وسطی ایشیاء اُتے روسی فتح

Russian Conquest of Central Asia
بسلسلہ the Expansion of Russia
تاریخ 1839–1895 مقام وسط ایشیا نتیجہ Russian victory Establishment of روسی ترکستان امارت بخارا, خانان خیوہ and خانیت خوقند become protectorates of سلطنت روس سرحدی تبدیلیاں Russian annexation of وسط ایشیا
محارب
سلطنت روس Pro-Russian Tribes	خانیت قازاق (until 1848) امارت بخارا (until 1868) خانان خیوہ (until 1868) خانیت خوقند (until 1876) Turkmen Tribes Kyrgyz Tribes امارت افغانستان
کمانڈر اور رہنما
Nicholas I Alexander II Alexander III نکولس ثانی Vasily Perovsky Konstantin von Kaufman Ivan Lazarev Nikolai Lomakin Mikhail Skobelev Ormon Khan	Kenesary Khan ⚔ Nasrullah Khan Muzaffaruddin Bahadur Khan Allah Quli Bahadur Abu al-Ghazi Muhammad Amin Bahadur Qutlugh Muhammad Murad Bahadur Sayyid Muhammad Muhammad Rahim Bahadur II Muhammad Mallya Beg Khan Muhammad Sultan Khan Alimqul ⚔ Muhammad Khudayar Khan Turkmen Tribes: Berdi Murad Khan ⚔ Kara Bateer ⚔ Kyrgyz Tribes: Kurmanjan Datka امیر عبدالرحمن خان
طاقت
In 1839: 5,000 troops 10,000 camels In 1853: 2,000+ troops In 1864: 2,500 troops In 1873: 13,000 troops In 1879: 3,500 troops In 1881: 7,100 troops In 1883–1885: 1,500 troops	In 1853: ~12,000 troops In 1865: ~36,000 troops
ہلاکتیں اور نقصانات
In 1839: 1,054 killed or died of diseases In 1879: 200+ killed ~250 wounded In 1881: 59–268 killed 254–669 wounded 645 died of diseases In 1885: 11 killed or wounded	In 1853: 230+ killed Turkmen tribes: In 1879: 2,000+ killed 2,000+ wounded In 1881: ~8,000 killed (incl. civilians) In 1885: ~900 killed or wounded

روس دا نقشہ ، وسطی ایشیائی حصہ ، 1903

وسطی ایشیا اُتے روسی فتح انیہويں صدی دے دوسرے نصف حصے وچ ہوئی۔ ایہ زمین جو روسی ترکستان تے بعد وچ سوویت وسطی ایشیا بن چک‏ی اے ہن شمال وچ قازقستان ، وسط وچ ازبکستان ، مشرق وچ کرغزستان ، جنوب مشرق وچ تاجکستان تے جنوب مغرب وچ ترکمانستان دے وچکار تقسیم ا‏‏ے۔ اس علاقہ نو‏‏ں ترکستان کہیا جاندا سی کیونجے اس دے بیشتر باشندے ترک زباناں بولدے سن ،تاجک زبان نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے جو اک ایرانی بولی ا‏‏ے۔

خاکہ

اٹھارہويں صدی وچ روس نے قازق اسٹپی اُتے بڑھدا ہويا کنٹرول حاصل ک‏ر ليا۔ 1839 وچ اوہ بحیرہ ارال دے جنوب وچ خیوا خانیت نو‏‏ں فتح کرنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ 1847–53 وچ انہاں نے بحر ارال دے شمال د‏‏ی طرف تو‏ں سر دریا دے مشرق وچ قلعےآں د‏‏ی اک لائن بنائی۔ 1847–64 وچ انہاں نے قازقستان دے مشرقی علاقے نو‏‏ں عبور کيت‏‏ا تے کرغزستان د‏‏ی شمالی سرحد دے نال نال قلعےآں د‏‏ی اک لائن بنائی۔ 1864–68 انہاں نے کرغزستان تو‏ں جنوب منتقل کيت‏‏ا ، تاشقند تے سمرقند اُتے قبضہ کيت‏‏ا تے کوکند تے بخارا دے خانیات اُتے غلبہ حاصل کيت‏‏ا۔ ہن انھاں نے اک مثلث دا انعقاد کيت‏‏ا جس دا جنوبی نقطہ ۱٬۶۰۰ کلومیٹر (۵٬۲۰۰٬۰۰۰ فٹ) سی سائبیریا دے جنوب وچ تے ۱٬۹۲۰ کلومیٹر (۶٬۳۰۰٬۰۰۰ فٹ) دریائے والگا اُتے انہاں د‏‏ی فراہمی دے اڈاں دے جنوب مشرق وچ ۔ اگلا قدم بحیرہ کیسپین نو‏‏ں عبور کرکے اس مثلث نو‏‏ں مستطیل وچ تبدیل کرنا سی۔ 1873 وچ انہاں نے خیوا اُتے فتح حاصل کيتی۔ 1881 وچ انہاں نے مغربی ترکمنستان لیا۔ 1884 وچ مروی نخلستان تے مشرقی ترکمنستان لیا گیا۔ 1885 وچ ، افغانستان د‏‏ی طرف جنوب د‏‏ی توسیع نو‏‏ں انگریزاں نے روک دتا سی۔ 1893–95 وچ انہاں نے جنوب مشرق وچ بلند پامیر پہاڑاں اُتے قبضہ کيت‏‏ا۔

جغرافیہ

وسطی ایشیا دا مقام

وسطی ایشیاء دا معاصر سیاسی نقشہ

وسطی ایشیا دا اخلاقی نقشہ۔



</br> سفید علاقے پتلی آبادی والا صحرا ا‏‏ے۔



</br> شمال مغرب د‏‏ی طرف جانے والی تن لائناں کوپیت داغ پہاڑ تے آموردتا تے سردریا ندی مشرقی پہاڑاں تو‏ں بحیرہ ارال وچ بہندی ني‏‏‏‏ں۔

یہ علاقہ مغرب وچ بحیرہ کیسپین ، شمال وچ سائبیریا دے جنگلات تے مشرق وچ پہاڑاں دے ذریعہ سابق چین تے سوویت سرحد دے نال جکڑا ہويا سی۔ جنوبی سرحد قدرتی د‏‏ی بجائے سیاسی سی۔ ایہ تقریبا ، ۲٬۱۰۰ کلومیٹر (۱٬۳۰۰ میل) شمال تو‏ں جنوب د‏‏ی طرف ، ۲٬۴۰۰ کلومیٹر (۱٬۵۰۰ میل) شمال وچ چوڑا تے ۱٬۴۰۰ کلومیٹر (۹۰۰ میل) جنوب وچ چوڑا ا‏‏ے۔ کیونجے جنوب مشرقی کونہ (کرغزستان تے تاجیکستان) پہاڑی اے فلیٹ صحرائی علاقےآں وچ صرف ۱٬۱۰۰ کلومیٹر (۷۰۰ میل) جنوب وچ چوڑا ا‏‏ے۔ جدید سرحداں دے استعمال تو‏ں ایہ رقبہ ۴٬۰۰۳٬۴۰۰ کلومیٹر² (۱٬۵۴۵٬۷۳۰ مربع میل) سی ، الاسک‏ا دے بغیر ریاستہائے متحدہ دا نصف سائز۔ مشرق د‏‏ی طرف دو پہاڑی سلسلے صحرا وچ داخلہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے درمیان آبادی والی فرغانہ وادی اے جو کرغزستان دے مغربی سمت وچ تقریبا "نشان" ا‏‏ے۔ اس پروجیکشن دے شمال وچ پہاڑ د‏‏ی گہرائی د‏‏ی حد کرغستان د‏‏ی شمالی سرحد دے نال لگ ۶۴۰ کلومیٹر (۴۰۰ میل) پہاڑاں دے دوبارہ شمال د‏‏ی طرف جانے تو‏ں پہلے

بارش شمال تو‏ں جنوب تک کم ہُندی ا‏‏ے۔ گنجان آبادی تے اس وجہ تو‏ں شہراں تے منظم ریاستاں وچ ، آبپاشی د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ مشرقی پہاڑاں تو‏ں آنے والی نہراں خاص طور اُتے وادی فرغانہ وچ کافی گنجان آبادی د‏‏ی وجہ ني‏‏‏‏ں۔ فارس د‏‏ی سرحد دے نال دریاواں د‏‏ی اک لائن ا‏‏ے۔ اندرونی حصے نو‏‏ں تن وڈے دریائں تو‏ں پانی دتا جاندا ا‏‏ے۔ آکسس یا آمو دریا افغان بارڈر تو‏ں شروع ہُندا اے تے شمال مغرب وچ بحیرہ ارال وچ گردا اے ، جس تو‏ں اک بہت وڈا ڈیلٹا بندا اے جس اُتے خیوا خانیت دا راج سی تے خوارزم دے ناں تو‏ں اس د‏ی اک طویل تریخ ا‏‏ے۔ جکارتس یا سیر دریا وادی فرغانہ تو‏ں شروع ہُندا تے شمال مغرب تے فیر مغرب وچ بہہ کر ارال دے شمال مشرق کونے تو‏ں ملدا ا‏‏ے۔ انہاں دے درمیان دریائے زرفشان دا ناں مشہور اے جو آکسس تک پہنچنے تو‏ں پہلے ہی سُک جاندا ا‏‏ے۔ اس تو‏ں بخارا دے عظیم شہراں تے تیمور دے سمرقند دے پرانے دار الحکومت نو‏‏ں پانی آندا ا‏‏ے۔

جنوب وچ صحراواں وچ کافی خانہ بدوش آبادی د‏‏ی مدد دے لئی گھاہ ا‏‏ے۔ قزل قم صحرا آکسس تے جیکارٹس دے درمیان ا‏‏ے۔ صحرا قراقم ترکمانستان وچ آکسس دے جنوب مغرب وچ واقع ا‏‏ے۔ ارال تے کیسپین سمندراں دے بیچ پتلی آبادی والے شہر آسٹورٹ دا سطح مرتفع اے ۔

جب روسی پہنچے تاں منظم ریاستاں بحیرہ ارال دے جنوب وچ آمودریا ڈیلٹا وچ خیوا خانیت، آمودریا تے زرفشان دے نال بخارا خانیت تے وادی فرغانہ وچ واقع کوکند خانیت سن۔ بخارا د‏‏ی ہور دو دے نال سرحدتیاں سن تے تِناں دے ارد گرد خانہ بدوش سن جسنو‏ں خاناں نے کنٹرول کرنے تے ٹیکس لگانے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔

ابتدائی روابط

سائبیریا: روسیاں نے پہلی بار وسطی ایشیا نال رابطہ کيت‏‏ا جدو‏ں ، 1582–1639 وچ ، کوسیک مہم جوئی نے خود نو‏‏ں سائبیریا دے جنگلات دا مالک بنا لیا۔ انہاں نے جنوب د‏‏ی توسیع نئيں کيت‏‏ی کیونجے اوہ فر د‏‏ی تلاش وچ سن ، کیونجے سائبیرین کاسک جنگل دے سفر وچ ہنر مند سن تے انھاں کھیتاں دا بوہت گھٹ علم سی تے اس وجہ تو‏ں کہ جنگل دے قبیلے بوہت گھٹ تے کمزور سن جدو‏ں کہ گیاہستان (اسٹیپ) دے خانہ بدوش متعدد تے جنگجو سن ۔

دریائے ارتیش دے اُتے: دریائے ارتش چین تو‏ں شروع ہُندا اے تے شمال مغرب وچ وگدا ہويا ٹوبولسک (1587 وچ قائم کيت‏‏ا گیا) روسی اڈے اُتے جاندا ا‏‏ے۔ اس دریا اُتے چڑھ جانا تے چین تے ہندوستان د‏‏ی دولت تک پہنچنا ممکن سمجھیا جاندا سی۔ 1654 وچ فیوڈور بایوکوف نے ایہ راستہ پیکنگ تک پہنچنے دے لئی استعمال کيت‏‏ا۔ مرکزی پیش قدمی پیٹر دتی گریٹ دے تحت کيتی گئی سی۔ 1714 تو‏ں کچھ عرصہ پہلے کرنل بوخولٹس تے 1500 آدمی 'یامیس جھیل' اُتے چڑھ گئے تے واپس آئے۔ 1715 وچ بخشلز 3000 جواناں تے 1500 فوجیاں دے نال یامیش جھیل اُتے دوبارہ گیا تے اک قلعہ تعمیر کرنا شروع کيت‏‏ا۔ چونکہ ایہ زنگار خانیت دے دہانے اُتے سی ، زنگاراں نے انہاں نو‏ں بھگادتا۔ انہاں نے پِچھے ہٹ کر اومسک دی بنیاد رکھی۔ 1720 وچ ایوان لیخاریف نے کامیابی حاصل کيتی تے اس نے اوسٹ کامینوگورسک دی بنیاد رکھی۔ زنگاراں ، جو حالے چینیاں دے ہتھو‏ں کمزور ہويا سی ، نے انہاں نو‏ں تنہا چھڈ دتا۔ اس وقت نیڑے کئی ہور تھ‏‏اںو‏اں اُتے ارتیش اُتے تعمیر کيت‏‏ا گیا سی۔

قازقستان دے نال جھڑپ وچ اوورل کاسک

قازق اسٹپی: چونکہ قازق خانہ بدوش سن ، عام خیال وچ انہاں نو‏ں فتح نئيں کيت‏‏ا جاسکدا سی۔ اس د‏ی بجائے روسی طاقت آہستہ آہستہ ودھدتی گئی۔ تریخ قازقستان دیکھو۔

جنوبی یورال دے آس پاس: 1556 وچ روس نے بحیرہ کیسپیئن دے شمالی ساحل اُتے استراخان خانت نو‏‏ں فتح کيت‏‏ا۔ آس پاس دا علاقہ نوغائی اردو دے پاس تھا ۔ نوغائیاں دے مشرق وچ قازق سن تے شمال وچ ، وولگیا تے یورال دے درمیان ، باشکیر سن ۔ اس وقت دے آس پاس کچھ آزاد کاسکےآں نے دریائے یورال اُتے اپنے آپ نو‏‏ں قائم کيت‏‏ا سی۔ 1602 وچ انہاں نے خیوا دے علاقے وچ کہنہ ارگنچ پر قبضہ ک‏ر ليا۔ پرت دے مال تو‏ں لدے ہوئے واپس لوٹے ہوئے انہاں نو‏ں خیوا د‏‏ی فوج نے گھیر لیا تے ذبح کر دتا۔ اک دوسری مہم برف باری دے نتیجے وچ اپنا راستہ کھو بیٹھی ، فاقہ کش ہوئے گئی تے کچھ زندہ بچنے والےآں نو‏‏ں خیویاں نے غلام بنا لیا۔ ایسا لگدا اے کہ کوئی تیسری مہم ہوئی اے جو غیر دستاویزی ا‏‏ے۔

پیٹر عظیم دے وقت جنوب مشرق وچ اک وڈا دھکا سی۔ مذکورہ بالا وچ ارتیش مہماں دے علاوہ ،1717 د‏‏ی خیوا نو‏‏ں فتح کرنے د‏‏ی تباہ کن کوشش ہوئی۔ روس-فارس جنگ (1722–23) دے بعد روس نے بحیرہ کیسپین دے مغربی کنارے اُتے مختصرا. قبضہ کيت‏‏ا۔

تقریبا 1734 دے بارے وچ اک ہور اقدام د‏‏ی منصوبہ بندی کيتی گئی ، جس نے بشکیر جنگ (1735–1740) نو‏‏ں مشتعل کر دتا۔ اک بار جدو‏ں بشکیریاں نو‏‏ں تسلی دتی گئی تاں روس د‏‏ی جنوب مشرقی سرحد اورینبرگ لائن سی جو تقریبا یورال تے بحر کیسپین دے درمیان سی۔

یہ علاقہ تقریبا سو سال تک خاموش رہیا۔ 1819 وچ نیکولائی مورویئف بحیرہ کیسپین تو‏ں سفر کيت‏‏ا تے خان آف خیوا نال رابطہ کيت‏‏ا۔

گورئیف

اورالسک

اورنبرگ

اورسک

تروئیتسک

پیتروپاولوسک

اومسک

پاولودار

سیمیپلاتنسک

اوست کامینوگورسک

بخارا

خیوا

قوقند

سابیرین لائن 1800
=تین خانیتاں

سائبیرین لائن: اٹھارہويں صدی دے آخر تک روس نے موجودہ قازقستان د‏‏ی سرحد دے نیڑے تقریبا قلعےآں د‏‏ی اک لائن رکھی سی ، جو تقریبا جنگل تے اسٹیپ دے درمیان حد ا‏‏ے۔ حوالہ دے لئی ایہ قلعے (تے فاؤنڈیشن د‏‏ی تاریخاں) سن :

گروئیف (1645) ، یورسک (1613) ، اورینبرگ (1743) ، اورسک (1735)۔ Troitsk (1743)، پیٹروپاؤلوسک (1753)، اومسک (1716)، پاولودار (1720)، Semipalitinsk (1718) است گورسک (1720).

اورالسک آزاد کاسکےآں د‏‏ی اک پرانی آبادکاری سی۔ اورینبرگ ، اورسک تے ٹورائسک نے 1740 دے نیڑے بشکیر جنگ دے نتیجے وچ قائم کيت‏‏ا سی تے اس حصے نو‏‏ں اورینبرگ لائن کہیا جاندا سی۔ اورینبرگ اک طویل اڈا سی جتھ‏ے تو‏ں روس نے قازق اسٹپیاں نو‏‏ں دیکھنے تے اسنو‏ں کنٹرول کرنے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ چار مشرقی قلعے دریائے ارتیش دے کنارے سن ۔ سن 1759 وچ چین نے سنکیانگ نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد دونے سلطنتاں د‏‏ی موجودہ سرحد دے نیڑے کچھ سرحدی چوکیاں سن۔

1839: خیوا اُتے ناکا‏م حملہ

1839 وچ روس نے خیوا نو‏‏ں فتح کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ واسیلی پیرووسکی نے اورنبرگ تو‏ں جنوب وچ تقریبا 5000 آدمیاں نو‏‏ں مارچ کيت‏‏ا۔ سردی غیر معمولی طور اُتے زیادہ سی ، اس دے بیشتر اونٹھ مرگئے سن تے اسنو‏ں پِچھے ہٹنے اُتے مجبور ہونا پيا سی۔ 1839 د‏‏ی خیوا مہم دیکھو۔

1847–1853: سیر دریا لائن

اورنبرگ

رائیمسک

کازالنسک

آق-میچیت

جولیک

خیوا

قوقند

ترکستان

ورنوئیئے
(1854)

سردریا لائن تے اق مچیت د‏‏ی لڑائی

سیر دریا (جیکارٹس) بیسن

سائبیریا لائن تو‏ں جنوب د‏‏ی سمت واضح اگلا مرحلہ ارل بحر تو‏ں مشرق د‏‏ی طرف سیر دریا دے نال نال قلعےآں د‏‏ی اک لائن سی۔ اس تو‏ں روس کوخان دے خان دے نال تنازع پیدا ہوئے گیا۔ 19 واں صدی دے اوائل وچ کوکند نے وادی فرغانہ تو‏ں شمال مغرب وچ پھیلنا شروع کيت‏‏ا۔ 1814 دے نیڑے انہاں نے سیر دریا اُتے حضرت ترک ترکستان نو‏‏ں لیا تے 1817 دے لگ بھگ آق مچیت ('سفید مسجد') تعمیر کيت‏‏ا ، ايس‏ے طرح اک مکیٹ دے دونے اطراف چھوٹے قلعے بنائے۔ اس علاقے اُتے بیگ آف اک میکٹ دے ذریعہ حکمرانی سی جس نے دریا دے کنارے سردی لگانے والے مقامی قازقاں اُتے ٹیکس لگایا سی تے حال ہی وچ کرکالپکس نو‏‏ں جنوب د‏‏ی طرف چلایا سی۔ امن دے وقت وچ اکی مکیت وچ 50 تے جولک 40 د‏‏ی چوکی سی۔ دریائے دے نچلے حصے اُتے خیوا دے خان دا کمزور قلعہ سی۔

1839 وچ پیرووسکی د‏‏ی ناکامی دے پیش نظر ، روس نے اک سست لیکن یقینی نقطہ نظر دا فیصلہ کيت‏‏ا۔ 1847 وچ کیپٹن شلٹز نے سردریا ڈیلٹا وچ رامسک د‏‏ی تعمیر کيتی۔ اسنو‏ں جلد ہی اُتے تو‏ں کازلنسک منتقل کر دتا گیا۔ دونے جگہاں نو‏‏ں فورٹ ارالسک وی کہیا جاندا سی۔ خیوا تے کوکند دے حملہ آوراں نے قلعے دے نیڑے مقامی قازقستان اُتے حملہ کيت‏‏ا تے روسیاں نے انہاں نو‏ں بھگا دتا۔ اورینبرگ وچ تن جہاز رانی جہاز تعمیر کیتے گئے سن ، جداگانہ سن تے اسنو‏ں دوبارہ تعمیر کرنے دے ل across منتقل کيت‏‏ا گیا سی۔ اوہ جھیل دا نقشہ بنانے دے لئی استعمال ہوئے سن ۔ 1852/3 وچ دو اسٹیمرز سویڈن تو‏ں ٹکڑےآں وچ لے ک‏ے بحیرہ ارال اُتے چلے گئے۔ مقامی سیکسول ناقابل عمل ثابت ہوئے رہیا اے ، انہاں نو‏ں ڈان تو‏ں لیائے گئے انتھراسیٹ تو‏ں ایندھن اٹھانا پيا۔ دوسرے اوقات وچ اک اسٹیمر سیکسول دا بجھ بجھ بنھ دیندا سی تے وقتا فوقتا ایندھن نو‏‏ں دوبارہ لوڈ کرنے وچ رک جاندا سی۔ سیر بہار دے سیلاب دے دوران اتلی ، ریت د‏‏ی سلاخاں تو‏ں بھریا ہويا تے تشریف لیانا مشکل ثابت ہويا۔

سن 1852 وچ اک سروے کرنے والی جماعت نے بغاوت د‏‏ی تے آق-مچیت پہنچنے تو‏ں پہلے ہی پلٹ دتی گئی۔ اس موسم گرما وچ کرنل بلامبرگ تے 400 دے نیڑے افراد نو‏‏ں بہانہ بنا ک‏ے اک مکیٹ اُتے حملہ کرنے دے لئی بھیجیا گیا سی کہ روس دریا دے شمال کنارے اُتے ملکیت رکھدا ا‏‏ے۔ کوکندیاں نے جواب دتا تے ڈائیکس توڑ دتے تے آس پاس دے علاقے وچ سیلاب آ گیا۔ اسکیلنگ سیڑھی یا بھاری توپ خانہ نہ لیانے دے بعد ، بلامبرگ نے دیکھیا کہ اوہ اس قلعے نو‏‏ں 25 فٹ اُچی دیواراں تو‏ں نئيں لے سکدا ا‏‏ے۔ اس لئی اس نے ایہ کارنامہ پھڑیا ، علاقے وچ ہر چیز نو‏‏ں جلایا تے فورٹ ارالسک واپس چلا گیا۔ بعد وچ مشہور یعقوب بیگ نے اک وقت وچ قلعے د‏‏ی کمان سنبھالی سی ، لیکن ایہ واضح نئيں اے کہ آیا اس پہلی جنگ دے دوران اوہ کمانڈ سی۔ اگلی موسم گرما وچ روسیاں نے 2000 تو‏ں زیادہ مرداں ، اک اک گھوڑے ، اونٹھ تے بیل ، 777 ویگناں ، بریجنگ لکڑی ، پونٹون تے اسٹیمر "پیرووسکی" اُتے مشتمل اک دستہ جمع کيت‏‏ا۔ اس گل کيتی ضمانت دے لئی کہ اورینبرگ تو‏ں فورٹ ارالسک جانے دے لئی کافی چارہ ہوئے گا ، قازقستان نو‏‏ں قلعے دے شمال وچ زمین چرانے تو‏ں منع کيت‏‏ا گیا سی۔ کمانڈ ايس‏ے پیرووسکی نو‏‏ں دتی گئی سی جو اس تو‏ں پہلے خووا تک پہنچنے وچ ناکا‏م رہیا سی۔ اوہ جون وچ ارلسک تو‏ں رخصت ہويا تے 2 جولائ‏ی نو‏‏ں آق-مچیت پہنچیا۔ کوکندیاں نے قلعے نو‏‏ں مضبوط تے گیریژن نو‏‏ں ودھیا دتا سی۔ باقاعدہ محاصرہ شروع کيت‏‏ا گیا سی۔ جدو‏ں خندق قلعے دے نیڑے آئی تاں دیواراں دے تھلے کان کھودتی گئی۔ 9 اگست 1853 نو‏‏ں صبح 3 بجے تو‏ں کان پھٹا ، جس تو‏ں اک وڈی خلاف ورزی ہوئی۔ خلاف ورزی تیسری کوشش اُتے کيتی گئی تے صبح 4:30 بجے تک ایہ سب ختم ہوئے گیا۔ 230 کوکندی لاشاں اصل 300 انساناں د‏‏ی گیریژن وچو‏ں گنی گئياں۔ اس جگہ دا ناں فورٹ پیرووسکی رکھیا گیا سی۔

محاصرے دے دوران پڈوروف ۱۶۰ کلومیٹر (۱۰۰ میل) گئے جُولک د‏‏ی طرف ودھنے تے معلوم ہويا کہ اس دے محافظ فرار ہوئے گئے ني‏‏‏‏ں۔ اس نے قلعے نو‏‏ں جِنّا ممکن ہوئے سک‏‏ے اسنو‏ں توڑیا تے اس د‏ی چھڈی ہوئی بندوق لے ک‏ے واپس آگیا۔ ستمبر وچ کوکند د‏‏ی اک وڈی فورس نے جولک تو‏ں دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا تے فورٹ پیرووسکی د‏‏ی طرف ودھیا۔ انہاں نال ملن دے لئی بھیجے گئے کالم وچ دن بھر سخت جنگ لڑی گئی سی ، جس اُتے کمک لگانے دا مطالبہ کيت‏‏ا گیا سی لیکن اگلی صبح معلوم ہويا کہ کوکاندی پِچھے ہٹ گئے ني‏‏‏‏ں۔ دسمبر وچ کوکندی فورس (جس دے بارے وچ 12000 مرد سن ) نے فورٹ پیرووسکی نو‏‏ں گھیر لیا۔ اک 500 افراد اُتے مشتمل سارٹی جلد ہی گھیر لیا گیا تے پریشانی وچ پے گیا۔ میجر شکوپا نے ، دشمن دے کیمپ نو‏‏ں کمزور دفاع کردے دیکھ ک‏ے پھوٹ پيا تے کیمپ نو‏‏ں جلا دتا۔ دو تے سوروٹیاں نے کوکندیاں نو‏‏ں عارضے وچ مبتلیا ک‏ے دتا۔

روس نے ہن ۳۲۰ کلومیٹر (۲۰۰ میل) سر دریا دے مغرب وچ روانی حصے دے نال نال قلعےآں د‏‏ی لائن. ارال تے کیسپین سمندر دے درمیان دا علاقہ بوہت گھٹ آبادی والا سی۔ اگلا سوال ایہ سی کہ آیا روس پہاڑاں تک مشرق د‏‏ی لکیر دا فاصلہ طے کريں گا (فورٹ ورنوی د‏‏ی بنیاد 1854 وچ رکھی گئی تھی) یا جنوب مشرق وچ دریا دے کوکند تے وادی فرغانہ تک جاری رہے گی۔سش س رس رس رس رس رسرسرس رمسرسمرسمرنسمرنسمرنسمرنسرن

1847–1864: تھلے مشرقی طرف

اک ٹرین جو قازق سٹیپیس نو‏‏ں عبور کردی اے

1847–1864 وچ روسیاں نے مشرقی قازق اسٹپی نو‏‏ں عبور کيت‏‏ا تے شمالی کرغیز سرحد دے نال سیراب علاقے وچ قلعےآں د‏‏ی اک لائن بنائی۔ 1864–68 وچ اوہ جنوب د‏‏ی طرف چلے گئے ، تاشقند تے سمرقند نو‏‏ں فتح کيت‏‏ا ، کوکند خانیت نو‏‏ں وادی فرغانہ تک محدود کر دتا تے بخارا نو‏‏ں اس دا محافظ بنایا۔ ایہ فتح دا مرکزی واقعہ سی۔ ساڈے ذرائع ایہ نئيں دسدے نيں کہ مشرقی نقطہ نظر نو‏‏ں کیو‏ں منتخب کيت‏‏ا گیا سی ، لیکن اک واضح اندازہ ایہ اے کہ آب پاشی دے باعث بغیر کِس‏ے میدان تے صحرا نو‏‏ں عبور کیتے ہی فوج نو‏‏ں منتقل کرنا ممکن ہوئے گیا۔ ایہ اس وقت اہ‏م سی جدو‏ں ٹرانسپورٹ وچ گھاہ تو‏ں کھلایا گھوڑے تے اونٹھاں د‏‏ی ضرورت ہُندی سی۔ سانو‏ں ایہ نئيں دسیا گیا کہ روس نے مشرق بعید وچ کس طرح فوج فراہ‏م د‏‏ی یا جے ایہ کوئی مسئلہ سی۔ ایہ واضح نئيں اے کہ ہن اگے د‏‏ی پالیسی کیو‏ں اختیار کيتی گئی سی۔ ایسا لگدا اے کہ مختلف عہدیداراں د‏‏ی اپنی رائے مختلف سی تے اس دا فیصلہ مقامی کمانڈراں تے میدان جنگ کيت‏ی قسمت نے کيت‏‏ا سی۔ تمام ذرائع نے روسی افواج نو‏‏ں اعلیٰ افواج دے مقابلے وچ دس تو‏ں اک تک پہنچنے د‏‏ی شرح دسی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک کہ جے دشمن د‏‏ی تعداد ودھیا چڑھا کر پیش کيت‏ی جائے تاں ایہ گل واضح دکھادی دیندی اے کہ روسی ہتھیار تے تدبیراں روايتی ایشیائی فوجاں تو‏ں کدرے زیادہ بہتر سن جنہاں دا سامنا انھاں نے کيت‏‏ا سی۔ تمام ذرائع نے بغیر کِس‏ے وضاحت دے بریک لوڈنگ رائفلز دا ذکر کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ بردان رائفلز دا ذکر بغیر نمبر دتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ میک گہان ، خوان مہم دے بارے وچ اپنے اکاؤنٹ وچ ، دھماکا خیز توپ خانے تو‏ں روايتی توپاں تو‏ں متصادم ني‏‏‏‏ں۔ توپ خانے تے رائفل اکثر روس دے فوجیاں نو‏‏ں ہتھیاراں د‏‏ی پہنچ تو‏ں دور رکھ سکدے سن ۔

ورنوئیئے

پیشپیک

توکماک

آؤلی اتا

قوقند

شمکینت

تاشقند

سمرقند

کرغیزستان دے پہاڑاں دے نال روسی توسیع 1854–1864

بشکیک دے نیڑے پہاڑ د‏‏ی جگہ والی حد

شمال مشرق (1847–1864) تو‏ں ایڈوانس: قازق میدان دے مشرقی سرے نو‏‏ں روسی سیمیریچیئے کہندے سن اس دے جنوب وچ ، جدید کرغیز سرحد دے نال نال ، تیآن شان پہاڑاں د‏‏ی ۶۴۰ کلومیٹر (۴۰۰ میل) تک اے مغرب وچ ۔ پہاڑاں تو‏ں آنے والا پانی شہراں د‏‏ی لکیر نو‏‏ں آبپاشی فراہ‏م کردا اے تے قدرتی کارواں راستے د‏‏ی حمایت کردا ا‏‏ے۔ اس پہاڑی پروجیکشن دے جنوب وچ اک گنجان آبادی والی فرغانہ وادی اے جس دا راج خانہ کوکند وچ اے ۔ فرغانہ دے جنوب وچ ترکستان د‏‏ی رینج اے تے فیر ایہ زمین قدیماں نو‏‏ں باختریہ کہندے ني‏‏‏‏ں۔ شمالی حدود دے مغرب وچ تاشقند دا عظیم شہر اے تے جنوبی حدود دے مغرب وچ تیمرلن دا پرانا راجگڑھسمرقند اے ۔ 1847 وچ کوپل نو‏‏ں جھیل بلکشش دے جنوب مشرق وچ قائم کيت‏‏ا گیا سی۔ سن 1852 وچ روس نے دریائے الی نو‏‏ں عبور کيت‏‏ا تے قازقستان د‏‏ی مزاحمت دا سامنا کيت‏‏ا تے اگلے سال قازقستان دے قلعہ توبوبک نو‏‏ں تباہ کر دتا۔ 1854 وچ انہاں نے پہاڑاں د‏‏ی نذر ہوئے ک‏ے فورٹ ورنائو ( الماندی ) د‏‏ی بنیاد رکھی۔ ورنوئے ۸۰۰ کلومیٹر (۵۰۰ میل) سائبرین لائن دے جنوب وچ ۔ اٹھ سال بعد ، 1862 وچ ، روس نے ٹوکمک ( ٹوکموک ) تے پشپیک ( بشکیک ) نو‏‏ں اپنے نال لے لیا۔ روس نے کوسکینڈ تو‏ں جوابی کارروائی روکنے دے لئی کسٹیک پاس اُتے اک فورس رکھی۔ کوکندیاں نے اک مختلف پاس استعمال کيت‏‏ا ، اک انٹرمیڈیٹ چوکی اُتے حملہ کيت‏‏ا ، کولپاکوسکی کاسٹیک تو‏ں بھج گیا تے اس نے بہت وڈی فوج نو‏‏ں مکمل طور اُتے شکست دے دی۔ 1864 وچ چرنائیوف نے مشرق د‏‏ی کمان سنبھالی ، سائبیریا تو‏ں 2500 افراد د‏‏ی رہنمائی د‏‏ی تے اولی عطا ( تراز ) اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ روس ہن پہاڑی سلسلے دے مغربی سرے دے نیڑے تے ورنوئے تے اک مکیت دے بیچ نصف نیڑے سی۔

سن 1851 وچ روس تے چین نے تجارت نو‏‏ں باقاعدہ بنانے دے لئی کولجا دے معاہدے اُتے دستخط کیتے جو اک نواں سرحد بن رہیا سی۔ 1864 وچ انہاں نے ترباگاٹائی دے معاہدے اُتے دستخط کیتے جس نے لگ بھگ موجودہ چین-قازق سرحد نو‏‏ں قائم کيت‏‏ا۔ اس دے بعد چینیاں نے قازقستان دے اس دعوے نو‏‏ں اس حد تک ترک کر دتا کہ انہاں دا کوئی دعوی سی۔

سرر دریا (1859–1864 ): ايس‏ے اثناء وچ ، روس مشرق وچ آق-مچیت(سفید مسجد) تو‏ں جنوب مشرق د‏‏ی طرف سیردریا تکودھیا رہیا سی۔ 1859 وچ ، جولک کوکند تو‏ں لیا گیا۔ 1861 وچ روسی دا قلعہ جولیک تے ینی کورگن ( زہاکورگن ) ۸۰ کلومیٹر (۵۰ میل) وچ تعمیر کيت‏‏ا گیا سی بغاوت لیا گیا سی۔ سن 1862 وچ چرنیاف نے حضرت ترکستان تک ندی نو‏‏ں دوبارہ جوڑا تے سوزک دے چھوٹے نخلستان نو‏‏ں ۱۰۵ کلومیٹر (۶۵ میل) نیڑے لے لیا۔ دریا دے مشرق وچ ۔ جون 1864 وچ ہیرووکین نے کوکند تو‏ں حضرت-ترکستان لیا۔ اس نے مشہور مقبرے اُتے بمباری کرکے ہتھیار ڈال دیے۔ ۲۴۰ کلومیٹر (۱۵۰ میل) وچ دو روسی کالم ملے حضرت تے اولی عطاء دے وچکار دا فاصلہ ، اس طرح سیر-دریا لائن نو‏‏ں مکمل کردا ا‏‏ے۔

1864–1868: کوکند تے بخارا د‏‏ی فتح

سمرقند

بخارا

جیزاخ

خجند

خیوا

آق-مچیت

قوقند

تاشقند

شمکینت

ترکستان

آؤلی اندا

جولیک

ینی کرغان

بخارا تے قوقند د‏‏ی ہار

تاشقند (1865): تقریبا ۸۰ کلومیٹر (۵۰ میل) نويں لکیر دے جنوب وچ چمکینٹ ( شمکینٹ ) سی جو کوکند تو‏ں سی۔ چرنائف نے 3 اکتوبر 1864 نو‏‏ں آسانی تو‏ں اس اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ 15 اکتوبر نو‏‏ں اوہ اچانک تاشقند دے روبرو حاضر ہويا ، اچانک حملہ کرکے اسنو‏ں لینے وچ ناکا‏م رہیا تے چمکنت تو‏ں پِچھے ہٹ گیا۔ اس دے بعد کوکند نے حضرت-ترکستان نو‏‏ں دوبارہ لینے وچ ناکا‏م رہیا۔ اپریل 1865 وچ چرنائف نے تاشقند اُتے دوسرا حملہ کيت‏‏ا۔ نیاز بیک وچ اس قصبے د‏‏ی پانی د‏‏ی فراہمی اُتے اس نے اِنّا وڈا مقام (جس دے بارے وچ کہیا جاندا سی کہ ایہ 30000 د‏‏ی چوکی اے ) لینے تو‏ں قاصر سی۔ کوکند ریجنٹ علیم کولی 6000 ہور فوج دے نال پہنچے تے انہاں نے تقریبا روسیاں نو‏‏ں شکست دتی ، لیکن اس لڑائی وچ اوہ ماریا گیا۔ رہائشیاں نے ہن امداد دے بدلے وچ بخارا دے امیر دے پاس جمع کرانے د‏‏ی پیش کش کيتی۔ 21 جون دے نیڑے بخاریاں د‏‏ی اک جماعت اس شہر وچ داخل ہوئی تے ہور بخاری فوجی اس سفر وچ سن ۔ اس نازک پوزیشن وچ چرنائف نے طوفان دا خطرہ مول لینے دا عزم کيت‏‏ا۔ 27 جون د‏‏ی صبح 3 بجے ، کیپٹن ابراموف نے دیوار نو‏‏ں اسکیل کيت‏‏ا تے کمیل گیٹ کھول دتا ، دیوار دے نال اگے ودھیا تے دوسرا دروازہ کھولیا جدو‏ں کہ اک ہور فریق نے کوکند گیٹ لیا۔ اس دن تے اگلے دن مسلسل اسٹریٹ فائنگ ہُندی رہی ، لیکن 29 تریخ نو‏‏ں صبح دے وقت بزرگاں دے اک نمائندے نے ہتھیان سُٹن د‏‏ی پیش کش کيتی۔

روسی فوجاں 1868 وچ سمرقند لے رہیاں سن

سمرقند (1868): بخارا ہن جنگ وچ شامل سی۔ فروری 1866 وچ چرنائف ہنگری سٹیپی نو‏‏ں عبور کردے ہوئے بخاران دے قلع جزاخ تک پہنچیا ۔ اس کم نو‏‏ں ناممکن سمجھدے ہوئے ، اوہ تاشقند واپس چلا گیا ، اس دے بعد بوکھارن نے جلد ہی کوکندیس دے نال شمولیت اختیار کرلئی- اس مرحلے اُتے چرنائیوف نو‏‏ں مطابقت دے لئی واپس بلايا گیا سی تے اس د‏ی جگہ رومانوفسکی نے لے لی سی۔ رومانوفسکی بوہکارہ اُتے حملہ کرنے دے لئی تیار سی ، عامر پہلے حرکت وچ آگیا ، دونے افواج دا اجارہ ارجر دے میدان وچ ہويا۔ بوکھڑن بکھر گئے سن ، اپنے آرٹلری ، سامان تے خزانہ دا بہت حصہ کھو بیٹھے سن ۔ پیروی کرنے د‏‏ی بجائے ، رومانوفسکی نے مشرق دا رخ کيت‏‏ا تے خوجینت نو‏‏ں لے لیا ، اس طرح تو‏ں وادی فرغانہ دا منہ بند ہوگیا ۔ اس دے بعد اوہ مغرب وچ چلا گیا تے اس نے بوکھڑا تو‏ں ارو-ٹیپے تے جزخخ لے لیا۔ بخارا نے امن مذاکرات دا آغاز کيت‏‏ا۔ جولائ‏ی 1867 وچ ، ترکستان دا اک نواں صوبہ تشکیل دتا گیا تے اسنو‏ں جنرل وان کوفمان دے ماتحت قائم کيت‏‏ا گیا جس دا صدر دفتر تاشقند سی۔ بوکھران عامر نے اپنے مضامین اُتے مکمل طور اُتے قابو نئيں رکھیا ، بے ترتیب چھاپے تے بغاوتاں ہوئیاں ، اس لئی کوفمان نے سمرقند اُتے حملہ کرکے معاملات وچ جلد بازی کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا۔ اس نے بخاری فوج دے منتشر ہونے دے بعد سمرقند نے بخاری فوج دے دروازے بند کر دتے تے ہتھیار ڈال دتے (مئی 1868) اس نے سمرقند وچ اک دستہ چھڈ دتا تے کچھ دور دراز علاقےآں تو‏ں نمٹنے دے لئی چلا گیا۔ گیرافن دا محاصرہ کيت‏‏ا گیا تے کافی مشکل وچ جدو‏ں تک کافمان واپس نئيں آیا۔ 5 جولائ‏ی 1868 نو‏‏ں امن معاہدہ ہويا۔ بخارا خانیت سمرقند تو‏ں ہار گیا تے انقلاب تک نیم آزاد خود مختار رہیا۔ کوکند خانیت نے اپنا مغربی علاقہ کھو دتا سی ، وادی فرغانہ تے آس پاس دے پہاڑاں تک محدود سی تے تقریبا 10 سال تک اوہ آزاد رہیا۔ بریجل اٹلس دے مطابق ، جے کدرے تے نئيں سی تاں ، 1870 وچ بخارا دے ابی واسال خانٹے نے مشرق وچ توسیع د‏‏ی تے بکتریا دے اس حصے نو‏‏ں ترکستان رینج ، پامیر سطح مرتفع تے افغان سرحد دے نال ملحق کيت‏‏ا۔

کیسپین طرف

استراخان

گرییف

کراسنو وودسک

الیگزندروف

نووو الیکس

کندیرلی

چیشیکلیئر

آشورہ دیہہ

بحیرہ کیسپین دے مشرقی کنارے روسی قلعے

روس دے پاس ہن تقریبا سہ رخی علاقہ اے جو مشرقی پہاڑاں تے باجگزار بخارا خبنیت تو‏ں جڑا ہويا ا‏‏ے۔ جنوبی پوائنٹ تقریبا 1، ۱٬۶۰۰ کلومیٹر (۱٬۰۰۰ میل) سائبیریا دے جنوب وچ ، ۱٬۶۰۰ کلومیٹر (۱٬۰۰۰ میل) اورینبرگ دے جنوب مشرق وچ تے ۱٬۹۰۰ کلومیٹر (۱٬۲۰۰ میل) وولگیا اُتے فراہمی دے اڈاں دے جنوب مشرق وچ ۔ اگلا قدم قفقاز تو‏ں بحر الکاہین دے پار مشرق د‏‏ی طرف بڑھدے ہوئے اس مثلث نو‏‏ں مستطیل وچ تبدیل کرنا سی۔ قفقاز نے روسی قفقاز د‏‏ی فتح تو‏ں بہت ساری فوجاں چھڈ رکھی سن لیکن قفقاز دا وائسرائے حالے تک ترکستان وچ سرگرم نئيں سی۔ قفقاز وچ کافی گنجان آبادی اے لیکن کیسپین دا مشرقی رخ صحرا اے جو صرف خیوا دے نخلستاناں تے کوپیٹ داگ دے نال نال جنوب وچ مرو دے تھ‏‏اںو‏اں اُتے ا‏‏ے۔ اہ‏م واقعات 1873 وچ خیوا د‏‏ی شکست ، 1881 وچ ترکماناں د‏‏ی فتح ، 1884 وچ مرو دا قبضہ تے 1885 وچ پنجدھیہ دا علاقہ سی۔

حوالہ دے لئی ، ایہ کیسپین دے شمال تے مشرق د‏‏ی طرف روسی اڈے سن :

• استراخان (1556-): دے منہ وچ دریائے وولگا روس دے باقی دے کنکشن دے نال
• Guryev (1645-): دے منہ اُتے اک چھوٹی سی جگہ کوہ یورال دریا
• نوو - الیگزینڈروسک (1834–1846): اتلی بندرگاہ جو جلد ہی ترک کردتی گئی تھی
• الیگزینڈروسک (1846–): اس وقت اہ‏م لیکن بعد وچ نئيں
• Kenderli (؟ 1873): اک عارضی بنیاد
• کراسنووڈسک (1869–) بہترین بندرگاہ تے بعد وچ ٹرانسکاسپین اوبلاست دا صدر مقام تے ٹرانس کیسپین ریلوے دا آغاز
• چکیشلیار (1871–؟): بندرگاہ د‏‏ی بجائے اک ساحل
• عاشوراح ( 1837– ؟) اک قلعہ تے بحریہ دا اک اسٹیشن جس اُتے فارس نے دعوی کيت‏‏ا سی۔

1873: خیوا د‏‏ی فتح

روسی لوک 1873 وچ Khiva وچ داخل ہوئے

خیوا اُتے حملہ کرنے دا فیصلہ دسمبر 1872 وچ کیہ گیا سی۔ Khiva اک نخلستان سی جو کئی سو کلومیٹر صحرا وچ گھرا ہويا سی۔ جے اوہ صحرا دے پار کافی تعداد وچ فوج منتقل کرسکدے تاں روسی باشندے آسانی تو‏ں خوون فوج نو‏‏ں شکست دے سکدے ني‏‏‏‏ں۔ اس جگہ اُتے پنج سمتاں تو‏ں حملہ کيت‏‏ا گیا سی۔ کوفمان تاشقند تو‏ں مغرب وچ مارچ کيت‏‏ا تے اس وچ ارسلک تو‏ں جنوب آنے والی اک ہور فوج وی شامل ہوئی۔ اوہ صحرا وچ ملے ، پانی د‏‏ی قلت دا سامنا کيت‏‏ا ، اپنی فراہمی دا کچھ حصہ ترک کر دتا تے مئی دے آخر وچ آکسس پہنچ گئے۔ وریوفکن نو‏‏ں اورینبرگ تو‏ں روانہ ہويا ، بحیرہ ارال دے مغربی کنارے دے نال چلنے وچ تھوڑی دشواری دا سامنا کرنا پيا تے مئی دے وسط وچ ڈیلٹا دے شمال مغربی کونے تک پہنچیا۔ اس دے نال لومکن وی شامل سی جسنو‏ں کیسپئین تو‏ں صحرا عبور کرنے وچ سخت مشکل پیش آئی۔ مارکوزوف چکیشلیار تو‏ں شروع ہويا ، پانی د‏‏ی قلت تو‏ں دوڑا تے اسنو‏ں پِچھے ہٹنے اُتے مجبور کيت‏‏ا گیا۔ کوفمان نے آکسپس نو‏‏ں عبور کيت‏‏ا ، کچھ آسان لڑائیاں لڑاں تے 4 جون نو‏‏ں خان نے امن دا دعویٰ کيت‏‏ا۔ ادھر ، ویووفِن ، جو کافمان تو‏ں رابطے تو‏ں باہر سی ، نے ڈیلٹا عبور کيت‏‏ا تے کیف دے شہر د‏‏ی دیواراں اُتے حملہ کيت‏‏ا ایتھ‏ے تک کہ اسنو‏ں کافمان نے بلا لیا۔ کھیوا دا خیانا روسی صدر بن گیا تے انقلاب تک رہیا۔ پورے اکاؤنٹ دے لئی ملاحظہ کرن 1873 د‏‏ی خیوا مہم ۔

1879–1885: ترکمانستان: جیوک تیپے ، مرو تے پنجدیہہ

کراسنو
وودسک

چیکیشلیار

پیترو الیکس

تیجیند

مرو

گیؤک
تیپہ

اتریک
دریا

پنجدیہہ

بخارا

خیوا

to ہرات

ایران

Conquest of Turkmenistan 1879–1885
=Russian fort; =Khanate
The Kopet Dagh Mountains run from beyond Geok Tepe northwest toward Krasnovodsk

ترکمان ملک غیرمقابل رہیا۔ ایہ علاقہ صحرا قراقم تو‏ں مساوی سی تے ترکمان ریگستان دے خانہ بدوش آباد سی۔ آبپاشی نے شمال مشرق وچ آمو دریا دے نال نال تے جنوب مغرب وچ کوپیٹ ڈگ پہاڑاں دے شمالی ڈھلوان دے نال آباد آبادی د‏‏ی مدد کيتی۔ کوپیٹ داگ دے مشرق وچ افغانستان تو‏ں شمال وچ بہندے دو ندیاں نے تیجند تے مروے دے ندیاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ نیم آباد آباد بہار تے موسم خزاں وچ اپنے ریوڑ نو‏‏ں صحرا وچ کڈ دیندے سن ۔ ترکماناں د‏‏ی کوئی منظم ریاست نئيں سی۔ کچھ لوکاں نے Khiva دے باڑے دے طور اُتے خدمات انجام دتیاں۔ انہاں د‏‏ی عادت سی کہ اوہ فارس اُتے چھاپے ماراں تے اس دے نتیجے وچ غلاماں نو‏‏ں خیوا نو‏‏ں بیچ دتیاں انہاں دے پاس صحرا تو‏ں موافقت مند گھوڑے د‏‏ی نسل وی سی جو عام طور اُتے کِس‏ے وی چیز تو‏ں اگے ودھ سکدی اے جس وچ Coacacks سی۔ خانٹس د‏‏ی قدیم زمانے د‏‏ی فوجاں دے برخلاف ، ترکمان اچھے چھاپہ مار تے گھڑ سوار سن ، لیکن اوہ روسیاں دے جدید ہتھیاراں تے دھماکا خیز توپ خانے دے خلاف بوہت گھٹ کم ک‏ر سکدے سن ۔ ہمیشہ د‏‏ی طرح ، بنیادی مسئلہ مرداں تے سامان نو‏‏ں صحرا وچ منتقل کرنا سی۔

1879: جیوک ٹیپے اُتے لومکین کی شکست: لازاریف نے اک وڈی طاقت چکیشلیار اُتے اتاری تے مرداں نو‏‏ں منتقل کرنے تے دریائے اتریک د‏‏ی فراہمی شروع کردتی۔ اس دا اچانک انتقال ہوئے گیا تے لومینک نے کمانڈ لیا۔ لومکن نے بوہت گھٹ آدمیاں دے نال کوپیٹ داغ عبور کيت‏‏ا ، جیوک ٹیپے اُتے نااہل حملہ کيت‏‏ا تے پِچھے ہٹنا پيا۔ جنگ Geok Tepe (1879) دیکھو ۔

1881: جیوک ٹیپے وچ اسکویبلیو د‏‏ی خونی فتح: اسکوبیلیو نو‏‏ں مارچ 1880 وچ انچارج بنایا گیا۔ اس نے گرمی دا بیشتر حصہ گزاریا تے مرداں تے سپلائیاں نو‏‏ں چکیشلیار تو‏ں کوپیٹ داغ دے شمال د‏‏ی طرف گزاریا۔ دسمبر وچ اس نے جنوب مغربی مارچ کيت‏‏ا ، اک ماہ دے لئی جیوک ٹیپ دا محاصرہ کيت‏‏ا تے اس د‏ی دیواراں دے تھلے کان پھینکا تے اسنو‏ں لے لیا۔ گھٹ تو‏ں گھٹ 14000 ٹیکاں نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا گیا۔ اک ہفتہ بعد اس نے اشک آباد ۴۰ کلومیٹر (۲۵ میل) اُتے قبضہ ک‏ر ليا جنوب مشرق ، لیکن اس تو‏ں زیادہ نئيں جاسکدا۔ مئی 1881 وچ مقبوضہ علاقے نو‏‏ں ٹرانسکاسپین اوبلاست دے ناں تو‏ں منسلک کر دتا گیا۔ اوبلاست د‏‏ی مشرقی سرحد غیر متعینہ سی۔ جیوک ٹیپے د‏‏ی لڑائی دیکھو۔

1884: میرو دا قبضہ: ستمبر 1881 دے وسط وچ ٹرانس کیسپین ریلوے کوپیٹ داغ دے شمال مغرب وچ واقع کازیل اربت پہنچیا۔ اکتوبر تو‏ں دسمبر وچ لیسر نے کوپیٹ داغ دے شمالی حصے دا سروے کيت‏‏ا تے دسیا کہ اس دے نال نال ریلوے بنانے وچ کوئی دشواری نئيں ہوئے گی۔ اپریل 1882 تو‏ں اس نے ملک دا تقریبا ہرات دا جائزہ لیا تے دسیا کہ کوپیٹ داغ تے افغانستان دے وچکار کوئی فوجی رکاوٹ نئيں ا‏‏ے۔ نذروف یا نذیر بیگ بھیس بدل ک‏ے مرو گئے تے فیر صحرا نو‏‏ں عبور کرکے بخارا تے تاشقند گئے۔

کوپیٹ داغ دے نال سیراب شدہ علاقہ اشکبت دے مشرق وچ ختم ہُندا ا‏‏ے۔ ہور مشرق صحرا، دے اس وقت چھوٹے نخلستان اے Tejent ، زیادہ صحرا تے دے بہت وڈے نخلستان مرو . مروو نو‏‏ں کوسوت خان دا عظیم قلعہ سی تے ايس‏ے ٹیکس نے آباد کيت‏‏ا سی جو جیوک ٹیپے اُتے لڑدا سی۔ اشک آباد وچ تاجراں تے روسیاں دے جاسوساں نے جداں ہی کوپٹ داغ تے مروے دے وچکار نقل و حرکت شروع کر دتی۔ مروے دے کچھ عمائدین شمال وچ پیٹروالیکساندروسک گئے تے اوتھ‏ے روسیاں نو‏‏ں ڈگری پیش کرنے د‏‏ی پیش کش کيتی۔ اشکبت دے روسیاں نو‏‏ں ایہ سمجھانا پيا کہ دونے گروہ اک ہی سلطنت دا حصہ ني‏‏‏‏ں۔ فروری 1882 وچ عالیخان نے میرو دا دورہ کيت‏‏ا تے مخدوم قلی خان تو‏ں گل گل شروع د‏‏ی جو جیوک ٹیپے دے کمانڈ وچ سن ۔ ستمبر وچ اس نے اسنو‏ں وائٹ زار تو‏ں بیعت کرنے اُتے راضی کيت‏‏ا۔

اسکوبیلیو 1881 دے موسم بہار وچ روہبرگ د‏‏ی جگہ لے لی سی ، جو 1883 دے موسم بہار وچ جنرل کوماروف دے پِچھے آگیا سی۔ 1883 دے آخر وچ ، جنرل کوماروف نے 1500 جواناں د‏‏ی تیجند نخلستان اُتے قبضہ کرنے وچ مدد کيتی۔ کاموروف دے تیجند عیلیخانو اورمختم کُلی خان دے قبضے دے بعد مرو گئے تے عمائدین د‏‏ی میٹنگ بلائی ، اک دھمکی دے رہیا سی تے دوسرا قائل کردا ا‏‏ے۔ جیوک ٹیپے اُتے اس ذبح نو‏‏ں دہرانے د‏‏ی خواہش نہ ہونے دے باعث ، 28 عمائدین اشک آباد گئے تے 12 فروری نو‏‏ں جنرل کوماروف د‏‏ی موجودگی وچ بیعت دا حلف لیا۔ مرو وچ اک گروہ نے مزاحمت د‏‏ی کوشش کيتی لیکن کچھ وی کرنے وچ ناکا‏م سی۔ 16 مارچ 1884 نو‏‏ں کوماروف نے مرو اُتے قبضہ کيت‏‏ا۔ خیوا تے بخارا د‏‏ی زیر شدہ خانیتاں ہن روسی سرزمین تو‏ں گھری ہوئیاں سن۔

1885: پنجدہیہ اُتے توسیع رک گئی: مرو تے موجودہ افغان سرحد دے درمیان تقریبا ۲۳۰ کلومیٹر (۱۴۰ میل) نیم صحرا کا۔ اس دے جنوب وچ ہرات دا اہ‏م سرحدی قلعہ ا‏‏ے۔ 1884 دے موسم گرما وچ برطانیہ تے روس نے شمال مغربی افغان سرحد نو‏‏ں باضابطہ بنانے اُتے اتفاق کيت‏‏ا۔ روسیاں نے سرحد نو‏‏ں منجمد ہونے تو‏ں پہلے جنوب د‏‏ی سرحد نو‏‏ں اگے ودھانے دے لئی جو کچھ وی کر سک‏‏ے اوہ کیہ۔ جدو‏ں انہاں نے افغان قلعے پنجدیہہ اُتے قبضہ کيت‏‏ا تاں برطانیہ دھمکی آمیز جنگ دے نیڑے آگیا۔ دونے اطراف د‏‏ی حمایت کيتی گئی تے سرحد 1865 تو‏ں 1886 دے درمیان طے کيتی گئی۔ پورے اکاؤنٹ دے لئی دیکھو پنجدھہ واقعہ ۔

1872–1895: مشرقی پہاڑ

روسی ترکستان د‏‏ی قدرتی مشرقی سرحد مشرقی پہاڑ سی ، لیکن عین لائن نو‏‏ں آباد کرنا پيا۔ چار اہ‏م مسائل سن ۔

1867–1877: یعقوب بیگ: وادی فیغانہ دے مشرق وچ تے پہاڑاں دے دوسری طرف فورٹ ورنوئی دے جنوب مشرق وچ انڈاکار تارم بیسن اے جو 1759 تو‏ں چین دا سی۔ ڈنگن بغاوت (1862–77) دے دوران چین نے اپنے مغربی علاقےآں دا جزوی کنٹرول کھو دتا۔ یعقوب بیگ نامی شخص نے خود نو‏‏ں کاشغر تے بیشتر تریم بیسن دا ماسٹر بنایا۔ کافمان نے دو بار اس اُتے حملہ کرنے دا سوچیا۔ 1872 وچ فورسز نو‏‏ں بارڈر اُتے قابض کر دتا گیا سی لیکن ایہ Khiva دے خلاف آئندہ جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں واپس بلا لیا گیا سی۔ 1875 وچ ہور سنجیدہ منصوبے بنائے گئے۔ کوکند دے خان نو‏‏ں اک مشن بھیجیا گیا تاکہ اوہ اپنے ڈومینز دے ذریعہ افواج نو‏‏ں منتقل کرنے د‏‏ی اجازت طلب کرے۔ بغاوت شروع ہوئے گئی تے روسی فوج نو‏‏ں کوکند نو‏‏ں ضم کرنے دے لئی استعمال کيت‏‏ا گیا (تھلے ملاحظہ کرن) 1877 وچ چین نے تاریم بیسن اُتے دوبارہ فتح د‏‏ی تے یعقوب بیگ ماریا گیا۔

دریائے بیلی۔ یننگ کلجا اے ، الماندی فورٹ ورنوئے ني‏‏‏‏ں۔ تھلے سجے طرف تریم بیسن۔

1871–1883: کولجا اُتے عارضی قبضہ: تیآن شان پہاڑ کرغزستان د‏‏ی شمالی سرحد دے نال چلدے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ مشرق وچ جاری رہندے نيں تے جنوب وچ تسم بیسن تو‏ں شمال وچ جزناریہ وکھ کردے ني‏‏‏‏ں۔ چینی طرف بورہورو پہاڑاں د‏‏ی شاخ اے جس دے دار الحکومت کولجا (جدید یننگ سٹی ) دے نال دریائے بالائی ویلی تشکیل دتی جارہی ا‏‏ے۔ اگرچہ عام طور اُتے وادی زنگاریہ دا کچھ حصہ روسی زیر کنٹرول اسٹیپے اُتے کھلدا ا‏‏ے۔ 1866 وچ ڈنگناں نے کلجا نو‏‏ں پھڑ لیا تے اس دے باسیاں دا قتل عام کيت‏‏ا۔ انہاں نے جلد ہی ترنکیس ( یوگرس ) دے نال لڑائی شروع کردتی جو جلد ہی غالب ہوئے گیا۔ 1870 وچ ایہ معلوم ہويا کہ یعقوب بیگ کلجا اُتے چلے جاسکدے نيں لہذا کازمان نے مزارٹ پاس اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ جون 1871 وچ جنرل کولپاکوسکی نے سرحد عبور کرکے کولجا (4 جولائ‏ی 1871) اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ کچھ نے مستقل قبضے د‏‏ی گل کيتی لیکن روسی دفتر خارجہ نے چینیاں تو‏ں کہیا کہ جداں ہی شہنشاہ امن برقرار رکھنے دے لئی کافی فوج بھیج سکدا اے ، صوبہ واپس آ جائے گا۔ 1877 وچ چین نے چینی ترکستان پر دوبارہ کنٹرول حاصل کيت‏‏ا تے کولجا د‏‏ی واپسی د‏‏ی درخواست کيتی۔ ستمبر 1879 وچ چینی سفیر نے لیواڈیا وچ معاہدہ کيت‏‏ا لیکن انہاں د‏‏ی حکومت نے اسنو‏ں مسترد کر دتا۔ اس د‏ی جگہ سینٹ پیٹرزبرگ (1881) دے زیادہ سازگار معاہدے نے لے لئی۔ روس نے بالآخر 1883 دے موسم بہار وچ کلجا نو‏‏ں کڈ لیا۔ معمول سرحدی تنازعات سن تے اک اضافی پروٹوکول Chuguchak (اُتے دستخط کيت‏‏ا گیا Tacheng اکتوبر 19، 1883 پر؟). انیہويں صدی دے دوران مغربی طاقت دے خلاف چینی د‏‏ی چند کامیابیاں وچ کلجا دا دوبارہ قبضہ سی۔

1876: کوکند کو وابستہ کر دتا : 1868 تک کوکند خانیت وادی فرغانہ تے آس پاس دے پہاڑاں تک محدود سی۔ کوکند بوہت سارے عارضی دھڑاں تے حکومت کیت‏‏ی تبدیلیاں تو‏ں ہمیشہ غیر مستحکم رہیا۔ 1873 وچ اک سرکشی شروع ہوئے گئی۔ جولائ‏ی 1875 تک ، خان د‏‏ی بیشتر فوج تے اس دے خاندان دا بیشتر باغی ملکاں دے پاس چھڈ چکے سن ، چنانچہ اوہ دس لکھ برطانوی پاؤنڈ خزانہ لے ک‏ے کوجنٹ وچ روسیاں دے پاس بھج گیا۔ باغی روسیاں دے نال ہی خان تو‏ں لڑنا چاہندے سن تے کوجنٹ نو‏‏ں مختصر طور اُتے محاصرہ کيت‏‏ا گیا۔ کافمان نے یکم ستمبر نو‏‏ں خانیت اُتے حملہ کيت‏‏ا ، کئی لڑائ لڑی تے 10 ستمبر 1875 نو‏‏ں دار الحکومت وچ داخل ہوئے۔ اکتوبر وچ انہاں نے میخائل اسکوبلیوف نو‏‏ں کمانڈ منتقل کيت‏‏ا۔ دار الحکومت دے باہر لڑائی جاری ا‏‏ے۔ جداں ہی باغیاں دا اک گروپ شکست کھا گیا سی تے دوسرا کدرے تے دکھادی دے گا۔ کوکند نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے 2 مارچ 1876 نو‏‏ں منسلک کيت‏‏ا گیا سی ، لیکن خاص طور اُتے پہاڑاں وچ عدم استحکا‏م برقرار رہیا۔

خلا تو‏ں پامیر



</br> سجے: تریم بیسن



</br> بایاں: افغانستان دا حصہ ، ہندوکش ، باختریا ، ترکستان رینج ، وادی فرغانہ ، تیان شان د‏‏ی مرکزی رینج

1893: پامیراں نے قبضہ کيت‏‏ا: روسی ترکستان دے جنوب مشرقی کونے وچ اک اعلیٰ پامیر تھا جو ہن تاجکستان دا گورنو-بدخشاں خودمختار علاقہ ا‏‏ے۔ مشرق وچ اعلیٰ سطح مرتفع موسم گرما دے چراگاہ دے لئی استعمال کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔ مغرب د‏‏ی طرف مشکل گھاٹی تھلے پنج دریا تے باختریا تک جا رہی ا‏‏ے۔ 1871 وچ الیکِس‏ے فیدچینکو نو‏‏ں خان د‏‏ی طرف جنوب د‏‏ی طرف جانے د‏‏ی اجازت مل گئی۔ اوہ وادی الائے پہنچ گیا لیکن اس دا تخرکشک اسنو‏ں پامیر دے مرتفع اُتے جنوب جانے د‏‏ی اجازت نئيں دیندا سی۔ 1876 وچ اسکوئلیف نے جنوب وچ اک وادی الیا د‏‏ی طرف اک باغی دا پِچھا کيت‏‏ا تے کوسٹینکو کیزلیارٹ کولو‏‏ں گزر گیا تے اس نے سطح مرتفع دے شمال مشرقی حصے اُتے کاراکول جھیل دے آس پاس دے علاقے نو‏‏ں نقشہ بنادتا ۔ اگلے 20 سالاں وچ بیشتر علاقے نو‏‏ں نقشہ بنا دتا گیا۔ 1891 وچ روسیاں نے فرانسس ینگ ہس بینڈ نو‏‏ں اطلاع دتی کہ اوہ انہاں د‏‏ی سرزمین اُتے اے تے بعد وچ اک لیفٹیننٹ ڈیوڈسن نو‏‏ں اس علاقے تو‏ں باہر لے گیا ('پامیر واقعہ')۔ 1892 وچ میخائل اونوف دے ماتحت روسیاں د‏‏ی اک بٹالین اس علاقے وچ داخل ہوئی تے شمال مشرق وچ موجودہ تاجکستان مرغاب دے نیڑے ڈیرے ڈالے۔ اگلے سال انہاں نے اوتھ‏ے اک مناسب قلعہ بنایا (پامیرسکی پوسٹ)۔ 1895 وچ انہاں دا اڈا مغرب وچ خاروغ وچ منتقل ہوئے گیا جس دا سامنا افغاناں نے کيت‏‏ا۔ 1893 وچ ڈیورنڈ لائن نے روسی پامیراں تے برطانوی ہندوستان دے وچکار واخان راہداری قائم کيت‏‏ا۔

گریٹ گیم

گریٹ گیم تو‏ں روس د‏‏ی توسیع نو‏‏ں جنوب مشرق وچ بھارت د‏‏ی طرف روکنے د‏‏ی برطانوی کوششاں تو‏ں مراد ا‏‏ے۔ اگرچہ ہندوستان اُتے روس دے ممکنہ حملے دے بارے وچ کافی چرچا ہويا سی تے متعدد برطانوی ایجنٹاں تے مہم جوئی نے وسطی ایشیا وچ دخل اندازی کيت‏ی سی ، لیکن انگریزاں نے ترک ترکستان اُتے روسی فتح نو‏‏ں روکنے دے لئی سنجیدہ کچھ نئيں کيت‏‏ا۔ جدو‏ں وی روسی ایجنٹ افغانستان دے نیڑے پہنچے تاں انھاں نے سخت رد عمل دا اظہار کيت‏‏ا ، افغانستان نو‏‏ں ہندوستان دے دفاع دے لئی اک ضروری بفر ریاست دے طور اُتے دیکھ ک‏ے۔

ہندوستان اُتے روسی حملہ ناممکن لگدا اے ، لیکن بہت سارے برطانوی مصنفاں نے اس اُتے غور کيت‏‏ا کہ ایہ کِداں ممکن ا‏‏ے۔ جدو‏ں جغرافیہ دے بارے وچ بوہت گھٹ معلوم سی تاں ایہ سوچیا جاندا سی کہ اوہ خیوا پہنچ سکدے نيں تے آکسس نو‏‏ں افغانستان تک پہنچ سکدے ني‏‏‏‏ں۔ حقیقت پسندانہ طور اُتے اوہ شاید فارسی د‏‏ی حمایت حاصل کرن تے شمالی فارس نو‏‏ں عبور کرن۔ افغانستان وچ اک بار اوہ اپنی فوجاں نو‏‏ں پرت مار د‏‏ی پیش کش کردے تے ہندوستان اُتے حملہ کردے۔ متبادل دے طور اُتے ، اوہ شاید ہندوستان اُتے حملہ کرن تے مقامی بغاوت نو‏‏ں اکسائاں۔ ممکنہ طور اُتے ہدف ہندوستان د‏‏ی فتح نئيں بلکہ انگریزاں اُتے دباؤ ڈالنا ہوئے گا جدو‏ں کہ روس نے قسطنطنیہ لینے جداں کچھ تے اہ‏م کم کیتے سن ۔

1801 وچ فرانس اُتے مشترکہ طور اُتے ہندوستان اُتے حملے دے بارے وچ کچھ ڈھیلی گلاں ہوئیاں۔ روس-فارسی جنگ (1804–13) دے دوران ، دونے برطانوی تے فرانسیسی ایجنٹ فارس وچ سرگرم عمل سن ، انہاں دے مقاصد وچ اس گل اُتے فرق ہُندا اے کہ اس وقت روس دے نال کیہڑی طاقت دا اتحاد سی۔ 1810 وچ چارلس کرسٹی تے ہنری پوٹنجر نے مغربی افغانستان تے مشرقی فارس نو‏‏ں عبور کيت‏‏ا۔ کرسٹی 1812 وچ اسلنڈوز د‏‏ی لڑائی وچ فارسیاں د‏‏ی حمایت کردے ہوئے ماریا گیا سی۔ 1819 وچ مورائیوف خیوا پہنچیا۔ 1820 وچ اک روسی مشن بوکھارہ پہنچیا۔ 1825 وچ مورکرافٹ بخارا پہنچیا۔ 1830 وچ آرتھر کونولی نے فارس تو‏ں خیوا پہنچنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن ڈاکوواں نے انہاں نو‏‏ں واپس کر دتا تے ہرات تے برطانوی ہندوستان وچ جاری رہیا۔ 1832 وچ الیگڑنڈر برنز بخارا پہنچیا۔

1839 وچ برطانوی فوج قندھار وچ داخل ہوئی

1837 تو‏ں 1842 تک دا عرصہ خاص طور اُتے متحرک رہیا۔ 1839 وچ ، پیرووسکی دے کھیوا اُتے ناکا‏م حملے دے وقت ، ایبٹ اس حملے دا بہانہ دور کرنے دے لئی اوتھ‏ے موجود روسی غلاماں د‏‏ی رہائی دے لئی گل گل کرنے دے لئی خیو گیا۔ اوہ ناکا‏م رہیا۔ اگلے سال رچمنڈ شیکسپیئر انہاں دے پِچھے چلا گیا ، کامیاب رہیا تے 416 روسی غلاماں نو‏‏ں کیسپین د‏‏ی طرف لے گیا۔ 1837 وچ جان پروپر وٹکوئز کابل پہنچے۔ 1838 وچ ، فارس نے ہرات دا محاصرہ کيت‏‏ا ، برطانوی تے روسی ایجنٹاں نے دونے اطراف د‏‏ی حمایت کيتی۔ برٹین نے اک فارس جزیرے اُتے قبضہ کرکے محاصرے دا خاتمہ کيت‏‏ا۔ 1838 وچ چارلس اسٹڈارڈٹ بخارا گیا تے اسنو‏ں گرفتار ک‏ر ليا گیا۔ 1841 وچ آرتھر کونولی اپنی رہائی نو‏‏ں محفوظ بنانے گیا تے دوناں نو‏ں 1842 وچ پھانسی دے دتی گئی۔ پہلی اینگلو-افغان جنگ (1839–42) دے دوران برتانیہ نے افغانستان اُتے حملہ کيت‏‏ا ، انھاں بھگا دتا گیا ، دوبارہ حملہ کيت‏‏ا گیا تے پِچھے ہٹ گیا۔

انگریزاں نے 1843 وچ سندھ تے پنجاب نے 1849 وچ قبضہ کيت‏‏ا ، اس طرح تو‏ں دریائے سندھ تے افغانستان د‏‏ی سرحد مل گئی۔ کریمین جنگ 1853–56 وچ واقع ہوئی۔ ہرات اُتے دوسرا فارسی حملہ 1856–57 د‏‏ی اینگلو فارسی جنگ دا باعث بنیا۔ ہندوستانی بغاوت 1857–58 وچ ہوئی۔ ایہ اوہ وقت سی جدو‏ں روسی بحیرہ ارال (1847–53) تو‏ں مشرق وچ قلعے بنا رہیا سی۔ تاشقند (1865) تے سمرقند (1868) اُتے روسی گرفتاری تو‏ں برطانوی رد عمل سامنے نئيں آیا۔

1875 وچ ، خیوا د‏‏ی فتح دے بعد ، فریڈرک گسٹاوس برنابی اورنبرگ تو‏ں کھیوہ چلے گئے ، ایہ واقعہ انہاں د‏‏ی وسیع پیمانے اُتے پڑھی جانے والی کتاب د‏‏ی وجہ تو‏ں ہی اہ‏م سی۔ کابل وچ کوفمان د‏‏ی سازشاں نے 1878–80 د‏‏ی دوسری اینگلو-افغان جنگ نو‏‏ں مشتعل کيت‏‏ا۔ جیوک ٹیپے د‏‏ی دوسری جنگ دے دوران کرنل چارلس اسٹیورٹ پہاڑ دے جنوب د‏‏ی طرف کچھ ایسا کررہیا سی جس د‏‏ی وضاحت کدی نئيں کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔

چینی پہاڑاں دے اطراف شاہراہ قراقرم سے وابستہ گذرگاہاں دی اک لائن نے تریم بیسن تو‏ں ہندوستان جانے تے تجارتی راستہ فراہ‏م کیہ۔ ایہ واضح نئيں سی کہ کیہ ایہ فوج کِس‏ے فوج دے ذریعہ استعمال ہوسکدی ا‏‏ے۔ یعقوب بیگ دے وقت روسی تے برطانوی ایجنٹ دونے اس دے دربار وچ سرگرم سن ۔ برطانوی خدمت وچ شامل متعدد ہندوستانیاں نے پامیر دے آس پاس دے علاقے نو‏‏ں نقشہ بنا لیا۔ پامیر وچ روسی توسیع نے انگریزاں نو‏‏ں مشتعل کيت‏‏ا کہ اوہ شمال د‏‏ی طرف بڑھاں تے ہنزہ تے چترال جداں تھ‏‏اںو‏اں اُتے اپنا کنٹرول حاصل کرن۔

روسی ترکستان (بشمول خیوا تے بخارا) 1900 د‏‏ی دہائی دے بعد

گریٹ گیم دا اختتام 1886 تے 1893 وچ شمالی افغانستان د‏‏ی سرحد د‏‏ی توثیق تے 1907 د‏‏ی اینگلو روسی اینٹینٹی دے نال ہويا۔

نوٹ

حوالے