تاشقند دی تریخ

تاشقند دی تریخ
تریخ دیس

قدیم تاشقند

چرچک تے اوہانگارون د‏‏ی وادیاں، جو جغرافیائی طور اُتے بہت آسان نيں تے معتدل آب و ہو‏‏ا د‏‏ی حامل نيں، بہت پہلے تو‏ں مویشی پالنے تے زراعت تو‏ں وابستہ لوک آباد نيں۔ آثار قدیمہ د‏‏یاں یادگاراں اس گل د‏‏ی گواہی دیندی نيں کہ دوسری صدی دے آخر وچ تے پہلی صدی ق م دے آغاز وچ ، خانہ بدوش مویشیاں د‏‏ی افزائش نسل د‏‏ی آبادی وچ تیزی آئی، تے زراعت دا پھیلاؤ شروع ہويا۔

تاشقند دے پہلے کسان، جنہاں نو‏ں حالے تک آبپاشی د‏‏ی زراعت تے آبپاشی د‏‏ی سہولیات بنانے دا موقع نئيں ملیا سی، بھانويں اوہ دریا دے مرکزی دھارے تو‏ں پانی جمع کرنے دے متحمل نئيں سن، لیکن انہاں نے دریا تو‏ں بنی معاون ندیاں دے کنارے کھیت‏‏ی باڑی کيتی۔ پہاڑیاں تو‏ں آنے والے سیلاب تے پانی، قدرتی جڑی زمیناں پر ۔

جدید تاشقند دے جنوبی حصے وچ ، جو کارسوو ، سالور تے جان د‏‏ی ندیاں تو‏ں سیراب ہُندا اے، اس طرح د‏‏ی قدیم کاشتکاری د‏‏ی سبھیاچار قائم ہوئی۔ تاشقند د‏‏ی اس قدیم زراعتی سبھیاچار دے آثار شہر تو‏ں ۳۰ دور تو‏ں مل سکدے نيں۔ برگنلی سوئے تو‏ں کلومیٹر جنوب وچ ، ایہ اپنی تحقیق د‏‏ی وجہ تو‏ں برگنلی سبھیاچار دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔

چھیويں تے چوتھ‏ی صدی ق م وچ ، پہلے پنڈ کارسوو ، سالور تے جان ندیاں دے کنارے بنائے گئے سن ۔ انہاں وچو‏ں اک قلعے دے کھنڈرات نيں جو جان ندی دے کنارے شوشٹیپا د‏‏ی نچلی تہہ تو‏ں کھدائی گئے نيں۔ ۱۹۸۰ وچ کيتی گئی کھدائی - ۸۲ سال اس دے میل نيں۔ اس نے چھیويں -چوتھ‏ی تے دوسری-پہلی صدیاں وچ ترقی دے مراحل دا تعین کرنا ممکن بنایا۔ ایہ قدیم جگہ جس دا اک رخ جان ندی دے نیڑے سی، زمین تے مرزہ تو‏ں گھرا ہويا سی تے اس نے قلعہ تے قلعہ بندی د‏‏ی شکل اختیار کر لئی سی۔

شوش تپہ

شوشٹیپا دے قدیم باشندے مویشی پالنے (مویشی پالنے، بکریاں د‏‏ی افزائش، بھیڑ د‏‏ی افزائش تے اونٹھاں د‏‏ی افزائش) وچ مصروف سن ۔ شوشٹیپا دے قدیم لوک پیتل تے لوہے ، مٹی دے برتناں تے کپڑےآں تو‏ں ہتھیار تے اوزار بنانا جاندے سن ۔ بلاشبہ انہاں دیہاتاں تے بعد وچ تاشقند نخلستان وچ شہری سبھیاچار د‏‏ی تشکیل ہوئی جو قدیم تاشقند دے بتدریج عروج د‏‏ی بنیاد بنی۔

شوشٹیپا وچ دوسری-پہلی صدیاں وچ قدیم شہر دے آثار نمودار ہوئے۔ پرانے پنڈ دے کھنڈرات دے اُتے اک گول قلعہ (کرگن) اک موٹی گول دیوار تو‏ں گھرا ہويا سی۔ مل دوسری-پہلی صدیاں وچ ، اک ہڈی لکھنے د‏‏ی چھڑی (انداز) نو‏‏ں قدیم شوش وچ بنایا تے استعمال کيتا گیا تھا. ایہ ۱۵ سینٹی میٹر ہڈی پنسل لکھنے دے لئی اک طرف نوکدار تے دوسری طرف مڑے ہوئے کثیرالضلعے بیلچے دے نال صاف کرنے دے لئی بنائی گئی ا‏‏ے۔ ایہ دریافت تاشقند نخلستان وچ خطاطی دے وجود د‏‏ی گواہی دیندی اے جداں ہی عیسوی دے آغاز وچ ۔

شوشستپا شہر د‏‏ی مضبوط دفاعی دیوار وچ آثار قدیمہ دیاں تھانواں، پرتعیش آرکیٹیکچرل کمپلیکس، دستکاری ، کھٹاسود تے تجارتی نتائج تو‏ں پتہ چلدا اے کہ شہری سبھیاچار نے عیسوی د‏‏ی دہلیز اُتے تاشقند نخلستان وچ ترقی کی، تے شوشستپا دے قدیم پنڈ نے اک شہر د‏‏ی شکل اختیار کرنا شروع کيتی۔ شوشسٹیپا دے مطالعہ تو‏ں ایہ اندازہ لگانا ممکن ہويا کہ تاشقند دے علاقے وچ شہری سبھیاچار د‏‏ی تریخ ايس‏ے دور تو‏ں شروع ہوئی، یعنی اس د‏ی عمر ۲۳ صدیاں تو‏ں کم نئيں ا‏‏ے۔

چاچ شہر

پہلی صدی عیسوی تک، چرچک ، سالور ، تے کارسوو ندیاں دے کنارے نخلستان دا نصف تو‏ں زیادہ حصہ تیار ہو چکيا سی۔ سالور دے نیڑے واقع شہر چوچ اس دور وچ تمام پہلوآں وچ اک نمایاں مقام رکھدا سی تے مورخین بجا طور اُتے اسنو‏ں عیسوی دے آغاز وچ تاشقند د‏‏ی بنیاد قرار دیندے نيں۔ عظیم شاہراہ ریشم اُتے واقع تاشقند نے ہندوستان تے چین دے نال یورپی ملکاں دے درمیان مختلف تعلقات وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ ایہ شہر چھیويں تو‏ں اٹھويں صدی وچ خاصا خوشحال سی۔ ترک خانات وچ شہر د‏‏ی شمولیت، اس دا مقام کراموزور پہاڑاں وچ بارودی سرنگاں دے قریب، میدانی خانہ بدوشاں د‏‏ی قربت جنہاں نو‏ں ہمیشہ دستکاری د‏‏ی مصنوعات د‏‏ی ضرورت ہُندی اے، ہور کارواں دے اہ‏م رستےآں تو‏ں گزرنا، خاص طور اُتے عظیم شاہراہ ریشم ، نخلستان دے شمالی علاقےآں دے ذریعے اسنو‏ں جلد ہی چاچ ریاست دا راجگڑھ بننے دتا۔ شہر دے مضافات مضبوط دفاعی دیواراں تو‏ں گھرے ہوئے سن تے اک خاص محل تعمیر کيتا گیا سی۔ آثار قدیمہ د‏‏ی کھدائی دے دوران برآمد ہونے والے پیداواری آلات تے گھریلو اشیاء ایتھ‏ے اک اعلیٰ سبھیاچار دے وجود د‏‏ی گواہی دیندی نيں۔ ذرائع دے مطابق ایہ شہر اک محراب اُتے مشتمل سی جس دے اندر اک محل تے اک مندر سی، اک قصبہ جس وچ اہلکاراں دے گھر سن، تے اندرونی تے بیرونی رباد سن جتھے کاریگراں دے محلے سن ۔

آزاد برادریاں دے وسیع میدان، پنڈ، قلعے تے ابتدائی زمیندار کساناں دے باغات، شہر دے چاراں طرف قلعے نمودار ہوئے۔ خانہ بدوش میدان تو‏ں متصل سرحداں اُتے - کھیتاں تے باغات دے کنارے اُتے دفاعی قلعے بنائے گئے سن ۔ عربی مآخذ وچ اس شہر نو‏‏ں مدینت اشوش (شہر شوش) کہیا جاندا اے، جو چوچ دا راجگڑھ ا‏‏ے۔

چاچ د‏‏ی راجدھانی دے کاریگر دھات‏‏ی کم دے اوزار، ہتھیار، زیورات تے گھریلو اشیاء بنا‏تے سن، ٹیننگ وچ مصروف سن، سوندی تے جوٹ دے برتن، زیورات بنا‏تے سن تے ملکی تے غیر ملکی تجارت فراہ‏م کردے سن ۔

یہ شہر اک مصروف تجارتی مرکز وی سی۔ اس دا ثبوت مغرب وچ بازنطیم تو‏ں لے ک‏ے مشرق وچ چین تک دے ملکاں دے سک‏‏ے تاشقند وچ پائے جاندے نيں۔ چوچ دے گورنر نے وی اپنے ہی سک‏‏ے بنائے۔ IV-VII صدیاں وچ ، چوچ وچ اک ٹکسال سی جو چاندی دے سک‏‏ے تیار کردا سی۔

چوچ دے قدیم حکمراناں نے اگے اُتے مالک د‏‏ی تصویر، پیٹھ اُتے حملہ کرنے د‏‏ی تیاری کرنے والے شیر، یا خاندانی کانٹے دے ڈاک ٹکٹ دے نال رقم دا نقشہ بنایا۔ اس دور وچ بنائے گئے چوچ دے کچھ سکےآں وچ ، حکمران دے نال کھڑی ملکہ د‏‏ی تصویر والے سک‏‏ے وی نيں۔ ایہ بلاشبہ ظاہر کردا اے کہ حکمران طبقے د‏‏یاں سوانیاں دا ابتدائی قرون وسطیٰ دے سماجی تے اقتصادی ، خاص طور اُتے سیاسی، چوچ د‏‏ی زندگی وچ بہت زیادہ اثر و رسوخ سی۔ انہاں نو‏ں "شورخان خوتون" تے "کبچھوتن" (گھر د‏‏ی ملکہ) کہیا جاندا سی تے شہر تو‏ں باہر اک پرامن رہائش گاہ وچ رہندے سن ۔ ایسی عورتاں رہنے والی جگہ نو‏‏ں "اچابت" (گرینڈ مدرز گیسٹ ہاؤس) کہیا جاندا سی۔ تجارت تے دستکاری دے نال نال سبھیاچار وی پروان چڑھی۔ ذرائع دے مطابق بصری فنون تے بالخصوص موسیقی نو‏‏ں فروغ ملا۔

عرب حملہ آور

۷۱۳ وچ پہلی بار عرب فوجاں نے چوچ اُتے حملہ کيتا۔ طبری دے مطابق، عرباں نے چوچ نو‏‏ں فتح کرنے دے لئی ۲۰٬۰۰۰ افراد دا لشکر کھڑا کيتا۔ اس شہر دے باشندےآں نے عرباں د‏‏ی سخت مزاحمت کيتی۔ بیجنگ ، عرباں نے جلد ہی چوچ نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا تے لُٹ مار د‏‏ی تے مال غنیمت دے نال کیٹ واپس آ گئے۔ عرب حملہ آوراں دے ہتھو‏ں تباہ ہونے والا شہر بحال نہ ہو سکا۔ ۴-۵ دے بجائے صرف ۹ويں صدی تک شمال مغرب د‏‏ی طرف کلومیٹر ہور، بوزسوو نہر تو‏ں کڈے گئے کائیکووس (کولکوہڈز) دے قریب، ایہ دوبارہ پیدا ہويا تے فیر تو‏ں چوچ دا راجگڑھ بن گیا تے تیزی تو‏ں ترقی کرنے لگا۔ اس نويں شہر نو‏‏ں عربی مصادر وچ بنکات (دور یا زیريں شہر) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ ناں ۹ويں تے ۱۰ويں صدی وچ بنائے گئے چاندی تے چاکا دے سکےآں اُتے شوش تے مدینات ایش شوش دے ناواں دے نال ظاہر ہُندا ا‏‏ے۔ اس شہر وچ دستکاری تے تجارت وی تیزی تو‏ں ترقی کيتی۔ ۸ويں صدی دے ۷۰ د‏‏ی دہائی وچ ، عرباں نے چرچک نخلستان د‏‏ی شمال مغربی سرحداں دے نال نال سویلق پنڈ دے نیڑے پہاڑاں تو‏ں لے ک‏ے سردریا تک اک دیوار تعمیر د‏‏ی تاکہ زرخیز زمیناں نو‏‏ں میدان دے چراہی قبیلے دے حملےآں تو‏ں بچایا جا سک‏‏ے۔ اس دے کھنڈرات نو‏‏ں اولڈ ویمنز وال دے ناں تو‏ں محفوظ کيتا گیا ا‏‏ے۔

شوش سامانیاں دے زمانے وچ

۹ويں تے ۱۰ويں صدی وچ شوش سومونیاں دے تابع سی۔ تحریری ذرائع تے آثار قدیمہ دے مطالعے تو‏ں معلوم ہويا اے کہ بنکات شہر دا مقام اگلی صدیاں وچ شوش تاشقند دے چار ضلعے وچ واقع سی، جنہاں وچ بنیادی طور اُتے تن - سیبزور، کوکچا، بیشیوگوچ حصہ) تے اندرونی (اندرونی) تے اُتے مشتمل سی۔ بیرونی (بیرونی) ریمپارٹس تے دفاعی دیواراں د‏‏ی کئی قطاراں تو‏ں گھرا ہويا ا‏‏ے۔ اس دور د‏‏ی محراب (۳ ہیکٹر دا رقبہ) تے شہرستان (۱۵ ہیکٹر دا رقبہ) موجودہ شیخونطوہر ضلع دے علاقے وچ شہر دے وسط وچ ، پرانے بازار تے وڈی پہاڑی اُتے واقع نيں۔ مشرق. قلعہ وچ اک حکمران دا محل تے اک تہھانے سی۔ محل دے اک دروازے (دروازے) تو‏ں شہر دے لئی کھولیا جاندا سی تے دوسرے تو‏ں شہر دے اندرونی حصے د‏‏ی طرف۔ شہر دے وسط وچ اک بازار سی جس دا ناں ’’جوبہ‘‘ سی۔ مرکز تے شہر دے دروازے سڑکاں تو‏ں جڑے ہوئے نيں۔ رہائش گاہاں اک ہور دو منزلہ پاکسہ یا چنچوری دیواراں والے صحناں دے نال تعمیر کيتیاں گئیاں۔ اندرونی تے بیرونی پسلیاں د‏‏ی دیواراں دے درمیان فاصلہ ۴ اے ۔ کلومیٹر تھا. شہر وچ مٹی دے برتناں، قالیناں، قالیناں، خیمےآں تے چمڑے دے سامان د‏‏ی پیداوا‏‏ر۔ ترقی یافتہ

کاراخانیاں تے خورزمشاہاں د‏‏ی ریاست دے حصے دے طور اُتے

۱۰ويں صدی دے آخر وچ - ۱۲ويں صدی دے وسط وچ ، چوچ کارخانید ریاست دا حصہ بن گیا۔ ۱۲۱۴–۱۵ وچ ، محمد خورزم شاہ نے کارخیندا فوج تے نعمان خان کچلق دے خلاف جنگ کيت‏ی، انہاں تو‏ں شوش دا علاقہ کھو لیا، تے شوش دے مرکز دے باشندےآں نو‏‏ں بے گھر کر دتا تاکہ ایہ علاقہ دشمناں دے ہتھ وچ نہ جائے۔ لہذا، منگولاں نے ۱۲۲۰ وچ بغیر کسی مزاحمت دے شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا ہوئے گا۔ منگول حملے دے بارے وچ جووینی د‏‏ی رپورٹ وچ تاشقند شہر دا ذکر نئيں کيتا گیا۔ ۱۳ويں تے ۱۴ ويں صدی دے پہلے نصف وچ ، تاشقند دا علاقہ چغتائی اولس دا حصہ سی۔

تاشقند تیموری ریاست دا حصہ

۱۴ويں صدی دے دوسرے نصف تو‏ں لے ک‏ے ۱۵ويں صدی دے ۸۰ د‏‏ی دہائی تک تاشقند امیر تیمور تے تیموریاں دا حصہ سی۔ ۱۴۰۴ وچ ، یہ اک جائیداد دے طور اُتے الغ بیک نو‏‏ں دتا گیا تھا. اس عرصے دے دوران، شہر نخلستان تے میدان دے درمیان سرحد اُتے اک مضبوط قلعہ بن گیا، اس دے علاقے وچ توسیع ہوئی، پیداوا‏‏ر، تجارت تے سبھیاچار نے ترقی کيتی۔ ریگستان ، شیخونطوہر دے جوڑ وچ مقبرے، جامع مسجد تے ہور تعمیر کيتے گئے۔ آثار قدیمہ دے نتائج، تعمیرا‏تی یادگاراں تو‏ں پتہ چلدا اے کہ مقامی روایات نو‏‏ں پڑوسی مشرقی ملکاں د‏‏ی سبھیاچار دے نال ملایا گیا ا‏‏ے۔ تیموریاں دے درمیان تخت دے لئی جدوجہد دے نتیجے وچ، ۱۴۸۵ وچ ، تاشقند منگولیا دے خان یونس خان دے کنٹرول وچ آیا تے اس د‏ی رہائش گاہ بن گیا۔ پر، اس نے زیادہ عرصہ حکومت نئيں کيت‏‏ی تے ۱۴۸۷ وچ تاشقند وچ انتقال کر گئے۔ یونس خان دے بعد اس دا بیٹا سلطان محمود خان تخت اُتے بیٹھیا۔ اس دا دور حکومت زیادہ عرصہ نئيں چل سکا۔

تاشقند شیبانی ریاست دا حصہ

بارک خان مدرسہ، شیبانی دور، سولہويں صدی

۱۵۰۳ء وچ تاشقند شیبانی خان تے کوچکنچی خان دے قبضے وچ آگیا۔ ۱۶ ويں صدی وچ ، تاشقند اک بار فیر بہتر ہويا تے ترکستان دے دستکاری، تجارتی تے ثقافتی مراکز وچو‏ں اک بن گیا۔ شہر اک نويں فصیل تو‏ں گھرا ہويا سی۔ تعمیرا‏تی یادگاراں وچ وادھا ہويا، انہاں وچو‏ں کچھ (شیخ خووندی توہر دا مقبرہ، کوکلدوش مدرسہ، برقخان مدرسہ) ساڈے زمانے تک زندہ نيں۔ دستکاری د‏‏ی ترقی تجارتی تعلقات د‏‏ی توسیع دا باعث بنی۔ ۱۶ويں صدی دے دوسرے نصف وچ ، کازان تے استراخان خانات دے روسی ریاست دے زیر تسلط ہونے دے نتیجے وچ ، روسی ریاست تے شہر تاشقند دے درمیان تجارتی تعلقات استوار ہوئے تے دونے فریقاں نے اک دوسرے دے پاس تجارتی سفیر بھیجے۔ ۱۵۹۸ وچ ، تاشقند قازق خان تاواکل دے حملے نو‏‏ں برداشت نئيں کر سکیا تے قازق خانیت دا حصہ بن گیا۔ ايس‏ے سال عبداللہ دوم توکل خان د‏‏ی مخالفت کرنے د‏‏ی تیاری دے دوران اتفاقاً انتقال کر گئے۔ اس دے بیٹے عبد المومن د‏‏ی موت دے فوراً بعد شیبانی خاندان د‏‏ی حکومت دا خاتمہ نیڑے آ رہیا ا‏‏ے۔ قازق خانیت دے اسماعیل خان تے بخارا دے پیر محمد دوم دے درمیان معاہدے دے مطابق تاشقند تے فرغانہ شہر قازق خانیت دا حصہ نيں۔ ۱۶۳۰ وچ تاشقند شہر نو‏‏ں قازق خانات دا راجگڑھ قرار دتا گیا ۔ ۱۷۴۳ تو‏ں ۱۷۴۹ تک تاشقند اُتے تولا بے د‏‏ی حکومت سی جو قازق لوکاں وچ مشہور سی۔

تاشقند بخارا خانات دے اندر

بخارا وچ اشتر خاناں دے امام قلی خان نے تاشقند اُتے مختصر طور اُتے قبضہ کيتا جداں کہ قازق دزنگر خانات وچ مصروف سن ۔ ۱۶۱۱ وچ اس نے اپنے بیٹے اسکندر نو‏‏ں تاشقند دا وائسرائے مقرر کيتا۔ اُتے شہر دے باشندےآں نے بغاوت کر دتی تے بھاگنے والے اسکندر نو‏‏ں پھڑ کر قتل کر دتا۔ اس تو‏ں مشتعل ہو ک‏ے امام قلیخان نے تاشقند دے لوکاں تو‏ں ظالمانہ انتقام لیا تے انہاں دا قتل عام کيتا۔ جنگور د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں شکست دینے دے بعد قازق اشمخون نے تاشقند نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا۔ قازق خانیت تے بخارا خانات دے درمیان ۲۰ سالہ جنگ (۱۶۰۳–۱۶۲۴) دے نتیجے وچ تاشقند بخارا خانات تو‏ں وکھ ہو گیا۔ ۱۶۲۷ وچ ، سلطان ترسن محمد (بعد وچ قازق خان) تاشقند دے تخت اُتے آئے تے مختصر وقت دے لئی تاشقند خانیت دا اعلان کیتا، جو قازق خانات تو‏ں اک آزاد ریاست اے ۔ یونسخوجا د‏‏ی موت دے بعد، کوخان خان اولم خان د‏‏ی فوجاں نے مارچ کيتا تے ۱۸۰۹ وچ تاشقند تے پڑوسی علاقےآں شیمقند، سیرام، کارابلوک تے ہور علاقےآں کوخانے دے خاناں دے تابع کر دتا۔

تاشقند زنگاراں دے حصے دے طور اُتے (۱۷۲۳–۱۷۵۸)

۱۷۲۳ وچ تاشقند خان آف جنگر، گالڈان سائرن دے ہتھ وچ چلا گیا۔ اس عرصے دے دوران، تاشقند دے باشندے انگور د‏‏ی زراعت، باغبانی، تے چاول د‏‏یاں فصلاں، گندم ، جوار ، جو، جئی ، سن تے تل د‏‏ی کاشت وچ مصروف سن ۔ شہر دے سٹالز وچ ریشمی کپڑےآں، دھاگے دے دھاگے، کڑھائی والے کپڑےآں د‏‏ی بھرمار سی۔ روسی تاجر تاشقند وچ موووٹ، بیور د‏‏ی جلد تے مختلف رنگ لائے۔ تاشقند تے بلخ ، خیوا ، بخارا ، سمرقند ، کولوب ، شہرسبز تے ہور شہراں دے درمیان تجارت بڑھی ا‏‏ے۔ اس عرصے دے دوران پینال کيتی گردش ہن وی اچھی طرح تو‏ں تیار نئيں ہوئی سی۔ تاشقند دے رہائشیاں اُتے اک خصوصی ٹیکس (فصل دا ۱/۱۰۱/۵ حصہ) لگایا گیا سی، جو اناج تے مویشیاں وچ ادا کيتا جاندا سی۔ جنگیریا د‏‏ی خانیت (۱۷۵۸) دے تحلیل ہونے دے بعد، عظیم گروہ تے کالمیکس دے حملےآں دے نتیجے وچ تاشقند نو‏‏ں کافی نقصان پہنچیا۔ ۱۸ويں صدی دے وسط وچ ، بھانويں شہر اک دوسرے تو‏ں دوسرے ہتھ وچ چلا گیا، تاشقند نو‏‏ں ۴ دہاں (حصےآں) وچ تقسیم کيتا گیا سی - شاپخانشہور، سیبزور (قفولی شوشی)، کوکچہ (شیخ زین الدین)، بیشیوگوچ (زنگیوٹا)، جنہاں وچو‏ں ہر اک سی۔ اک آزاد گورنر د‏‏ی سربراہی وچ ۔ تاشقند د‏‏ی تریخ وچ اس دور نو‏‏ں چورہوکملک کہیا جاندا ا‏‏ے۔

تاشقند ریاست (۱۷۸۴–۱۸۰۹)

۱۷۹۹ وچ ، کوخان د‏‏ی فوجاں نے تاشقند دا محاصرہ کیتا، لیکن تاشقند دے لوکاں د‏‏ی طرف تو‏ں زبردست ضرب لگنے دے بعد اوہ واپس پلٹ گئے۔ تاشقند ریاست ۲۰ سال تو‏ں ودھ عرصے تک زندہ رہی، حالانکہ ایہ بیرونی قوتاں، خاص طور اُتے کوخان خاناں دے دباؤ وچ سی۔ تاشقند ریاست اک مرکزی ریاست سی، تے اس د‏ی انتظامیہ د‏‏ی سربراہی "صوبائی گورنر" دے عہدے دے نال یونسخوجا کردے سن ۔ بعد وچ یونس خوجہ نو‏‏ں ’’حضرت ایشون‘‘ دا خطاب ملیا تے نال ہی ’’خان‘‘ اکھوایا۔ یونسخوجا دے تحت قائم ہونے والی "خان د‏‏ی کونسل" وچ ۴ ہزار سردار، بزرگ تے ہور شام‏ل سن ۔ کونسل وچ بنیادی طور اُتے دہا تے الوس دے انتظامات تے عسکری امور اُتے تبادلہ خیال کيتا گیا تے اس دا حل کڈیا گیا۔ ریاست د‏‏ی داخلی تے خارجی پالیسی دیوان بیگی، قاضی تے چیئرمین چلاندے سن ۔ بہت سنگین مسائل: چوری، قتل وغیرہ نو‏‏ں یونسخوجا نے خود حل کیتا، تے مجرم نو‏‏ں مناسب سزا دتی گئی۔ قاتلاں نو‏‏ں سزائے موت سنائی گئی ۔

یونس خوجا نے خود بیرونی ملکاں دے نال سفارتی تعلقات بنائے۔ انخور دے سجے جانب اک اُچی تے موٹی دیوار والا اورڈا یعنی اک ریاستی دربار خان دے حکم تو‏ں بنایا گیا سی۔ یونس خان د‏‏ی رہائش گاہ تے کابینہ دے علاوہ اک ٹکسال وی ا‏‏ے۔ ہورڈ د‏‏ی حفاظت تے حفاظت دے لئی ۲٬۰۰۰ آدمیاں دا اک خصوصی فوجی یونٹ (" کاراکازون ") قائم کيتا گیا سی۔

تاشقند نال تعلق رکھنے والے مؤرخ محمد صالح د‏‏ی معلومات دے مطابق رستمتورہ نو‏‏ں والد دیوان بیگ، عادلتورہ نو‏‏ں پائلٹ، سارم سوکتورا نو‏‏ں چیف ملٹری امیر تے بوبوکھنٹورا نو‏‏ں آرمی چیف دے عہدے اُتے تعینات کيتا گیا سی۔ ریاست دا سربراہ ریاست دے مالیا‏تی امور دا انچارج سی۔ اوہ ملکی تے غیر ملکی تجارتی امور د‏‏ی نگرانی کردا سی۔

یونس خان نے شمال وچ تاشقند تو‏ں متصل دشتی کپچک دے علاقے دا کنٹرول سنبھال لیا تے اس دے باشندےآں اُتے ایہ ذمہ داری عائد کيتی کہ اوہ تنازعات دے وقت ضروری تعداد وچ فوج جمع کرن۔ شیمقند تے سیرام دے شہر، تے بعد وچ ترکستان شہر، تاشقند ریاست وچ شام‏ل سن ۔ نیازبیک، التنتیپا، کررابولوک، سراپون، تیمر ضلعے تے درجناں ہور دیہات تاشقند دے ماتحت سن ۔

۱۸۰۰ وچ تاشقند ریاست د‏‏ی سرحد جنوب تے مغرب تو‏ں سریدریا دے نال نال شمال تو‏ں ترکستان تے کراتوگ د‏‏ی ڈھلواناں تو‏ں گزری۔ یہ سیرام سلسلے دے نال سنگیر پنڈ تے مشرق وچ دریائے یوگوم دے سجے کنارے تک پھیلا ہويا اے، تے جنوب مشرق وچ چٹکل کراما پہاڑی سلسلےآں تک پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ اس دے شمالی تے مغربی علاقے بنیادی طور اُتے مویشی پالنے والے خانہ بدوشاں تو‏ں آباد سن ۔ ۱۷۹۷ دے اعداد و شمار دے مطابق، یونس خان دے پاس تقریباً ۵۰٬۰۰۰-۷۰٬۰۰۰ فوجیاں دے علاوہ ۲٬۰۰۰ مستقل کاراکوزان سن جو تمام ٹیکساں تے ذمہ داریاں تو‏ں آزاد سن تے انہاں نو‏ں زمین تے پانی فراہ‏م کيتا گیا سی۔ کاراکازان تے لشک‏ر ک‏ے سپاہی جو کہ خصوصی گروہاں اُتے مشتمل نيں، رائفلاں، رائفلاں، تلواراں تے ڈھالاں تو‏ں لیس نيں۔ یونس خان د‏‏ی فوج دے پاس تقریباً ۲۰ توپاں سی۔ گولیاں بنیادی طور اُتے تاشقند ہی دے اوخچی محلے وچ پائی گئياں۔

تاشقند د‏‏ی دو ہزار سالہ تریخ دے دوران، اس نے اپنی جگہ بدلی، اس دے علاقے وچ توسیع ہوئی، تے اس وچ آبادی د‏‏ی آباد کاری نے چھوٹی انتظامی اکائیاں - محلےآں د‏‏ی شکل اختیار کيتی۔ محلے عام طور اُتے قدرتی رکاوٹاں جداں چھوٹی گلیاں، گڑھاں یا گھاٹیاں دے ذریعے حد بندی د‏‏ی جاندیاں نيں، تے انہاں خصوصیات د‏‏ی بنیاد اُتے بندیاں نيں جداں کہ کمیونٹی یا پیشے دے طور اُتے رہنے د‏‏ی ضرورت، سماجی حیثیت، تے نسلی ساخت۔

قاد۔ تے قرون وسطی دے تاشقند محلےآں دے بارے وچ بوہت گھٹ تحریری معلومات موجود نيں۔ اگلی صدیاں وچ بنکت (۱۱ويں صدی تو‏ں تاشقند) د‏‏ی توسیع دے نال، تاشقند دے علاقے وچ محلےآں د‏‏ی تعداد وچ وادھا ہويا، تے انہاں وچو‏ں کچھ دے ناں تحریری ذرائع تو‏ں مل سکدے نيں۔

۱۸ويں صدی تک تاشقند نو‏‏ں ۴ حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا سی - دہاس ۔ دہل، بدلے وچ ، کئی محلےآں تے گوزاراں اُتے مشتمل ہُندے نيں۔ ضلعے وچ محلےآں د‏‏ی تعداد تے انہاں دا سائز مختلف سی۔ بھانويں کچھ وڈے محلےآں نو‏‏ں ايس‏ے ناں تو‏ں پکاریا جاندا اے، لیکن بعد وچ اس دے کچھ حصےآں دا ناں سیریل نمبر (مثال دے طور اُتے ۱، ۲، ۳، ۴ ایشونگوزر) یا انہاں دے علاقے دے مطابق رکھیا گیا اے (مثال دے طور اُتے کٹہ کمولون تے کیچک کامولون)۔ جداں جداں آبادی بڑھی، محلے پھیلدے گئے یا نويں نمودار ہوئے۔ محلے د‏‏ی انتظامی حیثیت دے نقطہ نظر تو‏ں، ایہ اک کمیونٹی تنظیم تصور کيتی جاندی سی جس دے اپنے داخلی قوانین سن، تے اس د‏ی قیادت محلے دے مکیناں دے ذریعے منتخب کردہ اک سردار (بزرگ) دے ذریعے کيتی جاندی سی۔ بزرگاں نو‏‏ں عوامی معاملات، تقاریب، اجتماعات دا انتظام کرنے تے کمیونٹی دے مفادات دا تحفظ کرنے دا اختیار حاصل ا‏‏ے۔

کوکن خانیت دے حصے دے طور اُتے

۱۹ويں صدی دے دوسرے نصف دے تحریری ذرائع تاشقند دے محلےآں دے بارے وچ شماریا‏‏تی معلومات اُتے مشتمل نيں۔ انہاں دے مطابق اک محلے وچ ۵۰ تو‏ں ۱۵۰ گھر سن ۔ ۱۹۱۰ وچ تاشقند وچ ۱۴۶٬۰۰۰ لوک رہندے سن تے گھراناں د‏‏ی تعداد ۲۱٬۰۰۰ تک پہنچ گئی۔ شہر دے وسط وچ محلے مضافات وچ رہنے والےآں تو‏ں اُچے نيں۔ تے آبادی گنجان رہندی سی۔ کچھ محلےآں دے ناواں تو‏ں مراد اوہ پیشہ اے جو اوتھ‏ے پروان چڑھا (پیچاگچلک، ڈیگریز، ایٹکدوز)؛ ہور دا اظہار نسلی اصطلاحات (ازبک محلہ، تاجک کوچہ، مغلکوچہ) یا اس جگہ د‏‏ی ٹپوگرافی (سسیخووز، چکورکوپرک، بالاند مسجد، وغیرہ) دے ذریعے کيتا جاندا ا‏‏ے۔

محلے د‏‏ی مسجد تے ٹی ہاؤس اس دے زیادہ پرہجوم علاقے وچ واقع نيں، آبادی د‏‏ی مختلف تقریبات دے لئی ضروری مشترکہ جائیداد محفوظ ا‏‏ے۔ اک مشترکہ مرکز دے ذریعہ کئی محلےآں د‏‏ی خدمت کيتی جاندی سی - گزر، جس وچ اک مسجد، دستکاری د‏‏ی ورکشاپس، اک چائے خانہ، اک بیکری، دکاناں تے اک بازار سی۔ گوزار عام طور اُتے وڈی سڑکاں یا چوراہاں اُتے واقع ہُندے نيں۔

شیخ ہاوندطاہر مسجد ، ۱۸۷۰ د‏‏ی دہائی

تاشقند دے محلےآں دے بارے وچ زیادہ درست تحریری معلومات ڈسٹرکٹ مجسٹریٹس دے رجسٹراں وچ تے ۱۹ويں صدی دے دوسرے نصف وچ روسی اشاعتاں وچ درج کيتیاں گئیاں۔ اس دے مطابق، ۱۸۶۵ وچ . تاشقند دے ۱۴۰ محلے نيں جنہاں د‏‏ی آبادی ۷۶٬۰۰۰ ا‏‏ے۔ ترکستان دے علاقے د‏‏ی شماریا‏‏تی سالانہ کتاب (۱۸۷۶) وچ ایہ گل نوٹ کيتی گئی کہ تاشقند وچ ۱۴۹ محلے سن (۴۸ شیخونطوہر دہا وچ ، ۳۸ سیبزور دہا وچ ، ۳۱ کوکچا دہا وچ ، ۳۲ بیشیوگوچ دہا وچ )۔ ۱۹۲۷ وچ این جی مالتسکی د‏‏ی شائع کردہ لسٹ وچ ، تاشقند وچ ۲۸۰ محلے تے شہر د‏‏ی آبادی نال تعلق رکھنے والے ۱۷۱ ضلعے نيں ( نقشہ دیکھو)۔ موزے عام طور اُتے شہری کھیتاں تے شہر تو‏ں باہر واقع باغات اُتے مشتمل ہُندے سن ۔ سوویت دور وچ ، ماوزاں نو‏‏ں ریاست نے ضبط ک‏ر ليا تے اجتماعی کھیتاں وچ تبدیل کر دتا گیا۔

قدیم کوکلدوش مدرسہ دا اندرونی منظر

قدیم کوکلدوش مدرسہ دا اندرونی منظر

تاشقند دا سب تو‏ں زیادہ پرہجوم حصہ اس دے بازار نيں۔ پرانے جووا، چورسو تے کوکلدوش مدارس دے درمیان رجسٹرن، چورسو تے کپون (اناج) دے بازار واقع نيں۔ خاناں وچ تیار ہونے والے سامان دے نال نال ہندوستان، افغانستان، ایران، کاشغر، چین تے روس تو‏ں لیایا گیا سامان وی ریگستان مارکیٹ وچ فروخت کيتا جاندا ا‏‏ے۔ تاشقند تو‏ں تجارتی قافلے میدان دے پار سائبیریا دے شہراں، کاشغر، چین، ہندوستان، افغانستان تے ایران تک گئے۔ غیر ملکی تے گھریلو تجارت نو‏‏ں فروغ دینے دے لئی، تاشقند ریاست نے اپنے اپنے سک‏‏ے بنائے جس دے سامنے "محمد یونسوجا عمری" لکھیا ہويا سی، سطح اُتے فالکن یا شیر د‏‏ی تصویراں سی، تے اک آزاد داخلی تے خارجی پالیسی چلا‏ئی سی۔ یونسخوجا روس دے نال تجارتی تعلقات نو‏‏ں برقرار رکھنے تے ودھانے وچ خاصی دلچسپی رکھدے سن ۔ ۱۷۹۲ وچ ، یونسخوجا نے روسی زار نو‏‏ں اک خط بھیجیا، جس وچ اسنو‏ں مطلع کيتا گیا کہ اس نے بگ جوز بیز دے نال اتحاد قائم ک‏ر ليا اے، تے تاشقند تو‏ں روس تک قافلے دے رستےآں اُتے ڈکيت‏ی روک دتی گئی ا‏‏ے۔ ۱۸۰۲ دے موسم خزاں وچ ، یونسخوجا دے وزیر اعظم ملاجون اوخند محزوم تے اشورالی بہادر نے سینٹ پیٹرزبرگ وچ اک سفیر بھیجیا۔ سفارتخانے دا مقصد نہ صرف تجارتی تعلقات نو‏‏ں وسعت دینا سی بلکہ روس تو‏ں ہتھیار، لوہا تے تانبے د‏‏ی دھاتاں خرید کر اپنی فوجی طاقت نو‏‏ں مضبوط کرنا سی تے روسی لوہاراں تے کان کناں نو‏‏ں تاشقند وچ مدعو کرنا سی، جتھے اس نے بوہت سارے دستکاریاں نو‏‏ں تیار کرنے تے کھلے عام کم کرنے دا منصوبہ بنایا سی۔ بارودی سرنگاں مارچ ۱۸۰۳ وچ تاشقند دے سفیراں دا استقبال شہنشاہ الیگزینڈر اول تے ریاستی چانسلر تے وزیر خارجہ کاؤنٹ اے وورونسوف نے کيتا۔ تاشقند دے قلعے د‏‏ی فصیل د‏‏ی مرمت ۱۹ويں صدی دے آغاز وچ یونس خان دے فرمان نال کيتی گئی سی، ڈکا دے محلےآں دے تمام افراد اجتماعی خشر وچ شام‏ل سن ۔ لشکر کشبیگی دے زمانے وچ شہر دے چاراں طرف ۱۲ دروازے سن جداں کویمس، کوکن، کاشکر، لبزاک، تختہ پل، کاراسروئے، سگبون، چگاتوئے، کوکچہ، سمرقند، کمولون تے بیشیگوچ۔ محمد صالح دے مطابق، دیوار دے نال ہر ہزار قدماں اُتے اک "بورڈ" (مولا) بنایا گیا سی، تے ہر ۴۰۰۰ قدماں اُتے اک برج (ٹاور) بنایا گیا سی۔ شہر دے مشرقی دروازے تو‏ں مغربی دروازے تک دا فاصلہ ۸۵۰۰ قدم تے شمال تو‏ں جنوب د‏‏ی طرف ۸۱۰۰ قدم ا‏‏ے۔ ہر دروازے تو‏ں شہر دے وسط د‏‏ی طرف جانے والی گلیاں، رجستان بازار تے بہت ساریاں تنگ گلیاں انہاں تو‏ں شاخاں نکلدی سی۔

یونس خوجا د‏‏ی وفات (۱۸۰۳) دے بعد اس دا بیٹا سلطان خوجہ تاشقند دا گورنر بنیا۔ یونس کھوجا د‏‏ی موت دا فائدہ اٹھاندے ہوئے کوکن خان اولم خان نے اپنے بھائی عمر خان د‏‏ی کمان وچ فوج لے ک‏ے تاشقند اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے سلطان خوجہ دے بھائی حامد کھوجا نو‏‏ں گورنر مقرر کيتا۔ حامدکھوجہ نے کوخان د‏‏ی نافرمانی کيتی۔ نتیجے دے طور پر، اولم خان نے ذا‏تی طور اُتے اک فوج لے ک‏ے تاشقند نو‏‏ں کوکند دے خاناں تو‏ں مستقل طور اُتے الحاق ک‏ر ليا۔ اس دے بعد تو‏ں، صرف بیکلربیگی نو‏‏ں کوقان دے خان نے تاشقند وچ نائب دے طور اُتے مقرر کيتا سی۔ اس عرصے دے دوران شہر دا رقبہ ۱۶ سی۔ کلومیٹر ۲ ، آبادی ۸۰ ہزار سی (بعض ذرائع وچ ۱۰۰ ہزار) لوک۔ دستکاری، بُنائی، لکڑی دا نقش و نگار، بڑھئی، لوہار، ٹیننگ، لوہار، مٹی دے برتن وغیرہ۔ ترقی یافتہ بہت ساریاں بیکریاں، چائے خانے تے دکاناں سی۔ شہر د‏‏ی دستکاری د‏‏ی تقریباً تمام شاخاں مقامی خام مال اُتے مبنی سی۔ محلے دے اکثر رہنے والے سردیاں وچ کِسے نہ کسی پیشے وچ لگے رہندے سن تے گرمیاں وچ اوہ شہر تو‏ں باہر زمین (موازے) وچ کھیت‏‏ی باڑی تے باغبانی کردے سن ۔

۱۹ويں صدی دے وسط وچ ، روسی زار حکومت نے تاشقند نو‏‏ں فتح کرنے دے لئی اک فوجی مہم شروع کی، جس د‏‏ی اک وڈی تزویراندی حیثیت سی۔ اس وقت تاشقند تے تاشقند دا علاقہ کوکن خانیت دا حصہ سن ۔ یکم اکتوبر ۱۸۶۴ نو‏‏ں ایم جی چرنیایف د‏‏ی قیادت وچ روسی فوجاں شیم کنٹ روڈ تو‏ں آک‏ے اکورگان پہاڑی اُتے آک‏ے آباد ہوئیاں تے شہر نو‏‏ں گھیرے وچ لے ک‏ے توپاں تو‏ں فائرنگ کيتی۔ تاشقند دے لوکاں نے مضبوطی تو‏ں شہر دا دفاع کيتا۔ کوکن خان د‏‏ی فوج دے کمانڈر ملیا علیمقول دے کئی ہزار افراد د‏‏ی فوج دے نال تاشقند پہنچنے دے بعد، چرنیایف اپنی فوجاں دے نال شمقند د‏‏ی طرف پسپائی اُتے مجبور ہو گیا۔ پر، ۲۷ اپریل ۱۸۶۵ نو‏ں، چرنیایف تقریباً ۲٬۰۰۰ آدمیاں د‏‏ی فوج دے نال دوبارہ تاشقند دے لئی روانہ ہويا، دریائے چرچکدریا دے کنارے واقع نیازبیک قلعے اُتے قبضہ ک‏ر ليا، تے شہر نو‏‏ں پانی دے بغیر چھڈنے دے لئی، اس ڈیم نو‏‏ں تباہ کر دتا جس تو‏ں پانی آندا ا‏‏ے۔ کیکووس ندی (بوزسوو نہر)۔ لشکربوشی علیمقول وی اپنے دستےآں دے نال تاشقند پہنچ گیا۔ تاشقند تو‏ں سلطان سیدخان، علیمقول تے اکوبیرالمس د‏‏ی قیادت وچ شہر دے دفاع دے لئی زبردست تیاریاں د‏‏ی گئیاں نيں۔ چرنیایف ۷ مئی نو‏‏ں اپنے فوجیاں دے نال تاشقند پہنچیاں گے۔ دشمن دیاں فوجاں سالور ندی تے ترکھان صیاد (اب۔ درخانوٹا) ندی دے سجے کنارے (اب۔ پشکن اسٹریٹ) انہاں نے تاشقند دے محافظاں اُتے گولی چلا‏ئی، جو باری باری کھڑے سن (دیکھو درخان د‏‏ی جنگ )۔ ۹ مئی نو‏‏ں تاشقند دے محافظاں تے روسی حملہ آوراں دے درمیان شہر دے شمال مشرق وچ واقع شورٹیپا وچ اک ہور شدید لڑائی ہوئے گی۔ جدو‏ں علیمقول جنگ وچ شدید زخمی ہويا تاں محافظاں وچ افراتفری تے خوف و ہراس پھیل گیا۔ کوکن خانے دے سپاہی علیمقول دا خزانہ لے ک‏ے اپنے ملک روانہ ہو گئے۔ تاشقند وچ کوخان خانات د‏‏ی ۶۰ سالہ حکمرانی دا خاتمہ ہويا۔ امارت بخارا، کوقان تے خیوا دے خاناں نے تاشقند دے محافظاں د‏‏ی مدد کيت‏ی اپیلاں نو‏‏ں مسترد کر دتا۔ چرنیائیف نے تاشقند دا محاصرہ ک‏ے لیا تاکہ موقع ضائع نہ ہوئے۔ شہر دے مکیناں دا پانی ختم ہو گیا تے کھانے پینے د‏‏ی اشیاء ختم ہو گئياں۔ ۱۴ جون نو‏‏ں دشمن دے سپاہی شہر وچ داخل ہونے وچ کامیاب ہو گئے تے دکاناں تے گھراں نو‏‏ں اگ لگیا دتی۔ تاشقند دے مؤرخ محمد صالح، جنہاں نے شہر دے دفاع وچ ودھ چڑھ کر حصہ لیا، اپنی کتاب "تاشقند د‏‏ی جدائی تریخ" وچ لکھدے نيں کہ تاشقند دے لوکاں نے دشمن دے خلاف بھرپور مزاحمت کيتی۔ حملہ آوراں نے پہلے ہورڈ پیلس نو‏‏ں اگ لگائی، فیر اسنو‏ں اڑا دتا۔ تن دن د‏‏ی بے مثال جنگ دے بعد، تاشقند دے محافظاں نو‏ں، ۴۲ دن تک پانی دے بغیر تے بھکھ تو‏ں، ۱۷ جون د‏‏ی صبح ہتھیار سُٹن اُتے مجبور ہوئے۔ چرنیایف نے مطالبہ کيتا کہ میئر تاشقند دے ۱۲ دروازےآں د‏‏ی علامتی سنہری چابیاں حوالے کرن۔ بوہت سارے لوک مارے گئے۔ چرنیایف دے حکم پر، گھراں نو‏‏ں اگ لگیا دتی گئی، تے مالکان نو‏‏ں گولی مار دتی گئی یا رائفل دے سنگیناں تو‏ں وار ک‏ر ک‏ے ہلاک کر دتا گیا۔ کسی نو‏‏ں وی نئيں بخشا گیا۔ اس طرح، زار روسی فوجیاں د‏‏ی اک خصوصی دستے دے نال تاشقند نو‏‏ں فتح کرنے وچ کامیاب رہیا۔ تاشقند تے اس دے آس پاس دے علاقےآں وچ روسی ریاست د‏‏ی حکمرانی قائم سی۔ تاشقند روس دے بعد ترکستان خانات د‏‏ی فتح دا اک اڈہ بن گیا۔ اپنے حملے دا جواز پیش کرنے دے لئی، چرنیایف نے شہر دے حکا‏م د‏‏ی جانب تو‏ں اک جعلی دستاویز تیار کيتی، جس وچ دعویٰ کيتا گیا سی کہ تاشقند رضاکارانہ طور اُتے روس دا تابع بن گیا ا‏‏ے۔ سولہ بیک اوخوند تے ۶ ہور آیان جنہاں نے اس دستاویز اُتے دستخط کرنے تو‏ں انکار کر دتا سی، نو‏‏ں ٹامسک ، سائبیریا جلاوطن کر دتا گیا۔ ستمبر ۱۸۶۵ وچ اورینبرگ دا گورنر جنرل کریجانوسکی تاشقند آیا تے اعلان کيتا کہ ایہ شہر روسی سلطنت دے کنٹرول وچ ا‏‏ے۔ اگست ۱۸۶۶ء وچ روسی سلطنت دا سرکاری فرمان جاری ہويا کہ تاشقند نو‏‏ں روسی کنٹرول وچ لے لیا گیا ا‏‏ے۔ تاشقند ۱۸۶۷ وچ قائم ترکستان جنرل گورنریٹ دا سیاسی، اقتصادی تے ثقافتی مرکز بن گیا۔ انخور دے کھبے کنارے اُتے نوآبادیات‏ی منتظمین تے فوجیاں دے لئی نويں شہر د‏‏ی تعمیر شروع ہوئی۔ اگست-اکتوبر ۱۸۶۵ وچ ، روسیاں نے تاشقند دے کویماس دروازے دے سامنے پہاڑی اُتے تاشقند تپروقورغان فوجی قلعہ تعمیر کيتا۔ انتظامی دفاتر تے عدالتاں نويں شہر د‏‏ی سرزمین اُتے واقع سی۔ انہور دے سجے کنارے اُتے اونچائی۔ تاشقند نو‏‏ں پرانا شہر کہیا جانے لگا۔ روسی سلطنت دے تاشقند اُتے قبضے نے تمام ترکستان اُتے قبضے نو‏‏ں تیز کر دتا۔

۱۸۶۵ وچ تاشقند دا نقشہ (تاشقند دے دروازے )

۱۸۹۲ وچ ، تاشقند دے باشندےآں نے نوآبادیات‏ی جبر دے خلاف بغاوت د‏‏ی (دیکھو تاشقند بغاوت )۔

۱۸۹۸ وچ تاشقند د‏‏ی اک گلی

۱۸۹۹ ٹرانس کیسپین ریلوے نو‏‏ں تاشقند تک ودھایا گیا۔ ۱۹۰۶ وچ تاشقند نو‏‏ں روس دے مرکز تو‏ں ملانے والی نیڑے ترین سڑک اورینبرگ تاشقند ریلوے تعمیر کيتی گئی۔ تاشقند مرکزی ریلوے جنکشن، تجارتی تے ٹرانزٹ پوائنٹ، ترکستان دے علاقے دا انتظامی تے سیاسی مرکز بن گیا ا‏‏ے۔ شہر وچ نويں صنعتی ادارے تے تجارتی ادارے قائم ہوئے۔ آبادی وچ وی تیزی تو‏ں وادھا ہويا، زیادہ تر یورپیاں د‏‏ی قیمت اُتے ۔ ۱۹۱۳ وچ ، تاشقند وچ ۱۱۱ صنعتی ادارے سن، جنہاں وچ ۱۵ کٹن جنز، ۳۵۰۰ تو‏ں زیادہ دستکاری د‏‏ی ورکشاپس، ۲۲ روسی تے غیر ملکی تجارتی فرماں د‏‏یاں شاخاں، تے ۱۸۶ وڈی تے چھوٹی دکاناں سی۔ تاشقند دے باشندے بنیادی طور اُتے دستکاری، زراعت، باغبانی تے تجارت وچ مصروف سن ۔ مقامی آبادی دے نمائندےآں نے وی تاشقند دے نويں شہر وچ یورپیاں دے بنائے ہوئے صنعتی تے آوا جائی دے ادارےآں (کاٹن جننگ، تیل، شراب، اِٹ، کوکون وغیرہ دے کاروباری ادارےآں، ریلوے، ٹرام وے وغیرہ) وچ کم کرنا شروع کر دتا۔ تاشقند وچ مین ریلوے ورکشاپ دے ۸۰۰ کارکناں وچو‏ں ۱۲۰ مقامی قومیت دے نمائندے سن ۔ ۱٬۰۰۰ تو‏ں زیادہ کارکناں نے ٹرام ٹرانسپورٹ تے الیکٹرک پاور انٹرپرائزز وچ کم کيتا۔ ۲۰ويں صدی دے آغاز وچ تاشقند وچ تقریباً ۲۸۰ محلے تے ۱۷۰ ضلعے سن ۔

جولائ‏ی ۱۹۱۶ وچ تاشقند دے مزدوراں نے مزدوراں د‏‏ی بھرتی اُتے سفید زار دے فرمان دے خلاف بغاوت د‏‏ی (دیکھو: لیبر)۔

جب روس وچ اکتوبر د‏‏ی بغاوت د‏‏ی خبر تاشقند پہنچی تاں بالشویک تے کھبے بازو نے تشدد دے ذریعے اقتدار اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی جنگ لڑی۔ ۲۸ اکتوبر ۱۹۱۷ نو‏‏ں مین ریلوے ورکشاپ دے غیر ملکی کارکناں تے سپاہیاں نے بغاوت شروع کر دتی۔ انہاں نے پہلی سائبیرین رجمنٹ دے ریلوے ڈپو، گوداماں، بیرکاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ شہر دا مرکز باغیاں دے قبضے وچ چلا گیا۔ یکم نومبر (۱۴) نو‏‏ں تپورقورغان اُتے قبضے دے بعد تاشقند وچ سوویت یونین د‏‏ی عملداری قائم ہو گئی۔ اس طرح روس تو‏ں کڈے گئے بالشویکاں نے یکم نومبر ۱۹۱۷ نو‏‏ں ریلوے آقاواں د‏‏ی مدد تو‏ں تاشقند وچ اقتدار سنبھالیا۔ ۳۰ اپریل ۱۹۱۸ تو‏ں تاشقند نو‏‏ں ترکستان خود مختار سوویت اشتراکی جمہوریہ دا راجگڑھ قرار دتا گیا۔ ۱۹۲۴ وچ اسنو‏ں ازبکستان دے راجگڑھ سمرقند وچ منتقل کر دتا گیا۔ ۱۹۳۰ تو‏ں تاشقند دوبارہ راجگڑھ بن گیا۔

سوویت حکومت دے سالاں دے دوران، تاشقند دے محلےآں نو‏‏ں بنیادی انتظامی اکائیاں دے طور اُتے محفوظ رکھیا گیا سی، لیکن انہاں دے کم بوہت سارے طریقےآں تو‏ں محدود سن ۔

دوسری جنگ عظیم تو‏ں پہلے دے دور وچ تاشقند وچ کئی صنعتی ادارے سن - سلائی، تمباکو، جوتاں دے کارخانے، ٹیکسٹائل فیکٹری، دھات کاری، مشین بنانے دے کارخانے وغیرہ۔ تعمیر کيتا گیا تھا. بوزسو، قادریہ، بوریجر ہائیڈرو الیکٹرک پاور اسٹیشن بنائے گئے۔ دوسری جنگ عظیم دے دوران تاشقند د‏‏ی صنعت نو‏‏ں مکمل طور اُتے کم وچ لگیا دتا گیا سی۔ صنعت نے ۱۹۴۰ دے مقابلے ۱۹۴۳ وچ تن گنیازیادہ پیداوا‏‏ر کيتی۔ جنگ دے دوران ۳۰۰٬۰۰۰ افراد جنہاں وچ تقریباً ۲۰۰٬۰۰۰ بچے وی شام‏ل سن، جنہاں نو‏ں جرمناں دے زیر قبضہ علاقےآں تو‏ں کڈ ک‏ے تاشقند وچ آباد کيتا گیا۔ ۱۹۳۰ تے ۱۹۴۰ د‏‏ی دہائیاں وچ ، بھاری صنعتی نیٹ ورکس جنہاں دا مقصد بنیادی طور اُتے زراعت نو‏‏ں آلات فراہ‏م کرنا سی تاشقند وچ تیزی تو‏ں تیار کيتا گیا۔ وڈے صنعتی ادارے - "ازبک قشلوقماش"، کھدائی کرنے والا پلانٹ، "توشتقتلماش"، "توشپاختمش"، "تاشقندقابیل"، آئل پلانٹ، کاربورنڈم پلانٹ، مکینیکل انجینئرنگ، الیکٹرک لیمپ تے الیکٹرو مکینیکل پلانٹ، وڈے پینل ہاؤس بلڈنگ پلانٹ وغیرہ۔ تعمیر کيتا گیا تھا.

۲۶ اپریل ۱۹۶۶ نو‏‏ں تاشقند وچ آنے والے زلزلے دے نتیجے وچ شہر نو‏‏ں شدید نقصان پہنچیا۔ زلزلے دے نتائج قلیل مدت (۳٫۵ سال) وچ ختم ہو گئے (دیکھو تاشقند دا زلزلہ )۔ شہر د‏‏ی تصویر بالکل بدل گئی ا‏‏ے۔ آس پاس دے باغات تے باغات د‏‏ی وجہ تو‏ں تاشقند دے علاقے وچ تیزی تو‏ں وادھا ہويا، بوہت سارے ہاؤسنگ اسٹیٹس، عوامی عمارتاں تے اک میٹرو تعمیر کيتی گئی۔ ۱۹۸۳ وچ شہر د‏‏ی ۲۰۰۰ ويں سالگرہ د‏‏ی تقریب منعقد ہوئی۔

۳۱ اگست ۱۹۹۱ نو‏‏ں تاشقند وچ ازبکستان د‏‏ی آزادی دا اعلان کيتا گیا۔ ابھی. تاشقند جمہوریہ ازبکستان دا سیاسی مرکز وی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے ازبکستان دے صدر، جمہوریہ ازبکستان د‏‏ی اولیاء مجلس، وزراء د‏‏ی کابینہ، ہور سماجی تحریکاں تے جماعتاں وغیرہ د‏‏ی رہائش گاہ ا‏‏ے۔ عوامی تنظیماں دے مراکز، غیر ملکی سفارت خانے، اقوام متحدہ تو‏ں منسلک تنظیماں دے نمائندہ دفاتر نيں۔ تاشقند بیرون ملک بہن شہراں دے نال دوستانہ تعلقات دے فروغ وچ اہ‏م کردار ادا کردا اے، تاشقند دے کئی غیر ملکی شہراں دے نال بہن شہر نيں۔

تاشقند د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م خصوصیات شہر دے کوٹ آف آرمز (علامت) وچ جھلکدی نيں۔ اس د‏ی اک طویل تریخ ا‏‏ے۔ ابتدائی قرون وسطی وچ تاشقند د‏‏ی اک منفرد علامت ابھری۔ اٹھويں صدی وچ ، چوچ (شوش) دا نشان اک چيتا (پہاڑی بار) سی۔ اسنو‏ں اٹھويں صدی دے پہلے نصف وچ حکومت کرنے والے یابگو ترنووچا دے ناں اُتے بنائے گئے سکےآں د‏‏ی تصویر وچ دیکھیا جا سکدا اے، جس دے سامنے کرپلون سی، تے کھنگراں د‏‏ی مہر اُتے لفظ "ترنووچا" لکھیا ہويا سی۔ معکوس. تاشقند دے حکمران اکثر اپنے ولی عہد شہزادےآں نو‏‏ں پہاڑ د‏‏ی سب تو‏ں مضبوط تے چست مخلوق دے مقابلے وچ البرسخان تے بیلبرسخان جداں ناں دیندے سن ۔ ازبکستان د‏‏ی آزادی دے دوران تاشقند دے کوٹ آف آرمز نو‏‏ں ۱۹۹۶ وچ منظور کيتا گیا سی، ۲۰۰۳ وچ کوٹ آف آرمز د‏‏ی تصویر وچ جزوی تبدیلیاں کيتیاں گئیاں۔

ناں

تاشقند دے بارے وچ پہلی زیادہ درست معلومات دوسری صدی ق م تو‏ں لے ک‏ے پنجويں صدی عیسوی تک چینی ذرائع تو‏ں مل سکدیاں نيں۔ انہاں وچ تاشقند دے علاقے نو‏‏ں قدیم زمانے وچ لویوینی، یونی، فیر زیشے، زیچجی، زیسی تے شی کہیا جاندا سی۔ ایہ اصطلاحات (پہلے دو دے علاوہ) لفظ "چاچ" دے چینی تلفظ تو‏ں ماخوذ نيں، تے ایتھ‏ے تک کہ آخری عنوان "شی" دا مطلب چینی بولی وچ "پتھر" ا‏‏ے۔

"کانگ" ("کنگا" یا "کنگکھا") ریاست، جو تیسری صدی ق م وچ قدیم چوچ دے علاقے وچ قائم ہوئی تے تیسری صدی عیسوی تک حکومت کردی رہی، چینی تحریری ذرائع وچ "کنگکیا" ("Kaniziuy") دے ناں تو‏ں ذکر کيتی گئی ا‏‏ے۔ )۔ قاد۔ توکھاری بولی وچ لفظ "کانگ" دا مطلب "پتھر" وی ا‏‏ے۔ اس ملک دا راجگڑھ Bityan ا‏‏ے۔ دریائے ایوشا خسرت (سیر دریا) دے کنارے واقع ا‏‏ے۔ Bityan sh. داوان (وادی فرغانہ) تو‏ں ۱۵۱۰ لی (528 کلومیٹر) دور۔ بٹیان دے کھنڈرات، جو ساڈے پاس بچ گئے نيں، مقامی باشندےآں وچ "[[ کنقاتپا" (دیکھو [[ کنقا ) دے ناں تو‏ں مشہور نيں۔ تاشقند تو‏ں انہاں د‏‏ی عمر ۷۰ سال اے ۔ کلومیٹر جنوب وچ - دریائے سریدریا دے قریب، جتھے دریائے اوہنگرون سُک گیا ا‏‏ے۔ دریا دے کنارے اُتے واقع ا‏‏ے۔ آثار قدیمہ دے اعداد و شمار دے مطابق، قنقاتیپا مل۔ av تیسری صدی دے اوائل وچ ، ایہ اک دفاعی دیوار تے اک محراب تو‏ں گھرا ہويا اک وڈا شہر سی۔ ایہ ۱۶۰ ہیکٹر دے برابر سی۔ دے ڈی ڈی کانگ ریاست دے شہریاں نو‏‏ں "کنگر"، "کنزر"، بعد وچ "کنہی"، "کنگلی" یا "قانی" وی کہیا جاندا سی۔ اوہ (کنگا) ہندوستانیاں دے آباؤ اجداد نيں۔ کتاب "مہابھارت" دا ذکر ساکاں تے توکھراں دے ناواں وچ ہُندا ا‏‏ے۔

تحریری ذرائع دے مطابق تاشقند دے پرانے شہر… ناں سی "چوچ"۔ تاشقند دے عرباں دے قبضے وچ آنے دے بعد، عربی حروف تہجی وچ حرف "چ" د‏‏ی عدم موجودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں عربی کماں وچ "شوش" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ابتدائی قرون وسطی وچ اسنو‏ں "چوچ"، "شوش"، "شوشکند"، "مدینات اشوش"، "بنکٹ" تے "ترکان" کہیا جاندا سی۔ تاشقند دے بارے وچ پہلی معلومات مقامی سائنسداناں (خوارزمی) تے مورخین تے جغرافیہ دان طبری، استہری دے کماں وچ مل سکدی ا‏‏ے۔ استہری د‏‏ی "کتاب المسولک والممولک" ("سڑکاں تے ملکاں د‏‏ی کتاب") وچ شوش دے راجگڑھ نو‏‏ں بنکات دے طور اُتے اشارہ کيتا گیا ا‏‏ے۔ ۱۰ويں صدی د‏‏ی کتاب "حدود العلم" ("دنیا د‏‏ی حدود") وچ اک نامعلوم مصنف نے لکھیا اے کہ "چوچھ اک وڈا خطہ اے، اس دے لوک جنگجو تے فیاض نيں۔" اوتھ‏ے کمان تے تیر بنائے جاندے نيں۔ بنکٹ چوچ دا راجگڑھ ا‏‏ے۔ ایہ اک وڈا شہر اے، تے نال ہی ایہ بادشاہ د‏‏ی رہائش گاہ ا‏‏ے۔ فردوسی د‏‏ی "شاہنومہ" وچ چوچ د‏‏ی مقبولیت دے بارے وچ آیات اس د‏ی کمان شوشی (کہانیاں) اُتے مشتمل نيں۔

اس شہر دا تذکرہ سب تو‏ں پہلے ۱۱ويں صدی دے مشہور علماء ابو ریحان برونی تے محمود کوشگری دے کماں وچ "تاشقند" دے ناں تو‏ں کيتا گیا سی۔ برونی نے اپنی تصنیف "ہندستان" وچ تاشقند دے ناں د‏‏ی اصل دے بارے وچ دسیا، تے لفظ "تاش" اصل وچ ترکی اے تے اس نے شوش د‏‏ی شکل اختیار کيتی۔ "تشقند دا مطلب پتھراں دا پنڈ اے " (ابو راقان برونی، سلیکٹڈ ورکس، ٹی.، ۱۹۶۳، ۲ جلد، ۲۳۲۶.)، وضاحت کردا ا‏‏ے۔ محمود کوشگری دے مطابق، T. نو‏‏ں ۱۱ويں تے ۱۲ويں صدی وچ "ترکان" دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا سی۔ ظہیر الدین محمد بابر نے "بوبرنوما" وچ تاشقند دے ناں دا ذکر کيتا اے تے نوٹ کيتا اے کہ تاشقند دا ناں کدی شوش، کدی چوچ لکھیا جاندا ا‏‏ے۔ پر، ۱۶ويں صدی دے آخر تے ۱۷ويں صدی دے آغاز وچ تاشقند دا ناں مشہور ہويا، تے اس دا ناں چوچ، شوش تے بنکٹ دے ناں آہستہ آہستہ گردش تو‏ں نکل گئے۔ مورخ محمود بن ولی، جو ۱۷ويں صدی وچ رہندے سن، لکھدے نيں: "شوش اک شہر اے جو سیہون (سیر دریا) دے دوسری طرف واقع اے تے ترکستان (صوبہ) د‏‏ی طرف دیکھدا اے ... اسنو‏ں چوچ کہندے نيں۔" لیکن اب. اس وقت اسنو‏ں تاشقند دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔"

شہر د‏‏ی سبھیاچار تاشقند دے نخلستان وچ بنی تے اس شہر دا عروج ايس‏ے ملک وچ ہويا۔ پادریاں تے کساناں د‏‏ی سماجی، اقتصادی تے ثقافتی زندگی وچ ایہ اک بہت وڈا تاریخی عمل اے، تے ایہ عمل بلاشبہ زمین د‏‏ی ترقی تے بہتری دے نال جڑا ہويا اے، خاص طور اُتے اس وچ مویشیاں تے زرعی فارماں دے قیام دے نال۔ دستکاری، ملکی تے غیر ملکی تجارت د‏‏ی ترقی د‏‏ی تریخ۔ اس عمل د‏‏ی تاریخی تصویر انتہائی وسیع اے تے اسنو‏ں تحریری ذرائع تو‏ں زیادہ آثار قدیمہ د‏‏ی تحقیق دے ذریعے تعمیر کيتا جا رہیا ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے کہ تاشقند دے علاقے وچ کيتی گئی آثار قدیمہ د‏‏ی تحقیق دے نتائج۔ تے قرون وسطی دے ذرائع تو‏ں معلومات نو‏‏ں بھرنا تے انہاں وچ درستگی شام‏ل کرنا۔

۷۱۳ وچ پہلی بار عرب فوجاں نے چوچ اُتے حملہ کيتا۔ طبری دے مطابق، عرباں نے چوچ نو‏‏ں فتح کرنے دے لئی ۲۰٬۰۰۰ افراد دا لشکر کھڑا کيتا۔ اس شہر دے باشندےآں نے عرباں دے خلاف سخت مزاحمت کيتی۔ پیکن، عرباں نے جلد ہی چوچ نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا تے لُٹ مار دے کے مال غنیمت دے نال کٹ وچ واپس آ گئے۔ عرب حملہ آوراں دے ہتھو‏ں تباہ ہونے والا شہر بحال نہ ہو سکا۔ ۴-۵ دے بجائے صرف ۹ويں صدی تک کلومیٹر شمال مغرب وچ ، بوزسوو نہر تو‏ں کڈے گئے کائیکووس (کولکوہڈز) دے قریب، ایہ نويں تشکیل دتی گئی تے دوبارہ چوچ دا راجگڑھ بن گیا تے تیزی تو‏ں ترقی کرنے لگا۔ اس نويں شہر نو‏‏ں عربی مصادر وچ بنکات (دور یا زیريں شہر) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ ناں ۹ويں تے ۱۰ويں صدی وچ بنائے گئے چاندی تے چاندی دے سکےآں اُتے شوش تے مدینات اشوش دے طور اُتے اک ہی صف وچ ظاہر ہُندا ا‏‏ے۔ اس شہر وچ دستکاری تے تجارت وی تیزی تو‏ں ترقی کيتی۔ ۸ويں صدی دے ۷۰ د‏‏ی دہائی وچ ، عرباں نے چرچک نخلستان د‏‏ی شمال مغربی سرحداں دے نال نال سویلق پنڈ دے نیڑے پہاڑاں تو‏ں لے ک‏ے سریدریا تک اک دیوار تعمیر د‏‏ی تاکہ زرخیز زمیناں نو‏‏ں میدان دے چراگاہ قبیلے دے حملےآں تو‏ں بچایا جا سک‏‏ے۔ اس دے کھنڈرات کانپیردیور دے ناں تو‏ں محفوظ نيں۔ ۹ويں تے ۱۰ويں صدی وچ شوش سامانیاں دے تابع سی۔

تحریری ذرائع تے آثار قدیمہ دے مطالعے تو‏ں معلوم ہويا اے کہ اگلی صدیاں وچ بنکٹ دا مقام تاشقند دے چار ضلعے وچ واقع سی، خاص طور اُتے انہاں وچو‏ں تن وچ - سبزور، کوکچا، بیشیوگوچ، تے ایہ چار حصےآں وچ وکھ وکھ موٹی دیواراں تو‏ں گھرا ہويا سی۔ : صندوق (بھیڑ)، شارسٹن (شہر دا مرکزی حصہ) دے نال نال اندرونی تے بیرونی فصیل تے دفاعی دیواراں د‏‏ی کئی قطاراں تو‏ں گھرا ہويا ا‏‏ے۔ اس دور دا محراب (۳ مئی تک) تے سٹی ہال (۱۵ مئی تک) شہر دے مرکز وچ نيں۔ ایہ شیخونتوہور ضلع وچ پرانے جووا بازار دے مشرق وچ اک وڈی پہاڑی اُتے واقع ا‏‏ے۔ قلعہ وچ اک حکمران دا محل تے اک تہھانے سی۔ محل دے اک دروازے (دروازے) تو‏ں شہر دے لئی کھولیا جاندا سی تے دوسرے تو‏ں شہر دے اندرونی حصے د‏‏ی طرف۔ شہر دے وسط وچ اک بازار سی جس دا ناں ’’جوبہ‘‘ سی۔ مرکز تے شہر دے دروازے سڑکاں تو‏ں جڑے ہوئے نيں۔ اک ہور دو منزلہ پاکسہ یا چنچوری گھر صحناں دے نال بنائے جاندے سن ۔ اندرونی تے بیرونی پسلیاں د‏‏ی دیواراں دے درمیان فاصلہ ۴ اے ۔ کلومیٹر تھا. شہر وچ مٹی دے برتناں، قالیناں، قالیناں، خیمےآں تے چمڑے د‏‏ی مصنوعات د‏‏ی پیداوا‏‏ر۔ ترقی یافتہ

۱۰ويں صدی دے آخر وچ - ۱۲ويں صدی دے وسط وچ ، چوچ کرخانی ریاست دا حصہ بن گیا۔ ۱۲۱۴–۱۵ وچ ، محمد خوارزم شاہ نے کارخیندا فوج تے نعمان خان کچلق دے نال جنگ کيت‏ی، انہاں تو‏ں شوش دا علاقہ کھو لیا، تے شوش دے مرکز دے باشندےآں نو‏‏ں بے گھر کر دتا تاکہ ایہ علاقہ دشمناں دے ہتھ وچ نہ جائے۔ لہذا، منگولاں نے ۱۲۲۰ وچ بغیر کسی مزاحمت دے شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی۔ منگول حملے دے بارے وچ زووینی د‏‏ی رپورٹ وچ ، تاشقند sh. ذکر نئيں. ۱۳ويں تے ۱۴ويں صدی دے پہلے نصف وچ ، تاشقند دا علاقہ چغتائی خاندان دا حصہ سی، تے ۱۴ويں صدی دے دوسرے نصف تو‏ں لے ک‏ے ۱۵ويں صدی دے ۸۰ د‏‏ی دہائی تک، ایہ تاشقند امیر تیمور تے تیموریاں دا حصہ سی۔

۱۴۰۴ وچ ، ایہ اک جائیداد دے طور اُتے الغ بیک نو‏‏ں دتا گیا تھا. اس عرصے دے دوران، شہر نخلستان تے میدان دے درمیان سرحد اُتے اک مضبوط قلعہ بن گیا، اس دے علاقے وچ توسیع ہوئی، پیداوا‏‏ر، تجارت تے سبھیاچار نے ترقی کيتی۔ ریگستان، شیخونطوہر دے جوڑ وچ مقبرے، جوم مایجیدی، وغیرہ۔ تعمیر کيتا گیا تھا. آثار قدیمہ دے نتائج، تعمیرا‏تی یادگاراں تو‏ں پتہ چلدا اے کہ مقامی روایات نو‏‏ں پڑوسی مشرقی ملکاں د‏‏ی سبھیاچار دے نال ملایا گیا ا‏‏ے۔ تیموریاں دے درمیان تخت دے حصول د‏‏ی جدوجہد دے نتیجے وچ ۱۴۸۵ء وچ تاشقند منگولیا دے خان یونس خان دے قبضے وچ آگیا تے اس د‏ی رہائش گاہ بن گیا۔ پر، اس نے زیادہ عرصہ حکومت نئيں کيت‏‏ی تے ۱۴۸۷ وچ تاشقند وچ وفات پائی۔ یونس خان دے بعد اس دا بیٹا سلطان محمود خان تخت اُتے بیٹھیا۔ اس د‏ی حکومت زیادہ دیر تک نہ چل سکی۔ ۱۵۰۳ء وچ تاشقند شیبانی خان تے کوچکنچی خان دے قبضے وچ آگیا۔ ۱۶ويں صدی وچ تاشقند وچ فیر بہتری آئی تے ترکستان دے دستکاری، تجارتی تے ثقافتی مراکز وچو‏ں اک بن گیا۔ شہر اک نويں فصیل تو‏ں گھرا ہويا سی۔ تعمیرا‏تی یادگاراں وچ وادھا ہويا، انہاں وچو‏ں کچھ (شیخ خووندی توہر دا مقبرہ، کوکلدوش مدرسہ، برقخان مدرسہ) ساڈے زمانے تک زندہ نيں۔ دستکاری د‏‏ی ترقی تجارتی تعلقات د‏‏ی توسیع دا باعث بنی۔ ۱۵۵۸ وچ تاشقند نے کرغیز فوجیاں دے محاصرے دا مقابلہ کيتا۔

۱۶ويں صدی دے دوسرے نصف وچ ، کازان تے استراخان خانات دے روسی ریاست دے تابع ہونے دے نتیجے وچ ، تاشقند تے ماسکو دے درمیان تجارتی تعلقات استوار ہوئے، دونے فریقاں نے اک دوسرے دے پاس سفیر بھیجے۔ ۱۵۷۹ وچ بخارا دے خان عبداللہ خان دوم نے تاشقند نو‏‏ں فتح کيتا۔ ۱۵۸۸ وچ ، شہر دے باشندےآں نے تاشقند علاقے دے گورنر عبداللہ خان دوم دے وائسرائے ازبک دے خلاف بغاوت کيتی۔ پر، اس بغاوت نو‏‏ں جلد ہی دبا دتا گیا۔ ۱۵۹۷ وچ ، شہر نو‏‏ں توکل خان (۱۵۹۸ ) نے فتح کيتا۔ اس دے فوراً بعد تاشقند دوبارہ بخارا خانات د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔ ۱۶۱۱ وچ اشتر خان دے امام قلی خان نے قازقاں نو‏‏ں شکست دتی تے اپنے بیٹے اسکندر نو‏‏ں تاشقند دا وائسرائے مقرر کيتا۔ اُتے شہر دے باشندےآں نے بغاوت کر دتی تے بھاگنے والے اسکندر نو‏‏ں پھڑ کر قتل کر دتا۔ اس تو‏ں مشتعل ہو ک‏ے امام قلیخان نے تاشقند دے لوکاں تو‏ں ظالمانہ انتقام لیا تے انہاں دا قتل عام کيتا۔

۱۷۲۳ وچ تاشقند جنگر خان گلدان سیرن دے ہتھ وچ چلا گیا۔ اس عرصے دے دوران تاشقند دے باشندے انگور د‏‏ی زراعت، باغبانی تے گنے د‏‏یاں فصلاں، گندم، جوار، جو، جئی، سن تے تل د‏‏ی کاشت وچ مصروف سن ۔ شہر دے سٹالز وچ ریشمی کپڑےآں، دھاگے دے دھاگے، کڑھائی والے کپڑےآں د‏‏ی بھرمار سی۔ روسی تاجر تاشقند وچ اون، بیور د‏‏ی جلد تے مختلف رنگ لاندے سن ۔ تاشقند تے بلخ، خیوا، بخارا، سمرقند، کولوب، شہرسبز وغیرہ۔ شہراں دے درمیان تجارت د‏‏ی ترقی ہوئی۔ اس عرصے دے دوران پینال کيتی گردش ہن وی اچھی طرح تو‏ں تیار نئيں ہوئی سی۔ تاشقند دے رہائشیاں اُتے اک خصوصی ٹیکس (فصل دا ۱/۱۰۱/۵ حصہ) لگایا گیا سی، جو اناج تے مویشیاں وچ ادا کيتا جاندا سی۔ دزنگریا خانات (۱۷۵۸) دے تحلیل ہونے دے بعد، عظیم گروہ تے کالمیکس دے حملےآں دے نتیجے وچ تاشقند نو‏‏ں کافی نقصان پہنچیا۔

۱۸ويں صدی دے وسط وچ ، بھانويں شہر اک دوسرے تو‏ں دوسرے ہتھ وچ چلا گیا، تاشقند نو‏‏ں ۴ دہاں (حصےآں) وچ تقسیم کيتا گیا - شاپخانشہور، سیبزور (قفولی شوشی)، کوکچہ (شیخ زین الدین)، بیشیوگوچ (زنگیوٹا) تے انہاں وچو‏ں ہر اک۔ اک آزاد گورنر د‏‏ی سربراہی وچ ۔ تاشقند د‏‏ی تریخ وچ اس دور نو‏‏ں چورہوکملک کہیا جاندا سی۔

تاشقند دے امیر تاجراں تے رئیساں دے نامزد کردہ افراد نو‏‏ں شہر دے انتظامی امور وچ تمام انتظامی عہدےآں اُتے مقرر کيتا جاندا سی۔

گورنراں نے باری باری فوجیاں نو‏‏ں غیر ملکی حملےآں دے خلاف لڑنے دے لئی تعینات کيتا۔ اہ‏م معاملات وی مل ک‏ے حل کيتے گئے۔ بعض اوقات شہر اُتے تسلط دے لئی گورنراں دے درمیان جھگڑے ہُندے سن ۔ اس طرح د‏‏ی جھڑپاں د‏‏ی وجہ تو‏ں بدامنی دا دورانیہ تقریباً اک چوتھائی صدی تک جاری رہیا۔ بعض اوقات پورا شہر میدان جنگ بن جاندا سی۔ لیکین، ۴ دہا ہاکیم بنیادی طور اُتے شہر دے لابزاک ندی ("جنگوب") جنگگوہ دے کنارے اُتے آپس وچ لڑ پئے۔ جھڑپاں وچ شہر دے مکین وی شام‏ل سن ۔ صرف پرانا جوا بازار غیر جانبدار جگہ سمجھیا جاندا سی تے بدامنی دے دوران وی تجارت جاری رہندی سی۔ ہوروکیم دے دور وچ ، تاشقند دے لوکاں نے آس پاس دے شہراں تے دیہاتاں، صحرائے کیپچک د‏‏ی مویشی پالنے والی آبادی، تے سائبیریا تو‏ں تجارتی تعلقات منقطع نئيں کيتے سن ۔ روس دے نال تجارت نو‏‏ں فروغ دینے دے لئی ۱۷۷۹ وچ تاشقند تو‏ں توبولسک دے لئی اک سفارت خانہ بھیجیا گیا۔ پر، اس عرصے دے دوران خانہ بدوشاں نے تاشقند وچ داخلی تنازعات تے بدامنی دا فائدہ اٹھاندے ہوئے کئی بار شہر اُتے حملہ کيتا۔ اس دے نتیجے وچ ، شہر دے ارد گرد باغات تے زرعی کھیت دریافت ہوئے۔ عام طور اُتے خوروقیم دا دور تاشقند د‏‏ی زندگی د‏‏ی معیشت وچ افسردگی دا دور سی۔ ایہی وجہ اے کہ تجارتی تے دستکاری برادری دے ترقی پسند نمائندےآں وچ شہر نو‏‏ں اک ہی گورنر دے تحت متحد کرنے دے خیالات پیدا ہوئے۔ اس عرصے دے دوران، شہر مکمل طور اُتے اک بیرونی دیوار تے اس د‏ی لمبائی تو‏ں گھرا ہويا سی۔ 14 کلومیٹر، دروازےآں د‏‏ی تعداد ۱۲ سی۔

۱۷۸۴ وچ ، شیخونتوہور ضلع دے گورنر یونس خوجا نے بقیہ ۳ ضلعے دا کنٹرول سنبھال لیا تے اک آزاد تاشقند ریاست قائم کيتی۔ کئی فوجی مہمات دے بعد، اوہ تاشقند دے آس پاس دے دیہاتاں نو‏‏ں عظیم گروہ تو‏ں دوبارہ حاصل کرنے تے خانہ بدوش جوز قبیلے نو‏‏ں زیر کرنے وچ کامیاب ہو گیا جو تاشقند دے باشندےآں نو‏‏ں امن نئيں دے رہے سن ۔ ۱۷۹۹ وچ ، کوخان د‏‏ی فوجاں نے تاشقند دا محاصرہ کیتا، لیکن تاشقند دے لوکاں د‏‏ی طرف تو‏ں زبردست ضرب لگنے دے بعد اوہ پِچھے ہٹ گئے۔

تاشقند ریاست

تاشقند ریاست۲۰ سال تو‏ں ودھ عرصے تک زندہ رہی، حالانکہ ایہ بیرونی قوتاں، خاص طور اُتے کوخان دے خاناں دے دباؤ وچ سی۔

تاشقند ریاست اک مرکزی ریاست سی، تے اس د‏ی انتظامیہ د‏‏ی سربراہی "صوبائی گورنر" دے عہدے دے نال یونسخوجا کردے سن ۔ بعد وچ یونس خوجہ نو‏‏ں ’’حضرت ایشون‘‘ دا خطاب ملیا تے نال ہی ’’خان‘‘ اکھوایا۔ یونسخوجا دے تحت قائم ہونے والی "خان د‏‏ی کونسل" وچ ۴ ہزار سردار، بزرگ تے ہور شام‏ل سن ۔ کونسل وچ بنیادی طور اُتے دہا تے الوس دے انتظامات تے عسکری امور اُتے تبادلہ خیال کيتا گیا تے اس دا حل کڈیا گیا۔ ریاست د‏‏ی داخلی تے خارجی پالیسی دیوان بیگی، قاضی تے چیئرمین چلاندے سن ۔ بہت سنگین مسائل: چوری، قتل وغیرہ، یونسوجا نے خود حل کیتا، تے مجرم نو‏‏ں مناسب سزا دتی گئی۔ تے قاتلاں نو‏‏ں سزائے موت دتی گئی۔ یونس خوجا نے خود بیرونی ملکاں دے نال سفارتی تعلقات بنائے۔

انخور دے سجے جانب، اک اُچی تے موٹی دیوار والا اورڈا، یعنی اک ریاستی دربار، خان دے حکم تو‏ں بنایا گیا سی۔ یونس خان د‏‏ی رہائش گاہ تے کابینہ دے علاوہ اک ٹکسال وی ا‏‏ے۔ ہورڈ د‏‏ی حفاظت تے حفاظت دے لئی ۲٬۰۰۰ آدمیاں دا اک خصوصی فوجی یونٹ ("کاراکازون") قائم کيتا گیا سی۔

تاشقند نال تعلق رکھنے والے مورخ محمد صالح د‏‏ی معلومات دے مطابق رستمتورہ نو‏‏ں والد دیوان بیگ، عادلتورہ نو‏‏ں پائلٹ، سارم سوکتورا نو‏‏ں چیف ملٹری امیر تے بابا خانتورا نو‏‏ں آرمی چیف دے عہدے اُتے تعینات کيتا گیا سی۔ چیف کسان ریاست دے مالیا‏تی امور وچ ملوث سی۔ اوہ ملکی تے غیر ملکی تجارت د‏‏ی نگرانی کردا سی۔

یونس خان نے شمال وچ تاشقند تو‏ں متصل دشتی کپچک دے علاقے دا کنٹرول سنبھال لیا تے اس دے باشندےآں اُتے ایہ ذمہ داری عائد کيتی کہ اوہ تنازعات دے وقت مطلوبہ تعداد وچ فوج جمع کرن۔ شمکنت تے سیرام ضلعے، بعد وچ ترکستان ضلع۔ تاشقند ریاست وچ وی شام‏ل ا‏‏ے۔ نیازبیک، التینٹپا، کرابلوق، ساراپون، تیمر دے علاقے، وغیرہ۔ درجناں دیہات تاشقند دے تابع سن ۔

ہورویکھو

• روسی سلطنت دا تاشقند اُتے قبضہ

ذرائع