محمد محسن فیض کاشانی
| فائل:مقبره فیض.jpg | |
| کوائف | |
|---|---|
| مکمل نام | محمد بن مرتضی بن محمود کاشانی |
| لقب/کنیت | فیاض |
| آبائی شہر | کاشان |
| تاریخ وفات | 22ربیع الثانی 1091ھ |
| مدفن | کاشان |
| نامور اقرباء | سسر: ملیا صدرا، ماماں: ضیاء الدین محمد،بیٹا: محمد، |
| علمی معلومات | |
| اساتذہ | ملا صدرا،میر داماد، ملیا محمد تقی مجلسی،....۔ |
| شاگرد | علم الہدی محمد،علامہ محمدباقر مجلسی |
| اجازہ روایت از | محمد بن حسن عاملی |
| تالیفات | تفسیر صافی،الوافی،الشافی،....۔ |
| خدمات | |
| سماجی | اقامۂ نماز جمعہ |
محمد محسن فیض کاشانی دے نام توں معروف عالم دین دا نام ملیا محمد بن مرتضی بن محمود کاشانی (۱۰۰۷ق/۹۷۷ش-۱۰۹۱ق/۱۰۵۸ش) اے۔ ایہ گیارہواں صدی دے حکیم، محدث، مفسر قرآن کریم تے اخباری فقیہ سن ۔ انہاں نے ملاصدرا، شیخ بہائی، میر فندرسکی تے میرداماد جداں علما دی شاگردی اختیار کيتی۔
فیض کاشانی نے مختلف موضوعات تفسیر، حدیث، فقہ، اخلاق و عرفان وچ تفسیر صافی، الوافی، مفاتیح الشرائع، المحجۃ البیضاء تے الکلمات المکنونہ جداں آثار چھڈے نيں۔
فیض کاشانی نے اخباریاں وچوں معتدل روش اختیار کيتی اس لحاظ توں پہلے فقہا دے برعکس بوہت سارے مقامات اُتے اندے نظریات مختلف نيں ۔اہم ترین نظریات وچوں مخصوص شرائط دے تحت غنا دا جواز ،مختلف واجبات شرعی دی نسبت سن بلوغ دا مختلف ہوناتے نماز جمعہ دے وجوب دا عینی ہونا نيں۔
کاشان تے اصفہان وچ اقامۂ نماز جمعہ انہاں دی سیاسی فعالیتاں وچوں اک اے۔
نسب، لقب، ولادت تے وفات
سودھوفیض کاشانی دا خاندان علمی تے مشہور شیعہ خاندان سی ۔[۱]
ان دے والد رضی الدین شاه مرتضی (۹۵۰ـ۱۰۰۹ ق)[۲] تے والدہ زہرا خاتون (متوفا ۱۰۷۱ق) ضیاء العرفا رازی دی بیٹی سی ۔[۳] فیض کاشانی دے جد دا نام تاج الدین شاه محمود بن ملیا علی كاشانی سی تے اوہ کاشان وچ مدفون اے۔
لقب:
ان دا نام محمد سی ۔[۴] لیکن محسن یا محمد محسن مشہور ہوئے .[۵] اوہ ملاصدرا دے داماد سن ۔ان دے سسر نے فیض نوں تے دوسرے داماد عبدالرزاق لاہیجی نوں فیاض توں لقب توں نوازیا ۔[۶]
ولادت و وفات:
فیض ۱۴ صفر ۱۰۰۷ق نوں كاشان وچ پیدا ہوئے۔[۷] تے ۲۲ ربیع الثانی ۱۰۹۱ق نوں کاشان وچ ہی فوت ہوئے تے جس قبرستان دی زمین اپنی زندگی وچ وقف دی سی اسی وچ دفن ہوئے ۔[۸] آبان ۱۳۸۷شمسی[۹] انہاں دی یاد منانے دے لئی اک کانفرنس منعقد ہوئی ۔[۱۰][۱۱]
اولاد تے زوجہ
سودھومحمد محسن فیض کاشانی دی ملاصدرا[۱۲] دی بیٹی توں شادی دے نتیجے وچ پنج بیٹے پیدا ہوئے جندے اسما درج ذیل نيں:
- محمد علم الہدی
- معین الدین احمد
- علیہ بانو اسکی کنیت ام الخیر سی۔
- سکینہ اسکی کنیت ام البر سی۔
- سکینہ اسکی کنیت ام سلمہ[۱۳]
تعلیم
سودھوفیض کاشانی اپنے تعلیمی سفر دا آغاز کاشان توں کیتا ، ۲۰ سال دی عمر وچ ہور تعلیم دے لئی اصفہان گئے ۔دو سال بعد شیراز سید ماجد بحرانی دی شاگردی اختیار کيتی ۔دوبارہ پھر اصفہان واپس آئے ۔ شیخ بہائی دے درس وچ شرکت کيتی ۔حج دے سفر دے دوران شہید ثانی دی نسل توں شیخ محمد توں اجازۂ روایت حاصل کیتا۔اسدے بعد قم وچ ملا صدرا دی شاگردی اختیار کيتی تے ملیا صدرا دی شراز واپسی دے موقع اُتے اسی دے ہمراہ شیراز آئے تے تقریبا دو سال تک اوتھے رہے ۔ اگرچہ خوانساری تے دیگرا علما معتقد نيں کہ فیض نے پہلے سفر دے دوران شیراز وچ ملیا صدرا دی شاگردی اختیار کيتی لیکن ایہ گل خود فیض کاشانی دے ذکر کردہ حالات دے مطابق سازگار نئيں اے ۔ [۱۴] آخر کار فیض کاشان واپس آئے تے درس و تدریس وچ مشغول ہوئے ۔[۱۵] مدرسہ فیضیہ دی اسم گذاری وچ فیض دے ایتھے رہنے دی طرف اشارہ کیتا گیا اے ۔
بوہت سارے محققین جداں افندی، حر عاملی، محدث نوری، شیخ عباس قمی، علامہ امینی و... اسنوں فلسفی، حکیم، متکلم، محدث، فقیہ، شاعر، ادیب، عالم، فاضل جداں کلمات توں اسکی تعریف کردے نيں۔[۱۶][۱۷]
صفویاں دی دعوت
سودھوشاه صفی نے اسنوں اپنے دربار وچ مدعو کیتا لیکن فیض کاشانی اس توں اجتناب کیتا اسدے بعد شاه عباس دوم نے فیض نوں دعوت دتی کہ اقامۂ نماز جمعہ دے لئی دار الحکومت وچ آئے لیکن فیض کاشانی نے اس توں کنارہ گیری دی زندگی نوں ترجیح دینے وچ اپنے اطرافیاں توں صلاح و مشورہ دے بعد اسنوں قبول کر لیا ۔[۱۸]
استاتذہ
سودھوفیض کاشانی دے درج ذیل اساتذہ دے نام لئے جا سکدے نيں:
بعض کتب وچ ملیا خلیل قزوینی، محمد طاہر قمی، ملیا محمد صالح مازندرانی تے اسدے والد دا نام وی بعنوان استاد آیا اے [۲۰]
شاگرد
سودھو- علم الہدی محمد بن محسن فیض کاشانی
- احمد مشہور بنام معین الدین، فرزند فیض
- محمد مؤمن بن عبدالغفور، برادر فیض
- شاه مرتضی دوم: پسر برادر فیض
- ضیاء الدین محمد، فرزند حكیم نورالدین، فیض دے ماماں.
- ملیا شاه فضل الله و ملیا علامی:
- علامہ محمدباقر مجلسی
- سید نعمت الله جزائری
- قاضی سعید قمی
- ملیا محمد صادق خضری
- شمس الدین محمد قمی
- محمد محسن عرفان شیرازی
- و...[۲۱][۲۲]
آثار
سودھوفیض دے آثار دی فہرست ۱۰۰ کتب اُتے مشتمل اے ۔[۲۳] سید نعمت الله جزائری نے اسدے آثار دی تعداد حدودا ۲۰۰ کہی اے ۔[۲۴] ہور منابع وچ ۱۴۰ اثر ذکر ہوئے نيں ۔[۲۵] بعض دے اسما درج ذیل ذکر کيتے جاندے نيں :
- تفسیر صافی
- تفسیر اصفی
- الوافی
- الشافی
- نوادر الاخبار
- المعارف تلخیص علم الیقین
- معتصم الشیعہ فی احکم الشریعہ
- المحجہ البیضاء فی تہذیب الاحیاء
- مفاتیح الشرایع
- اصول المعارف
- الحقائق
- قرة العیون
- الکلمات المکنونہ
- الکلمات المخزونہ
- اللائی
- جلاء العیون
- تشریح العالم
- بشارة الشیعہ
- الاربعین فی مناقب امیرالمومنین
- الاصول الاصلیہ
- تسہیل السبیل
- نقد الاصول الفقہیہ
- النخبہ
- الشہاب الثاقب
- اصول العقائد
- منہاج النجاة
- خلاصۃ الاذکار
- دیوان
- رسالہ شرح صدر و...[۲۶][۲۷]
مرکز کمپیوٹر علوم اسلامی نور نے فیض کاشانی دے آثار دا سافٹ وئر بنام مجموعہ آثار علامہ فیض کاشانی تیار کیتا اے۔ [۲۸][۲۹]
نظریات
سودھومحمد باقر خوانساری تے شیخ یوسف بحرانی ملیا محسن نوں اخباریاں وچوں گرداندے نيں ۔[۳۰][۳۱] البتہ اسکی تحریرں وی اسی دی تائید کردیاں ناں ۔ [۳۲] اسدے باوجود منفرد نظریات دے وی حامل سن جداں:
- جواز غنا تے موسیقی[۳۳] حرمت غناء دی روایات نوں صرف کسی دوسرے حرام جداں آلات لہو مرداں تے عورتاں دا اکٹھا ہونا یا کلام باطل دے نال ہو تو اسنوں حرام جاندے نيں ورنہ صرف غنا حرام نئيں اے [۳۴]
- نجس شدہ چیز دوسری چیز نوں نجس نئيں کردی اے ۔[۳۵]
- قلیل پانی نجاست دے ملنے توں نجس نئيں ہُندا ۔[۳۶]
- کافراں دا ہمیشہ دوزخ وچ نہ رہنا ۔
- اہل اجتہاد دی نجات ممکن نئيں جے چہ بزرگترین دانشمندان ہی کیوں نہ ہو ۔
- بلوغ دا سن مختلف شرعی واجگل کيتی نسبت مختلف اے [۳۷]
- جے حائل و رکاوٹ نہ ہو تو عادی طور اُتے اکھاں جدوں خورشید دی ٹکیہ دے استتار نوں پا لیندی نيں تو مغرب شرعی ہو جاندی اے ۔ [۳۸]
- وضو وچ مقام مسح دا خشک ہونا شرط نئيں ۔ [۳۹]
- ہر غسل وضو دی جگہ کافی اے۔[۴۰]
- نماز جمعہ واجب عینی اے .[۴۱] فیض کاشانی کاشان تے قمصر وچ اقامہ نماز جمعہ کردے سن ۔ [۴۲] شاه عباس ثانی دی دعوت اُتے اصفہان دی مسجد جامع عتیق وچ نماز جمعہ دے اقامہ دے لئی گئے ۔[۴۳]
حوالے
سودھو- ↑ افندی اصفہانی، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، ج۳، ص۳۹؛ فیض، الوافی، ج۱، ترجمہ مولف، ص۱۷
- ↑ خوانساری، ج۶، ص۷۹
- ↑ فیض کاشانی، دیوان، ج۱، مقدمہ مصحح، ص۶
- ↑ خوانساری، ج۵، ص۷۹؛ افندی اصفہانی، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، ج۳، ص۳۹؛ فیض، الوافی، ج۱، ترجمہ مولف، ص۱۷، فیض کاشانی نے مقدمہ وافی وچ اپنے نام محمد دی تصریح دی اے ۔الوافی، ج۱، مقدمہ مصنف، ص۴
- ↑ فیض، الوافی، ج۱، ترجمہ مولف، ص۱۷، مقدمہ مصنف، ص۴
- ↑ خوانساری، ج۶، ص۹۴،۱۰۰؛ قمی، ج۳، ص۴۱
- ↑ افندی اصفہانی، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، ج۳، ص۳۹؛ فیض، الوافی، ج۱، ترجمہ مولف، ص۱۷
- ↑ نک: افندی ، ج۵، ص۱۸۲؛ الکنی و الالقاب، ج۳، ص۴۰
- ↑ نومبر 2008 میلادی
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ گزارشی از ہمائش بزرگداشت فیض
- ↑ خوانساری، ج۶، ص۹۴،۱۰۰؛ قمی، ج۳، ص۴۱
- ↑ فیض، الوافی، مقدمہ مصحح، ج۱، ص۱۸-۳۰
- ↑ فیض، دیوان، ص۵۸، با حوالۂ رسالہ شرح صدر فیض
- ↑ خوانساری، ج۶، ص۹۳؛ فیض،دیوان، ص۵۸، با حوالۂ رسالہ شرح صدر فیض
- ↑ حر عاملی، ج۲، ص۳۰۵؛ افندی اصفہانی، ج۵، ص۱۸۰
- ↑ نک: فیض، المحجۃ البیضاء، ج۱، مقدمہ، ص۲۲-۲۴
- ↑ فیض کاشانی، شرح صدر، در مجموعہ رسائل فیض کاشانی، صص ۳۶-۴۴؛ فیض کاشانی، الاعتذار، ص۲۸۱.
- ↑ فیض، الوافی، مقدمہ مصحح، ص۳۳
- ↑ فیض، الوافی، ج۱، مقدمہ، ص۳۲
- ↑ قمی، ج۳، ص۴۱
- ↑ فیض، الوافی، مقدمہ مصحح، ص۳۳
- ↑ فیض، الوافی، مقدمہ مصحح، ص۵۱
- ↑ خوانساری، ج۵، ص۹۳
- ↑ فیض، دیوان، ج۱، مقدمہ مصحح، ص۸۲-۸۸؛ فیض، الوافی، مقدمہ مصحح، ص۳۳-۵۹
- ↑ خوانساری، ج۶، ص۹۱-۹۳؛ قمی، ج۳، ص۴۰
- ↑ افندی اصفہانی، ج۵، ص۱۸۱-۱۸۲؛ فیض، الوافی، مقدمہ مصحح، ص۳۳-۵۹؛ نک، حر عاملی، ج۲، ۳۰-۳۰۶
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۶، ص۸۵
- ↑ فیض، المحجۃ البیضاء، ج۱، مقدمہ، ص۲۳، با حوالۂ لؤلؤة البحرین، ص۱۳۳
- ↑ فیض کاشانی، ده رسالہ، ص۱۹۶
- ↑ فیض، مفاتیح الشرایع، ج۲، ص۲۱
- ↑ فیض، مفاتیح الشرائع، ج۲، ص۲۱
- ↑ فیض، مفاتیح الشرایع، ج۱، ص۷۵.
- ↑ فیض، مفاتیح الشرایع، ج۱، ص۸۱.
- ↑ فیض، مفاتیح الشرایع، ج۱، ص۱۳.
- ↑ فیض، مفاتیح الشرائع، ج۱، ص۹۴.
- ↑ فیض، مفاتیح الشرایع، ج۱، ص۴۶.
- ↑ فیض، مفاتیح الشرائع، ج۱، ص۵۵.
- ↑ فیض، مفاتیح الشرایع، ج۱، ص۱۷.
- ↑ فیض، رسالۂ شرح صدر، ص۶۱،۶۲؛ گلشن ابرار، ج۱، ص۲۲۶
- ↑ فیض، دیوان، ص۵۸، ۶۴، حوالہ رسالہ شرح صدر فیض؛ فیض، مفاتیح الشرایع، ج۱، مقدمہ، ص۱۸
مآخذ
سودھو- افندی اصفہانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق: سید احمد حسینی، مطبعہ الخیام، قم، ۱۴۰۱ق.
- خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، تحقیق؛ اسدالله اسماعیلیان، مکتبہ الاسماعیلیان، قم، ۱۳۹۰ق.
- قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، مکتبہ الصدر، تہران.
- فیض کاشانی، ملیا محمد محسن، کتاب الوافی، تصحیح و تعلیق: ضیاءالدین حسینی، مکتبہ الامام امیرالمومنین علی علیہ السلام، اصفہان، ۱۴۱۲ق/۱۳۷۰ش.
- فیض کاشانی، ملیا محمد محسن، دیوان، انتشارات اسوه، شرح و مقدمہ: مصطفیٰ فیضی کاشانی، تہران، ۱۳۷۱ش.
- فیض کاشانی، ملیا محسن، ده رساله، به کوشش رسول جعفریان، اصفہان، ۱۳۷۱ش.
- فیض کاشانی، ملیا محمد محسن، مفاتیح الشرایع، تحقیق: سید مہدی رجائی، مجمع الذخائر الاسلامیہ، قم، ۱۴۰۱ق.
- فیض کاشانی، ملیا محمد محسن، المحجۃ البیضاء فی تہذیب الاحیاء، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، دفتر انتشارات اسلامی، قم، الطبعۃ الثانیۃ، ۱۳۸۳ش.
- جمعی از پژوہشگران حوزه علمیہ قم؛ پژوہشکده باقرالعلوم، گلشن ابرار، نشر معروف، قم،۱۳۷۹ش.
- فیض، رسالۂ شرح صدر، ضمیمۂ ده رسالۂ فیض کاشانی، مرکز تحقیقات علمی و دینی امیرالمومنین، اصفہان.
- فیض کاشانی، الاعتذار، در ده رسالہ، اصفہان: مرکز تحقیقات علمی و دینی امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۷۱ش.
- فیض کاشانی، شرح صدر، در مجموعہ رسائل فیض کاشانی، محقق: بہراد جعفری، تہران: مدرسہ عالی شہید مطہری، ۱۳۸۷ش.
سانچہ:شیعہ فقہا (گیارہویں صدی ہجری)