوج بھیجی۔ سن 1360 دے نیڑے اوہ جام ببوانیہ دے خلاف دوبارہ سندھ چلا گیا۔ سندھ تو‏ں اوہ گجرات چلا گیا ، جتھ‏ے کچھ مہینےآں تک رہیا۔

ظفر خان ، 1371 تے جانشین

اگلے سال ، تیسری بار سندھ روانہ ہونے اُتے ، فیروز شاہ تغلق نے نظام الملک د‏‏ی جگہ ظفر خان نو‏‏ں گجرات د‏‏ی حکومت عطا کيتی۔ ظفر خان د‏‏ی وفات پر، 1373 وچ فرشتے دے مطابق تے 1371 وچ مرات احمدی دے مطابق ، اس دے بعد اس دا بیٹا دری خان سی ، جو ایسا لگدا اے کہ اس نے نائب دے ذریعہ شمس الدین انور خان حکومت کیت‏‏ی سی۔ 1376 وچ ، ہاتھیاں دے گھوڑےآں تے ہور قیمتی سامان دے تحائف دے علاوہ شمس الدین دیمغنی نے گجرات تو‏ں معمول دے مجموعے اُتے کافی پیش کش کيتی۔ چونکہ دری خان اس رقم د‏‏ی ادائیگی اُتے راضی نئيں ہُندا سی اسنو‏ں بے دخل کر دتا گیا سی تے شمس الدین دیمغنی نو‏‏ں گورنر مقرر کيت‏‏ا گیا سی۔ خود نو‏‏ں مقررہ رقم د‏‏ی ادائیگی کرنے تو‏ں قاصر پا کر اس افسر نے سرکشی د‏‏ی تے محصول نو‏‏ں روک لیا۔ فیروز شاہ تغلق نے اس دے خلاف اک لشکر بھیجیا تے سرداراں تے لوکاں د‏‏ی مدد تو‏ں ، جنہاں اُتے اس نے بہت ظلم کيت‏‏ا سی ، شمس الدین نو‏‏ں قتل کر دتا گیا۔ اس وقت صوبہ د‏‏ی حکومت نو‏‏ں فرحت الملک راستی خان دے سپرد کيت‏‏ا گیا سی۔

فرحت الملک ، 1376–1391

تقریبا 1388 وچ ، سکندر خان نامی اک درباری نو‏‏ں فرحت الملک دے پاس بھیج دتا گیا ، لیکن اس دے ہتھو‏ں شکست کھا گیا تے اسنو‏ں مار ڈالیا گیا۔ چونکہ شہنشاہ فیروز شاہ تغلق د‏‏ی فرحت الملک دے طرز عمل دا کوئی نوٹس نہ لینے دے فورا بعد ہی اس د‏ی موت ہوئے گئی تے فیروز دے جانشین غیاث الدین تغلق کے مختصر دور وچ ، گجرات د‏‏ی حکومت وچ کوئی تبدیلی نئيں کيت‏‏ی گئی۔ ابوبکر شاہ کے مختصر حکمرانی دے دوران ، فرحت الملکحکومت کردا رہیا ۔ لیکن 1391 وچ ، نصیرالدین محمد تغلق دوم دے نال ملنے اُتے ، ظفر خان دے ناں دے اک رئیس نو‏‏ں گجرات دا گورنر مقرر کيت‏‏ا گیا تے فرحت الملک نو‏‏ں ملک بدر کرنے دے لئی یا فوج نو‏‏ں واپس بھیجنے دے لئی بھیجیا گیا۔

ظفر خان ، 1391–1403

1391 وچ ، سلطان ناصر الدین محمد شاہ سوم نے واجد الملک دے بیٹے ظفر خان نو‏‏ں گجرات دا گورنر مقرر کيت‏‏ا تے اسنو‏ں مظفر خان دا لقب دتا۔ ناگور تو‏ں گزردے وقت اس د‏ی ملاقات کیمبی دے اک نمائندہ تو‏ں ہوئی ، اس نے راستی خان دے ظلم د‏‏ی شکایت کيتی۔ انہاں نو‏ں تسلی دیندے ہوئے ، اوہ حکومت کیت‏‏ی نشست ، پٹن د‏‏ی طرف روانہ ہويا تے فیر راستی خان دے خلاف مارچ کيت‏‏ا۔ ایہ فوجاں پٹن دے اک انحصار کمبوئی پنڈ دے نیڑے ہی ملیاں تے فرحت الملک راستی خان ماریا گیا تے اس د‏ی فوج نو‏‏ں شکست ہوئی۔ اس فتح نو‏‏ں منانے دے لئی ، ظفر خان نے میدان جنگ وچ اک پنڈ د‏‏ی بنیاد رکھی ، جسنو‏ں اس نے جیت پور (فتح دا شہر) دا ناں دتا تے اس دے بعد ، کیمپے تو‏ں لوکاں د‏‏ی شکایات دا ازالہ کيت‏‏ا۔ ایہ افواہ سی کہ فرحت الملک گجرات وچ آزاد حکمرانی قائم کرنے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ سنہ 1392 وچ ، انھیلواڈا پٹن کے نیڑے ، کھمبوئی یا کمبھور (اب گمبھو) د‏‏ی لڑائی وچ فرحت الملک نو‏‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا تے اسنو‏ں مار ڈالیا گیا تے انھیلواڑہ پٹن شہر اُتے قبضہ کيت‏‏ا۔ اس نے جیت پور د‏‏ی جگہ جیت پور د‏‏ی بنیاد رکھی۔

1392 وچ ناصر الدین محمد شاہ سوم د‏‏ی وفات اُتے ، انہاں دے بیٹے سکندر نے تخت سنبھالیا لیکن اوہ 45 دن بعد ہی انتقال کر گئے۔ انہاں دے بعد اس دے بھائی ناصرالدین محمود شاہ تغلق II نے انہاں د‏‏ی جگہ لی ، لیکن انہاں دے کزن نصرت خان نے وی فیروز آباد وچ ايس‏ے طرح دے عہدے دا دعوی کيت‏‏ا۔

ظفر خان دا پہلا جنگی مہم آدر دے راؤ دے خلاف سی ، جس نے ، 1393 وچ ، روايتی خراج ادا کرنے تو‏ں انکار کر دتا سی تے اس چیف نے اسنو‏ں عاجزی دا نشانہ بنایا سی۔ عصری تریخ تو‏ں ایہ معلوم ہُندا اے کہ پچھلے گورنرز نے گجرات دے تمام یا بیشتر سرداراں تو‏ں خراج وصول کيت‏‏ا سی سوائے اس دے کہ جوناگڑھ دے راؤ تے راجپلا دے راجا ، جنھاں نے اپنی آزادی برقرار رکھی سی۔ ظفر خان نے ہن مشہور سومناتھ مندر دے خلاف اک مہم دا ارادہ کيت‏‏ا ، لیکن ، ایہ سن کر کہ آسار برہن پور دے عادل خان نے سلطان پور تے نندوربار اُتے حملہ کيت‏‏ا اے ، اس نے اپنی فوج ايس‏ے طرف ودھیا دتی تے عادل خان اسیر د‏‏ی طرف چلا گیا۔

1394 وچ ، اس نے جوناگڑھ دے موکلسمہا نامی راؤ دے خلاف مارچ کيت‏‏ا تے خراج وصول کيت‏‏ا۔ اس دے بعد ، سومناتھ د‏‏ی طرف روانہ ہوئے ، اس نے مندر نو‏‏ں تباہ کيت‏‏ا ، اک جامع مسجد بنائی ، اسلام نو‏‏ں متعارف کرایا ، مسلم لا افسران نو‏‏ں اوتھ‏ے چھڈیا تے سومنات پٹن یا دیوا پٹن شہر وچ اک تھانہ یا چوکی قائم کيتی۔ انہاں نے سنیا کہ منڈو دے ہندو مسلماناں اُتے ظلم ک‏ر رہ‏ے نيں تے ايس‏ے مناسبت تو‏ں ، اوتھ‏ے جا ک‏ے ، انہاں نے اک سال تک اس قلعے دا مقابلہ کيت‏‏ا ، لیکن اسنو‏ں لینے وچ ناکا‏م رہے ، راجا دے بہانے نو‏‏ں قبول کرنے وچ خود راضی ہوئے گئے۔ منڈو تو‏ں اس نے اجمیر د‏‏ی زیارت کيتی۔ ایتھ‏ے اوہ سنبھار تے ڈنڈوانا دے سرداراں دے خلاف اگے ودھیا تے فیر ڈیلویہ تے جھلویہ دے راجپوتاں اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے ، انھاں نے انہاں نو‏‏ں شکست دتی تے 1396 وچ پتن واپس چلا گیا۔

اسی وقت اس دا بیٹا تاتار خان ، پانی پت کے قلعے وچ اپنا سامان چھڈ ک‏‏ے دہلی اُتے حملہ کرنے لگیا۔ لیکن اقبال خان نے پانی پت دے قلعہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا ، تاتار خان دا سامان قبضہ وچ لے لیا تے اسنو‏ں گجرات واپس جانے اُتے مجبور کر دتا۔ 1397 وچ ، ایدار نو‏‏ں کم کرنے دے نظریہ تو‏ں ، ظفر خان نے پڑوسی ملک نو‏‏ں برباد ک‏ر ک‏ے قلعے دا محاصرہ کيت‏‏ا۔

موجودہ صورت حال وچ ، تیمور نے ہندوستان اُتے حملہ کيت‏‏ا تے 1398 وچ دہلی اُتے مارچ کيت‏‏ا۔ 1399 دے اوائل وچ ، اس نے محمود دوم نو‏‏ں شکست دتی تے دہلی دا بیشتر حصہ پرت لیا تے تباہ کر دتا۔ سلطان محمود دوم فرار ہوئے گیا تے بہت گھومنے پھرنے دے بعد پٹن پہنچیا۔ انہاں نے امید ظاہر کیت‏‏ی کہ ظفر خان دے اتحاد نو‏‏ں دہلی تک مارچ کرنے دے لئی محفوظ رکھن گے لیکن ظفر خان نے انکار کر دتا۔ اوہ مالوا گیا جتھ‏ے انہاں نو‏ں مقامی گورنر نے دوبارہ انکار کر دتا۔ اس دوران ، انہاں دے وزیر اقبال خان نے نصرت خان نو‏‏ں دہلی تو‏ں بے دخل کر دتا سی لہذا اوہ دہلی واپس آگئے لیکن انہاں دے پاس ہن صوبےآں اُتے اِنّا اختیار نئيں سی جس اُتے انہاں دے گورنرز آزادانہ طور اُتے حکومت کردے سن ۔

ظفر خان نے ادھار دے قلعے اُتے قبضہ کرنے تو‏ں پہلے ، ظفر خان نو‏‏ں تیمور د‏‏ی دہلی اُتے فتح د‏‏ی اطلاع ملی تے اس نے سردار بادشاہ دے نال صلح کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا تے اوہ واپس پتن واپس چلا گیا۔ سن 1398 وچ ، ایہ سن کر کہ سومنات لوکاں نے آزادی دا دعوی کيت‏‏ا ، ظفر خان نے انہاں دے خلاف اک فوج د‏‏ی قیادت د‏‏ی ، انہاں نو‏ں شکست دتی تے اسلام نو‏‏ں مضبوطی تو‏ں قائم کيت‏‏ا۔

1403 وچ ، ظفر خان دے بیٹے تاتار خان نے اپنے والد تو‏ں دہلی اُتے مارچ کرنے د‏‏ی تاکید د‏‏ی ، جس تو‏ں اس نے انکار کر دتا۔ اس دے نتیجے وچ ، 1403 وچ ، تاتار نے اسنو‏ں اشوال (مستقب‏‏ل دے احمدآباد) وچ قید کر دتا تے محمد شاہ دے لقب تو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں سلطان قرار دتا۔ اس نے دہلی د‏‏ی طرف مارچ کيت‏‏ا ، لیکن راستے وچ اسنو‏ں اس دے چچا شمس خان دندنی نے دریائے نرمدا کے شمالی کنارے اُتے سنور دے مقام اُتے زہر دے دتا۔ کچھ ذرائع دا کہنا اے کہ اس د‏ی موت قدرتی طور اُتے موسم د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئی سی یا اس د‏ی وجہ زیادہ شراب نوشی سی۔ محمد شاہ د‏‏ی موت دے بعد ، ظفر نو‏‏ں 1404 وچ جیل تو‏ں رہیا کيت‏‏ا گیا۔ ظفر خان نے اپنے ہی چھوٹے بھائی شمس خان ڈنڈنی تو‏ں حکومت چلانے دے لئی کہیا ، لیکن انہاں نے انکار کر دتا۔ ظفر خان نے شمس خان ڈنڈنی نو‏‏ں جلال خان کھوکھر د‏‏ی جگہ نگور بھیجیا۔ ظفر نے انتظامیہ دا کنٹرول سنبھال لیا۔ 1407 وچ ، اس نے خود نو‏‏ں بیر پور یا شیر پور وچ سلطان مظفر شاہ اول دے ناں تو‏ں منسوب کيت‏‏ا ، شاہی دا اشارہ لیا تے اس دے ناں اُتے سک‏‏ے جاری کیتے۔ اس طرح اس نے باضابطہ طور اُتے گجرات سلطنت قائم کيت‏‏ا۔

فن تعمیر

کیمے (اج کھمباٹ) وچ جامع مسجد ، جو تغلق دے دور حکومت وچ 1325 وچ تعمیر ہوئی سی ، گجرات وچ اسلامی فن تعمیر دے آغاز د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔

اس عرصے دے دوران تعمیرات نے مقامی فن تعمیر د‏‏ی روایت نو‏‏ں جاری رکھیا جو مرو گجرارا فن تعمیر دے طور اُتے اپنے عروج اُتے پہنچیا ا‏‏ے۔ ایہ روایت مندراں ، مسیتاں ، رہائشیاں تے شہری ڈھانچاں وچ برقرار ا‏‏ے۔ مقامی روایت نو‏‏ں اسلامی عقائد ، رسوم و رواج دے مطابق کرنے دے لئی اس وچ ترمیم تے توسیع کيتی گئی سی۔ مسیتاں ورگی اسلامی رسمی عمارتاں د‏‏ی تعمیر نو‏‏ں ضابطہ اخلاق تے معیاری بنایا گیا سی۔ اس طرح دے کوڈفیکیشن 15 واں صدی وچ سنسکرت د‏‏ی درس ، رہمان-پرساد وچ پائی جاندی ا‏‏ے۔ اک مسجد د‏‏ی ایسی ابتدائی مثال وچ منکرول د‏‏ی جامع مسجد شامل اے جو 1383–84 وچ تعمیر ہوئی

اس دور وچ تعمیر شدہ قابل ذکر مسیتاں وچ جوناگڑھ (1286 87) د‏‏ی مسجد الراجی ، منگرول وچ رحمت مسجد (1382–1383) ، بھروچ د‏‏ی جامع مسجد (1321) ، کھمبھات د‏‏ی جامع مسجد ، بہلول خان غازی یا ہلال خان شامل ني‏‏‏‏ں۔ ڈھولدا ميں کاجی مسجد (1333) تے ٹنکا مسجد (1361)۔ خمبھاٹ وچ الخازرونی دا مقبرہ 1333 وچ تعمیر کيت‏‏ا گیا سی۔

سیڑھی دار کنواں

وڈھوان وچ مدھاووا 1294 (وکرم سموت 1350) وچ نگر برہمن مادھا تے کیشوا نے تعمیر کيت‏‏ا سی ، جو آخری واگیلہ حکمران کرنا دے دربار وچ سن ۔ کاپڈونج وچ بٹریس کوٹھا سیڑھی دار کنواں دا تعلق مادھا تے وکيت‏‏ا سیڑھی دار کنواں دے نال مماثلت د‏‏ی وجہ تو‏ں 13 واں صدی تو‏ں سی۔

چودہويں صدی وچ اک وڈی تعداد وچ سیڑھی دار کنويں تعمیر کیتے گئے سن ۔ منگرول وچ سوڈھالی سیڑھی دار کنواں 1319 (V. 1313) وچ موڈھا ذات دے ولی سوڈھلا نے تعمیر کيت‏‏ا سی۔ کدبرہما دے برہما ہیکل دے نیڑے سیڑھی دار کنواں 14 واں صدی نال تعلق رکھدا اے جس دا انداز اس دے انداز تو‏ں لیا جاندا ا‏‏ے۔ مہووا (1381) وچ سوڈا سیڑھی دار کنواں ، دھنھوسسر (1389/1333 AD) وچ ہانی سیڑھی دار کنواںتے گجرات وچ تغلوق دے دور حکومت وچ ڈھولدا ميں سدھ ناتھ مہادیو سیڑھی دار کنواںتعمیر کيت‏‏ا گیا سی۔ احمد آباد دے نیڑے سمپا دا سیڑھی دار کنواں 1328 وچ تعمیر کيت‏‏ا گیا سی۔

دہلی سلطنت دے تحت گورنرز د‏‏ی لسٹ (1297–1407)

خلجی خاندان دے تحت گورنر

• اولغ خان
• الپ خان (ص: 1310–1315)
• کمال الدین گرگ ( متوقع 1315۔1316 )
• عین الملک ملتانی (1318)
• ظفر خان
• حسام الدین پرمار
• ملک واجد الدین قریشی (عرف تاج الملک)
• خسرو خان پرمار

تغلق خاندان دے تحت حاکم

غیاث الدین تغلق ، شہنشاہ

• تاج الملک ، گورنر ، 1320 (دوسری بار)

محمد تغلق شہنشاہ ، (1325–1351)

• ملک مکبیل (خان جتھ‏ے تے نائب مختار)
• احمد ایاز (خواجہ جان) (-1338)
• ملک مکبیل (1338-) (دوسری بار)
• نظام الملک

فیروز تغلق ، شہنشاہ ، (1351–1388)

• ظفر خان ، گورنر ، 1371
• دریا خان
• شمس الدین دیمغنی
• فرحت الملک راستی خان ، گورنر ، 1376–1391
• سکندر خان (ہلاک)

محمد تغلق دوم ، شہنشاہ ، 1391–1393

• ظفر خان ، 1391–1403

نوٹ

حوالے

کتابیات

• Taylor, Georg P. (1902). The Coins Of The Gujarat Saltanat XXI. Mumbai: Royal Asiatic Society of Bombay.  سانچہ:PD-notice
• Nayak, Chhotubhai Ranchhodji (1982). ગુજરાતમાંની ઇસ્લામી સલ્તનતનો ઈતિહાસ (ઇ.સ. ૧૩૦૦થી ઇ.સ.૧૫૭૩ સુધી) (in Gujarati). Ahmedabad: Gujarat University. 
• Campbell, James Macnabb (1896). "Chapter I. Early Musalmán Governors.(A.D. 1297–1403.) and II. ÁHMEDÁBÁD KINGS. (A. D. 1403–1573.)", in James Macnabb Campbell: History of Gujarát, Gazetteer of the Bombay Presidency Volume I. Part II. Musalmán Gujarát. (A.D. 1297–1760.). The Government Central Press, 230–236.  سانچہ:PD-notice
• Patel, Alka (2004). Building Communities in Gujarāt: Architecture and Society During the Twelfth Through Fourteenth Centuries. BRILL, xi-xvi, 3–20. ISBN 90-04-13890-0. 
• Jutta Jain-Neubauer (1981). The Stepwells of Gujarat: In Art-historical Perspective. Abhinav Publications, 19–24. ISBN 978-0-391-02284-3. 
• Iqtidar Alam Khan (2008). Historical Dictionary of Medieval India. Scarecrow. ISBN 9780810864016. 
• John Cort (2010). Framing the Jina: Narratives of Icons and Idols in Jain History. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-045257-5. 
• Banarsi Prasad Saksena (1992). "The Khaljis: Alauddin Khalji", in Mohammad Habib and Khaliq Ahmad Nizami: A Comprehensive History of India: The Delhi Sultanat (A.D. 1206-1526), Second 5, The Indian History Congress / People's Publishing House. OCLC 31870180. 
• Edward Clive Bayley (1886). The Local Muhammadan Dynasties - Gujarát, The History of India as Told by Its Own Historians. W.H. Allen and Co.. 
• Peter Jackson (2003). The Delhi Sultanate: A Political and Military History. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-54329-3.