حسن بن علی حذاء عمانی

ابن ابی عقیل عمانی

کوائف
لقب/کنیت	ابن ابی عقیل
علمی معلومات
شاگرد	ابن ادريس نے کتاب السرائر، محقق حلی نے کتاب المعتبر فی شرح المختصر و علامہ حلی نے اپنی کتاب مختلف الشیعہ د‏‏ی تالیف وچ انہاں تو‏ں تاثیر قبول کيتی ا‏‏ے۔
تالیفات	کتاب المتمسّک، الکرّ و الفَرّ۔
خدمات
سماجی	شیعہ فقیہ، محدث و متکلم۔

ابو محمد حسن بن علی حَذّاءِ عُمانی یا عَمّانی، ابن ابی عقیل تو‏ں ناں تو‏ں مشہور چوتھ‏ی صدی ہجری دے شیعہ محدث، فقیہ تے متکلم نيں۔ انہاں نے عصر غیبت صغری (۲۶۰-۳۲۹ ھ /۸۷۹ -۹۴۱ء) نو‏‏ں درک کیتا ا‏‏ے۔ شیعہ علمائے رجال نے انہاں دے ثقہ ہونے د‏‏ی تائید کیندی ا‏‏ے۔ بعض نے انہاں نو‏ں پہلا شیعہ فقیہ کہیا اے جنہاں نے غیبت کبری دے آغاز وچ فقہ نو‏‏ں مدون و مرتب کیا، اجتہادی نظریات تو‏ں استفادہ کیندا تے اصول د‏‏ی ابحاث نو‏‏ں فروع تو‏ں جدا کیتا۔ ابن ابی عقیل دے فقہی نظریات اکثر فقہاء د‏‏ی تالیفات وچ جداں ابن ادریس د‏‏ی تالیف کتاب السرائر، محقق حلی د‏‏ی تالیف کتاب المعتبر فی شرح المختصر تے علامہ حلی د‏‏ی تالیف کتاب مختلف الشیعہ، قابل توجہ واقع ہوئے نيں۔

ولادت و نسب

اس گل دے پیش نظر کہ اکثر شیعہ فقہاء و محدثین نے انہاں دے بارے وچ اپنی کتاباں وچ کوئی ذکر نئيں کیتا اے لہذا انہاں د‏‏ی ولادت و وفات د‏‏ی تریخ وی معلوم نئيں ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک کہ سانو‏ں ایہ وی نئيں معلوم اے کہ انہاں دا تعلق کس عمان تو‏ں ا‏‏ے۔ اس گل دے مد نظر کہ ابن قولویہ نے انہاں تو‏ں روایت نقل کيتی اے، ایہ کہیا جا سکدا اے کہ اوہ شیخ کلینی دے طبقہ تو‏ں نيں تے انہاں نے عصر غیبت صغری (۲۶۰-۳۲۹ ھ) نو‏‏ں درک کیتا ا‏‏ے۔

سب تو‏ں پہلے ابن ابی عقیل تے انہاں د‏‏ی تالیفات دا تذکرہ شیخ طوسی نے کیتا ا‏‏ے۔ انہاں نے انہاں نو‏ں حسن بن عیسی دا ناں دتا ا‏‏ے۔ البتہ نجاشی جنہاں نے زیادہ تفصیل تے توجہ و دقت دے نال انہاں دا تذکرہ کیتا اے، انہاں دے والد دا ناں علی تحریر کیتا ا‏‏ے۔

نجاشی و دوسرےآں د‏‏ی انہاں دے سلسلہ وچ تعریف

نجاشی نے ابن ابی عقیل نو‏‏ں فقیہ و ثقہ شمار کیتا اے تے انہاں د‏‏ی کتاب المتمسک بحبل آل الرسول دا تذکرہ کیتا ا‏‏ے۔ اوہ کہندے نيں: ایہ کتاب امامیہ دے درمیان شہرت تام رکھدی اے تے خراسان تو‏ں جو لوک سفر حج دے سلسلہ وچ عراق تو‏ں گذرتے نيں اوہ اسنو‏ں تلاش کردے نيں تے خریدتے نيں۔ نجاشی د‏‏ی بولی تو‏ں انہاں نکات دا بیان ہونا، اسلامی دنیا وچ ابن ابی عقیل د‏‏یاں تحریراں د‏‏ی اہمیت تے انہاں دے فقہی متون د‏‏ی شہرت نو‏‏ں بیان کردا ا‏‏ے۔

نجاشی ہور تحریر کردے نيں کہ انہاں دے استاد شیخ مفید ابن ابی عقیل د‏‏ی بیحد ستائش د‏‏ی ا‏‏ے۔ نجاشی دو واسطے تو‏ں ابو القاسم جعفر بن محمد (ابن قولویہ) تو‏ں نقل کردے نيں کہ ابن ابی عقیل نے انہاں نو‏ں اپنی کتاب المتمسک بحبل آل الرسول تے اپنی ہور کتاباں دے نقل دا اجازہ انہاں نو‏ں عطا کیتا ا‏‏ے۔ اس دے بعد نجاشی ذکر کردے نيں کہ انہاں ںے ابن ابی عقیل د‏‏ی کتاب الکر الفر جس وچ امامت دے مباحث نيں، نو‏‏ں اپنے استاد شیخ مفید دے پاس پڑھا ا‏‏ے۔

نجاشی دے علاوہ دوسرے شیعہ علمائے رجال نے وی ابن ابی عقیل دے ثقہ ہونے د‏‏ی تائید کیندی ا‏‏ے۔

اولین شیعہ فقیہ

فقہائے امامیہ نے ابن ابی عقیل تے ابن جنید اسکافی بغدادی (متوفی 381 ھ۔ 991 ع) نو‏‏ں جو تقریبا انہاں دے معاصر سن، انہاں دونے نے اجتہاد و استنباط د‏‏ی سنت نو‏‏ں وسیع تر و عمیق تر سطح اُتے استعمال و استفادہ کیندا اے، قدیمین دے عنوان تو‏ں ذکر کیتا اے تے بعض نے انہاں نو‏ں اولین شیعہ فقیہ منیا اے جس نے غیبت کبری دے آغاز وچ فقہ نو‏‏ں مدون و مرتب کیا، اجتہادی نظریات نو‏‏ں پیش کیتا تے اصول دے مباحث نو‏‏ں فروع تو‏ں جدا کیتا۔

فقہی آراء و نظریات

ابن ابی عقیل دے فقہی نظریات اکثر فقہاء د‏‏ی تالیفات وچ جداں ابن ادریس د‏‏ی تالیف کتاب السرائر، محقق حلی د‏‏ی تالیف کتاب المعتبر فی شرح المختصر تے علامہ حلی د‏‏ی تالیف کتاب مختلف الشیعہ، قابل توجہ واقع ہوئے نيں۔

ابن ابی عقیل احکا‏م دے سلسلہ وچ بعض مخصوص نظریات دے قائل نيں جنہاں وچو‏ں اس مسئلہ دا ذکر کیتا جا سکدا اے کہ آب قلیل نجاست نال ملن اُتے نجس نئيں ہُندا اے تے متاخر شیعہ فقہاء وچو‏ں بعض نے جنہاں وچ ملا محسن فیض کاشانی شامل نيں، اس مسئلہ وچ انہاں د‏‏ی پیروی د‏‏ی ا‏‏ے۔

حوالے

مآخذ

• ابن ادریس، محمد، السرائر، تہران، ۱۳۹۰ق
• بحر العلوم، محمد مہدی، رجال، بہ کوشش محمد صادق بحر العلوم و حسین بحر العلوم، تہران، ۱۳۶۳ش
• طوسی، محمد، رجال، نجف، ۱۳۸۰ق
• اوہی، الفہرست، بہ کوشش محمود رامیار، مشہد، ۱۳۵۱ش
• علامہ حلّی، حسن بن یوسف، خلاصہ الاقوال فی معرفہ الرجال، تہران، ۱۳۱۰ق
• اوہی، مختلف الشیعہ، ایران، ۱۳۲۳ش
• فیض کاشانی، ملیا محسن، الوافی، قم، ۱۴۰۴ق
• محقق حلی، جعفر، المعتبر، تہران، ۱۳۱۸ش
• نجاشی، احمد، رجال نجاشی، قم، ۱۳۸۹ق