آلو

آلو
پچھان
دیس:	بوٹے
برادری:	پھلوالے بوٹے
ٹبر:	شرمائی
سائینسی ناں:	Solanum tuberosum

آلو اک نشاستے تے جڑ والی فصل دا ناں اے۔ ایہ شرمائی ٹبر دا بوٹا اے۔ ایہدا اصل دیس دکھنی امریکہ دے پربت دھارے انڈیز دے دوالے دے تھاں نیں۔ ایھدیاں اک توں چوکھیاں ونڈاں نیں۔ 4 صدیاں پہلے ایہنوں انڈیز توں باہر دی دنیا وچ لجایا گیا تے ایہ ہن ایہ مکی، کنک تے چاول مگروں دنیا دی چوتھی وڈی فصل اے۔

امریکہ توں چلی تک پورے امریکہ وچ آلو دیاں جنگلی ونڈاں اگدیاں نیں۔ پہلے ایہ سوچ سی جے آلو دیاں کئی ونڈاں اپنے آپ ای کئی تھانواں تے ہویاں پر ہن ایہ ویکھیا گیا اے جے ایہ دکھنی پیرو تے اتلے بولیویا دے تھاں وچ اک جنگلی ونڈ توں اٹھ توں پنج ہزار ورے پہلے اگائی گئی۔ ہن اس لگاتار اگائی تے اپنی پسند دیاں ونڈاں بنان نال آلو دیاں ہزاراں ونڈاں بن چکیاں نیں۔ اجکل ساری دنیا وچ 99% اگاۓ جانوالے آلو اوہناں ونڈاں توں آگاۓ جارۓ نیں جیہڑیاں دکھنی وشکارلے چلی دے تھلویں تھانواں توں آئیاں نیں تے ایہناں پہلیاں انڈیز والیاں دی تھاں لے لئی اے۔

آلو 21ویں صدی دے پہلے دھاکے وچ سلانہ اک عام انسان دے کھان پین وچ 33 کلوگرام (73 پونڈ) دے نیڑے ورتیا گیا اے۔ آلو تھوڑے کم نال چوکھی فصل دینوالا بوٹا اے۔ جتھے وی رت ٹھنڈی تے کج گلی ہوۓ جیدے نال ایہدیاں جڑاں زمین چوں پانی کٹھا کرکے نشاستہ بناسکن، ایہ اوتھے اگ پیندا اے۔ ایہ اک جنے دے حساب نال سب توں چوکھی فصل تے چڑھدے تے وشکارلے یورپ وج دے ریا اے پر ایہدا سب توں چوکھا وادھا دکھنی تے چڑھدے ایشیاء وچ ہویا اے۔ چین دنیا دا سب توں چوکھے آلو اگانوالا دیس اے تے چین تے ہندستان رل کے دنیا دے کل آلوواں دا تیجا حصہ اگا رۓ نیں۔ پاکستان وچ بیجی جانوالی تے پیسے بنانوالی ایہ اک وڈی فصل اے۔

تریخ

آلو 8000 توں 5000 م پ ورے پہلے دکھنی پیرو تے اتلے بولیویا دے تھاں وچ اگایا جان لگ پیا۔ ایس مگروں ایہ ساری دنیا وچ کھلر گیا تے اک لوڑی دی فصل بن گیا۔ آلو انکا دکھنی امریکی انکا سلطنت وچ طاقتوالی کھان پین دی وڈی شے سی۔ ہسپانوی لوکاں نے 16ویں صدی دے دوجے ادھ وچ انکا سلطنت تے مل ماریا تے آلو اوہناں دی وی لوڑ بن گیا تے اوہ ایس نوں اوہ اوتھوں یورپ لے آۓ۔ ایہ کیناری جزیرے تے 1562 وچ دکھنی امریکہ توں اپڑیا تے اوتھوں 1567 وچ ایہ انٹیورپ پیجیا گیا۔ امریکہ توں مڑنوالے جہازاں تے اپنے کھان پین لئی آلو تے مکی نوں کھاندے سن۔ اوہ ایہنوں اسپین لے آۓ۔ سپین دیاں فوجاں جیہڑیاں یورپ وچ اپنی یورپی سلطنت دے وکھرے علاقیاں وچ جاندیاں سن آلو نوں نال رکھدیاں سن تے آلو اینج ہولی ہولی یورپ وچ پھیلدا گیا۔ یورپ توں آلو ایہناں سمندری پاندھیاں ہتھوں ساری دنیا وچ پھیل گیا۔ یورپی کسان پہلے تے ایہدے اگان تے کھان بارے جوشیلے نہیں سن پر چھیتی ای آلو نے انسانی لوک گنتی ودھان وچ وڈا کم کیتا تے 19ویں صدی وچ لوک گنتی وچ ایس باہجوں اک وادا آیا۔ ایس بوٹے وچ چوکھیاں ونڈاں ناں ہون باہجوں ایہ روگ دے ہلے سہن لئی ماڑا سی تے 1845 وچ لیندے آئرلینڈ وچ ایس دی فصل نوں اک فنگس نے تباہ کردتا۔ جس نال آئرلینڈ وچ کال پے گیا۔ چین وچ آلو منگ شاہی ویلے اک اچیچی کھانوالی شاہی شے سی۔ 18ویں صدی وچ چین دی لوک گنتی ودھ ہون تے آلو دا ورتن لوکاں لئی اک اسان کھان پین سی۔ ہندستان وچ فصل لئی اگان دا چلن 18ویں صدی دے انت تے ٹریا۔ انگریز پنجاب دے باڈر تے 1802 دے دوالے اپڑ چکے سن تے اوہناں نال اوس ویلے آلو وی اپڑ گیا ہونا اے۔

وکھالہ

آلو اگائی ٹریکٹر نال

آلو نکے ناپ دای بوٹا اے جیہڑا عام ول نال 60 سینٹی میٹر (24 انچ) اچا ہوندا اے۔ پھل نکلن تے جڑ مکدی اے۔ ایہدے تے چٹے، جامنی، لال، نیلے پھل کھڑدے دے نیں جیدی پراگ ڈنڈی مالٹئی ہوندا اے۔ عام ول نال چٹے پھلوالے بوٹیاں دے آلو دی چھل چٹی ہوندی اے تے رنگوالیاں دی گلابی۔آلوواں دے بنان وچ کیڑے ہتھ ونڈائی کردے نیں۔ دن نکے ہون نال جڑ بنن لگدی اے۔

آلو دنیا وچ

یونائیثڈ نیشنز دی فوڈ اینڈ ایگریکلچرل آرگنائزیشن نے دسیا اے جے 2012 وچ 368 ملین ٹن آلو ہویا۔ دنیا دے 20 دیس 79.8% آلو آگاندے نیں۔ پاکستان وچ 4.1044 ملین ٹن آلو ہو‎ئے نیں۔ 2/3 دے نیڑے انسان کھاجاندے نیں جد کے ریندا ڈنگر کھاندے نیں یا کلف بندا اے۔ چین دنیا دا سب توں وڈا آلو اگانوالا دیس اے تے چین تے ہندستان وج دنیا دے 1/3 حصہ آلو ہوۓ۔

دیس	ہوند ٹناں وچ
1 . چین	85.860.000
2 . ھندستان	45.000.000
3 . روس	29.532.530
4 . یوکرین	23.250.200
5 . امریکہ	19.165.865
6 . جرمنی	10.665.600
7 . بنگلہ دیش	**9.740.000
8 . پولینڈ	9.091.900
9 . بیلارس	6.910.945
10 . دکھنی افریقہ	6.765.618
11 . فرانس	6.340.807
12 . کینیا	5.600.000
13 . ترکی	4.822.000
14 . ایران	**4.650.000
15 . کینیڈا	4.590.296
16 . برطانیہ	4.553.000
17 . مصر	**4.500.000
18 . پیرو	4.473.503
19 . الجیریا	4.219.476
20 . پاکستان	4.104.400
دنیا	368.374.112

پاکستان دے بنن ویلے 3,000 ہیکٹر زمین تے آلو دی اگائی ہوندی سی جیہڑی ہن 111,000 ہیکٹر تے پھیل چکی اے۔ مدھری ہوند جیہڑی 1947 وچ 9 توں ہن 20 میٹرک ٹن/ہیکٹر تک اپڑ چکی اے۔ آلو وچ پاکستان آپنے آپ تے گزارھ کردا اے تے باہری آلو دی لوڑ نہیں۔ پاکستان وچ آلو چارے صوبیاں تے گلگت بلتستان وچ ہوندا اے۔ پاکستان وچ 8 دے نیڑے وکھرے موسمی تھاں نے ایہدی اگائی دے۔ 70 - 80% ہوند وشکارلے پنجاب تے وشکارلے چڑھدے خیبرپختونخواہ وچ ہوندی اے۔ ایہ چارے صوبیاں وچ خیبرپختونخواہ وچ بونیر، دیر، نوشہرہ، مردان، صوابی، ایبٹ آباد، مانسہرہ، چترال؛ پنجاب وچ اوکاڑہ، ساہیوال، جھنگ، چنیوٹ، قصور، گجرانوالہ تے شیحوپورہ؛ بلوچستان وچ مستونگ، زیارت، پشین، قلات، قلعہ سیف اللہ، لورالائی تے کوئٹہ تے سند وچ حیدرآباد دے ضلعیاں وچ آلو بیجیا جاندا اے۔ 20٪ دے نیڑے ہوند زمین چوں کڈھن لگیاں تے ٹھنڈے گودام نہ ہون باہجوں رل جاندی اے۔ 18% دے نیڑے آلو اگلی اگائی لئی رکھ لیا جاندا اے تے 5% بدیس پیجیا جاندا اے۔

پاکستان وچ دو ونڈاں دے آلو ہوندے نیں: مٹھا آلو تے پھکا آلو۔ مٹھے آلو دی چھلڑ لال ہوندی اے تے پھکے دی چھلڑ کنک ونی ہولدی اے۔ پاکستان وچ آلو دیاں سال وج تن فصلاں ہوندیاں نیں۔ پت جھڑی فصل وڈی اے۔ ڈیامنٹ، کارڈینل، ڈیزائری، راجہ، سانتے پاکستان وچ اگائیاں جانوالیاں وڈیاں ونڈاں نیں۔

پاکستان وچ آلو اگائی دیاں رتاں

اگائی رت	اگائی ویلہ	کٹائی ویلہ
پت جھڑی فصل	اکتوبر	جنوری
گرمیاں دی فصل	جنوری	مئی - جون
بسنت دی فصل	مئی - جون	اگست - ستمبر

آلو انگ

آلو دے چپس

بنتر پانی 77,8 گ پروٹین 2,0 گ چربی 0,1 گ کاربوہائیڈریٹ 14,8 گ* رلی ملی 2,1 گ دھاتاں 1,0 g

دھاتاں سوڈیم 3 mg پوٹاشیم 420 mg میگنیشیم 20 mg کیلشیم 6 mg مینگانیز 145 µg لویا 435 µg تانبہ 90 µg زنک 345 µg فاسفورس 50 mg سیلینیم 2 µg

وٹامن ریٹینول (Vit. A1) 875 ng تھائیامن (Vit. B1) 110 µg رائیبوفلاون (Vit. B2) 45 µg نکوٹینی تیزاب (Vit. B3) 1200 µg پینٹوتھینی تیزاب (Vit. B5) 400 µg وٹامن B6 305 µg فولک ایسڈ 20 µg وٹامن E 55 µg وٹامن سی 17 mg

کاربوہائیڈریٹ گلوکوز 240 mg فرکٹوز 170 mg سکروز 300 mg نشاستہ * 14,1 g

وڈیاں فصلاں دی طاقت (100 گرام وچ)
فصل	مکی	چاول	کنک	آلو	سویا بین	شکرقندی
پانی (گ)	10	12	13	79	68	77
طاقت*	1528	1528	1369	322	615	360
پروٹین(گ)	9.4	7.1	12.6	2.0	13.0	1.6
چربی(گ)	4.74	0.66	1.54	0.09	6.8	0.05
کاربوہائیڈریٹ(گ)	74	80	71	17	11	20

اگائی

آلو بی تون اگاۓ جاندے نیں جیہڑے جڑ انگ ہوندے نیں تے جیہڑے روگ توں بچے ہوندے نیں تے اوہناں توں تکڑے بوٹے اگدے نیں۔ آلو دے اگن وچ 5 فیزز آندے نیں۔ پہلی فیز وچ بی چوں جڑ تے پتیاں پھٹدیاں نیں۔ دوجی فیز وچ چانن پکائی دا کم ٹردا اے تے پتے ٹاہنیاں نکلدے نیں۔ پتیاں تھلیوں ٹاہنیاں نکلدیاں نیں جیہڑیاں زمین ول جاندیاں نے تے جڑاں تے فیر آلو بندیاں نیں۔ تیجی فیز وچ پتیاں تھلوں ٹاہنیاں نکلدیاں نیں جیہڑیاں زمین ول جاکے آلو بندیاں نیں۔ ایس فیز وچ پھل وی کھڑدے نیں۔ جدوں زمین دا کرمی ناپ 27 سینٹی گریڈ ہوجاندا اے تے جڑاں بنن دا کم رک جاندا اے۔ جڑاں موٹیاں ہوندیاں نے تے سارے بوٹے دی خوراک کٹھی ہوندی اے۔ ایتھے زمین وچ گل، کھاد دا وی فصل تے اثر ہوندا اے۔ آخری فیز وچ بوٹے دی چھتری مک جاندی اے، آلوواں دی جھلڑ پینڈی ہوندی اے تے شکر نشاستے وج پلٹدی اے۔

آلو
پھل	اگدا آلو	چپس

کھان پین وچ

آلو پاکستان تے پنجاب وچ گھراں وچ سب توں چوکھے کھانیاں وج ورتی جانوالی شے اے۔ ایہنوں سبزیاں جیویں گوبھی، مٹر، پالک، گاجر، بتاؤں نال پکدا اے۔ ایہ آنڈے نال، گوشت نال، چاول نال، قیمے نال تے کلا وی پکایا جاسکدا اے۔ ایہدے بنے چپس ساری دینا کھاندی اے۔ ایہ کیآ جاندا اے جے انگریزاں نے چپس تے مچھی کھا کھا کے برطانوی سلطنت بنا لئی سی۔

بارلے جوڑ

• [پاکستان وچ آلو http://www.pakissan.com/english/allabout/horticulture/vegetables/potato.shtml]
• پاکستان وچ آلو

اتہ پتہ