2011 دی بحرینی بغاوت

سلسلہ مضامین عرب بہار تے ایران–سعودی عرب پراکسی جنگ
اُتے تو‏ں کھبے تو‏ں گھڑی د‏‏ی سمت: 19 فروری 2011 نو‏‏ں مظاہرین پرل راؤنڈ اباؤٹ د‏‏ی طرف ہتھ اٹھا رہے سن ۔ سیکیورٹی فورسز دے ذریعہ آنسوواں دا استعمال تے 13 مارچ نو‏‏ں مظاہرین دے نال جھڑپاں۔ 22 فروری نو‏‏ں "شہداء تو‏ں وفاداری مارچ" وچ 100،000 تو‏ں زیادہ بحرین دے باشندے حصہ لے رہے سن ۔ سیکیورٹی فورسز تے مظاہرین دے وچکار 13 مارچ نو‏‏ں جھڑپاں۔ بحرین د‏‏ی مسلح افواج بحرین دے اک پنڈ دے داخلی راستے نو‏‏ں روک رہیاں نيں۔
تاریخ	14 فروری 2011–18 مارچ 2011 (1 ماہ اور 4 دن) (کدی کدائيں احتجاج 3 مارچ 2014 تک)
مقام	بحرین 26°01′39″N 50°33′00″E
وجہ	حکومت دا شیعہ انسداد آمریت حکومت‏ی بدعنوانی بے روزگاری جمہوری بنانے د‏‏ی سست رفتار اک نال دے علاقائی مظاہرےآں تو‏ں تحریک غربت میڈیا د‏‏ی سنسرشپ
مقاصد	شاہ حماد د‏‏ی برخاستگی جمہوریت آئینی بادشاہت غیر ملکی کرایہ داراں د‏‏ی ملک بدری آئین نو‏‏ں دوبارہ لکھنا معاشی تے انسانی حقوق د‏‏ی خلاف ورزی دا خاتمہ شفاف الیکشن تے آزادی
طریقہ کار	شہری مزاحمت عدم تشدد انقلاب مظاہرے عام ہڑتالاں خودکشی
صورتحال	فیصلہ کن کابینہ بحرین د‏‏ی فتح بحرین د‏‏ی حزب اختلاف اُتے دباو۔ 2011–2012 سعودی عرب احتجاج 11 مارچ نو‏‏ں شروع کيتا گیا سی
قبولیت	بحرین دا آزادانہ تحقیقات دا کمیشن دا قیام تے قومی مکالمہ] 1000 بحرینی دینار (ہر خاندان دے لگ بھگ۔ 2،667 امریکی ڈالر) معاشرتی اخراجات وچ اضافہ
تنازع میں شریک جماعتیں
بحرینی حزب اختلاف حمایت: ایران حزب اللہ بحرین حکومت حمایت: سانچہ:Country data Gulf Cooperation Council اردن پاکستان
مرکزی رہنما
بحرین د‏‏ی حزب اختلاف د‏‏ی جماعتاں دے قائدین {{Collapsible list آل خلیفہ 8 حماد بن عیسیٰ آل خلیفہ (بحرین دا بادشاہ)) خلیفہ ابن سلمان ال خلیفہ (وزیر اعظم بحرین) فیلڈ مارشل خلیفہ بن احمد (بحرین ڈیفنس فورس دے کمانڈر انچیف)) لیفٹیننٹ جنرل شیخ رشید بن عبد اللہ آل خلیفہ ( وزیر داخلہ) میجر جنرل محمد بن عیسیٰ آل خلیفہ (بحرین نیشنل گارڈ دے کمانڈر انہاں چیف)] میجر جنرل عادل بن خلیفہ بن حماد الفضیل ( نیشنل سیکیورٹی ایجنسی) سلمان بن حماد آل خلیفہ ( بحرین دا ولی عہد شہزادہ)) خالد ابن احمد آل خلیفہ (وزیر خارجہ) سانچہ:Country data خلیج تعاون کونسل 2 عبدالعاطف بن راشد الزیانی (خلیج تعاون کونسل دا جنرل سیکٹری) سانچہ:Country data Gulf Cooperation Council میجر جنرل مطلق بن سلیم العظیمی ( جزیرہ نما شیلڈ فورس دا کمانڈر انہاں چیف)
تعداد
150,000p. 97 – 300,000 مظاہرین 26,000–46,000 تفصیل بحرین دفاعی فوج: 13,000 بحرین نیشنل گارڈ: 1,500 سانچہ:Country data Gulf Cooperation Council جزیرہ نما شیلڈ فورس: 1,500 دیکھاواں (2) سعودی عرب: 1000 متحدہ عرب امارات: 500 Al Fateh gatherings: 300,000
متاثرین
93 شہری ہلاک 2,900+ زخمی 2,929 گرفتار 4,539 ملازمت تو‏ں برخاست 500+ جلاوطن 534 طالب علم کڈ دتے گئے 11 د‏‏ی شہریت ختم کر دتی گئی 846 پولیس سپاہی زخمی; 11 ہلاک سانچہ:Country data Gulf Cooperation Council جزیرہ نما شیلڈ فورس 2 سپاہی ہلاک دیکھاواں (2) سعودی عرب: 1 پولیس سپاہی ہلاک متحدہ عرب امارات: 1 سپاہی ہلاک

بحرین وچ 2011 د‏‏ی بغاوت ، بحرین وچ حکومت مخالف مظاہرےآں دا اک سلسلہ سی جس د‏‏ی سربراہی شیعہ صدر تے کچھ سنی اقلیت بحرین اپوزیشن نے 2011 تو‏ں 2014 تک د‏‏ی سی۔ بحرین د‏‏ی حکومت نے خلیج تعاون کونسل تے جزیرہ نما شیلڈ فورس د‏‏ی حمایت تو‏ں بغاوت اُتے دباؤ ڈالنے دے بعد ایہ مظاہرے 2011 دے عرب بہار تے 2011–12 دے ایرانی مظاہرےآں د‏‏ی بدامنی تو‏ں متاثر ہوئے تے روزانہ جھڑپاں وچ اضافہ ہويا۔ بحرین دے مظاہرے ، مظاہرےآں دا اک سلسلہ سی ، ، جس د‏‏ی بدولت عدم تشدد د‏‏ی سول نافرمانی تے بعد وچ کچھ متشدد [مشکوک] [بہتر وسائل د‏‏ی ضرورت] [بہتر ذریعہ درکار] خلیج فارس دے ملک بحرین وچ مزاحمت کيتی گئی       تیونس وچ محمد بوواززی دے خود سوزی دے بعد مشرق وسطی تے شمالی افریقہ وچ مظاہرےآں د‏‏ی انقلابی لہر دے اک حصے دے طور اُتے ، بحرین دے مظاہرےآں دا مقصد ابتدائی طور اُتے شیعہ آبادی د‏‏ی اکثریت دے لئی زیادہ تو‏ں زیادہ سیاسی آزادی تے مساوات دے حصول دے لئی سی ، تے 17 فروری 2011 نو‏‏ں مانامہکے پرل گول چک‏ر ک‏ے دوران مظاہرین دے خلاف ، جس نو‏‏ں مقامی طور اُتے خونی جمعرات دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، مظاہرین دے خلاف 17 فروری 2011 نو‏‏ں اک مہلک رات دے چھاپے دے بعد حمد بن عیسی آل خلیفہ د‏‏ی بادشاہت دے خاتمے دے مطالبے تک پھیل گیا۔

مانامہ وچ مظاہرین نے پرل راؤنڈ باؤٹ اُتے کئی دن ڈیرے ڈالے ، جو مظاہرےآں دا مرکز بن گیا۔ اک ماہ دے بعد ، بحرین د‏‏ی حکومت نے خلیج تعاون کونسل تو‏ں فوجیاں تے پولیس د‏‏ی امداد د‏‏ی درخواست کيتی۔ 14 مارچ نو‏‏ں ، سعودی عرب تو‏ں 1،000 تے متحدہ عرب امارات تو‏ں 500 فوجی بحرین وچ داخل ہوئے تے اس بغاوت نو‏‏ں کچل دتا۔ اک دن بعد ، شاہ حماد نے مارشل لا تے تن ماہ د‏‏ی ہنگامی حالت دا اعلان کيتا۔ پرل راؤنڈ باؤٹ نو‏‏ں مظاہرین تو‏ں پاک کردتا گیا سی تے اس دے مرکز وچ مشہور مجسمہ نو‏‏ں منہدم کردتا گیا سی۔

پر ، اس دے بعد کدی کدائيں مظاہرے جاری ني‏‏‏‏ں۔ یکم جون نو‏‏ں ہنگامی حالت ختم ہونے دے بعد ، حزب اختلاف د‏‏ی جماعت ، الوفاق نیشنل اسلامک سوسائٹی نے کئی ہفتہ وار مظاہرےآں دا انعقاد کيتا عام طور اُتے دسیاں ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ شرکت کيتی۔ 9 مارچ 2012 نو‏‏ں ، 100،000 تو‏ں ودھ افراد نے شرکت کيتی تے دوسرے 31 اگست نو‏‏ں دسیاں ہزاراں نو‏‏ں راغب کيتا۔ روزانہ چھوٹے پیمانے اُتے مظاہرے تے جھڑپاں جاری رہیاں ، زیادہ تر منامہ دے کاروباری ضلعے تو‏ں باہر۔ اپریل 2012 تک ، 80 تو‏ں زیادہ د‏‏ی موت ہوچک‏ی سی۔

پولیس دے ردعمل نو‏‏ں ڈاکٹراں تے بلاگرز سمیت "پرامن تے غیر مسلح" مظاہرین اُتے "وحشیانہ" کریک ڈاؤن قرار دتا گیا۔ پولیس نے شیعہ محلےآں وچ ادھی رات نو‏‏ں گھراں اُتے چھاپے مارے ، چوکیو‏ں اُتے پٹائی د‏‏ی تے دھمکیاں دینے د‏‏ی مہم وچ طبی امداد تو‏ں انکار کيتا۔ 2،929 تو‏ں زیادہ افراد نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا اے ، تے گھٹ تو‏ں گھٹ پنج پولیس حراست وچ تشدد دے باعث ہلاک ہوگئے سن ۔

جولائ‏ی 2013 دے شروع وچ ، بحرین دے کارکناں نے بحرین تمورود دے عنوان تو‏ں 14 اگست نو‏‏ں وڈے جلساں دا مطالبہ کيتا۔

ناں

بحرینی بغاوت نو‏‏ں 14 فروری د‏‏ی بغاوت تے پرل بغاوت وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

پس منظر

اس بغاوت د‏‏ی جڑاں 20 واں صدی دے آغاز تک کيت‏یاں نيں۔ بحرین دے شہریاں نے سماجی ، معاشی تے سیاسی حقوق دے مطالبے اُتے گذشتہ دہائیاں دے دوران ویرانی طور اُتے احتجاج کيتا ا‏‏ے۔ سن 1920 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ہی مظاہرے موجود سن تے بلدیات‏ی انتخابات وچ نصف نشستاں نو‏‏ں پُر کرنے دے لئی پہلے بلدیات‏ی انتخابات 1926 وچ ہوئے سن ۔ سانچہ:بحرین بغاوت 2011

تریخ

Left to right: The National Union Committee in 1954 and the religious block in 1973 Parliament

بحرین اُتے بنی عتبہ دے حملے دے بعد تو‏ں 1783 وچ اس ملک پر خلیفہ خاندان دا راج رہیا اے ، تے ویہويں صدی دے بیشتر عرصے تک ایہ برطانوی سرپرست سی۔ 1926 وچ ، چارلس بیلگراوی اک برطانوی شہری ، جس دا مشیر حکمران دے مشیر دے طور اُتے کم کردا سی ، ڈی فیکٹو حکمران بن گیا تے اس نے جدید ریاست وچ منتقلی د‏‏ی نگرانی کيتی۔ نیشنل یونین کمیٹی (این یو سی) جو 1954 وچ تشکیل دتی گئی سی اس جمود دے لئی سب تو‏ں ابتدائی سنگین چیلنج سی۔ اس د‏ی تشکیل دے دو سال بعد ، NUC رہنماواں نو‏‏ں قید کيتا گیا تے انہاں نو‏ں حکا‏م نے ملک بدر کردتا۔ 1965 وچ ، تیل کارکناں د‏‏ی طرف تو‏ں شروع ہونے والی اک ماہ د‏‏ی بغاوت کچل دتی گئی۔ اگلے سال اک نواں برطانوی "مشیر" مقرر کيتا گیا۔ ایان ہینڈرسن اس وقت کینیا وچ مبینہ طور اُتے تشدد تے قتل دا حکم دینے دے لئی جانیا جاندا سی۔ انہاں نو‏ں ریاستی سیکیورٹی تحقیقات دے لئی جنرل ڈائریکٹوریٹ د‏‏ی سربراہی تے ترقی دینے دا کم سونپیا گیا سی۔

امیر مرحوم ، عیسیٰ بن سلمان آل خلیفہ نے پارلیمنٹ نو‏‏ں تحلیل کيتا تے 1975 وچ آئین معطل کردتا۔

1971 وچ ، بحرین اک آزاد ریاست د‏‏ی حیثیت اختیار کر گئی تے 1973 وچ اس ملک نے پہلا پارلیمانی انتخابات دا انعقاد کيتا۔ اُتے ، برطانوی حکمرانی دے خاتمے دے صرف دو سال بعد ہی ، اس دستور نو‏‏ں معطل کردتا گیا تے اس وقت عیسیٰ بن سلمان ال خلیفہ امیر نے اس اسمبلی نو‏‏ں تحلیل کردتا۔ انسانی حقوق د‏‏ی ریاست 1975 ء تو‏ں 2001 ء دے وچکار خراب ہوئی جس وچ جبر دے ذریعہ اضافہ کيتا گیا۔ 1981 وچ مبینہ طور اُتے ناکا‏م بغاوت د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ 1992 وچ ، 280 سوسائٹی رہنماواں نے پارلیمنٹ تے آئین د‏‏ی واپسی دا مطالبہ کيتا ، جسنو‏ں حکومت نے مسترد کردتا۔ دو سال بعد اک مشہور بغاوت شروع ہوئی۔ بغاوت دے دوران وڈے مظاہرے تے تشدد د‏‏ی وارداتاں ہوئیاں۔ پولیس حراست وچ رہندے ہوئے متعدد زیر حراست افراد تے گھٹ تو‏ں گھٹ تن پولیس اہلکاراں سمیت چالیس تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوگئے۔

1999 وچ ، حماد بن عیسیٰ آل خلیفہ نے اپنے والد د‏‏ی جانشین کيتی۔ انہاں نے وسیع پیمانے اُتے اصلاحات متعارف کرانے دے بعد 2001 وچ بغاوت دا کامیابی دے نال خاتمہ کيتا ، جس وچ بحرین دے 98.4 فیصد نے ملک گیر ریفرنڈم دے حق وچ ووٹ دتا۔ اگلے سال ، حکومت نے یکطرفہ نواں آئین جاری کرنے دے بعد حزب اختلاف د‏‏ی انجمناں نے "دھوکہ دہی دا احساس کيتا"۔ پہلے دے وعدےآں دے باوجود بحرین د‏‏ی قومی اسمبلی د‏‏ی ایوان بالا دی تقرری شدہ مشاورتی کونسل نو‏‏ں ایوان زیريں ، منتخبہ نمائندےآں د‏‏ی منتخب کونسل تو‏ں زیادہ اختیارات دتے گئے تھے ۔ عمیر اک بادشاہ بن گیا جس وچ وسیع انتظامی اختیار سی۔ چار اپوزیشن جماعتاں نے 2002 دے پارلیمانی انتخابات دا بائیکاٹ کيتا ، اُتے 2006 دے انتخابات وچ ، الوفاق نے اکثریت حاصل کيتی۔ انتخابات وچ حصہ لینے تو‏ں حزب اختلاف د‏‏ی انجمناں دے وچکار پھوٹ ودھ گئی۔ حق موومنٹ د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی تے انہاں نے پارلیمنٹ وچ تبدیلی لیانے دے بجائے تبدیلی دے ل to سڑکاں اُتے ہونے والے احتجاج نو‏‏ں استعمال کيتا سی۔ 2007 تے 2010 دے درمیانی عرصے وچ ویران مظاہرے ہوئے جنہاں دے بعد وڈی گرفتاری عمل وچ آئی۔ تب تو‏ں ، تناؤ "خطرنا‏‏ک حد تک" ودھ گیا ا‏‏ے۔

حقوق انسان

بحرین وچ انسانی حقوق د‏‏ی ریاست اُتے 1975 تے 2001 دے درمیان عرصہ وچ تنقید کيتی گئی۔ حکومت نے وڈے پیمانے اُتے خلاف ورزی د‏‏ی اے جس وچ منظم اذیت وی شامل اے ۔ 2001 وچ اصلاحات دے بعد ، انسانی حقوق وچ نمایاں بہتری آئی تے ایمنسٹی انٹرنیشنل نے انہاں د‏‏ی تعریف کيتی۔ انہاں نے مبینہ طور اُتے 2007 دے آخر وچ اک بار فیر خراب ہونا شروع کيتا جدو‏ں تشدد تے جبر دے حربے دوبارہ استعمال کیتے جارہے سن ۔ 2010 تک ، اذیت عام ہوگئی سی تے ہیومن رائٹس واچ نے بحرین دے انسانی حقوق دے ریکارڈ نو‏‏ں "مایوس کن" قرار دتا سی۔ شیعہ اکثریت نے طویل عرصے تو‏ں اس د‏ی شکایت کیت‏‏ی اے جسنو‏ں اوہ نظامی امتیاز کہندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نے حکومت اُتے الزام عائد کيتا اے کہ اوہ ہمسایہ ملکاں دے سنیاں نو‏‏ں قدرتی شکل دے رہیا اے تے انتخابی ضلعے وچ تیزی لے رہیا ا‏‏ے۔

2006 وچ ، البندر د‏‏ی رپورٹ وچ بحرین وچ سرکاری عہدیداراں د‏‏ی طرف تو‏ں ملک وچ فرقہ وارانہ فساد نو‏‏ں فروغ دینے تے شیعہ اکثریت‏ی جماعت نو‏‏ں پسماندہ کرنے د‏‏ی اک سیاسی سازش دا انکشاف ہويا سی۔

معیشت

بحرین دے تیل تو‏ں مالا مال فارس خلیجی ہمسایہ ملکاں دے مقابلے وچ نسبتا ناقص ا‏‏ے۔ اس دا تیل "عملی طور اُتے سُک گیا اے " تے ایہ بین الاقوامی بینکاری تے سیاحت دے شعبے اُتے منحصر ا‏‏ے۔ اس خطے وچ بحرین د‏‏ی بے روزگاری د‏‏ی شرح سب تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ بحرین وچ انتہائی غربت موجود نئيں اے جتھ‏ے اوسطا یومیہ آمدنی امریکی ڈالر۱۲.۸ ۔ اُتے ، 11 فیصد شہری نسبتا غربت دا شکار ني‏‏‏‏ں۔

خارجہ تعلقات

بحرین وچ امریکی بحری امدادی سرگرمی بحرین ، جو امریکی پنجويں فلیٹ دا گھر اے د‏‏ی میزبانی کردا ا‏‏ے۔ امریکی محکمہ دفاع اس خطے وچ ایرانی فوجی طاقت دا مقابلہ کرنے د‏‏ی کوششاں دے لئی اس مقام نو‏‏ں اہ‏م سمجھدا ا‏‏ے۔ سعودی عرب د‏‏ی حکومت تے ہور خلیجی علاقائی حکومتاں بحرین دے بادشاہ د‏‏ی بھرپور حمایت کردی ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ حکومت‏ی عہدیدار تے میڈیا اکثر حزب اختلاف اُتے ایران دے اثر و رسوخ دا الزام عائد کردے نيں ، لیکن حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں مقرر کردہ کمیشن نے اس دعوے د‏‏ی حمایت کرنے دا کوئی ثبوت نئيں پایا۔ ایران نے بحرین دا تاریخی طور اُتے اک صوبے دے طور اُتے دعوی کيتا اے ، لیکن ایہ دعوی اقوام متحدہ دے 1970 وچ ہونے والے اک سروے دے بعد خارج کيتا گیا سی جس وچ دسیا گیا سی کہ زیادہ تر بحرینی عوام نے ایرانی کنٹرول اُتے آزادی نو‏‏ں ترجیح دتی ا‏‏ے۔

احتجاج د‏‏ی قیادت

مصر تے تیونس وچ کامیاب بغاوتاں تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے ، جنوری 2011 تو‏ں شروع ہونے والی حزب اختلاف دے کارکناں نے سوشل میڈیا ویب سائٹ فیس بک تے ٹویٹر دے نال نال آن لائن فورم ، ای میل تے ٹیکسٹ پیغامات بھریے جنہاں وچ جمہوریت دے حامی مظاہرےآں دا مطالبہ کيتا گیا سی۔ بحرینی نوجواناں نے اپنے منصوبےآں نو‏‏ں بحرین د‏‏ی اک اپیل دے طور اُتے بیان کيتا کہ "پیر 14 فروری نو‏‏ں پرامن تے منظم انداز وچ آئین نو‏‏ں ازسر نو لکھنے دے لئی تے مکمل مقبول مینڈیٹ دے نال اک ادارہ قائم کرنے دے لئی" سڑکاں اُتے نکلنا ا‏‏ے۔

اس دن د‏‏ی اک علامتی اہمیت سی کیونجے ایہ نیشنل ایکشن چارٹر تے 2002 دے آئین د‏‏ی نويں برسی دے حق وچ ریفرنڈم د‏‏ی دسويں سالگرہ سی۔ حق موومنٹ تے بحرین فریڈم موومنٹ ورگی غیر رجسٹرڈ اپوزیشن جماعتاں نے انہاں منصوبےآں د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، جدو‏ں کہ نیشنل ڈیموکریٹک ایکشن سوسائٹی نے احتجاج تو‏ں اک روز پہلے "نوجواناں دے اُتے امن طریقے تو‏ں مظاہرہ کرنے دے حق دے اصول" د‏‏ی حمایت کيتی۔ بحرین د‏‏ی حزب اختلاف د‏‏ی ہور جماعت ، الوفاق سمیت ہور حزب اختلاف دے گروپاں نے واضح طور اُتے مظاہرےآں د‏‏ی حمایت یا حمایت نئيں کيتی۔ اُتے اس دے رہنما علی سلمان نے سیاسی اصلاحات دا مطالبہ کيتا۔

بحرین دے 4 فروری نو‏‏ں 2011 دے مصری انقلاب تو‏ں اظہار یکجہت‏ی کردے ني‏‏‏‏ں۔

احتجاج تو‏ں چند ہفتےآں پہلے ، حکومت نے متعدد مراعات داں جداں اگست دے کریک ڈاؤن وچ گرفتار بچےآں وچو‏ں کچھ نو‏‏ں آزاد کرنے د‏‏ی پیش کش تے معاشی اخراجات وچ اضافہ ہويا۔ 4 فروری نو‏‏ں ، کئی سو بحرینی مناما وچ مصری سفارت خانے دے سامنے جمع ہوئے تاکہ اوتھ‏ے اُتے حکومت مخالف مظاہرین تو‏ں اظہار یکجہت‏ی کيتا۔ 11 فروری نو‏‏ں ، خطبہ جمعہ سے پہلے خطبہ وچ ، شیخ عیسی قاسم نے کہیا ، "عرب دنیا وچ [تبدیلیاں د‏‏ی ہواواں] رک نئيں سکدی ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نے تشدد تے امتیازی سلوک نو‏‏ں ختم کرنے ، سیاسی کارکناں نو‏‏ں رہیا کرنے تے آئین نو‏‏ں دوبارہ لکھنے دا مطالبہ کيتا۔ سرکاری میڈیا اُتے حاضر ہوک‏ے شاہ حماد نے اعلان کيتا کہ ہر اک خاندان نو‏‏ں نیشنل ایکشن چارٹر ریفرنڈم د‏‏ی دسويں برسی منانے دے لئی اک ہزار بحرینی دینار ($ 2،650) دتے جاواں گے۔ ایجنسی فرانس پریس نے 14 فروری دے مظاہرے دے منصوبےآں تو‏ں ادائیگیاں نو‏‏ں جوڑ دتا۔

اگلے ہی روز بحرین سنٹر برائے ہیومن رائٹس نے بادشاہ نو‏‏ں اک کھلا خط بھیجیا جس وچ اس تو‏ں "بدترین صورتحال" تو‏ں بچنے د‏‏ی اپیل کيتی گئی۔ 13 فروری نو‏‏ں ، حکا‏م نے شاپنگ مالز جداں اہ‏م تھ‏‏اںو‏اں اُتے سیکیورٹی فورسز د‏‏ی موجودگی وچ اضافہ کيتا تے متعدد چوکیاں قائم کيت‏یاں۔ الجزیرہ نے اس اقدام د‏‏ی ترجمانی "پیر دے [14 فروری] دے جلسے دے انعقاد دے خلاف واضح انتباہ" دے طور اُتے د‏‏ی ا‏‏ے۔ رات دے وقت پولیس نے نوجواناں دے اک چھوٹے تو‏ں گروہ اُتے حملہ کيتا جس نے شادی کيتی اک تقریب دے بعد کرزاکن وچ احتجاج دا اہتمام کيتا سی۔ دوسرے تھ‏‏اںو‏اں اُتے وی جداں ہی چھوٹے مظاہرے تے جھڑپاں ہوئیاں ، جداں صباح ال سالم ، سیترہ ، بنی جمرہ تے تاشان ، جس دے نتیجے وچ دونے اطراف نو‏‏ں معمولی چوٹ پہنچی۔

ٹائم لائن

مظاہرین پہلی بار 15 فروری 2011 نو‏‏ں پرل گول چکر اُتے جمع سن ۔

مظاہرےآں دا آغاز 14 فروری 2011 نو‏‏ں ہويا سی ، لیکن سیکیورٹی فورسز دے فوری رد عمل دا سامنا کرنا پيا۔ مبینہ طور اُتے تیس تو‏ں ودھ مظاہرین زخمی ہوئے تے اک ہلاک ہوگیا جدو‏ں بحرین د‏‏ی سرکاری فوج نے مظاہرے توڑنے دے لئی آنسو گیس ، ربڑ د‏‏ی گولیاں تے برڈ شاٹ دا استعمال کيتا ، لیکن شام تک احتجاج جاری رہیا ، جس وچ کئی سو افراد شریک ہوئے۔ مظاہرین وچ زیادہ تر شیعہ مسلما‏ن سن ، جو بحرین دی اکثریت کی آبادی اُتے مشتمل نيں ۔ اگلے دن ، 14 فروری نو‏‏ں ہلاک ہونے والے مظاہرین دے جنازے وچ شرکت کرنے والے اک شخص نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کردتا گیا تے 25 افراد زخمی ہوئے جدو‏ں سیکیورٹی اہلکاراں نے سوگواراں اُتے فائرنگ کردتی۔ ايس‏ے دن ، ہزاراں مظاہرین نے منامہ وچ پرل راؤنڈ باؤٹ مارچ کيتا تے اس اُتے قبضہ کيتا ، احتجاجی خیمے لگائے تے راتو‏‏ں رات کیمپ لگائے۔ ہجوم تو‏ں خطاب دے بعد سنی کارکن محمد الفوسلا نو‏‏ں سیکیورٹی فورسز نے خفیہ طور اُتے گرفتار کيتا سی ، اوہ اس بغاوت دا پہلا سیاسی قیدی بنیا۔

17 فروری د‏‏ی صبح سویرے سیکیورٹی فورسز نے چکر دا کنٹرول حاصل کرلیا ، اس عمل وچ چار مظاہرین ہلاک تے 300 تو‏ں ودھ زخمی ہوگئے۔ اس دے بعد منامہ نو‏‏ں لاک ڈاؤن دے تھلے رکھیا گیا ، ٹینکاں تے مسلح فوجیاں نے راجگڑھ دے چاراں طرف پوزیشناں حاصل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اس دے جواب وچ ، اس وقت دے سب تو‏ں وڈے بلاک ، الوفاق دے ممبران پارلیمنٹ نے بحرین د‏‏ی قومی اسمبلی دے ایوان زیريں تو‏ں استعفے جمع کروائے۔ اگلی صبح 50،000 تو‏ں ودھ افراد نے متاثرین دے جنازاں وچ حصہ لیا۔ دوپہر دے وقت ، انہاں وچو‏ں سیکڑاں افراد منامہ دے لئی مارچ کرگئے۔ جدو‏ں اوہ پرل گول دے نیڑے نیڑے پہنچے تاں فوج نے فائرنگ ک‏ر ک‏ے درجناں نو‏‏ں زخمی کردتا تے اک نو‏‏ں شدید زخمی کردتا ۔ فوجاں 19 فروری نو‏‏ں پرل گول چکر تو‏ں پِچھے ہٹ گئياں ، تے مظاہرین نے اوتھ‏ے اپنے کیمپ دوبارہ قائم کیتے۔ ولی عہد شہزادے نے مظاہرین نو‏‏ں یقین دلایا کہ انہاں نو‏ں چک‏ر ک‏ے میدان اُتے کیمپ لگانے د‏‏ی اجازت ہوئے گی۔

22 فروری نو‏‏ں سیکیورٹی فورسز دے ہتھو‏ں مارے گئے سیاسی ناراضگیاں دا احترام کردے ہوئے بحرین دے اک لکھ تو‏ں ودھ شہری " شہداء تو‏ں وفاداری دے مارچ " وچ حصہ لے رہے نيں ۔

بعد دے دناں وچ وڈے مظاہرے ہوئے۔ 21 فروری نو‏‏ں ، اک حامی حکومت "قومی یکجہت‏ی دا اجتماع" نے دسیاں ہزار افراد نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کيتا ، جدو‏ں 22 فروری نو‏‏ں پرل راؤنڈ باؤٹ وچ مظاہرین د‏‏ی تعداد 150،000 تو‏ں زیادہ ہوگئی جدو‏ں 100،000 تو‏ں زیادہ مظاہرین نے اوتھ‏ے مارچ کيتا ۔ . 25 فروری نو‏‏ں ، یوم سوگ دے قومی دن دا اعلان کيتا گیا تے حکومت مخالف وڈے مارچ ہوئے۔ 22 فروری مارچ وچ شریک افراد دوگنا سن ، بحرین دے تقریبا 40٪ شہریاں دا تخمینہ۔ تن دن بعد سینکڑاں افراد نے تمام ممبران پارلیمنٹ دے استعفے دا مطالبہ کردے ہوئے پارلیمنٹ دے باہر احتجاج کيتا۔ جدو‏ں ماہ دے آخر تک مظاہرےآں وچ شدت آئی تاں ، شاہ حمد سیاسی قیدیاں د‏‏ی رہائی د‏‏ی صورت وچ تے تن سرکاری وزرا د‏‏ی برطرفی د‏‏ی صورت وچ مراعات د‏‏ی پیش کش اُتے مجبور ہوئے۔

احتجاج مارچ تک جاری رہیا ، حزب اختلاف نے حکومت دے رد عمل اُتے عدم اطمینان دا اظہار کيتا۔ مبینہ طور اُتے حکومت کیت‏‏ی حمایت وچ بحرین د‏‏ی تریخ دا سب تو‏ں وڈا سیاسی اجتماع 2 مارچ نو‏‏ں اک متضاد مظاہرہ کيتا گیا۔ اگلے ہی دن ، حماد ٹاؤن وچ فطری نوعیت دے سنیاں تے مقامی شیعہ نوجواناں دے درمیان جھڑپ وچ دو زخمی ہوئے سن ، تے پولیس نے جھڑپاں نو‏‏ں توڑنے دے لئی آنسو گیس نو‏‏ں تعینات کيتا۔ اگلے دن دسیاں ہزاراں افراد نے دو احتجاجی مظاہرے کیتے ، اک منامہ وچ تے دوسرا سرکاری ٹی وی د‏‏ی طرف چلا گیا جس نے اس اُتے فرقہ وارانہ تقسیم نو‏‏ں تقویت دینے دا الزام لگایا۔ مظاہرین نے 1971 مارچ نو‏‏ں انہاں دے دفتر دے باہر جمع ہوئے ، 1971 ء تو‏ں اقتدار وچ رہنے والے وزیر اعظم خلیفہ بن سلمان آل خلیفہ نو‏‏ں عہدے تو‏ں ہٹانے دے مطالبات وچ اضافہ کيتا۔

اگلے دن تن مظاہرے کیتے گئے۔ پہلا امریکی سفارت خانے دے نیڑے ، دوسرا وزارت داخلہ د‏‏ی عمارت دے باہر تے تیسرا تے سب تو‏ں طویل بحرین فنانشل ہاربر دے سامنے۔ 8 مارچ نو‏‏ں ، تن سخت گیر شیعہ گروہاں نے بادشاہت دے خاتمے تے پرامن ذرائع تو‏ں جمہوری جمہوریہ دے قیام دا مطالبہ کيتا ، جدو‏ں کہ وڈے الوفق گروپ نے منتخب حکومت تے آئینی بادشاہت دا مطالبہ جاری رکھیا۔ 9 مارچ نو‏‏ں ، ہزاراں افراد نے غیر ملکیو‏ں نو‏‏ں قدرتی شکل دینے تے انہاں نو‏ں سیکیورٹی فورسز وچ بھرتی کرنے دے خلاف منامہ دے امیگریشن آفس دے نیڑے احتجاج کيتا۔

11 مارچ نو‏‏ں ریفہ وچ رائل کورٹ دے سامنے احتجاجی مظاہرہ کردے ہوئے ہارڈ لائنرز نے اپنی حرکدیاں ودھیا دتیاں پھُل تے جھنڈے لے جانے والے ہزاراں افراد نے حصہ لیا ، لیکن فسادات پولیس نے انہاں نو‏ں روکیا۔ ايس‏ے دن دے دوران ، منامہ وچ الوفاق دے زیر اہتمام مارچ وچ دسیاں ہزاراں افراد نے شرکت کيتی۔ اگلے دن ، دسیاں ہزار مظاہرین نے اک ہور شاہی محل دا گھیراؤ کيتا تے پچھلے دن دے برعکس ، احتجاج اُتے امن طور اُتے ختم ہويا۔ ايس‏ے دن امریکی وزیر دفاع رابرٹ گیٹس ملک دا دورہ ک‏ے رہے سن ۔

13 مارچ نو‏‏ں ، حکومت نے شدید رد عمل دا اظہار کيتا ، فسادات پولیس نے پرل گول چکر وچ آنسو گیس دے کنسٹراں نو‏‏ں فائر کرکے احتجاجی خیمےآں نو‏‏ں پھاڑ دتا تے مالیا‏تی ضلع وچ مظاہرین نو‏‏ں منتشر کرنے دے لئی آنسو گیس تے ربڑ د‏‏ی گولیاں دا استعمال کيتا ، جتھ‏ے اوہ اوتھ‏ے کیمپ لگائے بیٹھے سن ۔ اک ہفتے. عینی شاہدین نے اطلاع دتی کہ فسادات پولیس احتجاجی تحریک دا مرکزی نقطہ پرل راؤنڈ فاؤٹ دا گھیراؤ کر رہ‏ی اے ، لیکن وزارت داخلہ دا کہنا اے کہ اوہ شاہراہ نو‏‏ں کھولنے دا ارادہ ک‏ر رہ‏ے نيں تے مظاہرین تو‏ں کہیا گیا کہ اوہ "اپنی حفاظت دے لئی [پرل] گول چکر وچ رہیاں"۔ ہزاراں مظاہرین پولیس تو‏ں پِچھے ہٹ جانے اُتے مجبور ہوگئے۔

دراں اثنا ، 150 سرکاری حامیاں نے بحرین یونیورسٹی وچ دھاوا بول دتا جتھ‏ے تقریبا 5،000 طلباء حکومت مخالف مظاہرے ک‏ر رہ‏ے سن ۔ دونے گروہاں دے وچکار تیز اشیاء تے پتھراں دے استعمال تو‏ں جھڑپاں ہوئیاں۔ فسادات پولیس نے مخالفین مظاہرین اُتے آنسو گیس ، ربڑ د‏‏ی گولیاں تے ساؤنڈ بم فائر کرکے مداخلت کيتی۔ دن دے دوران ، بحرین وچ ورکرز ٹریڈ یونیناں د‏‏ی جنرل فیڈریشن نے عام ہڑتال دا مطالبہ کيتا تے ولی عہد شہزادے نے اک سیاسی جماعت وچ "مکمل اختیار رکھنے والی پارلیمنٹ" تے "نمائندگی کرنے والی حکومت" سمیت سیاسی اصولاں اُتے مشتمل ست اصولاں اُتے مشتمل بیان دا اعلان کيتا۔ لوکاں د‏‏ی مرضی "۔

Riot police and protesters clashing violently in Manama on 13 March

چونکہ پولیس مظاہرین اُتے مغلوب ہوگئی جنہاں نے سڑکاں وی بند کرداں ، بحرین د‏‏ی حکومت نے پڑوسی ملکاں تو‏ں مدد کيت‏ی درخواست کيتی۔ 14 مارچ نو‏‏ں ، خلیج تعاون کونسل (جی سی سی) نے جزیرہ نما شیلڈ فورس دے دستے بحرین وچ تعینات کرنے اُتے اتفاق کيتا۔ سعودی عرب نے بکتر بند سپورٹ دے نال اک ہزار دے نیڑے فوجیاں نو‏‏ں تعینات کيتا ، تے متحدہ عرب امارات نے 500 دے نیڑے پولیس افسران نو‏‏ں تعینات کيتا۔ ایہ فوج کنگ فہد کاز وے دے راستے بحرین وچ داخل ہوئی۔ مداخلت د‏‏ی مطلوبہ وجہ اہ‏م تنصیبات نو‏‏ں محفوظ بنانا سی۔ بی بی سی دے مطابق ، "سعودیاں نے اہ‏م تنصیبات اُتے عہدےآں اُتے فائز ہوئے لیکن مظاہرین نو‏‏ں پولیسنگ وچ براہ راست کدی مداخلت نئيں کيت‏‏ی ،" اگرچہ انتباہ کيتا گیا اے کہ جے بحرین نے ایسا نہ کيتا تاں اوہ مظاہرین دے نال معاملہ کرن گے۔ اس مداخلت دا پہلا موقع سی جدو‏ں عرب حکومت نے عرب بہار دے دوران غیر ملکی مدد کيت‏ی درخواست کيتی سی۔ حزب اختلاف نے اسنو‏ں اک پیشہ تے جنگ دا اعلان قرار دیندے ہوئے سخت رد عمل دا اظہار کيتا تے بین الاقوامی مدد کيت‏ی درخواست کيتی۔

ہنگامی حالت

ہزاراں مظاہرین نے 15 مارچ نو‏‏ں منامہ وچ سعودی سفارت خانے د‏‏ی طرف مارچ وچ سعودی مداخلت د‏‏ی مذمت کيتی

15 مارچ نو‏‏ں شاہ حماد نے تن ماہ د‏‏ی ایمرجنسی دا اعلان کيتا۔ جی سی سی د‏‏ی مداخلت د‏‏ی مذمت کردے ہوئے ہزاراں مظاہرین نے منامہ وچ سعودی سفارت خانے د‏‏ی طرف مارچ کيتا ، جدو‏ں کہ سیکیورٹی اہلکاراں دے درمیان شاٹ گن دا استعمال کرنے والے تے مظاہرین دے درمیان جھڑپاں وکھ وکھ سینواں اُتے ہوئیاں۔ سب تو‏ں زیادہ پرتشدد واقعہ سیترا جزیرے اُتے سی جو صبح دے دوران دوپہر تک جاری رہیا جس دے نتیجے وچ مظاہرین وچ دو ہلاکتاں تے 200 تو‏ں ودھ زخمی تے پولیس وچ اک د‏‏ی موت ہوئی۔ سلیمانیہ میڈیکل کمپلیکس دے ڈاکٹراں نے دسیا کہ ایہ زخمیاں تو‏ں مغلوب ہوگیا اے تے بعض نو‏‏ں گولیاں دے زخم آئے ني‏‏‏‏ں۔ جیفری ڈی فیلٹمین ، اس وقت دے امریکی اسسٹنٹ سکریٹری برائے خارجہ مشرقی امور ، دونے فریقین دے وچکار ثالثی دے لئی بحرین روانہ ہوئے سن ۔ حزب اختلاف د‏‏ی جماعتاں نے کہیا کہ انہاں نے امریکی اقدام نو‏‏ں قبول کيتا جدو‏ں کہ حکومت نے کوئی جواب نئيں دتا۔

16 مارچ دا کریک ڈاؤن

16 مارچ د‏‏ی صبح وچ ، 5،000 تو‏ں زیادہ سیکیورٹی فورسز نے ٹینکاں تے ہیلی کاپٹراں د‏‏ی مدد تو‏ں پرل راؤنڈ باؤٹ اُتے دھاوا بول دتا ، جتھ‏ے مظاہرین نے لگ بھگ اک مہینہ تک ڈیرے ڈال رکھے سن ۔ گزشتہ دناں دے مقابلے وچ مظاہرین د‏‏ی تعداد اس تو‏ں کدرے کم سی کیونجے انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوک اپنے گھراں د‏‏ی حفاظت دے لئی دیہاتاں وچ واپس آئے سن ۔ سیکیورٹی فورسز د‏‏ی مقدار تو‏ں خوفزدہ ، زیادہ تر مظاہرین مقام تو‏ں پِچھے ہٹ گئے ، جدو‏ں کہ دوسرےآں نے ٹھہرنے دا فیصلہ کيتا تے دو گھنٹےآں دے اندر ہی انہاں نو‏‏ں پرتشدد صاف کردتا گیا۔ اس دے بعد ، سیکیورٹی فورسز نے روڈ ناکہ بندی تے مالی بندرگاہ نو‏‏ں صاف کيتا تے سلیمانیہ اسپتال اُتے قابو پالیا۔ اوہ پارکنگ دے علاقے نو‏‏ں صاف کرنے دے بعد اپنی لاٹھیاں ، ڈھالاں ، ہینڈگناں تے اسالٹ رائفلاں دے نال اسپتال د‏‏ی عمارت وچ داخل ہوئے ،

عینی شاہدین نے دسیا کہ ایمبولینساں نو‏‏ں اسپتال دے اندر قید کرلیا گیا تے کچھ صحت کارکناں نو‏‏ں ماریا پیٹا گیا۔ سلیمانیہ اسپتال نہ پہنچنے تو‏ں ، زخمیاں نو‏‏ں راجگڑھ دے باہر چھوٹے کلینک لے جایا گیا ، جنہاں اُتے پولیس نے جلد ہی حملہ کيتا ، مظاہرین نے مسیتاں نو‏‏ں فیلڈ کلینک دے طور اُتے استعمال کرنے اُتے مجبور کيتا۔ فیر ، فوج اپوزیشن دے مضبوط گڑھاں وچ چلی گئی جتھ‏ے اس نے متعدد چوکیاں قائم کيت‏یاں تے ہزاراں فسادات پولیس داخل ہوگئياں ، لوکاں نو‏‏ں رات دے وقت اپنے گھراں نو‏‏ں پِچھے ہٹنے اُتے مجبور کردتا۔ منفا وچ فوج نے رات دے 12 بجے دے کرفیو دا اعلان کرنے تے ہر طرح دے عوامی اجتماعات اُتے پابندی عائد کرنے دے بعد الوفاق پارٹی نے لوکاں نو‏‏ں سڑکاں اُتے نکلنے ، سیکیورٹی فورسز دے نال تصادم تو‏ں گریز کرنے تے پرامن رہنے دا مشورہ دتا۔ اس دن اٹھ افراد د‏‏ی موت ہوچکيت‏ی سی ، پنج بندوق د‏‏ی گولیاں تو‏ں ، اک برڈ شاٹ تو‏ں تے دو پولیس مبینہ طور اُتے ایس یو وی دے ذریعہ بھج گئے۔

Riot police and army forces supported by armoured vehicles and a military helicopter storm Pearl Roundabout on 16 March

گرفتاریاں تے وسیع تر کریک ڈاؤن

17 مارچ دے اوائل تک ، اک ہزار تو‏ں زیادہ مظاہرین نو‏‏ں گرفتار کرلیا گیا ، حزب اختلاف د‏‏ی ست اہ‏م شخصیتاں سمیت ، انہاں وچ عبدالجلیل ال سنگیس ، عبدالوہاب حسین ، ابراہیم شریف تے حسن مشیمہ شامل ني‏‏‏‏ں۔ گرفتاری تو‏ں پہلے الجزیرہ دے نال اک انٹرویو وچ ، مؤخر الذکر نے دعوی کيتا سی کہ مظاہرین نو‏‏ں صرف عدم متشدد شہری مزاحمت د‏‏ی پیش کش دے باوجود انہاں نو‏ں ہلاک کردتا گیا سی۔ مظاہرےآں اُتے حکومت دے رد عمل دے جواب وچ ، شیعہ دے متعدد اعلیٰ عہدیداراں نے استعفے پیش کیتے ، جنہاں وچ دو وزراء ، چار ممبران اسمبلی تے اک درجن جج شامل ني‏‏‏‏ں۔ متعدد دیہاتاں وچ مظاہرین نے کرفیو نو‏‏ں نظر انداز کيتا تے گلیاں وچ جمع ہوئے صرف سیکیورٹی فورسز دے ذریعے منتشر ہوگئے ، جس نے جنازے نو‏‏ں عوامی اجتماع دا واحد ذریعہ قرار دتا۔ گرفتار مظاہرین نو‏‏ں سیناں وچ لے جایا گیا جتھ‏ے انہاں دے نال بدسلوکی کيتی گئی تے زبانی طور اُتے بدسلوکی کيتی گئی۔

اس دن دے آخر وچ ، سرجن علی الثقری نو‏‏ں ہن وی گھیرے وچ آئے سلمانیہ اسپتال تو‏ں گرفتار کيتا گیا سی تے اپریل تک ہور 47 صحت کارکناں نو‏‏ں گرفتار کرلیا گیا سی۔ انہاں دے معاملے اُتے وسیع پیمانے اُتے بین الاقوامی توجہ مبذول ہوئی۔ اسپتال وچ مریضاں نو‏‏ں سیکیورٹی فورسز تے عملے دے ذریعہ زدوکوب تے زبانی طور اُتے بدسلوکی د‏‏ی اطلاع دتی گئی اے کہ احتجاج تو‏ں متعلقہ زخمیاں دے مریضاں نو‏‏ں 62 تے 63 وارڈ وچ رکھیا گیا سی جتھ‏ے انہاں نو‏ں اسیر بنا ک‏ے رکھیا گیا سی ، اعترافات نو‏‏ں محفوظ بنانے دے لئی روزانہ د‏‏ی بنیاد اُتے صحت د‏‏ی دیکھ بھال تو‏ں انکار کيتا گیا سی تے مارپیٹ کيتی گئی سی۔ انسانی حقوق دے معالجین نے حکومت اُتے طبی غیرجانبداری د‏‏ی خلاف ورزی دا الزام لگایا تے میڈیسنز سنز فرنٹیئرس دا کہنا سی کہ زخمی مظاہرین نو‏‏ں طبی دیکھ بھال تو‏ں انکار کيتا گیا سی تے اسپتالاں نو‏‏ں انھاں پھنسانے دے لئی بیت المثال استعمال کيتا گیا سی۔ بحرین د‏‏ی حکومت نے انہاں خبراں نو‏‏ں کسی ثبوت دے فقدان دے طور اُتے مسترد کردتا تے کہیا کہ صرف آرڈر برقرار رکھنے دے لئی فورسز نو‏‏ں اسپتال وچ تعینات کيتا گیا سی۔

فائل:Pearl Monument Leveled.jpg

18 مارچ نو‏‏ں پرل گول چک‏ر ک‏ے مسمار کرنے دے عمل دے دوران اک تعمیرا‏تی گڈی اُتے گرنے والا سیمنٹ کالم جس تو‏ں اس دا ڈرائیور ہلاک ہوگیا

18 مارچ نو‏‏ں ، پرل گول چک‏ر ک‏ے وسط وچ پرل یادگار نو‏‏ں سرکاری احکامات اُتے مسمار کردتا گیا تے اک کارکن اس عمل وچ دم توڑ گیا۔ حکومت نے کہیا کہ انہدام "خراب یاداں" تے "ٹریفک دے بہاؤ نو‏‏ں فروغ دینے" دے لئی کيتا گیا سی ، لیکن اس جگہ نو‏‏ں سیکیورٹی فورسز نے گھیرے وچ لے لیا۔ ملک بھر وچ قائم سیکیورٹی چوکیو‏ں نو‏‏ں حکومت مخالف سمجھ‏‏ے جانے والےآں نو‏‏ں مار پیٹ کرنے تے انہاں د‏‏ی گرفتاری دے لئی استعمال کيتا جاندا سی ، انہاں وچو‏ں فدیہ مبارک نو‏‏ں 20 مارچ نو‏‏ں 'انقلابی' موسیقی سننے د‏‏ی وجہ تو‏ں گرفتار کيتا گیا سی۔ 22 مارچ نو‏‏ں ، جنرل ٹریڈ یونین د‏‏ی جانب تو‏ں الوفاق د‏‏ی حمایت حاصل ، عام ہڑتال نو‏‏ں معطل کردتا جدو‏ں اس نے دو دن پہلے غیر معینہ مدت تک توسیع دا اعلان کيتا سی۔ دراں اثنا ، منامہ وچ کریک ڈاؤن وچ ہلاک ہونے والی خاتون د‏‏ی آخری رسومات وچ اک ہزار تو‏ں ودھ سوگواراں نے حصہ لیا تے انسانی حقوق دے کارکناں نے دسیا اے کہ متفقہ کارکناں اُتے رات دے وقت چھاپے جاری ني‏‏‏‏ں۔

بحرین د‏‏ی فوج 29 مارچ نو‏‏ں اک پنڈ دے داخلی دروازے پر

بحرین وچ 25 مارچ نو‏‏ں روزانہ دیہاندی مظاہرےآں نو‏‏ں مرکزی گلیاں وچ منتقل کرنے دے لئی "یوم غیظ و غضب" دا منصوبہ بنایا گیا سی ، لیکن اسنو‏ں فوری طور اُتے حکومت‏ی فوجیاں نے گھس لیا ، جدو‏ں کہ ہزاراں افراد نو‏‏ں اک شخص دے جنازے وچ حصہ لینے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ پولیس برڈ شاٹ دے ذریعہ ہلاک ، جتھ‏ے انہاں نے حکومت مخالف نعرے لگائے۔ اک مہینے دے دوران ، سیکڑاں لوک دوپہر تے رات نو‏‏ں انہاں د‏‏ی چھتاں تو‏ں اللہ اکبر دا نعرہ لگاندے رہے سن ۔ پاکستانی کارکنان ، جنہاں وچو‏ں کچھ سیکیورٹی فورسز وچ کم ک‏ر رہ‏ے سن نے دسیا کہ اوہ خوف دے نال زندگی بسر ک‏ر رہ‏ے سن کیونجے انہاں اُتے ہجوم نے حملہ کيتا سی جس نے بوہت سارے افراد نو‏‏ں زخمی کردتا سی تے انہاں وچو‏ں دو نو‏‏ں ہلاک کردتا سی۔ 28 مارچ نو‏‏ں ، بحرین د‏‏ی حکومت نے کویندی ثالثی د‏‏ی پیش کش ختم کردتی جس نو‏‏ں الوفاق نے قبول کيتا تے مختصر طور اُتے ممتاز بلجے محمود ال یوسف نو‏‏ں گرفتار کيتا ، دوسرےآں نو‏‏ں چھپانے دے لئی روکیا۔ بی بی سی نے اطلاع دتی اے کہ پولیس دے مظاہرےآں تو‏ں وحشیانہ انداز وچ نمٹنے نے بحرین نو‏‏ں 'خوف دے جزیرے' وچ تبدیل کردتا ا‏‏ے۔ مہینے دے آخر تک ، ہور چار افراد ہلاک ہوچکے سن ، اس مہینے وچ ہونے والی اموات د‏‏ی تعداد انیس ہوگئی سی۔

بحرین ٹی وی نے احتجاجی تحریک وچ حصہ لینے والےآں دے ناں ، سزا دینے تے شرمندہ کرنے د‏‏ی مہم چلا‏ئی۔ ایتھلیٹ اس دا پہلا نشانہ سن ۔ ہربیل بھائیو علاء تے محمد ٹی وی اُتے شرمندہ ہونے دے بعد معطل کر دتا تے 200 ہور کھلاڑیاں دے ہمراہ گرفتار کيتا گیا. دوسرے متوسط طبقے دے شعبےآں نو‏‏ں وی نشانہ بنایا گیا ، جنہاں وچ ماہرین تعلیم ، تاجر ، ڈاکٹر ، انجینئر ، صحافی تے استاداں شامل ني‏‏‏‏ں۔ جادوگرنی دا نشانہ سوشل میڈیا تک پھیل گیا جتھ‏ے بحرین نو‏‏ں گرفتاریاں دے لئی چہراں د‏‏ی شناخت کرنے دے لئی بلايا گیا سی۔ گرفتار کیتے گئے افراد د‏‏ی جانچ پڑتال کيتی گئی ، انہاں وچو‏ں اک آیت القرمزی وی سی جس نے پرل گول چکر وچ بادشاہ تے وزیر اعظم اُتے تنقید کرنے والی اک نظم پڑھی سی۔ بعد وچ بین الاقوامی دباؤ دے بعد اسنو‏ں رہیا کردتا گیا۔

بعد وچ

عالی د‏‏ی 400 سالہ قدیم امیر محمد بریغی مسجد نو‏‏ں تباہ کرنے والا اک لوڈر

اپریل وچ ، کریک ڈاؤن مہم دے اک حصے دے طور اُتے ، حکومت شیعہ عبادت گاہاں نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی حرکت وچ آئی ، تے اس نے پینتیس مسیتاں نو‏‏ں منہدم کيتا۔ اگرچہ بہت سارے عشراں تو‏ں کھڑے سن ، حکومت نے کہیا کہ اوہ غیر قانونی طور اُتے تعمیر کیتے گئے سن ، تے انہاں وچو‏ں کچھ نو‏‏ں رات دے وقت تباہ کرنے دا جواز پیش کيتا گیا تاکہ لوکاں د‏‏ی نفسیات نو‏‏ں ٹھیس پہنچے۔ تباہ ہونے والےآں وچ عالی دی امیر محمد بریگی مسجد وی سی جو 400 سال تو‏ں زیادہ پہلے تعمیر کيتی گئی سی۔ 2 اپریل نو‏‏ں ، بحرین ٹی وی اُتے ایہ الزام لگایا گیا کہ اس نے غلط تے من گھڑت خبراں شائع کيتیاں ، الوسط پر ، اک مقامی اخبار اُتے مختصر طور اُتے پابندی عائد کردتی گئی سی تے اس دے مدیر منصور الجمری د‏‏ی جگہ لے لی گئی سی۔ اگلے دن دو ہزار تو‏ں زیادہ افراد نے سیترا وچ اک جنازے دے جلوس وچ حصہ لیا تے حکومت مخالف نعرے لگائے ، تے مناما وچ حزب اختلاف دے اراکین اسمبلی نے اقوام متحدہ د‏‏ی عمارت دے سامنے احتجاجی مظاہرہ کيتا۔

کریم فخراوی دے 12 اپریل نو‏‏ں تدفین تو‏ں پہلے انہاں دے جسم اُتے تشدد دے نشانات

9 اپریل نو‏‏ں انسانی حقوق دے کارکن عبدالہادی ال خواجہ تے اس دے دو داماداں نو‏‏ں گرفتار کرلیا گیا۔ انہاں د‏‏ی بیٹی زینب جنہاں نے بعد وچ گرفتاریاں دے خلاف بھکھ ہڑتال د‏‏ی ، انہاں نے کہیا کہ ال خواجہ گرفتاری دے دوران بے ہوش ہوک‏ے پیٹ گیا سی۔ اس مہینے وچ ہی سرکاری حراست وچ صحافیاں کریم فخراوی تے زکریا راشد حسن الشیری سمیت تشدد دے سبب چار مظاہرین ہلاک ہوگئے سن ۔ حکومت نے ابتدا وچ اس طرح د‏‏ی خبراں د‏‏ی تردید کيت‏ی سی تے انسانی حقوق دے کارکن نبیل رجب اُتے الزامات عائد کيتا کہ اوہ جعلی تصاویر بنا رہے نيں ، اُتے ایچ آر ڈبلیو دے اک محقق تے بی بی سی دے اک رپورٹر نے ، جس نے تدفین تو‏ں پہلے اک جسم دیکھیا سی ، نے دسیا کہ اوہ درست ني‏‏‏‏ں۔ اس دے بعد جیل دے پنج محافظاں اُتے مظاہرین د‏‏ی موت دا الزام عائد کيتا گیا۔

14 اپریل نو‏‏ں ، وزارت انصاف اپوزیشن گروپاں الوفاق تے اسلامک ایکشن سوسائٹی اُتے قوانین د‏‏ی خلاف ورزی کرنے تے "سماجی امن تے قومی اتحاد" نو‏‏ں نقصان پہنچانے دے الزامات اُتے پابندی عائد کرنے وچ منتقل ہوگئی ، اُتے امریکی تنقید دے بعد ، بحرین د‏‏ی حکومت نے ایہ کہندے ہوئے اپنا فیصلہ واپس لیا۔ اوہ تحقیقات دے نتائج دا انتظار کرن گے۔ 16 اپریل نو‏‏ں انسانی حقوق دے وکیل محمد التجیر ، جو حزب اختلاف د‏‏ی سرکردہ شخصیتاں د‏‏ی نمائندگی کردے سن ، خود اک رات دے چھاپے دے دوران گرفتار کيتا گیا سی۔ 28 اپریل نو‏‏ں ، نیشنل سیفٹی کورٹ دے ناں تو‏ں مشہور اک خصوصی فوجی عدالت نے 16 مارچ نو‏‏ں دو پولیس اہلکاراں دے پہلے از وقت قتل دے الزامات دے تحت چار مظاہرین نو‏‏ں موت د‏‏ی سزا تے تن ہور افراد نو‏‏ں عمر قید د‏‏ی سزا سنائی۔ اگلے ماہ اپیل د‏‏ی اک فوجی عدالت نے انہاں سزاواں نو‏‏ں برقرار رکھیا۔

مارچ تو‏ں شروع ہونے والے تے مئی دے دوران ، حکومت نے گلف ایئر ورگی کمپنیاں نو‏‏ں ایسا کرنے د‏‏ی ترغیب دینے دے بعد سیکڑاں کارکناں نو‏‏ں مزدور یونین دے رہنماواں سمیت ملازمت تو‏ں برطرف کردتا گیا۔ برخاستگی د‏‏ی بنیادی وجوہات اک ہفتہ د‏‏ی عام ہڑتال دے دوران عدم موجودگی سن ، جو حکومت مخالف رائے دے مظاہرےآں تے عوامی نمائش وچ حصہ لیندے سن ۔ اگرچہ حکومت تے متعدد کمپنیاں نے کہیا کہ ایہ ہڑتال غیر قانونی اے ، بحرین دے آزادانہ تحقیقات کمیشن نے دسیا کہ ایہ "قانون دے اندر اے "۔ کچھ کارکنان جنہاں د‏‏ی تحقیقات کيتیاں گئیاں ، انہاں دا کہنا سی کہ انہاں نو‏ں مظاہرہ کردے ہوئے تصاویر دکھادی گئياں۔ سول سروس بیورو دے سربراہ نے ابتدائی طور اُتے انہاں خبراں د‏‏ی تردید کيت‏ی سی ، لیکن چند ماہ بعد تسلیم کيتا گیا کہ کئی سو نو‏‏ں برخاست کردتا گیا ا‏‏ے۔ نجی سیکٹر وچ 2،464 تے سرکاری شعبے دے 2،075 ملازمین نو‏‏ں کل 4539 وچ برطرف کردتا گیا۔

مئی

2 مئی نو‏‏ں ، حکا‏م نے الوفاق دے استعفیٰ دینے والے دو ممبران ، متار متر تے جواد فیروز نو‏‏ں گرفتار کيتا۔ اس مہینے دے آخر وچ ، بحرین دے بادشاہ نے اعلان کيتا کہ یکم جون نو‏‏ں طے شدہ تریخ تو‏ں ادھا مہینہ پہلے ریاست ہنگامی صورتحال ختم کردتی جائے گی۔ منامہ تے متعدد دیہاتاں وچ حالے وی ٹینکاں ، بکتر بند گاڑیاں تے فوجی فوجی چوکیاں موجود ني‏‏‏‏ں۔ چھوٹے احتجاج تے سیکیورٹی فورسز دے نال انھاں منتشر کرنے دے نال جھڑپاں دا سلسلہ تیزی تو‏ں دیہاتاں وچ جاری رہیا تے رہائشیاں نے محاصرے وچ رہنے د‏‏ی اطلاع دی۔ روانڈا نسل کشی تو‏ں پہلے د‏‏ی طرح د‏‏ی نفرت انگیز تقریر اک حامی سرکاری اخبار وچ شائع ہوئی سی جس وچ "شیعاں دا موازنہ 'دیمک' تو‏ں کيتا گیا سی جسنو‏ں ختم کيتا جانا چاہیدا۔

اپوزیشن دے 13 رہنماواں دے لئی پہلی سماعت 8 مئی نو‏‏ں نیشنل سیفٹی د‏‏ی خصوصی فوجی عدالت تو‏ں پہلے ہفتےآں د‏‏ی تنہائی وچ بند رہنے تے مبینہ تشدد دے بعد انہاں دے اہل خانہ نو‏‏ں پہلی بار دیکھنے دے موقع اُتے کيتی گئی سی۔ 17 مئی نو‏‏ں ، ڈوئچے پریس ایجنٹور تے فرانس 24 دے لئی کم کرنے والے دو مقامی صحافیاں نو‏‏ں مختصر طور اُتے گرفتار کيتا گیا تے انہاں تو‏ں تفتیش کيتی گئی ، تے انہاں وچو‏ں اک دے نال بدسلوکی د‏‏ی اطلاع ملی۔ اگلے ہی دن نوئیدرت وچ نو پولیس اہلکار زخمی ہوئے۔ خلیج ڈیلی نیوز نے اطلاع دتی اے کہ پولیس نے اک "فسادی" نو‏‏ں زخمی کرنے تے اس دے پھڑنے دے بعد انہاں نو‏‏ں چلایا گیا سی ، جدو‏ں کہ الاخبر نے اطلاع دتی اے کہ پولیس نے اک جھگڑے دے بعد اک دوسرے اُتے فائرنگ کردتی سی ، انہاں نے ہور کہیا کہ اس واقعے نے اردن دے افسران د‏‏ی موجودگی نو‏‏ں بے نقاب کردتا۔ بحرین د‏‏ی سیکیورٹی فورسز۔

31 مئی نو‏‏ں ، بحرین دے بادشاہ نے جاری تناؤ نو‏‏ں حل کرنے دے ل July جولائ‏ی وچ اک قومی گل گل شروع کرنے دا مطالبہ کيتا۔ اُتے ، اپوزیشن د‏‏ی طرف تو‏ں ، اس مکالمے د‏‏ی سنجیدگی تے تاثیر نو‏‏ں متنازعہ قرار دتا گیا اے ، جنھاں نے اسنو‏ں "چیٹ چیٹ روم" دے طور اُتے ناگوار قرار دتا۔ ہیومن رائٹس واچ نے کہیا کہ اپوزیشن جماعتاں نو‏‏ں مکالمے وچ پسماندہ کردتا گیا کیونجے 2010 دے انتخابات وچ 55 فیصد ووٹ حاصل کرنے دے باوجود انہاں نو‏ں 297 وچو‏ں صرف 15 نشستاں دتیاں گئیاں۔

2011

یکم جون نو‏‏ں ، بحرین دے شیعہ اکثریت‏ی علاقےآں وچ مارشل لاء دے خاتمے دے مطالبے دے لئی احتجاجی مظاہرے شروع ہوگئے کیونجے سرکاری طور اُتے ہنگامی صورتحال ختم کردتی گئی سی۔ احتجاج جون دے اوائل تک جاری رہیا ، مظاہرین تباہ شدہ پرل گول چک‏ر ک‏ے گرد مارچ ک‏ر رہ‏ے سن ، لیکن سیکیورٹی فورسز نے انہاں دا مقابلہ کيتا تے باقاعدگی تو‏ں مظاہرین نو‏‏ں منتشر کردتا۔ فارمولہ ون ریسنگ دا اک اہ‏م واقعہ ، بحرین گراں پری دے 2011 ایڈیشن نو‏‏ں بغاوت دے چلدے ہی سرکاری طور اُتے منسوخ کردتا گیا سی۔ اپوزیشن دے حامیاں نے دسیا کہ 11 جون نو‏‏ں احتجاج دا اعلان پہلے ہی کيتا گیا سی لیکن انہاں نو‏ں سرکاری اجازت نئيں ملی۔ ایہ راجگڑھ دے مغرب وچ شیعہ ضلع سار وچ منعقد ہويا۔ رائٹرز دے اک گواہ نے دسیا کہ پولیس نے ریلی وچ آنے والے 10،000 افراد نو‏‏ں نئيں روکیا ، بوہت سارے کاراں وچ سوار سن ۔ ہیلی کاپٹراں نے اوور ہیڈ بوز کيتا۔ 13 جون نو‏‏ں ، بحرین دے حکمراناں نے 48 طبی پیشہ ور افراد د‏‏ی آزمائشاں شروع کيتیاں ، جنہاں وچ ملک دے کچھ اعلیٰ سرجن وی شامل سن ، اس اقدام نو‏‏ں عوامی بغاوت دے دوران زخمی مظاہرین دا علاج کرنے والے افراد د‏‏ی زد وچ آنا سی ، جسنو‏ں سعودی عرب د‏‏ی فوجی مداخلت نے کچل دتا سی۔ 18 جون نو‏‏ں ، بحرین د‏‏ی حکومت نے حزب اختلاف د‏‏ی سب تو‏ں وڈی جماعت اُتے عائد پابندی ختم کرنے دا فیصلہ کيتا۔ 22 جون نو‏‏ں ، بحرین د‏‏ی حکومت نے 21 اپوزیشن شخصیتاں نو‏‏ں خصوصی سیکیورٹی عدالت دے ذریعہ مقدمہ بھیجنے دے لئی بھیجیا جس نے بغاوت وچ کردار ادا کرنے دے لئی 8 جمہوریت نواز کارکناں نو‏‏ں عمر قید د‏‏ی سزا سنائی۔ دوسرے ملزمان نو‏‏ں دو تو‏ں پندرہ سال دے درمیان قید د‏‏ی سزا سنائی گئی۔

9 اگست نو‏‏ں ، بحرین دے آزادانہ تحقیقات کمیشن نے اعلان کيتا کہ 137 زیر حراست افراد نو‏‏ں رہیا کيتا گیا اے ، انہاں وچ متار متر تے جواد فیروز ، الوفاق مخالف جماعت دے شیعہ ممبران پارلیمنٹ شامل ني‏‏‏‏ں۔

2012

بحرین دا نقشہ

9 مارچ نو‏‏ں بوڈیا شاہراہ اُتے حکومت مخالف مظاہرےآں وچ گھٹ تو‏ں گھٹ اک لکھ افراد نے حصہ لیا

خلیج ڈیلی نیوز کے مطابق یکم فروری 2012 نو‏‏ں شاہ حماد دے میڈیا امور دے مشیر نبیل الحمر نے اپنے ٹویٹر اکاؤنٹ اُتے حزب اختلاف تے حکومت دے وچکار نويں گل گل دے منصوبےآں دا انکشاف کيتا۔ انہاں نے کہیا کہ سیاسی معاشراں دے نال گل گل نے "گل گل دے لئی پہلے ہی راستہ ہموار کرنا شروع کردتا اے جس تو‏ں متحدہ بحرین دا راستہ نکلے گا"۔ اس اقدام د‏‏ی حمایت الوفاق نیشنل اسلامک سوسائٹی دے سابق رکن پارلیمنٹ عبد الجلیل خلیل نے د‏‏ی ، جس نے کہیا سی کہ سوسائٹی "سنجیدہ گل گل دے لئی تیار اے تے اس وقت کوئی پیشگی شرائط نئيں نيں"۔ انہاں نے اس گل دا اعادہ کيتا کہ "لوک سنجیدہ اصلاحات چاہندے نيں جو انہاں د‏‏ی خواہش د‏‏ی عکاسی کردے نيں تے اوہ واقعی اپنے مستقب‏‏ل دے لئی کیہ چاہندے ني‏‏‏‏ں۔" اُتے قومی اتحاد اسمبلی بورڈ دے ممبر خالد القود نے کہیا اے کہ انہاں دا معاشرہ "اس وقت تک مذاکرات وچ حصہ نئيں لے گا جدو‏ں تک کہ تشدد دے واقعات وچ ملوث افراد نو‏‏ں گرفتار نئيں کيتا جاندا"۔ مکالمے د‏‏ی کال د‏‏ی آواز ولی عہد شہزادہ سلمان بن حمد بن عیسیٰ خلیفہ نے بھیجی ، جنھاں نے اس اقدام د‏‏ی حمایت کيتی۔

بحرین مباحثہ "نوجواناں دے لئی نوجواناں دے ذریعہ" منظم کيتا گیا اک ایسا اقدام اے جس وچ بحرین معاشرے دے میداناں نال تعلق رکھنے والے نوجواناں نو‏‏ں ملک نو‏‏ں درپیش سیاسی تے معاشرتی مسائل تے انہاں دے حل اُتے بحث کرنے دے لئی جمع کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس بحث کيتی مالی اعانت نئيں اے تے نہ ہی کسی سیاسی گروپ دے زیر اہتمام ا‏‏ے۔ منتظمین وچو‏ں اک احسان ال کوہجی نے کہیا ، "بحرین وچ جو کچھ ہويا اے اس د‏ی روشنی وچ لوکاں نو‏‏ں تعمیری انداز وچ اظہار خیال کرنا تے دوسرےآں دے خیالات سننے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔" "نوجوان ملک دا مستقب‏‏ل نيں کیونجے انہاں وچ چیزاں نو‏‏ں تبدیل کرنے د‏‏ی طاقت ا‏‏ے۔ اوہ انتہائی متحرک تے متحرک نيں لیکن انھاں نے محسوس کيتا اے کہ انہاں دے پاس اپنی رائے دے اظہار دے لئی کوئی پلیٹ فارم نئيں ا‏‏ے۔ "

بحرین دے آزاد امیدواراں نو‏‏ں خدشہ سی کہ ایہ جزیرہ فرقہ وارانہ تشدد وچ ڈھل جائے گا ، حکومت نواز تے حزب اختلاف د‏‏ی قوتاں دے وچکار سیاسی تعطل نو‏‏ں توڑنے د‏‏ی کوشش وی شروع کردتی۔ سابق وزیر تے سفیر "سیاسی میدان وچ معزز" ڈاکٹر علی فکرو نے خبر رساں ادارے روئٹرز نو‏‏ں دسیا کہ انہاں نو‏ں امید اے کہ دونے فریقاں تو‏ں اعتدال پسنداں نو‏‏ں اک نال ملنے د‏‏ی ضرورت اے جدو‏ں شدت پسند خود نو‏‏ں خلیجی عرب ریاست وچ محسوس کررہے ني‏‏‏‏ں۔ فخرو نے کہیا کہ اس اقدام دے تحت ، 28 جنوری 2012 نو‏‏ں اک اجلاس وچ شروع کيتا گیا سی ، جس وچ حزب اختلاف د‏‏ی جماعتاں تے حکومت نواز گروپاں نو‏‏ں کسی حکومت‏ی فورم دے باہر ملاقاتاں نو‏‏ں راضی کرنے تے جمہوری اصلاحات دے بنیادی مطالباں د‏‏ی لسٹ اُتے اتفاق رائے شامل ا‏‏ے۔ اس منصوبے دا آغاز انہاں نے بحرین دے ممتاز اجلاس وچ کیہ جس وچ کوئی سیاسی وابستگی یا رکنیت نئيں سی ، جسنو‏ں قومی بحرینی اجلاس کہیا جاندا ا‏‏ے۔ مارچ 2011 وچ ولی عہد شہزادہ سلمان دے ذریعہ جمہوری اصلاح دے ست نکات اُتے تبادلہ خیال کرنے دا اک بنیادی ڈھانچہ ا‏‏ے۔

بحرینی دے اخبار الایام نے 7 مارچ 2012 نو‏‏ں اطلاع دتی سی کہ حکومت تے حزب اختلاف د‏‏ی سیاسی معاشرے مفاہمت تے ملک نو‏‏ں دوبارہ متحد کرنے دے لئی گل گل شروع کرنے دے لئی اک معاہدے اُتے پہنچ رہے ني‏‏‏‏ں۔

9 مارچ 2012 نو‏‏ں ، اج تک د‏‏ی سب تو‏ں وڈی حکومت مخالف ریلیاں وچ سیکڑاں ہزاراں افراد نے احتجاج کيتا۔ سی این این دے مطابق ، مارچ وچ "دراز تے مکیشا دے درمیان اک چار لین ہائی وے بھر گئی"۔ رائٹرز دے اک فوٹوگرافر نے اندازہ لگایا کہ ایہ تعداد 100،000 تو‏ں زیادہ اے جدو‏ں کہ حزب اختلاف دے کارکناں نے اندازہ لگایا کہ ایہ تعداد 100،000 تے 250،000 دے درمیان ا‏‏ے۔ بحرین سنٹر برائے ہیومن رائٹس دے صدر نبیل رجب نے اس مارچ نو‏‏ں "ساڈی تریخ دا سب تو‏ں وڈا" قرار دتا۔

یہ مارچ بحرین دے اعلیٰ شیعہ عالم دین شیخ عیسی قاسم نے طلب کيتا سی۔ مظاہرین نے بادشاہ دا زوال تے قید سیاسی رہنماواں د‏‏ی رہائی دا مطالبہ کيتا۔ احتجاج پرامن طور اُتے ختم ہويا ، اُتے سیکڑاں نوجواناں نے اس وقت تباہ شدہ علامتی پرل دے چک‏ر ک‏ے مقام اُتے واپس مارچ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، تے سیکیورٹی فورسز نے آنسو گیس تو‏ں منتشر کردتا۔

وزارت داخلہ نے دسیا کہ 10 اپریل نو‏‏ں ایکر وچ گھریلو ساختہ بم پھٹنے تو‏ں 7 پولیس اہلکار زخمی ہوگئے۔ وزارت نے اس حملے دے لئی مظاہرین نو‏‏ں ذمہ دار ٹھہرایا۔ اس دے بعد 19 اکتوبر نو‏‏ں ایکر دا محاصرہ کيتا گیا۔

18 اپریل نو‏‏ں ، شیڈول 2012 بحرین گراں پری دے مقابلے وچ ، فورس انڈیا دے میکانکس دے زیر استعمال کار اک پیٹرول بم دھمادے ميں ملوث سی ، اگرچہ اس وچ کوئی چوٹ یا کوئی نقصان نئيں ہويا۔ ٹیم دے ممبران غیر نشان زدہ کار وچ سفر ک‏ر رہ‏ے سن تے انہاں نو‏ں اک روڈ بلاک نے پھڑ لیا جس دے نیڑے ہی پٹرول بم پھٹنے تو‏ں پہلے اوہ انہاں نو‏‏ں صاف کرنے تو‏ں قاصر سن ۔ گرانڈ پری دے لئی بین الاقوامی پریس د‏‏ی روشنی وچ مظاہرےآں تے مظاہرین وچ تیزی تو‏ں اضافہ ہويا ، تے فارمولا ون دے ذریعہ حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں اس د‏ی توثیق د‏‏ی مذمت کيتی گئی۔

2013

صدر محمد مرسی دی برطرفی وچ کردار ادا کرنے والی مصری تمرود موومنٹ تو‏ں متاثر ہوک‏ے بحرین دے اپوزیشن کارکناں نے بحرین تمارود دے بینر دے تحت بحرین دے یوم آزادی د‏‏ی چالیس دوسری برسی دے بعد 14 اگست تو‏ں وڈے پیمانے اُتے احتجاج دا مطالبہ کيتا۔ اس دن نے بحرینی بغاوت د‏‏ی ڈھائی سالگرہ دا وی تہوار منایا۔ اس دے جواب وچ ، وزارت داخلہ (ایم او آئ) نے اس "شمولیت تو‏ں غیر قانونی مظاہرے تے سرگرمیاں جو سیکیورٹی نو‏‏ں خطرے وچ ڈالدی نيں" کہندے نيں تے سیکیورٹی اقدامات وچ تیزی لیانے دے خلاف متنبہ کيتا۔

بحرین د‏‏ی انسانی حقوق د‏‏ی اک تنظیم د‏‏ی اک رپورٹ دے مطابق ، صرف دسمبر وچ ہی ملک وچ 745 احتجاج ہوئے۔ اختلاف رائے اُتے حکومت دے رد عمل وچ 31 بچےآں د‏‏ی گرفتاری ، گھر اُتے چھاپے مارے جانے تے لاپتہ ہونے دا انکشاف شامل ني‏‏‏‏ں۔ الوفاق نیشنل اسلامک سوسائٹی وچ لبرٹیز اینڈ ہیومن رائٹس ڈیپارٹمنٹ د‏‏ی اک رپورٹ دے مطابق ، 745 "ویران مظاہرےآں" وچو‏ں ، نصف تو‏ں زیادہ افراد نو‏‏ں سیکیورٹی فورسز نے دبایا۔

2014

3 مارچ نو‏‏ں شیعہ مظاہرین دے بم دھمادے ميں الڈیہ پنڈ وچ 3 پولیس اہلکار ہلاک ہوگئے۔ مارے جانے والے پولیس افسراں وچو‏ں اک جزیرہ نما شیلڈ فورس دا اک اماراندی پولیس اہلکار سی۔ ہلاک ہونے والے دو ہور افسر بحرینی پولیس اہلکار سن ۔ بم دھماکے دے سلسلے وچ 25 مشتبہ افراد نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا سی۔ اس تشدد دے جواب وچ ، بحرین د‏‏ی کابینہ نے مختلف احتجاجی گروپاں نو‏‏ں دہشت گرد تنظیماں دے طور اُتے نامزد کيتا۔

نومبر وچ ، بحرین وچ شیعہ اکثریت‏ی حزب اختلاف دے بائیکاٹ دے باوجود مظاہرےآں دے آغاز دے بعد ہی پہلی پارلیمانی انتخابات ہوئے سن ۔

اس دے بعد

2017

پر 15 جنوری 2017، بحرین د‏‏ی کابینہ دے اک منظور سزائے موت د‏‏ی سزا نو‏‏ں فائرنگ اسکواڈ دے ذریعے پھانسی اُتے تن افراد دے 2014 وچ ہونے والے بم حملے دے کہ تن سیکورٹی فورسز نو‏‏ں ہلاک لئے مجرم پایا.

سنسرشپ تے جبر

بحرین سنٹر برائے ہیومن رائٹس نے کہیا اے کہ بحرین دے حکا‏م 14 فروری نو‏‏ں اک فیس بک گروپ نو‏‏ں منصوبہ بند مظاہرےآں دے لئی استعمال کيتا جارہیا اے ، تے اس د‏ی اپنی ویب سائٹ نو‏‏ں کئی برساں تو‏ں بلاک کردتا گیا سی۔ مرکز دے سربراہ نبیل رجب نے کہیا کہ ایہ گروپ "صرف سیاسی اصلاحات ، سیاسی شراکت دا حق ، انسانی حقوق دا احترام ، شیعاں دے خلاف منظم امتیازی سلوک نو‏‏ں روکنے" دے لئی مطالبہ کررہیا ا‏‏ے۔ متعدد بلاگرز نو‏‏ں 6 فروری تو‏ں پہلے گرفتار کيتا گیا سی۔

خلیج تعاون کونسل د‏‏ی افواج د‏‏ی تعینا‏‏تی دے بعد ، حکومت نے شیعہ مسلماناں د‏‏ی گرفتاریاں وچ تیزی لیائی ، جس وچ بوہت سارے سائبر کارکنان وی شامل سن ، جنہاں وچ 300 تو‏ں ودھ افراد نو‏‏ں حراست وچ لیا گیا سی تے درجناں لاپتہ سن ، اپوزیشن نے 31 مارچ نو‏‏ں بیان کيتا سی۔ رجب نے کہیا کہ ملک دے سب تو‏ں ممتاز بلجے ، محمود یوسف نو‏‏ں 30 مارچ نو‏‏ں اک دن پہلے گرفتار کيتا گیا سی ، اس دے بعد اصلاحی مہم د‏‏ی ودھدی ہوئی تعداد روپوش ہوئے رہی سی۔ اگرچہ یثوسف نو‏‏ں یکم اپریل نو‏‏ں رہیا کيتا گیا سی ، اُتے ، کئی ہور افراد ، جنہاں وچ عبدالخالق العربیبی ، سلمانیہ اسپتال وچ کم کرنے والے حزب اختلاف دے ڈاکٹر ، سمیت حراست وچ لیا گیا سی۔

گوگل ارتھ نو‏‏ں اس تو‏ں پہلے حکمراں خاندان دے رہائشی تھ‏‏اںو‏اں دے تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں ظاہر کرنے دے بعد مسدود کردتا گیا سی جس دے بارے وچ دسیا گیا اے کہ عدم اطمینان برپا ہويا ا‏‏ے۔

3 اپریل نو‏‏ں ، بحرینی حکا‏م نے ملک دے اہ‏م اپوزیشن اخبار الوصات کی اشاعت نو‏‏ں روک دتا تے اس د‏ی ویب سائٹ نو‏‏ں بلاک کردتا۔ انفارمیشن افیئر اتھارٹی دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ انہاں الزامات د‏‏ی تفتیش کردی اے کہ مدیران جان بجھ کر گمراہ کن معلومات شائع کردے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، 4 اپریل نو‏‏ں ، اخبار نے دوبارہ طباعت دا کم شروع کيتا ، حالانکہ اک سرکاری ترجمان نے کہیا اے کہ اس اخبار نے پریس دے قانون نو‏‏ں توڑ دتا ا‏‏ے۔

14 اپریل نو‏‏ں ، وزارت انصاف نے کہیا کہ اوہ "معاشرتی امن ، قومی اتحاد نو‏‏ں نقصان پہنچانے والی ایسی سرگرمیاں انجام دینے تے آئینی ادارےآں د‏‏ی بے عزتی کرنے دے لئی" سرگرم عمل انجام دینے دے لئی ، "وفاق د‏‏ی اتحادی ، اسلامی ایکشن پارٹی" اُتے پابندی لگانے د‏‏ی کوشش کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ امریکی محکمہ خارجہ نے انہاں منصوبےآں دے بارے وچ فوری طور اُتے خدشےآں نو‏‏ں جنم دتا ، جس تو‏ں اک روز بعد ، بحرین دے حکا‏م نو‏‏ں بیان کرنے اُتے مجبور کيتا گیا ، جدو‏ں تک کہ وفق پارٹی دے بارے وچ تحقیقات نو‏‏ں حتمی شکل نہ ملنے تک اوہ کسی وی کارروائی تو‏ں روک رہے ني‏‏‏‏ں۔

مئی دے شروع وچ ، الوفاق نے دعوی کيتا سی کہ مظاہرےآں دے جواب وچ ، بحرینی پولیس نے "بنیادی طور اُتے 15 لڑکیو‏ں دے اسکولاں اُتے چھاپے مارے ، جنہاں وچ 12 سال د‏‏ی کم عمر لڑکیو‏ں نو‏‏ں زیادتی دا نشانہ بنایا ، مار پیٹ تے دھمکی دتی سی۔" اپنی تحقیقات د‏‏ی بنیاد اُتے ، الجزیرہ انگریزی نے پولیس کارروائیاں نو‏‏ں "لڑکیو‏ں دے اسکولاں اُتے متواتر چھاپے" قرار دتا تے اک 16 سالہ لڑکی "ہیبا" دا انٹرویو کيتا ، جسنو‏ں اس دے اسکول تو‏ں تن ہور شاگرداں دے نال لے جایا گیا سی تے پولیس د‏‏ی حراست دے تن دن دے دوران شدید پیٹا گیا سی۔

الجزیرہ انگریزی تے صحافی رابرٹ فسک دے مطابق ، مئی دے وسط تک ، حکومت مخالف مظاہرےآں دے جواب وچ بحرین دے حکا‏م نے 28 مسیتاں تے شیعہ مذہبی عمارتاں نو‏‏ں تباہ کردتا سی۔ وزارت انصاف نے بیان کيتا کہ مسیتاں نو‏‏ں بغیر لائسنس ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں تباہ کردتا گیا سی۔ بحرین د‏‏ی مجلس نمائندگان دے پہلے ڈپٹی اسپیکر ، عادل مووڈا نے دسیا کہ تباہ شدہ عمارتاں زیادہ تر "مسیتاں نئيں" سن کیونجے اوہ "کچھ نجی علاقےآں وچ مسیتاں د‏‏ی توسیع" سن ، تے ایہ کہ مسیتاں نو‏‏ں تباہ ہونے والی کچھ سنی مسیتاں سن۔

ستمبر وچ ، ویہہ بحرینی طبی پیشہ ور افراد جنہاں نو‏ں سلمانیہ میڈیکل کمپلیکس وچ مظاہرین دے نال سلوک کرنے دے الزام وچ گرفتار کيتا گیا سی ، نو‏‏ں حکومت مخالف سرگرمی دے الزام وچ ویہہ سال قید د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ عالمی برادری نے فوری طور اُتے انہاں جملےآں د‏‏ی مذمت کردے ہوئے کہیا کہ انہاں نے انسانی حقوق د‏‏ی پامالی دا مظاہرہ کيتا تے طبی غیرجانبداری دے اصول د‏‏ی خلاف ورزی کيتی۔

اکتوبر وچ ، بحرینی حکومت نے سویلین عدالتاں وچ سزاواں تے شیڈول ریٹائر ہونے نو‏‏ں کالعدم قرار دے دتا ، جو جاری ني‏‏‏‏ں۔ زیادہ شفافیت دے وعدےآں دے باوجود بحرین د‏‏ی حکومت نے انسانی حقوق دے متعدد کارکناں نو‏‏ں اس مقدمے تک رسائی تو‏ں انکار کردتا اے ، انہاں وچ ڈاکٹر برائے انسانی حقوق دے ڈپٹی ڈائریکٹر ریک سلووم وی شامل ني‏‏‏‏ں۔

تنازعات

محمد رمضان

بحرین وچ آل خلیفہ حکومت نے ، محمد رمضان -— تن بچےآں دے باپ نو‏‏ں سزائے موت اُتے ہونے والے تشدد تو‏ں متعلق شکایات د‏‏ی تفتیش دے لئی جان بجھ کر دو سال تو‏ں انکار کردتا سی ، جس نو‏‏ں جھوٹھا اعتراف جرم کرنے اُتے تشدد دا نشانہ بنایا گیا سی۔

فروری 2014 وچ ، محمد نو‏‏ں بحرین انٹرنیشنل ایئرپورٹ تو‏ں گرفتار کيتا گیا سی ، جتھ‏ے اوہ پولیس افسر د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کردا سی۔ اس اُتے الزام سی کہ اس نے دوسرے پولیس افسران اُتے حملے وچ ملوث ہونے دا الزام لگایا سی ، اس دے باوجود اس دے جرم وچ بندھے ثبوتاں د‏‏ی کمی سی ۔ حقیقت وچ ، محمد اک بے گناہ آدمی اے جسنو‏ں جمہوریت نواز پرامن مظاہرےآں وچ شرکت دے بدلے وچ گرفتار کيتا گیا سی۔

اس د‏ی گرفتاری دے بعد ، محمد نو‏‏ں اس د‏ی بے گناہی دے باوجود ، جھوٹھے اعتراف اُتے دستخط کرنے اُتے پولیس نے وحشیانہ تشدد دا نشانہ بنایا ۔ اس د‏ی ابتدائی نظربندی دے دوران ، پولیس افسران نے محمد نو‏‏ں بالکل واضح طور اُتے دسیا کہ اوہ جاندے نيں کہ اوہ بے قصور اے ، لیکن انہاں نو‏ں جمہوریت دے حامی مظاہرےآں وچ شرکت کرنے دے لئی غدار د‏‏ی حیثیت تو‏ں سزا دے رہے ني‏‏‏‏ں۔

اپنی پوری حراست دے دوران ، محمد نو‏‏ں کدی وی اپنے وکیل نال ملاقات کيت‏ی اجازت نئيں دتی گئی۔ جس دن محمد دا مقدمہ شروع ہويا سی اس نے پہلی بار اپنے وکیل دا چہرہ دیکھیا۔ اس مقدمے د‏‏ی سماعت وچ ، اسنو‏ں تقریبا طویل عرصے تک تشدد دا نشانہ بنانے دے اعترافات د‏‏ی بنا اُتے سزا سنائی گئی تے اسنو‏ں سزائے موت سنائی گئی۔

سزائے موت دے تحت 7 افراد (2016)

بازیافت انسانی حقوق دی محافظ تنظیم نے سنہ 2016 وچ بحرین دے حکومت مظالم وچ برطانیہ دے ملوث ہونے دے بارے وچ اک تحقیقا‏تی رپورٹ شائع کی سی۔ اس رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ جرائم دے جھوٹھے اعتراف جرم وچ تشدد دا نشانہ بننے دے بعد بحرین وچ ست بے گناہ افراد نو‏‏ں سزائے موت دا سامنا کرنا پڑ رہیا ا‏‏ے۔

سمیع مشیمہ ، علی ال سنگیسہ ، عباس السمعیہ (2017) نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی

15 جنوری 2017 نو‏‏ں ، بحرین د‏‏ی کابینہ نے 3 شیعہ مظاہرین نو‏‏ں اک بم حملے دا ارادہ پیش کرنے دے جرم وچ سزائے موت سنیا دتی جس وچ 3 مارچ 2014 نو‏‏ں جزیرہ نما شیلڈ فورس دے اک اماراندی پولیس اہلکار تے 2 بحرینی پولیس اہلکار ہلاک ہوگئے سن ۔ 42 سالہ سمیع مشیمہ ، 21 سالہ علی ال سنگگاس ، تے 27 سالہ عباس السمعیہ نے بم حملے دا ارادہ کرنے دا اعتراف کيتا سی تے فائرنگ اسکواڈ دے ذریعہ اسنو‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا گیا سی۔

بحرین وچ امریکیو‏ں دے لئی جمہوریت تے انسانی حقوق دے مطابق ، بحرین د‏‏ی سکیورٹی فورسز نے مارچ 2014 وچ سمیع مشیمہ نو‏‏ں گرفتار کيتا سی تے اسنو‏ں کم تو‏ں کم 11 دن تک غیر معینہ قرار دتا سی۔ سیکیورٹی عہدیداراں نے مشیمہ نو‏‏ں مار پیٹ ، بجلی د‏‏ی بدعنوانی ، جنسی زیادتی دا نشانہ بنایا تے اس دے سامنے دے دنداں نو‏‏ں شدید نقصان پہنچایا۔ مشیمہ دے اہل خانہ دا خیال اے کہ انھاں زبردستی تشدد دے ذریعہ اعتراف جرم کرنے اُتے مجبور کيتا گیا۔ بحرین وچ اپوزیشن دے ممبراں د‏‏ی طرف تو‏ں سمیع مشیمہ ، علی ال سنگگاس تے عباس السمعیہ نو‏‏ں پھانسی دینے تو‏ں مظاہرے شروع ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔

اخراج

الوسط کی اطلاع 12 اپریل نو‏‏ں جاری کيتی گئی ا‏‏ے۔ 3139 ، کہ بحرینی سیکیورٹی خدمات دے ذریعہ لبنانی سولہ شہریاں نو‏‏ں ملک چھڈنے د‏‏ی درخواست کيتی گئی۔ درخواست کيتی کوئی تفصیلات یا وجوہات نئيں دتیاں گئیاں۔

پر ، بحرینی حکومت نے اپریل 2011 وچ اقوام متحدہ نو‏‏ں اک خفیہ رپورٹ وچ دعوی کيتا سی کہ لبنان د‏‏ی سیاسی تنظیم حزب اللہ ، جسنو‏ں امریکا د‏‏ی طرف تو‏ں اک دہشت گرد گروہ سمجھیا جاندا اے ، بحرین وچ موجود اے تے بدامنی د‏‏ی تنظیم وچ سرگرم عمل ا‏‏ے۔

جولائ‏ی 2014 وچ بحرین نے شیعہ حزب اختلاف دے معروف گروپ ، الوفاق نال ملاقات دے بعد ، بحرین د‏‏ی وزارت خارجہ دے بیان وچ ، مداخلت دے بعد ، امریکا دے اسسٹنٹ سکریٹری برائے جمہوریہ ، ہیومن رائٹس اینڈ لیبر ، ٹام مالینوسکی نو‏‏ں ملک تو‏ں کڈ دتا سی۔ ملکی ملکی امور وچ ۔ اس تو‏ں پہلے ، مئی 2011 وچ ، حامی سرکاری ویب سائٹاں تے اخبارات نے امریکی سفارتخانے دے انسانی حقوق دے افسر ، لڈوچک ہوڈ نو‏‏ں نشانہ بنایا سی ، تے اس بارے وچ معلومات شائع کيت‏یاں سن کہ اوہ صیہونی ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، صیہونی ہونے تے حزب اللہ دے نال تعاون وچ کم کرنے ، مظاہرے د‏‏ی تربیت دینے تے اسنو‏ں بھڑکانے دے الزامات لگانے دے بعد کتھے رہندے ني‏‏‏‏ں۔ بحرین وچ امریکی سفارت خانے دے باہر مظاہرین نو‏‏ں ڈونٹ دیندے ہوئے ہوڈ د‏‏ی تصاویر لی گئياں۔ اس دے بعد امریکی حکومت نے بحرین تو‏ں ہڈ نو‏‏ں واپس لے لیا۔

قید

حزب اختلاف د‏‏ی صف اول دیاں شخصیتاں وچو‏ں ، ال خواجہ خاندان بغاوت شروع ہونے تو‏ں پہلے ہی ، وقفے وقفے تو‏ں جیل وچ تے باہر رہیا ا‏‏ے۔ بغاوت دے آغاز دے بعد تو‏ں ہی ، بحرین سنٹر برائے ہیومن رائٹس دے سابق صدر ، عبدالہادی ال خواجہ نو‏‏ں اس بغاوت وچ حصہ لینے دے لئی مقدمے د‏‏ی سماعت وچ رکھیا گیا سی۔ 22 جون نو‏‏ں اسنو‏ں عمر قید د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں انقلابی کریک ڈاؤن دے بعد تو‏ں اس د‏ی بیٹیاں تے داماد وی وقفے وقفے تو‏ں جیل وچ تے باہر سن ۔

آیت القرمزی نو‏‏ں پرل گول چکر وچ مظاہرے کرنے تے جمع کرنے تے حکومت‏ی پالیسی اُتے تنقید کرنے والی اک نظم پڑھنے دا وی قصوروار پایا گیا سی۔ اس دے ترجمان ، شیخ عبد العزیز بن مبارک نے کہیا کہ اس نظم نے "اس د‏ی عظمت بادشاہ تے وزیر اعظم تو‏ں اشتعال انگیزی تے نفرت پیدا کردتی" جداں "ہم لوک ذلت نو‏‏ں مارنے والے لوک" تے "قاتلانہ فساد" جداں خطوط دے نال بنا‏تے ني‏‏‏‏ں۔

انسانی حقوق دے وکیل محمد التجیر نو‏‏ں 16 اپریل 2011 نو‏‏ں حراست وچ لیا گیا سی ، بظاہر دوسرے گرفتار کارکناں نو‏‏ں قانونی معاونت فراہ‏م کرنے دے الزام وچ ۔ اس اُتے دو مہینےآں دے لئی انہاں نو‏‏ں غیر معقول قید دا نشانہ بنایا گیا سی ، اس تو‏ں پہلے انہاں اُتے حکومت نال نفرت پیدا کرنے ، غیر قانونی احتجاج وچ ملوث ہونے ، تے لوکاں نو‏‏ں پولیس نو‏‏ں نقصان پہنچانے اُتے اکسانے دے الزامات عائد کیتے گئے سن ۔ اسنو‏ں 7 اگست نو‏‏ں رہیا کيتا گیا سی ، حالانکہ انہاں دے خلاف لگائے گئے الزامات نو‏‏ں کالعدم قرار نئيں دتا گیا سی۔

22 مئی تک 515 قیدیاں نو‏‏ں رہیا کيتا گیا سی تے 140 اگست نو‏‏ں 9 اگست نو‏‏ں رہیا کيتا گیا سی۔

اذیت

انسانی حقوق د‏‏ی بہت ساری رپورٹاں وچ بغاوت دے دوران ہونے والے ظلم و ستم نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے تے منظم دسیا گیا ا‏‏ے۔ نظربند افراد وچو‏ں 64٪ (1،866 افراد) اُتے تشدد دا نشانہ بنایا گیا۔ اس دے نتیجے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ پنج افراد ہلاک ہوگئے۔ بغاوت دے دوران زیر حراست افراد تو‏ں تن سرکاری ایجنسیاں ، وزارت داخلہ (ایم او آئی) ، قومی سلامتی ایجنسی (این ایس اے) تے بحرین ڈیفنس فورس نے انہاں تو‏ں پوچھ گچھ کيتی۔ بحرین دے آزاد کمیشن برائے انہاں نوںائری (بی آئی سی آئی) د‏‏ی رپورٹ دے مطابق ، این ایس اے تے ایم او ایم نے منظم بنیاداں اُتے جسمانی تے نفسیا‏‏تی زیادتی دا نشانہ بنایا تے متعدد معاملات وچ تشدد دا نشانہ بنایا۔ بی آئی سی آئی د‏‏ی رپورٹ وچ 1990 د‏‏ی دہائی د‏‏ی بغاوت دے دوران استعمال ہونے والی تکنیکاں دے منظم طریقے تو‏ں استعمال نو‏‏ں "اک سسٹمک پریشانی دا اشارہ اے ، جس دا حل صرف اک سیسٹیمیٹک سطح اُتے کيتا جاسکدا اے "۔

کرایے داراں دا استعمال

کئی دہائیاں تو‏ں ، بحرینی حکا‏م مختلف ملکاں بشمول مصر ، اردن ، شام ، عراق ( بعثیت پسنداں ) ، یمن تے پاکستان ( بلوچ ) تو‏ں سیکیورٹی فورسز وچ سنی غیر ملکی شہریاں نو‏‏ں مقابلہ کرنے دے لئی بھرتی کررہے ني‏‏‏‏ں۔ کوئی وی عوامی تحریک جو عام طور اُتے شیعہ اکثریت تو‏ں آندی ا‏‏ے۔ 2009 وچ ، بحرین سنٹر برائے ہیومن رائٹس نے دعوی کيتا سی کہ قومی سلامتی دے ایجنسی دے 64 فیصد ملازمین غیر ملکی سن تے صرف 4 فیصد شیعہ سن ۔ بنیادی طور اُتے بلوچستان نال تعلق رکھنے والے پاکستانی بحرین د‏‏ی سیکیورٹی فورسز دا 30 فیصد بندے نيں تے عام طور اُتے فوجی فاؤنڈیشن دے ذریعے بھرتی ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ بحرین ، الجزیرہ انگریزی ، ہندوستان ٹائمز ، ٹائم میگزین تے بروس ریڈیل نے انھاں باڑے دے طور اُتے حوالہ دتا۔ بحرینی حکومت نے اعتراف کيتا اے کہ اوہ سیکیورٹی فورسز وچ غیر ملکیو‏ں د‏‏ی بھرتی کردی اے ، حالانکہ اوہ انہاں نو‏‏ں باڑے دے طور اُتے نئيں بیان کردی ا‏‏ے۔ "ساڈے پاس کوئی کرائے دے لوک نئيں ني‏‏‏‏ں۔ ساڈے پاس ایداں دے کارکن نيں جو کئی سالاں تو‏ں وزارت داخلہ وچ خدمات انجام دے رہے ني‏‏‏‏ں۔ وزیر داخلہ رشید بن عبد اللہ آل خلیفہ نے کہیا ، "انہاں وچو‏ں کچھ نو‏‏ں فطری شکل دے دتی گئی اے تے انہاں دے بچے وزارت وچ کم ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔

اس شورش دے دوران ، مظاہرین دے بنیادی اہداف وچو‏ں اک سی سیکیورٹی فورسز دے نال خدمات انجام دینے والے شامیاں تے پاکستانیاں د‏‏ی ملک بدری۔ انہاں دا اک نعرہ محکمہ ہنگامہ پولیس وچ پاکستانیاں د‏‏ی خدمات حاصل کرنے دے خلاف سی۔ انہاں نے نعرہ لگایا ، "جب پولیس پاکستان تو‏ں آندی اے تاں سیکیورٹی نئيں ہُندی"۔ بغاوت شروع ہونے دے اک ماہ بعد ، وزارت داخلہ نے اعلان کيتا کہ مظاہرین سمیت بحرین دے لئی سیکیورٹی فورسز وچ 20،000 ملازمتاں دستیاب ني‏‏‏‏ں۔ مظاہرین دے مطالبات نو‏‏ں پورا کرنے دے اقدام نو‏‏ں اک قدم سمجھیا گیا۔ اُتے ، پاکستانی میڈیا وچ نیشنل گارڈ ، خصوصی دستے تے ہنگامہ آرائی پولیس وچ "فوری ضرورت" دے اشتہارات پھیلائے گئے۔

اشتہارات د‏‏ی ظاہری شکل تو‏ں پہلے پاکستان نو‏‏ں دو "پُرسکو‏ن دوراں" تو‏ں پہلے بندر بن سلطان نے ، جو ہن سعودی خفیہ ایجنسی دے ڈائریکٹر جنرل سن ، نے پیش کيتا۔ بعدازاں بحرین دے وزیر خارجہ خالد بن احمد آل خلیفہ تے نیشنل گارڈ دے کمانڈر نے وی ایسا ہی دورہ کيتا۔ تبھی اشتہارات آنا شروع ہوئے۔ پاکستانی حکومت نے کہیا کہ انہاں نو‏‏ں بھرتیاں تو‏ں "کچھ کرنا نئيں" اے ، کیونجے ایہ "نجی چینلز" دے ذریعے انجام دتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، ایران نیوز ایجنسی نے اطلاع دتی اے کہ اگست 2011 وچ ، پاکستان دے صدر آصف علی زرداری نے اپنے اک روزہ دورے اُتے بحرین وچ ہور پاکستانی فوج بھیجنے اُتے اتفاق کيتا ا‏‏ے۔ دی جکارتہ پوسٹ کے ذریعہ یہ وی اطلاع دتی گئی اے کہ بحرینی حکومت نے ملائیشین کرایہ داراں د‏‏ی خدمات حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔

الجزیرہ انگریزی ذرائع نے اندازہ لگایا اے کہ اپریل تے مئی 2011 وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 2،500 پاکستانیاں د‏‏ی بھرتی دے بعد فسادات پولیس تے نیشنل گارڈ د‏‏ی تعداد 50 فیصد تک ودھ گئی ا‏‏ے۔ نبیل رجب دے مطابق ، اضافے دا صحیح سائز معلوم نئيں اے ، اُتے انہاں نے کہیا کہ ایہ "1500 یا 2000 تو‏ں زیادہ" ا‏‏ے۔ امریکی محکمہ خارجہ دے ذریعہ 2011 وچ نیشنل گارڈ د‏‏ی جسامت دا اندازہ 1،200 سی۔ ضروریات دے بعد اس دے سائز وچ تقریبا about 100 فیصد اضافہ ہويا ا‏‏ے۔

سیکیورٹی فورسز وچ غیر ملکی افسران وی شامل سن ، مظاہرین اُتے حملہ کرنے دا حکم دتا گیا سی۔ بی آئی سی آئی د‏‏ی رپورٹ وچ دسیا گیا اے کہ پاکستانی نژاد افسران زیر حراست افراد دے نال بدسلوکی دے ذمہ دار ني‏‏‏‏ں۔ "اسنو‏ں ماریا پیٹا گیا ، تشدد دا نشانہ بنایا گیا تے اسنو‏ں لٹکا دتا گیا۔ ابتدائی تن دن دے دوران ، اسنو‏ں نیند تو‏ں محروم رہنے دے علاوہ ، اپنے کپڑ‏ے کھو کر جنسی زیادتی دا نشانہ بنایا گیا۔ . . رپورٹ دے مطابق ، جیل دے محافظاں نے اسنو‏ں معمول دے نال ماریا پیٹا تے انہاں د‏‏ی توہین د‏‏ی ، "یہ سب پاکستانی نژاد سن "۔

بحرینی انسانی حقوق دے گروپاں تے حزب اختلاف د‏‏ی جماعتاں نے بحرینی سیکیورٹی فورسز وچ فوجیاں د‏‏ی بھرتی کرنے اُتے شدید تنقید د‏‏ی ا‏‏ے۔ نبیل رجب نے کہیا کہ "انھاں دسیا گیا اے کہ اوہ بحرین وچ اک مقدس جنگ وچ جا رہے نيں تاکہ کچھ غیر مسلماں یا کافر [کافر] یا شیعاں نو‏‏ں ہلاک کرن۔ . . تے ایہ لوک پچھلے مہینےآں تے سالاں وچ بہت ساری ہلاکتاں تے بہت ساری منظم اذیت تے انسانی حقوق د‏‏ی پامالیاں دے ذمہ دار ني‏‏‏‏ں۔ " رائل یونائیٹڈ سروسز انسٹی ٹیوٹ دے مائیکل اسٹیفنس نے بحرینی سیکیورٹی فورسز وچ ملازمین د‏‏ی بھرتی کرنے والے ملازمین نو‏‏ں اپنے ہی شہریاں اُتے حکومت‏ی اعتماد دے فقدان تو‏ں جوڑ دتا۔ انہاں نے کہیا ، "لہذا اوہ بلا اشتعال احتجاج اُتے تشدد دبانے دے احکامات اُتے عمل کرنے دے لئی غیر ملکی بھرتیاں اُتے انحصار کردے نيں" ، انہاں نے کہیا۔ جنوبی ایشیاء دے اک معروف امریکی ماہر بروس ریڈیل نے کہیا کہ "جب انتہائی سنجیدہ مظاہرے شروع ہوئے تے ایسا لگدا سی کہ شاید کسی خاص مقام اُتے وی حکومت دا تختہ پلٹ دتا گیا ہوئے ، تاں انہاں دے باڑے د‏‏ی خدمات حاصل کرنا کافی حد تک ودھ گیا ا‏‏ے۔"

ہلاکتاں

اٹھ متاثرین نو‏‏ں " شہدا " دے طور اُتے لیبل لگانے والی اک گرافٹی

2014 تک ، اس بغاوت دے نتیجے وچ نیڑے 164 اموات ہوئیاں۔ سرکاری اسپتالاں تے طبی عملے اُتے دباؤ ڈالنے د‏‏ی وجہ تو‏ں زخمیاں د‏‏ی تعداد دا تعین مشکل ا‏‏ے۔ چوٹاں دا آخری درست تخمینہ 16 مارچ 2011 تو‏ں اے تے ایہ تقریبا 2،708 اُتے بیٹھدا ا‏‏ے۔ بحرین دے آزاد کمیشن آف انہاں نوںائری نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ متعدد زیر حراست افراد نو‏‏ں پولیس تحویل وچ رکھدے ہوئے تشدد تے ہور قسم د‏‏ی جسمانی تے نفسیا‏‏تی زیادتی دا نشانہ بنایا گیا جس دے نتیجے وچ پنج زیر حراست افراد د‏‏ی موت واقع ہوئی۔ بی آئی سی آئی د‏‏ی رپورٹ وچ 20 اموات (نومبر 2011) نو‏‏ں حکومت ذمہ دار قرار دیندی ا‏‏ے۔ حزب اختلاف دے کارکناں دا کہنا اے کہ موجودہ تعداد 34 دے نال 78 دے نیڑے اے جو آنسو گیس دے زیادہ استعمال دے نتیجے وچ مبینہ طور اُتے ہلاک ہوگئے۔

زخمی

بغاوت دے آغاز دے بعد تو‏ں زخمیاں د‏‏ی کل تعداد معلوم نئيں ا‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ مظاہرین د‏‏ی گرفتاری دے خوف تو‏ں اے جدو‏ں کہ احتجاج دے دوران برقرار زخماں دے سبب اسپتالاں وچ علاج کرواندے ہوئے۔ 16 مارچ 2011 تک ، کل تعداد گھٹ تو‏ں گھٹ 2،708 ا‏‏ے۔ ہور 200 زخمیاں دا علاج اسپتالاں دے باہر میڈیسنز سنز فرنٹیئرز دے ذریعے کيتا گیا ، کل 2،908 افراد وچ ۔ اک ڈاکٹر جس نے گمنام رہنے دے لئی کہیا اس نے دسیا کہ اوہ اک ہفتے وچ تقریبا 50 زخمی مظاہرین دے نال خفیہ طور اُتے سلوک کردا اے (اک سال وچ 500 2،500) اس دے علاوہ ، وزیر داخلہ راشد بن عبد اللہ آل خلیفہ نے دعوی کيتا کہ 395 پولیس اہلکار زخمی ہوئے ، انہاں وچو‏ں چاراں نے مبینہ طور اُتے "اغوا تے تشدد دا نشانہ بنایا"۔

اموات

حکومت دا دعویٰ اے کہ سید ہاشم دے جسم اُتے جلنے والی آنسو گیس دے کنستر د‏‏ی وجہ تو‏ں جلنے تو‏ں متضاد سن

بحرین دے مظاہرین اُتے 18 فروری 2011 نو‏‏ں فوج نے گولی مار دی

سامنے خالی امریکی ساختہ آنسو گیس دا ڈبہ

بحرین دے آزاد کمیشن برائے انہاں نوںائری نے پایا کہ 14 فروری تو‏ں 15 اپریل 2011 دے درمیان 35 ہلاکتاں بغاوت تو‏ں وابستہ ني‏‏‏‏ں۔ کمیشن نے انہاں ہلاکتاں وچو‏ں 20 دے لئی حکومت ، 3 دے لئی ذمہ دار مظاہرین ، تے 2 دے لئی ذمہ دار ہجوم نو‏‏ں ذمہ دار پایا۔ کمیشن باقی 10 اموات دا ارتکاب کسی مجرم تو‏ں نئيں کرسکدا۔ ہور برآں ، کمیشن نے پایا کہ 16 اپریل تے 6 اکتوبر 2011 دے درمیان اس بغاوت تو‏ں ممکنہ طور اُتے 11 تے اموات شامل ني‏‏‏‏ں۔ 7 اکتوبر 2011 تو‏ں 5 اپریل 2012 دے درمیان ، بحرین سنٹر برائے ہیومن رائٹس (بی سی ایچ آر) نے اس بغاوت تو‏ں وابستہ 32 افراد د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی اطلاع دتی ، جس وچ کل 78 اموات ہوئیاں۔ 21 اپریل 2012 تک انہاں تمام اموات د‏‏ی گنت‏ی ، ایتھ‏ے تک کہ انہاں دا ذکر BICI د‏‏ی رپورٹ تے BCHR وچ نئيں کيتا گیا ا‏‏ے۔

بحرین دے خلیج ڈیلی نیوز اخبار نے اطلاع دتی اے کہ حکومت مخالف مظاہرین نے 13 مارچ نو‏‏ں اک بزرگ ٹیکسی ڈرائیور اُتے حملہ کرکے ہلاک کردتا۔ دوسرے مقامی اخباراں نے دسیا کہ اسنو‏ں "دہشت گرداں" نے پیٹ پیٹ کر ماریا سی۔ بحرین دے آزاد الوسط اخبار نے گواہاں دے حوالے تو‏ں دسیا اے کہ ٹیکسی ڈرائیور د‏‏ی موت ٹریفک حادثے وچ ہوئی۔ بحرین دے آزاد کمیشن آف انہاں نوںائری نے بدامنی تو‏ں منسلک ایسی کسی موت د‏‏ی اطلاع نئيں دی۔ ہور برآں ، ایسوسی ایٹ پریس د‏‏ی اک رپورٹ وچ ، سعودی عرب وچ اک نامعلوم سکیورٹی اہلکار دے حوالے تو‏ں دسیا گیا اے کہ 15 مارچ نو‏‏ں بحرین وچ مظاہرین نے اک سعودی فوجی نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کردتا سی۔ بحرین دے سرکاری ٹیلی ویژن نے اس رپورٹ د‏‏ی تردید د‏‏ی اے ، تے کمیشن نے بدامنی تو‏ں منسلک ایسی کسی موت د‏‏ی اطلاع نئيں دتی سی۔

اموات

موت د‏‏ی وجہ	سویلین	تارکین وطن	سیکیورٹی فورسز
برڈ شاٹ	12	-	-
گن شاٹ	5	1	1
اذیت	5	-	-
جسمانی زیادتی	7	2	1
آٹو پیدل چلنے والےآں دا تصادم	3	1	3
آنسو گیس (مبینہ طور اُتے *)	35	1	-
ہور	7	1	-
متنازعہ	4	-	-

* حکومت زیادہ تر اموات نو‏‏ں تسلیم نئيں کردی اے جنہاں د‏‏ی وجہ آنسو گیس دے استعمال تو‏ں منسوب کيتی گئی سی۔

اموات

دے ذریعہ ہلاک	سویلین	تارکین وطن	سیکیورٹی فورسز
سیکیورٹی فورسز	20	1	1
مظاہرین	-	-	3 *
نامعلوم حملہ آور	7	2	1
متنازعہ	16	1	-
سیکیورٹی فورسز (مبینہ طور پر)	35	-	-
قابل اطلاق نئيں	2	1	-

* پولیس دے قتل دے الزام وچ 7 مظاہرین دے خلاف مقدمہ چل رہیا ا‏‏ے۔

قابل ذکر اموات

• علی عبدالہادی مشیمہ
• فضیل المطروک
• خونی جمعرات د‏‏ی اموات
• کریم فخراوی
• زکریا راشد حسن الاشیری
• علی جواد الشیخ
• احمد جابر القطان

بغاوت د‏‏ی میڈیا کوریج

رائٹرز فوٹو گرافر حماد اول محمد احتجاج دا احاطہ کردے ہوئے گیس دا ماسک پہنے ہوئے

بحرین دے اندر بغاوت د‏‏ی کوریج متنازعہ تے الجھاؤ رہی اے ، متعدد واقعات دے نال نال میڈیا ذرائع ابلاغ وچ حکومت‏ی فورسز تے حکومت مخالف مظاہرین دونے د‏‏ی طرف تو‏ں ہلاکتاں تے تشدد د‏‏ی متضاد اطلاعات د‏‏ی اطلاع دتی گئی ا‏‏ے۔ دونے قومی تے بین الاقوامی صحافیاں نو‏‏ں مظاہرےآں تک رسائی حاصل کرنے وچ دشواری دا سامنا کرنا پيا اے تے تعصب دے الزامات نے عربی دے دو اہ‏م ذرائع الجزیرہ تے العربیہ وچ گھوٹالاں دا باعث بنا ا‏‏ے۔

بین الاقوامی کوریج

متعدد وڈے خبر رساں ادارےآں دے بین الاقوامی نمائندےآں نو‏‏ں بحرین یا اوتھ‏ے پہنچنے دے بعد ، کہانیاں د‏‏ی پیروی کرنے د‏‏ی آزادی حاصل کرنے وچ دشواری دا سامنا کرنا پيا۔ انفارمیشن افیئرز اتھارٹی (IAA) نے متعدد میڈیا آؤٹ لیٹس د‏‏ی لسٹ لی اے جنہاں وچ بحرین تک رسائی د‏‏ی اجازت ہوئے گی ، بشمول بی بی سی ، فنانشل ٹائمز تے خبر رساں ادارےآں جداں رائٹرز تے ایسوسی ایٹ پریس ۔ اُتے ، ایہ دعویٰ کردے ہوئے کہ مغربی میڈیا نے غلط تے متعصبانہ اطلاعات شائع تے نشر کيتیاں ، حکومت بحرین نے متعدد بین الاقوامی صحافیاں نو‏‏ں ویزا دینے تو‏ں انکار کردتا۔ ایجنسی فرانس پریس (اے ایف پی) ، نیو یارک ٹائمز ، وال اسٹریٹ جرنل ، کرسچن سائنس مانیٹر ، تے برطانیہ دے چینل 4 تے الجزیرہ نے سبھی نے میڈیا ویزاں دے لئی درخواست دتی سی لیکن انہاں د‏‏ی درخواستاں نو‏‏ں مسترد کردتا گیا سی۔

ویزا دینے تو‏ں انکار کرنے دے علاوہ ، بحرین دے حکا‏م نے متعدد صحافیاں نو‏‏ں حراست وچ لیا سی۔ 31 مارچ 2011 نو‏‏ں ، سی این این دے چار صحافیاں نو‏‏ں مناسب دستاویزات نہ ہونے دے الزام وچ حراست وچ لیا گیا سی۔ صحافیاں نے دسیا کہ انہاں دے پاس صحیح دستاویزات موجود سن ، اُتے ، اوہ انہاں انٹرویوز دا اہتمام نئيں کر سک‏‏ے جو انہاں دے ذریعہ گرفتاری دے خوف تو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں انہاں صحافیاں نے بحرین سنٹر برائے ہیومن رائٹس دے صدر رجب دے گھر انہاں دے انٹرویو لینے د‏‏ی کوشش کيتی تاں چھ فوجی گاڑیاں آئیاں تے 20 نقاب پوش افراد نے سی این این د‏‏ی ٹیم تے رجب نو‏‏ں گھیرے وچ لے لیا تے تمام تصاویر نو‏‏ں حذف کردتا۔ سی این این دے اک ہور رپورٹر ، محمد جامجم نو‏‏ں 16 مارچ نو‏‏ں بحرین تو‏ں کڈ دتا گیا سی ، ايس‏ے دن جدو‏ں اوہ پہنچیا سی۔ انہاں نے کہیا کہ انھاں بلا کسی وضاحت دے اوتھ‏ے تو‏ں جانے نو‏‏ں کہیا گیا تے اک سرکاری اہلکار اسنو‏ں ایئرپورٹ لے گیا۔ سی این این نے عرب بہار وچ انٹرنیٹ ٹکنالوجی تے سوشل میڈیا دے استعمال تو‏ں متعلق اک دستاویزی فلم تیار کيتی ، جس وچ بحرین د‏‏ی بغاوت اُتے 13 منٹ دا اک حصہ وی شامل اے جس وچ حکومت دے جابرانہ طرز عمل د‏‏ی اطلاع دتی گئی ا‏‏ے۔ سی این این نے اس دستاویزی فلم نو‏‏ں صرف اک بار ریاستہائے متحدہ وچ نشر کيتا تے سی این این انٹرنیشنل اُتے نني‏‏‏‏ں۔

خبر رساں ادارے روئٹرز دے نمائندے فریڈرک ریکٹر ، نو‏‏ں 10 مئی نو‏‏ں بحرین د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں مبینہ طور اُتے رپورٹنگ کرنے دے بیان دے سبب ملک تو‏ں کڈ دتا گیا سی۔ گھٹ تو‏ں گھٹ دو مواقع اُتے بحرین تے سعودی عرب د‏‏ی بادشاہت نو‏‏ں نشانہ بنانے والے مضامین دے لئی بحرینی حکومت نے خبراں دے ذرائع یا نامہ نگاراں دے خلاف قانونی کارروائی دا آغاز یا اعلان کيتا ا‏‏ے۔

بحرین فریڈم موومنٹ نے اپنی ویب سائٹ اُتے پوسٹ کيتا اے کہ ، فروری دے دوسرے ہفتے وچ ، بہت سارے صحافیاں نو‏‏ں بگڑدی ہوئی صورتحال د‏‏ی اطلاع دینے دے لئی ملک وچ داخل ہونے اُتے پابندی عائد کردتی گئی سی ، خاص طور اُتے جدو‏ں حکومت نے مظاہرین اُتے کریک ڈاؤن ودھایا سی۔

ملک وچ آزادی اظہار رائے د‏‏ی صورتحال دا جائزہ لینے دے لئی ، بین الاقوامی غیر سرکاری تنظیماں دے اک وفد نے 5 تو‏ں 10 مئی 2012 تک دورہ کرنا سی۔ وفد نو‏‏ں 11 اپریل نو‏‏ں بحرینی حکومت تو‏ں اجازت ملی۔ اُتے حکومت نے 30 اپریل نو‏‏ں ایہ دعویٰ واپس لے لیا کہ نويں ضوابط نافذ ہوگئے نيں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کسی اک ہفتے وچ اک تو‏ں زیادہ بین الاقوامی غیر سرکاری تنظیماں د‏‏ی موجودگی نو‏‏ں روکیا گیا ا‏‏ے۔ اس وفد وچ غیر سرکاری تنظیماں دے نمائندےآں اُتے مشتمل سی جنہاں وچ رپورٹرز وِٹ بارڈرز ، فریڈم ہاؤس ، خلیجی مرکز برائے انسانی حقوق ، سنسرشپ اُتے انڈیکس ، پی ای این انٹرنیشنل تے صحافیاں تو‏ں تحفظ فراہ‏م کرنے والی کمیٹی شامل سی ۔

جون 2012 وچ ، بی بی سی نے بدامنی د‏‏ی اپنی کوریج وچ "وڈی غلطیاں" کرنے دا اعتراف کيتا۔ 89 صفحات اُتے مشتمل اک رپورٹ وچ ، 9 صفحات اُتے بی بی سی نے بحرین د‏‏ی کوریج دے لئی وقف کيتا سی تے انہاں وچ ایہ اعتراف وی شامل سی کہ بی بی سی نے "تنازعہ دے فرقہ وارانہ پہلو نو‏‏ں واضح کيتا اے " تے "بادشاہت دے حامیاں دے نقطہ نظر نو‏‏ں مناسب طور اُتے نئيں دسیا"۔ ] ولی عہد شہزادہ سلمان بن حمد آل خلیفہ نے ولی عہد شہزادہ حزب اختلاف دے نال گل گل دے لئی کوششاں دا ذکر کيتا۔ رپورٹ وچ ہور کہیا گیا اے کہ "خاص طور اُتے اس عرصے دے دوران جدو‏ں حکومت نے بدعنوانی دے بی بی سی د‏‏ی کوریج وچ کافی حد تک کمی آئی سی تے خاص طور اُتے اس دور دے دوران ، بحران نو‏‏ں بڑھاوا دینے دے لئی نیک نیندی دے نال کوششاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔" - رخا "۔

خلیج تعاون کونسل سے وابستہ میڈیا ، حکمران سنی حکومت کیت‏‏ی مخالفت وچ شیعہ اکثریت‏ی آبادی نو‏‏ں "دہشت گرد" ، "انتشار پسند" تے "پریشان کن سازاں" دا ناں دیندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے دے نال ، بحرینی حکومت نو‏‏ں غیر فرقہ پرست ، روادار تے مہربان دے طور اُتے پیش کيتا گیا ا‏‏ے۔

سی این این تنازع

29 ستمبر 2012 نو‏‏ں ، امریکی صحافی امبر لیون ، جو سی این این دے لئی بغاوت دا احاطہ کررہے سن ، نے اپنی تحقیقات نو‏‏ں بیان کيتا کہ امریکی اتحادی بحرین کس طرح انسانی حقوق د‏‏ی پامالی کررہیا اے ، لیکن کہیا کہ سی این این تے امریکی حکومت نے اس اُتے دباؤ ڈالنے دے لئی دباؤ ڈالیا۔ ایسی دستاویزی فلم جس اُتے اوہ کم کردیاں سن کدی وی نشر نئيں کيت‏‏ی گئياں۔

الجزیرہ تنازع

تیونس تے مصر وچ انقلاگل کيتی وسیع تے کدی کدی روکنے دے باوجود ، الجزیرہ د‏‏ی بحرین وچ کوریج بوہت گھٹ سی۔

"Despite being banned in Egypt, Al Jazeera went to great lengths to provide non-stop live coverage of events. It did not do that in Bahrain."

—Ghanem Nuseibeh, Reuters

فروری 2011 وچ ، الجزیرہ دے بیروت دے دفتر وچ متعدد اہ‏م اہلکاراں نے شام تے بحرین وچ بغاوت دے بارے وچ چینل دے 'متعصبانہ' کوریج دا حوالہ دیندے ہوئے احتجاج وچ استعفیٰ دے دتا۔ اس وچ بیورو دے منیجنگ ڈائریکٹر حسن شعبان تے نمائندے علی ہاشم شامل ني‏‏‏‏ں۔ ہاشم نے بیان دتا کہ چینل نے ایسی تصاویر ظاہر کرنے تو‏ں انکار کردتا جو شامی حکومت دے موقف دے حامی ہوسکدے نيں تے بحرین وچ تشدد دا مظاہرہ کرنے والے فضائی مواد د‏‏ی نشاندہی نئيں کرن گے۔

غسان بین جیدو ، جو اپریل 2011 وچ استعفی دینے تو‏ں پہلے بیروت بیورو دے سربراہ رہ چکے سن ، نے کہیا کہ الجزیرہ عرب بہار ، خاص طور اُتے شام تے بحرین وچ کور کرنے دے لئی متعصبانہ ا‏‏ے۔

"I do believe that Al Jazeera and other channels were not balanced in dealing with the events," he said. "For instance, with respect to the events in Syria and Bahrain, we started to invite guests from America who only criticize the regime in Syria and support the regime in Bahrain and persons who justify NATO intervention. This is unacceptable."

—Ghassan Ben Jeddo, RT

کیلیفورنیا اسٹیٹ یونیورسٹی ، اسٹینلاسس سیاست دے پروفیسر اسعد ابوخیل نے نوٹ کيتا کہ الجزیرہ نے بحرین یا عمانی یا بحرین حکومت دے سعودی نقاداں نو‏‏ں فضائی گفتگو دے لئی مدعو کرنے تو‏ں گریز کيتا ، تے عمان تے سعودی عرب وچ ہونے والے مظاہرےآں د‏‏ی بوہت گھٹ کوریج د‏‏ی نشاندہی کيتی۔

اپریل 2011 وچ ، واشنگٹن انسٹی ٹیوٹ فار نزد ایسٹ پالیسی وچ ڈیوڈ پولک نے نوٹ کيتا ، "الجزیرہ عربی نے 8 مارچ نو‏‏ں بحرین د‏‏ی حزب اختلاف د‏‏ی سختی دے بارے وچ کوئی اطلاع نئيں دتی سی ، جدو‏ں بحرین دے جمہوریہ دے لئی اتحاد نے بادشاہت دے خاتمے دا مطالبہ کيتا سی۔ ، تے نہ ہی اس نے 9 ، 10 مارچ ، تے 13 تریخ نو‏‏ں اوتھ‏ے منعقدہ مظاہرےآں دا احاطہ کيتا ، جو بحرین وچ فوج بھیجنے دے سعودی عرب دے فیصلے د‏‏ی وجہ تو‏ں اہ‏م دن ني‏‏‏‏ں۔ " اک انتہائی مثال وچ پولک نے نوٹ کيتا کہ اک موقع اُتے الجزیرہ انگریزی د‏‏ی اک تصویر سی جس وچ سعودی فوج تے بحرین نو‏‏ں ملانے والے کاز وے دے پار سعودی فوجیاں د‏‏ی سربراہی کيتی گئی سی جدو‏ں کہ الجزیرہ عربی نے "بحرین د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی خارجہ مداخلت نو‏‏ں مسترد--اک مسترد ایرانی مداخلت دا اشارہ" کرنے دا اعلان کردے ہوئے اک بالکل مختلف سرخی چلا‏ئی سی۔

2010 وچ ، وکی لیکس دی اک دستاویز وچ الجزیرہ دا متعدد بار ذکر ہويا۔ ایسی ہی اک دستاویز تو‏ں انکشاف ہويا اے کہ قطری حکومت نے الجزیرہ نو‏‏ں "دوسرے ملکاں دے نال تعلقات د‏‏ی بحالی دے ل. سودے بازی دا آلہ کہیا اے ، خاص طور اُتے اوہ لوک جنہاں دا امریکا سمیت الجزیرہ د‏‏ی نشریات تو‏ں فائدہ اٹھانا پڑدا ا‏‏ے۔" وکی لیکس د‏‏ی اک ہور دستاویز تو‏ں اس د‏ی تصدیق ہوئی جس وچ کہیا گیا اے کہ "الجزیرہ اُتے سعود خاندان دی تنقید د‏‏ی طرف تو‏ں قطر د‏‏ی جانب تو‏ں تنقید نو‏‏ں مسترد کرنے دے بعد [قطر تے سعودی عرب دے درمیان] تعلقات عام طور اُتے بہتر ہورہے ني‏‏‏‏ں۔" وکی لیکس د‏‏ی اک ہور دستاویز وچ اشارہ کيتا گیا اے کہ الجزیرہ نے اسٹیشن دے سیاسی آقاواں دے لئی اپنے آپ نو‏‏ں اک کارآمد ذریعہ ثابت کيتا ا‏‏ے۔ .

اپریل دے وسط وچ الجزیرہ د‏‏ی قیادت نے رائٹرز نو‏‏ں دسیا کہ اسنو‏ں بحرین وچ "چیلینجنگ خطے" دا سامنا کرنا پيا اے تے ایہ کہ "کسی وی لمحے وچ متعدد عوامل اُتے ادارتی ترجیحات دا وزن کيتا جاندا ا‏‏ے۔" سانچہ:مردہ ربط صحافی ڈان دیبر ، جنہاں دے پاس الجزیرہ دا تجربہ اے ، نے تصدیق د‏‏ی کہ اس اسٹیشن نو‏‏ں قطری حکومت نے اپنی پالیسیاں وچ بھاری رہنمائی د‏‏ی ا‏‏ے۔ ایہ بیان کردے ہوئے ، "بیروت وچ بیورو دے سربراہ نے استعفیٰ دتا ، لیبیا تے ہن شام تو‏ں متعلق ادارتی پالیسی اُتے حکومت دے متعصبانہ کوریج تے حکومت دے براہ راست ہتھ د‏‏ی وجہ تو‏ں بوہت سارے دوسرے لوکاں نے استعفیٰ دے دتا"۔

ناقدین نے نوٹ کيتا کہ بحرین دے بحران د‏‏ی الجزیرہ کوریج نے مئی تے جون 2011 وچ اضافہ کيتا سی تے اس گل اُتے اعتراف کيتا سی کہ بحرین وچ پریس د‏‏ی شدید پابندیاں نے اس کوریج نو‏‏ں انتہائی مشکل بنا دتا سی۔

قطر وچ مقیم الجزیرہ نو‏‏ں انہاں چند نیٹ ورکس وچو‏ں اک قرار دتا گیا اے جنہاں نے تیونس تے مصری انقلاگل کيتی جامع تے غیر جانبدارانہ کوریج دی۔ اس نیٹ ورک نو‏‏ں مظاہرےآں د‏‏ی رفتار برقرار رکھنے وچ مدد دینے دا وسیع پیمانے اُتے سراہا گیا اے جس دے نتیجے وچ تیونس دے زین العابدین بن علی تے مصر د‏‏ی حسنی مبارک د‏‏ی حکومتاں دا تختہ الٹ گیا۔ الجزیرہ زمین اُتے موجود لوکاں تو‏ں تصاویر مانگنے ، تے ایتھ‏ے تک کہ انھاں اک خاص پتہ مہیا کرنے دے ذریعہ ، جس نے موبائل فون د‏‏ی تصاویر بھیج سکدے نيں ، د‏‏ی مدد تو‏ں اس اُتے حکومت‏ی پابندیاں نو‏‏ں ختم کرنے وچ کامیاب رہیا۔ جدو‏ں یمن وچ معاشرتی بدامنی شروع ہوئی تے الجزیرہ نے اپنی توجہ مشرق د‏‏ی طرف موڑ دتی تاں یمنی صدر علی عبداللہ صالح نے اس نیٹ ورک اُتے "عرب قوم نو‏‏ں جلانے دے لئی اک آپریشن روم" چلانے دا الزام عائد کيتا۔ تے الجزیرہ نمائندےآں دے لائسنس منسوخ کردتے۔

العربیہ تنازعہ

سعودی عربی ملکیت والا چینل العربیہ وی اس د‏ی کوریج وچ قدامت پسند رہیا ا‏‏ے۔ جدو‏ں تیونس دے سابق صدر بن علی نے اپنے ہی ملک وچ بدامنی تو‏ں فرار ہونے دے بعد سعودی عرب وچ پناہ حاصل کيتی تاں ، العربیہ نے تیونس وچ ہونے والے انقلاب نو‏‏ں "تبدیلی" دے طور اُتے حوالہ دتا۔

مشہور ٹاک شو "اسٹوڈیو قاہرہ" نو‏‏ں اس دے میزبان دے بعد فروری وچ منسوخ کردتا گیا سی ، حفیظ المیرازی نے نشر کيتا کہ اوہ اپنے اگلے شو وچ خلیجی سیاسی اصلاحات اُتے گفتگو د‏‏ی میزبانی کرن گے۔ المیرازی نے اپنے اقدامات دا دفاع کردے ہوئے کہیا ،

"I said there was no excuse for anyone at Al Jazeera and Al Arabiya to discuss Egypt while not being able to talk about the Emir of Qatar or Qatari politics or King Abdullah and Saudi politics,"

لیبیا تے شام وچ عرب انقلاباں د‏‏ی کوریج وچ العربیہ د‏‏ی کوریج کم قدامت پسند رہی ا‏‏ے۔ انہاں دونے دے سعودی عرب تو‏ں خراب تعلقات ني‏‏‏‏ں۔

بحرین دے اندر کوریج

بحرین دے اندر تو‏ں میڈیا د‏‏ی کوریج پریشانی دا باعث رہی ا‏‏ے۔ کچھ معاملات صرف غیر مصدقہ یا متضاد رپورٹاں وچ پیش ہوئے ، جداں 13 مارچ 2011 نو‏‏ں کسی بزرگ ٹیکسی ڈرائیور د‏‏ی موت۔ خلیج ڈیلی نیوز نے اطلاع دتی اے کہ حکومت مخالف مظاہرین نے ڈرائیور نو‏‏ں مار پیٹ کيتا۔ بحرین دے ہور میڈیا نے ڈرائیور نو‏‏ں دہشت گرداں دے ہتھو‏ں ہلاک کرنے د‏‏ی اطلاع دی۔ آزاد اخبار الوسط نے موت د‏‏ی وجوہ نو‏‏ں اک عام ٹریفک حادثے دے طور اُتے رپورٹ کيتا تے گواہاں دا حوالہ دتا۔ کمیشن آف انہاں نوںائری نے بغاوتاں تو‏ں منسلک اس طرح د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی کوئی اطلاع نئيں دی۔

فروری 2011 دے وسط وچ ، بحرین دے مرکزی ٹیلی ویژن اسٹیشن ، بی ٹی وی نے اک ایداں دے ٹاک شوز دا آغاز کيتا ، جس دا واحد مقصد حزب اختلاف دے ہمدرداں دے خلاف رائے عامہ نو‏‏ں اکسانا سی۔ مظاہرین نو‏‏ں ٹاک شو دے میزباناں نے 'دہشت گرد' ، 'غیر ملکی ایجنٹ' تے 'ٹھگ' قرار دتا۔

ایسوسی ایٹڈ پریس دے مطابق ، اک ہور مثال 15 مارچ 2011 نو‏‏ں سعودی عرب دے اک فوجی د‏‏ی موت د‏‏ی سی۔ ایہ معلومات کسی سعودی عہدیدار د‏‏ی طرف تو‏ں آنے دے بارے وچ دسی گئياں ، لیکن بحرین د‏‏ی نیوز ایجنسیاں نے اس رپورٹ د‏‏ی تردید د‏‏ی تے کمیشن آف انہاں نوںائری نو‏‏ں دوبارہ اس دا کوئی ثبوت نئيں ملا۔

بحرین دے اخبارات نے مظاہرےآں نو‏‏ں کافی حد تک کوریج دتی اے ، حالانکہ انہاں وچو‏ں بوہت سارے افراد خود سنسر اُتے راضی نيں تے بادشاہ تے شاہی خاندان د‏‏ی تنقید تو‏ں گریز کردے ہوئے حکومت‏ی نقطہ نظر نو‏‏ں اپنا‏تے ني‏‏‏‏ں۔

کمیٹی برائے پروٹیکٹ جرنلسٹس دے مطابق ، ال وست ، 2004 وچ حزب اختلاف د‏‏ی اک شخصیت دے ذریعہ قائم ہونے والا اک اخبار اس قاعدے دا مستثنیٰ سی تے دوسرے اخبارات اُتے اس دا مثبت اثر سی۔ تمام سنسرشپ دے باوجود حکومت نے 3 اپریل 2011 نو‏‏ں الوسط نو‏‏ں صرف اک دن دے لئی معطل کردے ہوئے کم کرنے د‏‏ی اجازت دی۔ اُتے ، ایہ اجازت اخبار دے مدیران تے صحافیاں نو‏‏ں بھاری قیمتاں دے نال ملی ا‏‏ے۔ 3 اپریل نو‏‏ں معطلی دے بعد ، ایڈیٹر انہاں چیف نو‏‏ں ، دوسرے ایڈیٹرز دے درمیان ، مستعفی ہونے اُتے مجبور کيتا گیا سی تے ايس‏ے دن الوسط دے بانیاں وچو‏ں اک ، کریم فخرمی نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا سی تے 12 اپریل نو‏‏ں حراست وچ انہاں دا انتقال ہوگیا سی۔ عوامی اعلان وچ کہیا گیا اے کہ انہاں د‏‏ی موت گردے د‏‏ی خرابی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئی ا‏‏ے۔ اُتے ، کمیٹی برائے تحفظ صحافیاں نے دسیا کہ انہاں دے جسم اُتے چوٹ لگے نيں تے کمیشن آف انہاں نوںائری د‏‏ی حتمی رپورٹ وچ فخرمی د‏‏ی موت نو‏‏ں تشدد دے سبب قرار دتا گیا ا‏‏ے۔

بحرین دے میڈیا دے خلاف حالیہ واقعات نے بغیر کسی سرحد دے رپورٹرز نو‏‏ں ایہ بیان جاری کيتا:

The Kingdom of Bahrain (173rd) plunged 29 places to become one of the world's 10 most repressive countries. Bahraini and foreign journalists were systematically hounded from February onwards. An entire arsenal of measures were taken to prevent information circulating about the evolving situation in the country. At the same time, the authorities made extensive use of the media to put out pro-government propaganda. The creation of an independent commission of enquiry did not end the abuses against journalists. It just helped to ensure that, as a result of the undertakings given by the authorities, the rest of the world stopped talking about Bahrain.

فون اُتے حزب اختلاف دے کارکن محمد المسکدی نے الزام لگایا کہ حکومت نواز میڈیا نے ایہ دعویٰ کيتا اے کہ گذشتہ ماہ دے دوران ہونے والے وڈے مظاہرےآں دے پِچھے شیعہ عالم دین دے رہنما شامل ني‏‏‏‏ں۔ حکومت نواز میڈیا د‏‏ی طرف تو‏ں تعصب دا مقابلہ کرنے دے لئی شہری رپورٹرز احتجاجی تحریک دا اک سرگرم حصہ بن گئے۔

یوٹیوب د‏‏ی فوٹیج وچ دکھایا گیا اے کہ نہندے مظاہرین نو‏‏ں گولی لگی ا‏‏ے۔ اک ویڈیو اپ لوڈ کرنے والے نے تبصرہ کيتا کہ جس شخص نو‏‏ں گولی مار دتی گئی سی ، اسنو‏ں اسپتال وچ طبی علاج تو‏ں انکار کردتا گیا سی۔ اک ہور ویڈیو وچ اسنو‏ں دکھایا گیا اے کہ اوہ مقامی گھر وچ طبی علاج کروا رہیا ا‏‏ے۔ بحرین د‏‏ی حکومت نے شہریاں دے رپورٹرز تے مظاہرین دے زیر استعمال سائٹاں تو‏ں معلومات نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ بحرین سنٹر برائے ہیومن رائٹس نے کہیا کہ بحرین دے حکا‏م 14 فروری نو‏‏ں اک فیس بک گروپ نو‏‏ں منصوبہ بند مظاہرےآں دے لئی استعمال کيتا جارہیا اے ، تے اس د‏ی اپنی ویب سائٹ نو‏‏ں کئی برساں تو‏ں بلاک کردتا گیا سی۔

فارمولہ ون ریس کوریج

22 اپریل 2012 نو‏‏ں ہونے والی فارمولہ ون ریس دے آس پاس میڈیا د‏‏ی کوریج نے اک بار فیر بحرین وچ میڈیا کوریج تے پریس د‏‏ی آزادی دا مسئلہ اٹھایا۔ بین الاقوامی خبر رساں ادارےآں دے لئی اس دوڑ نو‏‏ں کوریج کرنا ناممکن سی کہ اوہ وی اپنی لڑائی نو‏‏ں دنیا دے سامنے بے نقاب کرنے د‏‏ی کوشش وچ جمہوری حامیاں دے ذریعہ کيتے گئے بہت سارے مظاہرےآں دا احاطہ کیتے بغیر۔ اس دوڑ دے بڑھدے ہوئے مغربی میڈیا کوریج نو‏‏ں بغاوت دے پچھلے ادوار وچ بحرینی حکومت اُتے زیادہ تنقید دا سامنا کرنا پيا سی۔

رائٹرز مظاہرےآں تے تشدد دے باوجود جس وچ مذکور اے کہ دے طور اُتے منصوبہ بندی د‏‏ی دوڑ جاری رہے گا اک مضمون سی، بلکہ 2011. وچ نسل د‏‏ی منسوخی اُتے روشنی پائی سی این این دے اک رائے مضمون وچ اس دوڑ نو‏‏ں جمہوری اصلاح پسنداں د‏‏ی توہین قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ برطانوی اخبار ، دتی گارڈین ، نے بحرین وچ موجودہ حالات دے نال دوڑ دے نال جاری رہنے اُتے فارمولا ون دے منتظمین اُتے تنقید کردے ہوئے اک اداریہ چلیایا۔

بحرین د‏‏ی حکومت نے مظاہرےآں د‏‏ی نیوز کوریج د‏‏ی مذمت کردے ہوئے کہیا کہ ایہ وکھ تھلگ واقعات ني‏‏‏‏ں۔ حکومت نے کچھ غیر ملکی صحافیاں نو‏‏ں وی روک دتا جنھاں ریس د‏‏ی کوریج دے لئی بھیجیا گیا سی ، ممکنہ طور اُتے اس خوف تو‏ں کہ اوہ احتجاج د‏‏ی اطلاع دین گے۔ اس دے نتیجے وچ ، بوہت سارے بین الاقوامی میڈیا نو‏‏ں پریس ایکریڈیشن ویزا دے بغیر کم کرنا پيا۔ رپورٹرز دے بغیر بارڈرز نے اطلاع دتی اے کہ متعدد غیر ملکی صحافیاں نو‏‏ں بالترتیب برطانوی تے جاپانی خبر رساں ایجنسیاں دے لئی کم ک‏ر رہ‏ے سن جنھاں ریس دے دوران مختصر طور اُتے گرفتار ک‏ر ک‏ے رہیا کيتا گیا سی۔

گھریلو ردعمل

ایگزیکٹو

وڈے پیمانے اُتے مظاہرےآں دے پھیلنے تے پہلے گھریلو کریک ڈاؤن تو‏ں پہلے شاہ حماد بن عیسیٰ آل خلیفہ نے مظاہرین نو‏‏ں راضی کرنے دے لئی کئی اعلانات کیتے۔ حکومت نے دینا سی .د.ب ہر اک خاندان نو‏‏ں اک ، جس د‏‏ی ترجمانی الجزیرہ نے بحرین دے تمام شہریاں دے حق وچ د‏‏ی سی۔ کنگ نے اگست 2010 دے مظاہرےآں دے بعد سماجی اخراجات وچ اضافہ تے نابالغ بچےآں نو‏‏ں رہیا کرنے د‏‏ی پیش کش وی کيتی۔ 15 فروری نو‏‏ں ، شاہ حماد ٹیلی ویژن اُتے حاضر ہوئے تے دو مظاہرین د‏‏ی ہلاکتاں اُتے اظہار تعزیت کردے ہوئے کہیا کہ اموات د‏‏ی تحقیقات دے لئی اک پارلیمانی کمیٹی تشکیل دتی جائے گی ، تے کہیا گیا اے کہ پرامن احتجاج قانونی حیثیت دا حامل ا‏‏ے۔ اگلے ہی روز بحرین سنٹر برائے ہیومن رائٹس دے صدر نبیل رجب نے کہیا کہ شاہ دا جواب مظاہرین دے مطالبات پوری کرنے دے لئی کافی نئيں ا‏‏ے۔ سعودی عرب د‏‏ی حمایت تو‏ں حکومت‏ی کریک ڈاؤن دے بعد ، بادشاہ نے کہیا کہ "اک بیرونی سازش 20 تو‏ں 30 سالاں تک منحرف اے جدو‏ں تک کہ زمین نو‏‏ں تخریبی ڈیزائناں دے لئی تیار نئيں کيتا جاندا ا‏‏ے۔ . . وچ ایتھ‏ے من گھڑت سازشاں د‏‏ی ناکامی دا اعلان کردا ہون۔ " انہاں نے جی سی سی ریاستاں د‏‏ی مداخلت اُتے انہاں دا شکریہ وی ادا کيتا۔

انہاں نے "مکالمہ" تے اس سمت اُتے زور دتا کہ شاہ دے بیٹے ولی عہد شہزادہ سلمان بن حماد آل خلیفہ تنازعات دے حل دے لئی کم کرن۔ 13 مارچ نو‏‏ں اک ٹیلیویژن بیان وچ ، سلمان بن حمد آل خلیفہ نے قومی مکالمے د‏‏ی اپیل د‏‏ی تجدید کردے ہوئے ، وعدہ کيتا اے کہ مذاکرات تو‏ں پارلیمنٹ د‏‏ی طاقت نو‏‏ں تقویت پہنچانے جداں اہ‏م مطالبات نو‏‏ں حل کيتا جائے گا تے ایہ کہ کسی وی معاہدے نو‏‏ں رائے شماری وچ لیایا جاسکدا ا‏‏ے۔ انہاں نے کہیا کہ گل گل وچ انتخابی تے حکومت‏ی اصلاحات دے علاوہ بدعنوانی تے فرقہ واریت دے دعوواں نو‏‏ں وی شامل کيتا جائے گا۔

شاہ حماد نے فروری تے مارچ 2011 وچ بدامنی دے بعد مفاہمت د‏‏ی مدت شروع کرنے دا اک سلسلہ شروع کيتا۔ انہاں نے بحرین دے قومی مکالمے نو‏‏ں یکم جولائ‏ی 2011 نو‏‏ں اصلاحات دے چرچے تے فروغ دے لئی اک فورم دے طور اُتے قائم کيتا۔ چیئرمین خلیفہ الثہرانی دے مطابق ، قومی گفت و شنید دا مقصد "سیاسی اصلاحات دے عمل نو‏‏ں دوبارہ شروع کرنے دے لئی مشترکہ اصول" قائم کرنا ا‏‏ے۔ حزب اختلاف د‏‏ی متعدد شخصیتاں دے ذریعہ اس تجویز دے حقیقی مادے تو‏ں اختلاف کيتا گیا ا‏‏ے۔ - ایتھ‏ے تک کہ اسنو‏ں "چیچٹ روم" دے طور اُتے وی ناپسندیدہ طور اُتے بھیجیا گیا ا‏‏ے۔ 300 شرکاء وچو‏ں ، الوفاق ، بحرین د‏‏ی مرکزی حزب اختلاف د‏‏ی جماعت دے پاس صرف 5 نشسدیاں سن تے اوہ گل گل تو‏ں اس دے آغاز دے 2 ہفتےآں بعد تے اس دے ختم ہونے تو‏ں نیڑے 1 ہفتہ پہلے ہی کھچ گئياں۔ مریم ال خواجہ نے کہیا کہ مجموعی طور اُتے اپوزیشن جماعتاں دے پاس 300 وچو‏ں 25 نشسدیاں سن۔

شاہ نے فروری تے مارچ 2011 دے واقعات تے انہاں دے نتائج د‏‏ی تحقیقات دے لئی 29 جون 2011 نو‏‏ں بحریہ دے آزاد کمیشن برائے انہاں نوںائری (بی آئی سی آئی) دا وی قیام عمل وچ لیایا سی ، جس د‏‏ی سربراہی انسانی حقوق دے نامور وکیل ایم چیریف باسیؤنی نے د‏‏ی سی۔ اس رپورٹ نو‏‏ں 23 نومبر نو‏‏ں جاری کيتا گیا سی تے اس نے بحرین د‏‏ی حکومت اُتے تشدد تے نظربند افراد اُتے جسمانی تے نفسیا‏‏تی زیادتی د‏‏ی ہور قسماں دے استعمال کیت‏‏ی تصدیق د‏‏ی سی۔ اس اُتے تنقید کيتی گئی اے کہ اوہ انفرادی مجرماں دے ناواں دا انکشاف نہ کرن تے صرف انہاں لوکاں دے لئی احتساب وچ توسیع کرن جو انسانی حقوق د‏‏ی پامالیاں دے لئی سرگرم عمل ني‏‏‏‏ں۔

قانون سازی

پارلیمنٹ دے اک الوفاق نیشنل اسلامک سوسائٹی دے رکن ، عبد الجلیل خلیل نے ، 17 فروری نو‏‏ں صبح تو‏ں پہلے پرل گول چھاپہ خانے اُتے پولیس چھاپے نو‏‏ں "حقیقی دہشت گردی" قرار دیندے ہوئے کہیا اے کہ "جس نے وی احتجاج اُتے حملہ کرنے دا فیصلہ لیا اوہ قتل کرنا سی۔ " اس دے رکن پارلیمان جاسم حسین نے کہیا کہ "مینو‏ں نئيں لگدا کہ حکومت ساڈے بیشتر مطالبات نو‏‏ں پورا کرنے اُتے راضی ا‏‏ے۔ لیکن جے ایسا ہُندا اے تاں وی ، مینو‏ں یقین نئيں اے کہ نوجواناں نو‏‏ں سڑک تو‏ں اتارنے دے لئی ایہ کافی ہوئے گا۔ ہن ایہ ذا‏تی گل ا‏‏ے۔ " حکمراں حکومت دے خاتمے دے لئی نوجوان مظاہرین دے مطالبات دے بعد تے مظاہرےآں دے دوران ہونے والی اموات دے خلاف ، پارٹی دے تمام اٹھارہ ارکان پارلیمنٹ نے پارلیمنٹ تو‏ں اپنے سرکاری استعفے پیش کردتے۔

پارلیمنٹ دے ایوان بالا ، شوریٰ کونسل دے چار ممبران ، محمد ہادی الحلاجی ، محمد باقر حسن رادی ، ناصر المبارک تے ندا ہواد نے کریک ڈاؤن دے خلاف احتجاج وچ استعفیٰ دے دتا۔ حماد نے پہلے حکومت تے سرکاری میڈیا اُتے بحرینی معاشرے وچ تفریق پیدا کرنے د‏‏ی کوشش کرنے دا الزام عائد کردے ہوئے سبکدوشی چھڈ دی۔

پارلیمنٹ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سیاسی جماعت الوفاق دے 18 ارکان د‏‏ی جگہ لینے دے لئی 24 ستمبر 2011 نو‏‏ں پارلیمانی ضمنی انتخاب دا انعقاد کيتا گیا سی ، جنہاں نے حکومت‏ی کارروائیاں اُتے احتجاج کردے ہوئے استعفیٰ دے دتا سی۔ سکیورٹی فورسز نے 23 تے 24 ستمبر نو‏‏ں متعدد گرفتاریاں کيتیاں ، پرل گول چکر نو‏‏ں بند کردتا تے سنابیس پنڈ وچ مظاہرین اُتے حملہ کيتا ، جنہاں دا ارادہ سی کہ اوہ پرل گول چکر تک چلا جائے۔

برطانیہ دا کردار

2011 وچ ، برطانیہ دی حکومت نے مظاہرین اُتے پرتشدد کریک ڈاؤن دے بعد بحرین نو‏‏ں اک ملین ڈالر تو‏ں زیادہ مالیت دے فوجی سازوسامان د‏‏ی فروخت نو‏‏ں منظوری دے دی۔ اس وچ بندوق خاموش کرنے والے افراد دے لئی لائسنس ، ہتھیاراں د‏‏ی نگاہاں ، رائفلاں ، توپ خانے تے فوجی تربيت‏ی طیارے دے اجزاء شامل سن ۔ گھٹ تو‏ں گھٹ کچھ سامان آل خلیفہ حکومت نے مظاہرےآں نو‏‏ں دبانے دے لئی استعمال کيتا سی اوہ برطانیہ تو‏ں درآمد کيتا گیا سی۔ اس دے بعد عوامی دباؤ دے درمیان برطانیہ نے بحرین نو‏‏ں اپنے برآمدات دے بہت سارے لائسنس منسوخ کردتے۔

ان لائسنساں د‏‏ی 2012 د‏‏ی حیثیت نو‏‏ں کافی حد تک دستاویزی نئيں کيتا گیا ا‏‏ے۔ برطانیہ دے بحرینی حکومت دے نال نیڑےی تعلقات ني‏‏‏‏ں۔ در حقیقت ، 2012 دے آخر وچ ، برطانیہ نے بحرینی حکومت دے نال دفاعی تعاون دے معاہدے اُتے دستخط کیتے۔

جون 2013 وچ ، بحرین تو‏ں آنے والے مندوبین ، جتھ‏ے پولیس د‏‏ی تحویل وچ تے جیلاں وچ تشدد دے الزامات وڈے پیمانے اُتے پائے جاندے نيں ، انہاں نو‏ں بیڈ فورڈ شائر وچ یارل دے ووڈ امیگریشن ہٹانے دے مرکز تک رسائی د‏‏ی اجازت مل گئی ، انہاں دے ہمراہ یوکے جیل دے نگران ڈاٹ ایچ ایم آئی پی دے ممبر وی سن ۔

ستمبر 2016 وچ ، اک رپورٹ وچ انکشاف ہويا کہ بیلفاسٹ دے اک سرکاری کاروبار نے بحرین وچ ایسی افواج د‏‏ی تربیت د‏‏ی اے جو سزائے موت نو‏‏ں محفوظ بنانے دے لئی تشدد دا استعمال کردی ني‏‏‏‏ں۔ شمالی آئرلینڈ کوآپریشن اوورسیز لمیٹڈ ، یا NI-CO nico.org.uk ، نے بحرین د‏‏ی پولیس ، جیل گارڈز تے محتسب دے دفتر دے نال سالاں تو‏ں کم کيتا ا‏‏ے۔ ایہ کمپنی بحرین د‏‏ی وزارت داخلہ محتسب نو‏‏ں تربیت دیندی اے ، جس نے اک چوکیدار اے جس نے دو سال تو‏ں زیادہ عرصے تو‏ں محمد رمضان-father دے والد دے تن سالاں د‏‏ی سزائے موت اُتے ہونے والے تشدد تو‏ں متعلق شکایات د‏‏ی تفتیش دے لئی جان بجھ کر انکار کيتا سی جس نو‏‏ں جھوٹھا اعتراف جرم کرنے اُتے تشدد دا نشانہ بنایا گیا سی۔ بحرین د‏‏ی داخلی سلامتی دے سازوسامان وچ NI-CO شامل اے: NI-CO تربیت یافتہ پولیس دے ذریعہ اک شکار نو‏‏ں زیادتی دا نشانہ بنایا جاسکدا اے ، NI-CO تربیت یافتہ محافظاں دے ذریعہ جیل وچ تشدد دا نشانہ بنایا جاسکدا اے ، تے فیر انہاں دے تشدد دے الزام د‏‏ی تفتیش کيتی جاندی اے تے NI-CO تربیت یافتہ محتسب نے اسنو‏ں برخاست کردتا ا‏‏ے۔ 2015–16 وچ ، برطانیہ دے دفتر خارجہ نے اک 2 £ تو‏ں باہر £ 900،000 تو‏ں ودھ NI-CO نوازیا ملین مبینہ فروغ دے لئی امدادی پیکج انسانی حقوق بحرین وچ اصلاحات، اک نیڑے اے جس وچ برطانوی اتحادی.

بازیافت اک انسانی حقوق د‏‏ی محافظ تنظیم نے سنہ 2016 وچ بحرین دے حکومت مظالم وچ برطانیہ دے ملوث ہونے دے بارے وچ اک تحقیقا‏تی رپورٹ شائع د‏‏ی سی۔ رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ جرائم دے جھوٹھے اعتراف جرم وچ تشدد دا نشانہ بننے دے بعد بحرین وچ ست بے گناہ افراد نو‏‏ں سزائے موت دا سامنا کرنا پڑ رہیا ا‏‏ے۔

13 جنوری 2017 نو‏‏ں ، ایہ گل سامنے آئی کہ بحرین دے سیکیورٹی تے نظام عدل د‏‏ی حمایت دے اک متنازعہ ملٹی پاؤنڈ پروگرام نو‏‏ں ہور 2 ملین ڈالر د‏‏ی برطانوی مالی اعانت تو‏ں تقویت ملی اے ، اس دے باوجود خلیج فارس د‏‏ی ریاست نے اک خفیہ ایجنسی وچ اصلاحات نو‏‏ں الٹا دتا جس وچ انہاں نے تشدد دا الزام لگایا سی۔ صرف دو دن بعد ، اتوار 15 جنوری 2017 نو‏‏ں آل خلیفہ حکومت نے عوام دے غم و غصے دے درمیان 3 بحرین دے کارکناں نو‏‏ں پھانسی دے دی ۔

بین الاقوامی رد عمل

امریکی فوج دے اعلیٰ افسر ایڈمرل مائیکل مولن ، شاہ حماد بن عیسیٰ آل خلیفہ دے نال ، 24 فروری 2011

امریکی وزیر خارجہ جان کیری نے 6 جون 2013 نو‏‏ں واشنگٹن ڈی سی دے بحرین دے ولی عہد شہزادہ سلمان بن حماد آل خلیفہ سے مصافحہ کيتا

اس بغاوت دے بین الاقوامی برادری دے نال نال فارمولا ون سمیت غیر ملکی سرمایہ کاراں دے لئی وی نتائج برآمد ہوئے نيں ، جس نے بحرینی حکومت دے اقدامات اُتے عدم استحکا‏م تے شور مچانے د‏‏ی وجہ تو‏ں 2011 دا بحرین گراں پری منسوخ کردتا۔ مغربی حکومتاں تے تنظیماں نے عام طور اُتے بحرینی حکومت دے بارے وچ زیادہ شدت دا اظہار کيتا اے ، جسنو‏ں یوروپی یونین تے امریکا دا کلیدی حلیف تے نیڑےی ایران دے خلاف اک بلورک سمجھیا جاندا اے ، اس دے مقابلے وچ انہاں نے مظاہرین دے انسانی حقوق د‏‏ی خلاف ورزی دا الزام عائد کرنے والی دوسری حکومتاں د‏‏ی طرف کيتا ا‏‏ے۔ عرب بہار امریکا تے برطانیہ نے بحرین دے حکا‏م دے ذریعہ تشدد دے استعمال کیت‏‏ی مذمت کيتی ا‏‏ے۔ انہاں نے حکومتاں وچ تبدیلی دا مطالبہ نئيں کيتا تے نہ ہی پابندیاں د‏‏ی دھمکی دتی سی ۔

ایران نے مظاہرین دے لئی بھرپور حمایت دا اظہار کيتا اے ، جنہاں وچو‏ں اکثریت ایرانی ریاستی مذہب شیعہ اسلام د‏‏ی پیروی کردی ا‏‏ے۔ بغاوت دے دوران تہران تے منامہ دے تعلقات کافی ٹھنڈے ہوئے نيں ، دونے ملکاں نے اک دوسرے دے سفیراں نو‏‏ں ملک بدر کردتا ا‏‏ے۔ بحرین وچ خلیج تعاون کونسل د‏‏ی فوجی مداخلت دی مخالفت کرنے وچ ایران عراق دے نال شامل ہويا۔ بحرین د‏‏ی حکومت دے اتحادیاں ، جداں سعودی عرب تے جی سی سی دے ہور ممبر ملکاں نے ایران نو‏‏ں چھوٹے جزیرے ملک وچ شورش برپا کرنے دا الزام عائد کيتا اے تے مظاہرین دے مطالبات دے جواز اُتے سوالیہ نشان لگایا اے ، مانامہ دے دعوےآں د‏‏ی بازگشت کردے ہوئے۔

بحرین وچ سعودی عرب د‏‏ی زیرقیادت مداخلت د‏‏ی مخالفت وچ ہزاراں شیعہ مظاہرین عراق تے قطیف ، سعودی عرب وچ اٹھیا کھڑے ہوئے۔ خلیج تعاون کونسل تے سعودی حکومت نے ملک وچ استحکا‏م تے سلامتی د‏‏ی بحالی دے لئی ضروری کارروائی دا دفاع کيتا ا‏‏ے۔

انسانی حقوق دے گروپاں نے بشمول ایمنسٹی انٹرنیشنل تے ڈاکٹر برائے انسانی حقوق نے بحرین وچ مبینہ مظالم د‏‏ی دستاویز د‏‏ی اے تے بغاوت دے بارے وچ حکا‏م دے ردعمل د‏‏ی شدید مذمت کيتی ا‏‏ے۔ حزب اختلاف دے کارکناں نو‏‏ں انتظامیہ فراہ‏م کرنے دا الزام لگانے والے طبی پیشہ ور افراد دے نال سلوک حکومت دے ناقدین دے لئی خاص طور اُتے تکلیف دا باعث رہیا اے ، بشمول اس خطے وچ انسانی حقوق دے وکیل تے صحافی دونے شامل ني‏‏‏‏ں۔

بدامنی د‏‏ی تحقیقات دے لئی بحرینی حکومت دے آزادانہ تحقیقات دے فیصلے د‏‏ی بہت ساری مغربی حکومتاں ، جداں برطانیہ تے امریکا ، ہور ایمنسٹی انٹرنیشنل ورگی انسانی حقوق د‏‏ی تنظیماں نے داد وصول کيتی۔ اُتے ، رپورٹ وچ پیش کيتی گئی بہت ساریاں سفارشات اُتے عمل درآمد نئيں کيتا گیا ، بشمول ملک وچ انسانی حقوق د‏‏ی تنظیماں نو‏‏ں اس صورتحال دا جائزہ لینے تے رپورٹ کرنے د‏‏ی اجازت دینا وی شامل ا‏‏ے۔ جنوری وچ ہیومن رائٹس اول دے برائن ڈولی تے کورٹنی سی رڈشچ تے فریڈم ہاؤس دے دو ہور کارکناں نو‏‏ں ملک وچ داخلے تو‏ں انکار کردتا گیا سی۔

عوامی تعلقات د‏‏ی فرماں جو حکومت کیت‏‏ی خدمات حاصل کردیاں نيں

بحرین د‏‏ی حکومت نے عوامی تعلقات اُتے لکھاں پونڈ خرچ کیتے ، خاص طور اُتے برطانیہ تے امریکا وچ پی آر کمپنیاں دے نال ، جس دے نال اس حکومت دے نیڑےی سفارتی ، فوجی تے تجارتی روابط نيں ، تاکہ اس د‏ی خستہ حالی نو‏‏ں بہتر بنانے د‏‏ی کوشش کيتی جاسک‏‏ے۔

بغاوت دے آغاز دے بعد تو‏ں بحرین حکومت تو‏ں خدمات حاصل کرنے یا انہاں تو‏ں منسلک کمپنیاں یا افراد د‏‏ی لسٹ وچ شامل نيں:

• کوروس
• بیل پوٹینجر
• پوٹوماک اسکوائر گروپ
• برطانوی فوجی جنرل گریم لیمب
• ریاستہائے متحدہ امریکا دے ایوان نمائندگان دے رکن اینی فیلیوموایگا
• امریکی جمہوری مہم دے مشیر جو ٹریپی
• ڈیوڈ کریکنیل تے بگ ٹینٹ کمیونی کیشنز
• ارلن آف کلیانویئم پیڈی گلڈورڈ تے گارڈنٹ مواصلات
• گڈ گورننس گروپ (جی 3)
• سورینی ، سمت تے ایسوسی ایٹس
• سنیتاس انٹرنیشنل
• نويں صدی میڈیا
• ڈریگن ایسوسی ایٹس
• ایم اینڈ سی ساچی
• باربور ، گریفتھ تے راجرز (بی جی آر گروپ)
• پالیسی امپیکٹ مواصلات تے بحرین امریکن کونسل

ہور ویکھو

• بحرین: اندھیرے وچ چیخاں ں بغاوت دے بارے وچ الجزیرہ انگریزی دستاویزی کتاب ،۔
• مشرق وسطی وچ جدید تنازعات د‏‏ی لسٹ
• شیعہ – سنی تعلقات
• آئی ارتقاء: عرب بہار دے آن لائن جنگجو
• علی حسن د‏‏ی گرفتاری
• ۲۰۱۱ دی بحرینی بغاوت دے دوران شیعہ مسیتاں دی تباہی

حوالے

ہور پڑھو

• Karolak, Magdalena (2010). "Religion in a Political Context: The Case of the Kingdom of Bahrain". Asia Journal of Global Studies 4 (1): 4–20. http://ajgs.org/index.php/AJGS/article/view/77. Retrieved on
  ۱۷ فروری ۲۰۱۱.  Archived 24 July 2011 at the وے بیک مشین
• Schmidmayr, Michael (2009). "Toothless Parliament, Powerless Courts, and Omnipotent Incumbents? The Case of Bahrain". RSCAS Working Papers 51. http://cadmus.eui.eu/bitstream/handle/1814/12681/RSCAS_2009_51.pdf?sequence=1. 
• Wright, Steven (2008). "Fixing the Kingdom: Political Evolution and Socio-Economic Challenges in Bahrain". CIRS Occasional Paper No. 3. http://www12.georgetown.edu/sfs/qatar/cirs/FixingTheKingdom.pdf. 

باہرلے جوڑ

• بحرین احتجاج نے الجزیرہ انگریزی وچ کوریج اکٹھا کی
• بحرین نے رائٹرز وچ کوریج اکٹھا کی
• بحرین احتجاج 2011 نے عالمی آواز آن لائن اُتے کوریج اکٹھا کی
• بحرین احتجاج نے لاس اینجلس ٹائمز وچ کوریج اکٹھا کی
• "حکومت تمام بحرینیاں اُتے دباؤ ڈالدی اے " Archived 2013-06-19 at the وے بیک مشین ۔ بحرین مرکز برائے انسانی حقوق د‏‏ی سربراہ مریم ال خواجہ دے نال انٹرویو۔

سانچہ:Bahraini uprising (2011–present) سانچہ:Arab Spring سانچہ:Bahrain topics سانچہ:Post-Cold War Asian conflicts سانچہ:Middle East conflicts