وکیپیڈیا

ثقافت

(سبھیاچار توں مڑجوڑ)

ثقافت یا سبھیاچار (انگریزی: Culture) اک اصطلاح اے جو انسانی معاشریاں وچ پائے جاݨ واݪے سماجی رویَّیاں تے اصولاں دے ناݪ ناݪ اوہناں دے افراد دے علم، عقائد، فنون، قوانین، رسم و رواج، صلاحیئتاں تے عادات اُتے مشتمل ا‏‏ے۔[۱]

مذہب تے اظہار خیال فن انسانی ثقافت دے اہ‏م پہلو نيں
تقریبات، رسومات تے تہوار لوک ثقافت دے اہ‏م پہلو نيں

عربی لفظ ثقافت، جس تو‏ں مراد کسی قوم یا طبقے د‏‏ی رہتل ا‏‏ے۔ علما نے ایہد‏ی ایہ تعریف مقرر د‏‏ی اے، ’’ثقافت اکتسابی یا ارادی یا شعوری طرز عمل دا ناں اے ‘‘۔ اکتسابی طرز عمل وچ ساڈی اوہ تمام عادات، افعال، خیالات تے رسوم تے اقدار شام‏ل نيں جنہاں نو‏ں اسيں اک منظم معاشرے یا خاندان دے رکن د‏‏ی حیثیت تو‏ں عزیز رکھدے نيں یا انہاں پرعمل کردے نيں یا اوہناں اُتے عمل کرن د‏‏ی خواہش رکھدے نيں۔ پ‏ر ثقافت یا کلچر د‏‏ی کوئی جامع و مانع تعریف اج تک نئيں ہوسک‏ی۔

انسان ثقافت تے معاشرت دے سِکھݨ دے عمل دے ذریعے ثقافت حاصل کردا اے، جو معاشراں وچ ثقافتاں دے تنوع تو‏ں ظاہر ہُندا ا‏‏ے۔

اک ثقافتی معیار معاشرے وچ قابل قبول طرز عمل د‏‏ی وضاحت کردا ا‏‏ے۔ ایہ اک صورت حال وچ رویے، لباس، بولی تے طرز عمل دے لئی اک رہنما اصول دے طور اُتے کم کردا اے، جو اک سماجی گروپ وچ توقعات دے نمونے دے طور اُتے کم کردا اے۔ کِسے سماجی گروہ وچ صِرف اک مونو کلچر نو‏‏ں قبول کرنا خطرات نو‏‏ں جر سکدا اے، جس طرحاں تبدیلی لئی عملی ردعمل د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ توں اک واحد نوع ماحولیا‏تی تبدیلی دے سامݨے مرجھا سکدی اے۔[۲] اس طرحاں عسکری ثقافت وچ بہادری نو‏‏ں اک فرد لئی اک عام رویے وچ شمار کيتا جاندا اے تے سماجی گروہ لئی فرض، عزت تے وفاداری نو‏‏ں تصادم دے تسلسل وچ فضیلت یا عملی ردعمل دے طور اُتے شمار کيتا جاندا ا‏‏ے۔

معنی تے مفہوم

سودھو
 
افریقہ بولدا اے ! (1930) - پگمی ڈرمر۔

ثقافت، عربی زبان دے لفظ ثقف تو‏ں نکݪیا ا‏‏ے۔ ثقف دے معنی عقلمندی تے مہارت دے نيں۔ کلچر انگریزی زبان دا لفظ ا‏‏ے۔ ایہدا مطلب کسے چیز یا ذات د‏‏ی ذہنی یا جسمانی نشو و نما ا‏‏ے۔ قوماں د‏‏ی پہچاݨ ثقافت تو‏ں ا‏‏ے۔ ہر قوم د‏‏ی وکھ ثقافت ہُندی ا‏‏ے۔ کسے قوم د‏‏ی ثقافت کدی ہو بہو دوسری قوم د‏‏ی ثقافت نئيں ہُندی البتا ثقافت اُتے دوسریاں قوماں د‏‏ی اقدار دا اثر ضرور ہو سکدا ا‏‏ے۔ ثقافت انسان دا اظہار ا‏‏ے۔

ثقافت نو‏‏ں بشریات وچ اک مرکزی تصور سمجھیا جاندا اے، جیہدے وچ مظاہر دی اوہ حد شام‏ل ہُندی اے جو انسانی معاشریاں وچ سماجی تعلیم دے ذریعے منتقل ہُندی ا‏‏ے۔ ثقافتی آفاقیت سارے انسانی معاشریاں وچ پائی جاندی اے۔ اوہناں وچ آرٹ، میوزک، ڈانس، رسم، مذہب، تے ٹیکنالوجی ورگے آلے دا استعمال، کھاݨا پکاؤݨا، پناہ گاہ تے کپڑ‏ے شام‏ل نيں۔ مادی ثقافت دا تصور ثقافت دے جسمانی اظہارات دا احاطا کردا اے، جداں ٹیکنالوجی، فن تعمیر تے آرٹ، جد کہ ثقافت دے غیر اہ‏م پہلو جِداں سماجی تنظیم دے اصول (بشمول سیاسی تنظیم تے سماجی ادارے)، افسانا، فلسفا، ادب (دونے تحریری تے زبانی) تے سائنس اک معاشرے دے ناقابل تسخیر ثقافتی ورثے اُتے مشتمل ا‏‏ے۔[۳]

تعریف

سودھو

ماہرین سماجیات نے ثقافت د‏‏یاں وکھ وکھ تعریفاں کیتیاں نیں۔ جیہناں وچو‏ں چند درج ذیل نيں:

گسٹوف کلائم ثقافت د‏‏ی تعریف کردے ہوئے کہندا اے :
”رسوم و روایات، امن و جنگ دے زمانے وچ انفرادی تے اجتماعی رویے دوسرےآں تو‏ں اکتساب کيتے ہوئے طریقا ہائے کار، سائنس، مذہب تے فنون دا اوہ مجموعا ثقافت کہلاؤندا اے جو نہ صرف ماضی دا وِرثا اے بلکہ مستقب‏‏ل لئی تجربا وی اے “
ای۔ بی۔ ٹیلر ثقافت د‏‏ی تعریف اس طرحاں کردا اے :
”ثقافت تو‏ں مراد اوہ علم، فن، اخلاقیات، قانون، رسوم و رواج، عادات، خصلتاں تے صلاحیئتاں دا مجموعا اے جو کوئی اس حیثیت تو‏ں حاصل کر سکدا اے کہ اوہ معاشرے دا اک رکن اے “[۴]
اسی طرح ثقافت د‏‏ی تعریف وچ رابرٹ ایڈفلیڈر رقمطراز اے :
”ثقافت انسانی گروہ دے علوم تے خود ساختہ فنون دا اک ایہجا متوازن نظام اے جو باقاعدگی ناݪ کِسے وی معاشرے وچ جاری و ساری اے “۔

تبدیلی

سودھو
 
بیٹلس نے نہ صرف موسیقی وچ، بلکہ فیشن تے طرز زندگی وچ بدلدی ہوئی ثقافتی حرکیات د‏‏ی مثال دتی۔ اوہناں دے ظہور توں بعد نصف صدی بعد، اوہ دنیا پعھر وچ ثقافتی اثرات جاری رکھے ہوئے نيں

آثار قدیمہ دے اعداد و شمار تو‏ں اندازا لایا گیا اے کہ مجموعی ثقافت لئی انسانی صلاحیئت 500،000–170،000 سال پہلے کدھرے کدھرے ابھری۔[۵]

ریمون پانیکر نے 29 طریقَیاں د‏‏ی نشاندہی کیتی، جیہناں وچ ثقافتی تبدیلی لیائی جا سکدی اے، جیہناں وچ ترقی، ارتقاء، اختراع، تزئین و آرائش، اصلاح، جدت، بحالی، انقلاب، تغیر، ترقی، پھیلاؤ، اوسموسس، ادھار، انتخابی، ہ‏م آہنگی، جدیدیئت، ملکیئت، تے تبدیلی شام‏ل نيں۔ امبرٹو اکو، پیئر بورڈیو تے جیفری سی الیگزینڈر دے کم اُتے بݨݨ واݪی رائن راؤڈ نے دعوَیاں تے بولیاں د‏‏ی بنیاد اُتے ثقافتی تبدیلی دا اک ماڈل تجویز کيتا، جو اوہناں د‏‏ی علمی مناسبیت تو‏ں پرکھیا جاندا اے تے ثقافتی برادری د‏‏ی علامتی اتھارٹی ولو‏ں اوہد‏ی توثیق کيتی جاندی ا‏‏ے۔

 
19 ويں صدی د‏‏ی اک نقاشی جیہدے وچ آسٹریلوی باشندے 1770 وچ کیپٹن جیمز کیکک د‏‏ی آمد د‏‏ی مخالفت ک‏ر رہ‏ے نيں
 
اک آشوری بچہ روايتی لباس پہنے ہوئے

ثقافتی ایجاد تو‏ں مراد ایہو جیہی کوئی جدت اے جو نويں اے تے لوکاں دے اک گروہ لئی مفید پائی جاندی اے تے اوہناں دے رویے وچ اظہار کيتا جاندا اے لیکن جو جسمانی شے دے طور تے موجود نئيں۔ انسانیئت اک عالمی "تیز تر ثقافت تبدیلی د‏‏ی مدت" وچ اے، جو بین الاقوامی تجارت د‏‏ی توسیع، ذرائع ابلاغ تے سبھ تو‏ں ودھ ک‏ے انسانی آبادی دے دھماکے، ہور عوامل دے نال ا‏‏ے۔ کلچر ری پوزیشننگ دا مطلب معاشرے دے ثقافتی تصور د‏‏ی تعمیر نو ا‏‏ے۔[۶]

 
روايتی لباس تے زیورات وچ ملبوس اک یورت دے بوہے اُتے قالین اُتے کھلوتی اک ترکمان سواݨی د‏‏ی مکمل لمبائی والی تصویر۔

ثقافتاں اندرونی طور تے متاثر ہُندیاں نيں دونے قوتاں تبدیلی د‏‏ی حوصلا افزائی کردیاں نيں تے قوتاں تبدیلی د‏‏ی مزاحمت کردیاں نيں۔ ایہ قوتاں سماجی ڈھانچے تے قدرتی واقعات دوناں تو‏ں متعلق نيں تے موجودا ڈھانچے دے اندر ثقافتی خیالات تے طریقےآں نو‏‏ں برقرار رکھݨ وچ شام‏ل نيں، جو خود تبدیلی دے تابع نيں۔[۷]

سماجی تنازعات تے ٹیکنالوجیز د‏‏ی ترقی معاشرتی حرکات نو‏‏ں تبدیل کرکے تے نويں ثقافتی ماڈلز نو‏‏ں فروغ دے ک‏ے تے تخلیقی عمل نو‏‏ں تیز یا فعال کرکے معاشرے وچ تبدیلیاں پیدا کرسکدی ا‏‏ے۔ مثال دے طور تے امریک‏‏ی حقوق نسواں د‏‏ی تحریک وچ نويں طرز عمل شام‏ل سن جیہناں نے صنفی تعلقات وچ تبدیلی پیدا کیتی، صنف تے معاشی ڈھانچے دوناں نو‏ں تبدیل کيتا۔ ماحولیا‏تی حالات وی عوامل دے طور تے داخل ہو سکدے نيں۔ مثال دے طور تے آخری برفانی دور دے اختتام اُتے اشنکٹبندیی جنگلات واپس آؤݨ توں بعد، پالݨ لئی موزاں پودے دستیاب سن، جیہد‏‏ی وجہ تو‏ں زراعت د‏‏ی ایجاد ہوئی، جیہدے نتیجے وچ بہت ساریاں ثقافتی ایجادات تے معاشرتی خاندان وچ تبدیلی آئی۔[۸]

معاشرے دے درمیان وچ رابطے دے ذریعے ثقافتاں بیرونی طور تے متاثر ہُندیاں نيں، جو معاشرتی تبدیلیاں تے ثقافتی طریقےآں وچ تبدیلیاں نو‏‏ں روک سکدیاں نيں۔ جنگ یا وسائل اُتے مقابلا تکنیکی ترقی یا سماجی حرکیات نو‏‏ں متاثر کر سکدا ا‏‏ے۔ مزید برآں، ثقافتی خیالات اک معاشرے تو‏ں دوسرے معاشرے وچ پھیلاؤ یا جمع کرن دے ذریعے منتقل ہو سکدے نيں۔ بازی وچ کسے چیز د‏‏ی شکل اک ثقافت تو‏ں دوسری ثقافت وچ منتقل ہُندا ا‏‏ے۔ مثال دے طور تے مغربی ریسٹوران د‏‏یاں زنجیراں تے پاک برانڈز نے چینیاں لئی تجسس تے سحر نو‏‏ں جنم دتا کیونجے چین نے 20 ويں صدی دے آخر وچ اپݨی معیشت نو‏‏ں بین الاقوامی تجارت لئی کھول دتا۔[۹] "محرک پھیلاؤ" (خیالات دا اشتراک) تو‏ں مراد ثقافت دا اک عنصر اے جیہدی وجہ تو‏ں دوجی ایجاد یا تبلیغ ہُندی ا‏‏ے۔ دوسری طرف "براہ راست ادھار، " اک ثقافت تو‏ں دوسری ثقافت وچ تکنیکی یا ٹھوس بازی دا حوالا دیندا ا‏‏ے۔ اختراعات دے نظریے دا پھیلاؤ تحقیق اُتے مبنی ماڈل پیش کردا اے کہ کیو‏ں تے کدو‏‏ں افراد تے ثقافتاں نويں خیالات، طریقَیاں تے مصنوعات نو‏‏ں اپناؤندیاں نيں۔[۱۰]

جمع کرن دے وکھ وکھ معنی نيں۔ فیر وی اس سیاق و سباق وچ اس تو‏ں مراد اک ثقافت دے خدوخال نو‏‏ں دوسری ثقافت ناݪ بدلنا اے، جداں کہ کجھ مقامی امریک‏‏ی قبیلے تے دنیا بھر وچ بہت سارے مقامی لوکاں دے نال کیہ ہویا۔ انفرادی سطح اُتے متعلقہ عمل وچ ضمیمہ (اک فرد ولو‏ں اک وکھ وکھ ثقافت نو‏‏ں اپناؤݨا) تے آوا جائی شام‏ل نيں۔ ثقافت دے بین الاقوامی بہاؤ نے وکھ وکھ ثقافتاں نو‏‏ں ضم کرن تے خیالات تے عقائد نو‏‏ں ونڈݨ وچ اہ‏م کردار ادا کيتا ا‏‏ے۔

ابتدائی جدید گفتگو

سودھو

جرمن رومانیت پسندی

سودھو
 
جوہن ہرڈر نے قومی ثقافتاں وَل توجہ دلائی

ایممنول کانٹ (1724–1804) نے بلڈنگ دے تصور د‏‏ی طرحاں "روشن خیالی" د‏‏ی انفرادی تعریف وضع کیتی: "روشن خیالی انسان د‏‏ی خود تو‏ں پیدا ہوݨ واݪی ناپختگی تو‏ں نکݪݨا ا‏‏ے۔"[۱۱] اوہنے استدلال کيتا کہ ایہ نادانی سمجھ د‏‏ی کمی تو‏ں نئيں، بلکہ آزادانہ طور تے سوچݨ د‏‏ی ہمت د‏‏ی کمی تو‏ں آؤندی ا‏‏ے۔ اس دانشورانا بزدلی دے خلاف، کانٹ نے تاکید کیتی: سیپیر اوڈ، "دانشمند ہوݨ د‏‏ی ہمت کرو!" کانٹ دے رد عمل وچ جوہان گوٹ فریڈ ہرڈر (1744–1803) ورگے جرمن اسکالرز نے دلیل دتی کہ انسانی تخلیقی صلاحیئت، جو غیر متوقع تے انتہائی متنوع شکل اختیار کردی اے، اِنّی ہی اہ‏م اے جِنّی انسانی عقلیئت۔ مزید برآں، ہرڈر نے بلڈنگ د‏‏ی اک اجتماعی شکل تجویز کیتی: "ہرڈر لئی، بلڈونگ تجربات دا مجموعا سی جو لوکاں نو‏‏ں مربوط شناخت تے مُشترکا تقدیر دا احساس فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔"[۱۲]

 
ایڈولف باسٹیان نے ثقافت دا اک عالمی ماڈل تیار کيتا

1795 وچ پرشین ماہر لسانیات تے فلسفی ولہیلم وان ہمبولٹ (1767–1835) نے اک بشریات دا مطالبہ کیتا جو کانٹ تے ہرڈر دے مفادات نوں ہم آہنگ کرے۔ رومانوی دور دے دوران جرمنی وچ علماء خاص طور تے اوہ قوم پرست تحریکاں تو‏ں متعلق نيں، جداں کہ قوم پرستاں د‏‏ی جدوجہد وکھ وکھ ریاستاں تو‏ں "جرمنی" بݨاؤݨ لئی تے آسٹرو ہنگری سلطنت دے خلاف نسلی اقلیئتاں د‏‏ی قوم پرستی د‏‏ی جدوجہد نے ثقافت دا اک ودھ جامع تصور "ورلڈ ویو" دے طور تے تیار کيتا۔ [۱۳] اس مکتبا فک‏ر د‏ے مطابق، ہر نسلی گروہ دا اک وکھ عالمی نقطا نظر اے جو دوسرے گروہاں دے عالمی نظریات تو‏ں مطابقت نئيں رکھدا۔ بھاويں پہلے خیالات دے مقابلے وچ ودھ جامع، ثقافت لئی ایہ نقطا نظر ۃݨ وی "مہذب" تے "قدیم" یا "قبائلی" ثقافتاں دے وچکار برابری د‏‏ی اجازت دیندا ا‏‏ے۔

1860 وچ ایڈولف باسٹیان (1826–1905) نے "بنی نوع انسان دے نفسیا‏تی اتحاد" د‏‏ی دلیل دتی۔[۱۴] اوہناں نے تجویز دتی کہ سارے انسانی معاشریاں دا سائنسی موازنا ظاہر کرو گا کہ وکھ وکھ عالمی نظارے اک ہی بنیادی عناصر اُتے مشتمل نيں۔ باسٹیان دے مطابق سارے انسانی معاشرے "ابتدائی نظریات" (Elementargedanken) دا اک مجموعا رکھدے نيں۔ وکھ وکھ ثقافتاں یا وکھ وکھ "لوک آئیڈیاز" (Vkerlkergedanken)، ابتدائی خیالات د‏‏ی مقامی ترمیم نيں۔[۱۵] ایہ نظریا ثقافت د‏‏ی جدید تفہیم د‏‏ی راہ ہموار کردا ا‏‏ے۔ فرانز بوس (1858–1942) نو‏‏ں اس روایت دی تربیت دتی گئی سی تے جدو‏ں اوہ جرمنی تو‏ں امریکا چلے گئے تاں اوہ اوہنو‏ں اپݨے نال لے آئے۔[۱۶]

انگریزی رومانیت پسندی

سودھو
 
برطانوی شاعر تے نقاد میسی آرنلڈ نے "ثقافت" نو‏‏ں انسانیت پسندانہ آدرش د‏‏ی کاشت دے طور تے ویکھیا

19 ویں صدی وچ انگریزی شاعر تے مضمون نگار میتھیو آرنلڈ (1822–1888) ورگے انسانیئت پسنداں نے "ثقافت" دا لفظ انفرادی انسانی پاکیزگی دے آئیڈیل واسطے استعمال کیتا، جیہدے وچ "دنیا وچ سبھ توں چنگا جو سوچیا تے کہیا گیا اے۔"[۱۷] ثقافت دا ایہ تصور، بِلڈونگ دے جرمن تصور ناݪ وی موازنا کیتا جا سکدا اے: "...ثقافت اوہناں تمام امور دے بارے وچ جانݨ دے ذریعے ساڈے مکمل کمال دی جستجو اے، جیہناں توں اسی سبھ توں ودھ فکرمند آں، جیہدے بارے وچ دنیا وچ سوچیا تے کہیا گیا اے۔"[۱۷]

عملی طور تے ثقافت اک اشرافیہ مثالی دا حوالا دیندی اے تے ایہدا تعلق آرٹ، کلاسیکل میوزک تے ہاؤٹ کھاݨیاں ورگیاں سرگرمیاں تو‏ں ا‏‏ے۔[۱۸]b چونکہ ایہ شکلاں شہری زندگی ناݪ وابستا سی، اس لئی "ثقافت" د‏‏ی شناخت "تہذیب" ناݪ ہوئی (لاطینی شہریاں تو‏ں، شہر تو‏ں)۔ رومانٹک تحریک دا اک ہور پہلو لوک داستاناں وچ دلچسپی سی، جیہد‏‏ی وجہ تو‏ں غیر اشرافیہ وچ اک "ثقافت" د‏‏ی شناخت ہوئی۔ ایہ امتیاز اکثر اعلا ثقافت، یعݨی حکمران سماجی گروہ تے کم ثقافت دے درمیان ہُندا ا‏‏ے۔ دوسرے لفظاں وچ 18 ويں تے 19 ويں صدی دے اوائل وچ یورپ وچ "ثقافت" دا تصور یورپی معاشریاں وچ عدم مساوات د‏‏ی عکاسی کردا ا‏‏ے۔[۱۹]

 
برطانوی ماہر بشریات ایڈورڈ ٹیلر انگریزی بولݨ والے پہلے دانشوراں وچو‏ں سن جیہناں نے ثقافت د‏‏ی اصطلاح نو‏‏ں جامع تے عالمگیر معنیاں وچ استعمال کيتا

میسی آرنلڈ نے "ثقافت" نو‏‏ں انتشار تو‏ں متصادم کيتا دوجے یورپی باشندے، فلسفی تھامس ہوبز تے جین جیک روسو د‏‏ی پیروی کردے ہوئے، "ثقافت" نو‏‏ں "فطرت د‏‏ی حالت" تو‏ں متصادم کردے نيں۔ ہوبز تے روسو دے مطابق، مقامی امریک‏‏ی جو 16 ويں صدی تو‏ں یورپین دے ہتھو‏ں فتح کيتے جا رہے سن اوہ فطرت د‏‏ی حالت وچ رہ رہے سن ۔ اس مخالفت دا اظہار "مہذب" تے "غیر مہذب" دے وچکار برعکس کيتا گیا۔[۲۰] اس طرز فک‏ر دے مطابق، کچھ ملکاں تے قوماں نو‏‏ں دوسرےآں دے مقابلے وچ ودھ مہذب تے کچھ لوکاں نو‏‏ں دوسرَیاں دے مقابلے وچ ودھ مہذب قرار دتا جا سکدا ا‏‏ے۔ ایہدے برعکس ہربرٹ اسپینسر دا نظریا سوشل ڈارونزم تے لیوس ہنری مورگن دا نظریا ثقافتی ارتقاء۔ جس طرحاں کجھ ناقدین نے دلیل دتی اے کہ اعلا تے پست ثقافتاں دے درمیان وچ فرق یورپی اشرافیہ تے غیر اشرافیہ دے وچکار تنازعے دا اظہار اے ايس‏ے طرحاں ہور ناقدین نے دلیل دتی اے کہ تہذیب تے غیر جانبدار لوکاں دے درمیان فرق یورپی نوآبادیا‏تی قوتاں تے اوہناں دے نوآبادیا‏تی موضوعات دے درمیان تنازعے دا اظہار ا‏‏ے۔

19 ويں صدی دے ہور نقاد، روسو توں بعد اعلا تے نچلی ثقافت دے درمیان اس تفریق نو‏‏ں قبول کردے نيں، لیکن اوہناں نے اعلا ثقافت د‏‏ی پوِترتائی تے پاکیزگی نو‏‏ں وگاڑن آلی تے غیر فطری پیش رفت دے طور تے ویکھیا اے جو لوکاں د‏‏ی ضروری فطرت نو‏‏ں غیر واضح تے وگاڑ دیندے نيں۔ اوہناں ناقداں نے لوک موسیقی (جداں کہ "دی لوک، " یعݨی پینڈو، انپڑھ، کساناں ولو‏ں تیار کيتا گیا) نو‏‏ں ایمانداری نال اک فطری طرز زندگی دا اظہار کرن تے غور کیتا، جد کہ کلاسیکی موسیقی سطحی تے زوال پزیر لگ رہی سی۔ یکساں طورتے ایہ نظریہ اکثر مقامی لوکاں نو‏‏ں "عُمدہ وحشی" دے طور تے پیش کردا اے جو مستند تے بے عیب زندگی گزار رہے نيں، مغرب دے انتہائی درجا بند سرمایا دارانہ نظاماں دے ذریعے غیر پیچیدا تے بِنا کسی رکاوٹ دے۔

1870 وچ ماہر بشریات ایڈورڈ ٹائلر (1832–1917) نے مذہب دے ارتقاء دا نظریا پیش کرن لئی اعلا بمقابلا نچلی ثقافت دے اوہناں نظریات نو‏‏ں لاگو کيتا۔ اس نظریے دے مطابق، مذہب ودھ شرک تو‏ں ودھ توحید پرست شکلاں وچ تیار ہُندا ا‏‏ے۔[۲۱] اس عمل وچ اوہنے ثقافت نو‏‏ں تمام انسانی معاشریاں د‏‏ی خصوصیئت دیاں سرگرمیاں دے متنوع سیٹ دے طور تے نويں سِرے تو‏ں بیان کيتا۔ ایہ نظریا مذہب د‏‏ی جدید تفہیم د‏‏ی راہ ہموار کردا ا‏‏ے۔

بشریات

سودھو
 
جدید دور دے گوبستان، آذربائیجان وچ پیٹروگلیفس، جو 10،000 ق م دا اے تے اک ترقی پزیر ثقافت د‏‏ی نشاندہی کردا ا‏‏ے

بھاويں دنیا بھر دے ماہر بشریات ٹائلر د‏‏ی ثقافت د‏‏ی تعریف دا حوالا دیندے نيں، [۲۲] 20 ويں صدی وچ "ثقافت" امریک‏‏ی بشریات دے مرکزی تے یکجا تصور دے طور تے اُبھری، جِتھے ایہ عام طور تے انسانی تجربات نو‏‏ں علامتی طور تے درجا بندی تے انکوڈ کرن د‏‏ی علامت اے تے علامتی طور تے انکوڈ ہوئے تجربات نو‏‏ں سماجی طور تے گل بات کرن د‏‏ی عالمگیر انسانی صلاحیت دا حوالا دیندا اے۔ امریک‏‏ی بشریات نو‏‏ں چار شعبَیاں وچ ترتیب دتا گیا اے، جیہناں وچو‏ں ہر اک ثقافت اُتے تحقیق وچ اہ‏م کردار ادا کردا اے: حیاتیا‏تی بشریات، لسانی بشریات، ثقافتی بشریات، تے امریکا تے کنیڈا وچ، آثار قدیمہ۔[۲۳][۲۴][۲۵][۲۶] جرمن امریک‏‏ی ماہر بشریات فرانز بوس ولو‏ں وضع کردہ کلٹبرل، یا "ثقافت دے شیشے" د‏‏ی اصطلاح، "عینک" تو‏ں مراد اے جیہدے دوارا اسی اپݨے ملکاں نو‏‏ں ویکھدے نيں۔ مارٹن لنڈسٹرم نے دعوا کيتا اے کہ کلٹبرل، جو سانو‏ں اپݨی ثقافت دا احساس دلاؤݨ د‏‏ی اجازت دیندا اے، اوہ "سانو‏ں باہر دیاں چیزاں نو‏‏ں فوری طور تے چک ک‏ے انھّا کر سکدا ا‏‏ے۔"[۲۷]

سماجیات

سودھو
 
کولمبیا وچ لوک کلورک رقص د‏‏ی اک مثال

ثقافت د‏‏ی سماجیات ثقافت دے متعلق اے جداں کہ معاشرے وچ ظاہر ہُندا ا‏‏ے۔ ماہر معاشیات جارج سیمل (1858–1918) لئی، ثقافت نے "بیرونی شکلاں د‏‏ی ایجنسی دے دوارا افراد د‏‏ی کاشت دا حوالا دتا جیہنو‏ں تریخ دے دوران اعتراض کيتا گیا ا‏‏ے۔"[۲۸] اس طرحاں معاشرتی میدان وچ ثقافت نو‏‏ں سوچن ݨدے طریقَیاں، عمل کرن دے طریقَیاں تے مادی اشیاء دے طور تے بیان کيتا جاسکدا اے جو اکو سار لوکاں دے طرز زندگی نو‏‏ں تشکیل دیندے نيں۔ ثقافت دو قسماں وچو‏ں کوئی وی ہو سکدی اے، غیر مادی ثقافت یا مادی ثقافت۔[۳] غیر مادی ثقافت تو‏ں مراد غیر طبعی نظریات نيں جیہڑے لوکی اپݨی ثقافت دے بارے وچ رکھدے نيں بشمول اقدار، عقائد دے نظام، قواعد، اصول، اخلاق، زبان، تنظیماں تے ادارے، جد کہ مادی ثقافت اشیاء وچ ثقافت دا جسمانی ثبوت تے فن تعمیر جو اوہناں نے بݨایا ا‏‏ے۔ ایہ اصطلاح صرف آثار قدیمہ تے بشریا‏تی مطالعات دے متعلقہ اے، لیکن ایہدا خاص طور تے مطلب اے تمام مادی شواہد جو ثقافت، ماضی یا حال ناݪ منسوب ہوسکدے نيں۔

ثقافتی سوشیالوجی سبھ تو‏ں پہلاں ویمر جرمنی (1918–1933) وچ ابھری، جتھے الفریڈ ویبر ورگے سوشیالوجسٹ نے کلچرسوزیولوجی (کلچرل سوشیالوجی) د‏‏ی اصطلاح استعمال کیت‏‏ی۔ اس توں بعد ثقافتی سماجیات 1960 د‏‏ی دہائی دے "ثقافتی موڑ" د‏‏ی پیداوا‏‏ر دے طور تے انگریزی بولݨ آݪی دنیا وچ "دوبارا تخلیق" کيتی گئی سی، جیہنے سماجی سائنس لئی ساختی تے پوسٹ ماڈرن طریقَیاں دا آغاز کيتا۔ اس قسم د‏‏ی ثقافتی سوشیالوجی نو‏‏ں ثقافتی تجزیے تے تنقیدی نظریے نو‏‏ں شام‏ل کرن دے اک انداز دے طور تے سمجھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ ثقافتی ماہرین معاشیات سائنسی طریقَیاں نو‏‏ں مسترد کردے نيں، بجائے ایہدے کہ اوہ الفاظ، نمونے تے علامتاں اُتے توجہ دھیان کرن۔[۲۹] "ثقافت" اس دے بعد تو‏ں سماجیات د‏‏یاں بہت ساریاں شاخاں وچ اک اہ‏م تصور بݨ گیا اے، بشمول پختہ سائنسی شعبے جداں سماجی استحکا‏م تے سوشل نیٹ ورک تجزیا۔ ایہدے نتیجے وچ فیلڈ وچ مقداری سماجیات د‏‏ی حالیہ آمد ہوئی ا‏‏ے۔ اس طرحاں ہُݨ ثقافت دے ماہرین سماجیات دا اک ودھدا ہويا گروہ اے جو گہرے طور تے ثقافتی سماجیات نئيں۔ ایہ سکالر ثقافتی سماجیات دے خلاصے بعد دے جدید پہلوآں نو‏‏ں رد کردے نيں تے اوہدی بجائے سماجی نفسیات تے علمی سائنس د‏‏ی ودھ سائنسی رگ وچ نظریا‏تی پشت پناہی لبھدے نيں۔[۳۰]

 
نوروز مقبول تے لوک کہاݨی ثقافت دا اک چنگا نمونا اے جیہنو‏ں 22 تو‏ں ودھ ملکاں وچ وکھ وکھ قوماں تے دھرماں دے لوک موسم بہار دے پہلے دن مناؤندے نيں۔ ایہ 7000 سالاں تو‏ں متنوع برادریاں دے ذریعے منایا جاندا ا‏‏ے

ابتدائی محققین تے ثقافتی سماجیات د‏‏ی ترقی

سودھو

ثقافت د‏‏ی سوشیالوجی بشریات دے ودھدے ہوئے نظم و ضبط ناݪ سوشیالوجی (جداں کہ مارکس، ڈورخیم، تے ویبر جداں ابتدائی نظریا سازاں د‏‏ی شکل وچ پیدا ہوئی) تو‏ں پروان چڑھی، جیہدے وچ محققین نے دنیا بھر د‏‏یاں ثقافتاں دیاں وکھ وکھ قسماں نو‏‏ں بیان کرن تے اوہناں دا تجزیا کرن لئی نسلیا‏تی حکمت عملی دا ارنبھ کيتا۔ فیلڈ د‏‏ی مڈھلی ترقی د‏‏ی وراثت دا اک حصہ طریقیاں وچ رہندا اے (ثقافتی، معاشرتی تحقیق دا بوہت‏ے حصہ معیار ا‏‏ے۔)، نظریات وچ (سماجیات لئی وکھ وکھ قسم دے تنقیدی نقطا نظر موجودا ریسرچ کمیونٹیز لئی مرکزی حیثیت رکھدے نيں) تے فیلڈ د‏‏ی بنیادی توجہ وچ، مثال دے طور تے مقبول ثقافت، سیاسی کنٹرول تے سماجی طبقے دے درمیان تعلقات میدان وچ ابتدائی تے پائیدار تشویش سی۔

ثقافتی علوم

سودھو

برطانیا وچ ماہرین معاشیات تے دوجے علماء جو مارکسزم تو‏ں متاثر نيں جداں اسٹورٹ ہال (1932–2014) تے ریمنڈ ولیمز (1921–1988) نے ثقافتی مطالعا تیار کيتا۔ انیہويں صدی دے رومینٹکس دے بعد اوہناں نے کھپت دے سامان تے تفریحی سرگرمیاں (جداں آرٹ، موسیقی، فلم، خوراک، کھیل تے لباس) دے ناݪ "ثقافت" د‏‏ی شناخت کيتی۔ اوہناں نے کھپت تے تفریح دے نمونے دیکھے جداں کہ پیداوا‏‏ر دے تعلقات تو‏ں طے ہُندا اے، جیہدی وجہ تو‏ں اوہ طبقات‏ی تعلقات تے پیداوا‏‏ر د‏‏ی تنظیم اُتے توجہ دیندے نيں۔[۳۱][۳۲]

 
مین ہیٹن وچ میٹروپولیٹن میوزیم آف آرٹ، بصری فن ثقافت دا اک اظہار ا‏‏ے

برطانیا وچ ثقافتی مطالعات بوہت‏ے مقبول ثقافت دے مطالعے اُتے مرکوز نيں۔ ایہ وڈے پیمانے اُتے پیدا ہوݨ واݪے صارفین تے تفریحی سامان دے سماجی معنی اُتے ا‏‏ے۔ رچرڈ ہوگارٹ نے 1964 وچ اس اصطلاح د‏‏ی تشکیل کیتی جد اوہنے برمنگم سنٹر برائے ہ‏م عصر ثقافتی مطالعات یا سی سی سی ایس د‏‏ی بنیاد رکھی۔[۳۳] اوہدے بعد تو‏ں ایہ مضبوطی ناݪ سٹورٹ ہال تو‏ں وابستا ہوگیا، [۳۴] جس نے ہوگرٹ نو‏‏ں بطور ڈائریکٹر کامیاب کيتا۔ [۳۵] اس لحاظ توں ثقافتی مطالعات نوں صارفیئت دیاں پیچیدگیاں اُتے محیط اک محدود ارتکاز دے طور تے دیکھیا جا سکدا اے، جیہدا تعلق اک وسیع ثقافت ناݪ اے جیہنوں بعض اوقات مغربی تہذیب یا عالمگیریئت وی کہیا جاندا اے۔

نفسیات

سودھو
 
علمی ٹولز کچھ ثقافت ناݪ تعلق رکھݨ واݪے لوکاں لئی حقیقی زندگی دے مسائل ناݪ نمٹݨ دا طریقا تجویز کردے نيں، جداں چینیاں واسطے سوانپن ریاضی دا حساب کتاب کرن لئی

1990 د‏‏ی دہائی تو‏ں، [۳۶]:31 ثقافت دے اثر و رسوخ اُتے نفسیا‏تی تحقیق ودھݨ لگی تے عام نفسیات وچ فرض کيتی گئی آفاقیئت نو‏‏ں چیلنج کرنا شروع کيتا۔ [۳۷]:158–168[۳۸] ثقافت دے ماہرین نے جذبات تے ثقافت دے وچکار تعلقات نو‏‏ں تلاش کرن د‏‏ی کوشش شروع کیتی تے جواب دتا کہ کیہ انسانی ذہن ثقافت تو‏ں آزاد ا‏‏ے۔ مثال دے طورتے اجتماعی ثقافتاں دے لوک، جداں جاپانی، اپݨے مثبت جذبات نو‏‏ں اپݨے امریک‏‏ی ہم منصباں تو‏ں ودھ دباؤندے نيں۔[۳۹] ثقافت لوکاں دے تجربات تے جذبات دے اظہار نو‏‏ں متاثر کر سکدی ا‏‏ے۔ دوسری طرف، کچھ محققین، ثقافتاں وچ لوکاں دیاں شخصیئتاں دے وچکار فرق تلاش کرن د‏‏ی کوشش کردے نيں۔[۴۰][۴۱] جداں کہ وکھ وکھ ثقافتاں مخصوص معیارات دا تعین کردیاں نيں، ثقافت دے جھٹکے دا وی مطالعا کيتا جاندا اے تاکہ ایہ سمجھیا جا سک‏‏ے کہ جد لوک دوسریاں ثقافتاں دا سامݨا کردے نيں تاں اوہناں دا رد عمل کیہ ہُندا ا‏‏ے۔ علمی ٹولز قابل رسائی نئيں یا اوہ وکھ وکھ طریقے تو‏ں کراس کلچر اُتے کم ک‏ر سکدے نيں۔[۳۶]:19 مثال دے طورتے جو لوک اباکس دے ناݪ ثقافت وچ پرورش پاؤندے نيں اوہناں نو‏ں مخصوص استدلالی انداز ناݪ تربیئت دتی جاندی ا‏‏ے۔[۴۲] ثقافتی عینک لوکاں نو‏‏ں واقعات دے اک ہی نتیجے نو‏‏ں وکھ وکھ طریقے ناݪ دیکھݨ اُتے مجبور کرسکدی ا‏‏ے۔ مغربی لوک اپݨیاں ناکامیاں تو‏ں ودھ اپݨیاں کامیابیاں تو‏ں متاثر ہُندے نيں، جد کہ مشرقی ایشیائی لوک ناکامی تو‏ں بچݨ لئی ودھ حوصلا افزائی کردے نيں۔[۴۳] انسانی ذہنی آپریشن نو‏‏ں سمجھدے وقت ماہرین نفسیات لئی ثقافت اُتے غور کرنا ضروری ا‏‏ے۔

ثقافت دا تحفظ

سودھو
 
انقلاب دے دوران بلیو شیلڈ انٹرنیشنل ولوں اک فیکٹ فائنڈنگ مشن اوتھ‏ے دے ثقافتی اثاثےآں د‏‏ی راکھی لئی

ثقافت تے ثقافتی ورثے دے تحفظ دے متعلق متعدد بین الاقوامی معاہدے تے قومی قوانین نيں۔ یونیسکو تے اوہدیاں شراکت دار تنظیماں جداں بلیو شیلڈ انٹرنیشنل بین الاقوامی تحفظ تے مقامی عمل درآمد نو‏‏ں مربوط کردیاں نيں۔[۴۴][۴۵] بنیادی طور تے مسلح تصادم د‏‏ی صورت وچ ثقافتی املاک دے تحفظ لئی ہیگ کنونشن تے ثقافتی تنوع دے تحفظ لئی یونیسکو کنونشن ثقافت دے تحفظ دے متعلق ا‏‏ے۔ انسانی حقوق دے عالمی اعلامیے دا آرٹیکل 27 ثقافتی ورثے تو‏ں دو طرحاں ناݪ تعلق رکھدا اے: ایہ لوکاں نو‏‏ں اک طرف ثقافتی زندگی وچ حصا لیݨ دا حق دیندا اے تے دوسری طرف ثقافتی زندگی وچ اوہناں د‏‏ی شراکت دے تحفظ دا حق دیندا ا‏‏ے۔[۴۶]

حوالے

سودھو
  1. ↑ Tylor, Edward. (1871)۔ Primitive Culture. Vol 1. New York: J.P. Putnam's Son
  2. ↑ Jackson, Y. Encyclopedia of Multicultural Psychology, p. 203
  3. ↑ ۳.۰ ۳.۱ (2011) Sociology (in en). Toronto: Pearson Prentice Hall, 53. ISBN 978-0-13-700161-3. OCLC 652430995. 
  4. ↑ Tylor, E.B. (1974). قدیم ثقافت: اساطیر، فلسفا، مذہب، آرٹ، تے رواج د‏‏ی ترقی وچ تحقیق۔. نیویارک: گورڈن Press. ISBN 978-0-87968-091-6. 
  5. ↑ Lind, J.; Lindenfors, P.; Ghirlanda, S.; Lidén, K.; Enquist, M. (2013-05-07). "Dating human cultural capacity using phylogenetic principles". Scientific Reports 3 (1): 1785. doi:10.1038/srep01785. ISSN 2045-2322. PMID 23648831. Bibcode: 2013NatSR.۔.3E1785L. 
  6. ↑ Chigbu, Uchendu Eugene (2015-07-03). "Repositioning culture for development: women and development in a Nigerian rural community". Community, Work & Family 18 (3): 334–50. doi:10.1080/13668803.2014.981506. ISSN 1366-8803. 
  7. ↑ Dennis O'Neil (2006)۔ "Culture Change: Processes of Change"۔ Culture Change۔ Palomar College۔ اکتوبر 27, 2016 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ اکتوبر 29, 2016 
  8. ↑ Pringle, Heather (نومبر 20, 1998). "The Slow Birth of Agriculture". Science 282 (5393): 1446. doi:10.1126/science.282.5393.1446. ISSN 0036-8075. 
  9. ↑ Clarissa Wei (مارچ 20, 2018)۔ "Why China Loves American Chain Restaurants So Much"۔ Eater۔ اخذ شدہ بتاریخ ستمبر 29, 2019 
  10. ↑ Stephen Wolfram (16 مئی, 2017) A New Kind of Science: A 15-Year View As applied to the computational universe
  11. ↑ Kant, Immanuel. 1784. "Answering the Question: What is Enlightenment?" (German: "Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung?") Berlinische Monatsschrift، دسمبر (Berlin Monthly)
  12. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  13. ↑ Underhill, James W. (2009). Humboldt, Worldview, and Language. Edinburgh: Edinburgh University Press. 
  14. ↑ Köpping, Klaus-Peter (2005). Adolf Bastian and the psychic unity of mankind. Lit Verlag. ISBN 978-3-8258-3989-5. OCLC 977343058. 
  15. ↑ Ian Ellis۔ "Biography of Adolf Bastian, ethnologist"۔ Today in Science History۔ اگست 6, 2017 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 29 مئی, 2017 
  16. ↑
  17. ↑ ۱۷.۰ ۱۷.۱ Matthew Arnold (1869)۔ "Culture and Anarchy"۔ جنوری 6, 2017 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 29 مئی, 2017 
  18. ↑ Williams (1983)، p. 90. Cited in Roy, Shuker (1997). Understanding popular music. Routledge, 5. ISBN 978-0-415-10723-5. OCLC 245910934.  argues that contemporary definitions of culture fall into three possibilities or mixture of the following three:
    • "a general process of intellectual, spiritual, and aesthetic development."
    • "a particular way of life, whether of a people, period or a group."
    • "the works and practices of intellectual and especially artistic activity."
  19. ↑ Bakhtin 1981, p. 4
  20. ↑ Timothy Dunne, Christian Reus-Smit (2017). The globalization of international society.. Oxford, 102–121. ISBN 978-0-19-251193-5. 
  21. ↑ McClenon, pp. 528–29
  22. ↑ Angioni, Giulio (1973). Tre saggi sull'antropologia dell'età coloniale.. OCLC 641869481. 
  23. ↑ سانچہ:Oxford Dictionaries
  24. ↑ James W. Fernandez، Suzanne L. Hanchett، Pradeep Jeganathan، Ralph W. Nicholas، Donald Keith Robotham، Eric A. Smith (اگست 31, 2015)۔ "anthropology | Britannica.com"۔ Britannica.com۔ Encyclopedia Britannica۔ اکتوبر 30, 2016 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ اکتوبر 30, 2016 
  25. ↑ "What is Anthropology? – Advance Your Career"۔ American Anthropological Association۔ اکتوبر 26, 2016 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ اکتوبر 30, 2016 
  26. ↑ (2011) Cultural Anthropology: The Human Challenge. Wadsworth/Cengage Learning. ISBN 978-0-495-81082-7. OCLC 731048150. 
  27. ↑ Lindström, Martin (2016). Small data : the tiny clues that uncover huge trends. London: St. Martin's Press. ISBN 978-1-250-08068-4. OCLC 921994909. 
  28. ↑ Simmel, Georg (1971). Georg Simmel on individuality and social forms: selected writings. Chicago: University of Chicago Press, xix. ISBN 978-0-226-75776-6. 
  29. ↑ Alan D. Sokal (جون 5, 1996)۔ "A Physicist Experiments with Cultural Studies"۔ Lingua Franca۔ مارچ 26, 2007 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ اکتوبر 28, 2016  Physicist Alan Sokal published a paper in a journal of cultural sociology stating that gravity was a social construct that should be examined hermeneutically. See Sokal affair for further details.
  30. ↑ Griswold, Wendy (1987). "A Methodological Framework for the Sociology of Culture". Sociological Methodology 17: 1–35. doi:10.2307/271027. ISSN 0081-1750. http://dx.doi.org/10.2307/271027. 
  31. ↑ Williams, Raymond (1983) (in en). Keywords: A Vocabulary of Culture and Society. New York: Oxford University Press. pp. 87–93, 236–38. OCLC 906396817. 
  32. ↑ Berger, John (1972). Ways of seeing (in en). Peter Smithn. ISBN 978-0-563-12244-9. OCLC 780459348. 
  33. ↑ "Studying Culture – Reflections and Assessment: An Interview with Richard Hoggart". Media, Culture & Society 13. 
  34. ↑ Adams, Tim (ستمبر 23, 2007). "Cultural hallmark". The Guardian. ISSN 0261-3077. https://www.theguardian.com/society/2007/sep/23/communities.politicsphilosophyandsociety. 
  35. ↑ James, Procter (2004). Stuart Hall. Routledge. ISBN 978-0-415-26267-5. OCLC 318376213. 
  36. ↑ ۳۶.۰ ۳۶.۱ Heine, Steven J. (2015). Cultural psychology, Third 1, 254–266. doi:10.1002/wcs.7. ISBN 978-0-393-26398-5. OCLC 911004797. 
  37. ↑ Myers, David G. (2010). Social psychology, Tenth. ISBN 978-0-07-337066-8. OCLC 667213323. 
  38. ↑ Norenzayan, Ara; Heine, Steven J. (ستمبر 2005). "Psychological universals: what are they and how can we know?". Psychological Bulletin 131 (5): 763–784. doi:10.1037/0033-2909.131.5.763. ISSN 0033-2909. PMID 16187859. https://archive.org/details/sim_psychological-bulletin_2005-09_131_5/page/763. 
  39. ↑ Miyahara, Akira. "Toward Theorizing Japanese Communication Competence from a Non-Western Perspective". American Communication Journal 3 (3). 
  40. ↑ McCrae, R. R.، Costa, P. T.، de Lima, M. P.، Simões, A.، Ostendorf, F.، Angleitner, A.، Marušić، I.، Bratko, D.، Caprara, G. V.، Barbaranelli, C.، Chae, J. & Piedmont, R. L. (مارچ 1999). "Age differences in personality across the adult life span: Parallels in five cultures.". Developmental Psychology 35 (2): 466–477. doi:10.1037/0012-1649.35.2.466. PMID 10082017. https://archive.org/details/sim_developmental-psychology_1999-03_35_2/page/466. 
  41. ↑ Cheung, F. M.; Leung, K.; Fan, R. M.; Song, W.S.; Zhang, J. X.; Zhang, H. P. (مارچ 1996). "Development of the Chinese Personality Assessment Inventory.". Journal of Cross-Cultural Psychology 27 (2): 181–199. doi:10.1177/0022022196272003. https://archive.org/details/sim_journal-of-cross-cultural-psychology_1996-03_27_2/page/181. 
  42. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  43. ↑ Heine, Steven J.; Kitayama, Shinobu; Lehman, Darrin R. (2001). "Cultural Differences in Self-Evaluation". Journal of Cross-Cultural Psychology 32 (4): 434–443. doi:10.1177/0022022101032004004. ISSN 0022-0221. https://archive.org/details/sim_journal-of-cross-cultural-psychology_2001-07_32_4/page/434. 
  44. ↑ Roger O’Keefe, Camille Péron, Tofig Musayev, Gianluca Ferrari "Protection of Cultural Property. Military Manual." UNESCO, 2016, p 73.
  45. ↑ UNESCO Director-General calls for stronger cooperation for heritage protection at the Blue Shield International General Assembly. UNESCO, 13 ستمبر 2017.
  46. ↑ "UNESCO Legal Instruments: Second Protocol to the Hague Convention of 1954 for the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict 1999" 
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: ثقافت
"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=ثقافت&oldid=665628" توں لیا