مصطفا کمال اتاترک
مصطفا کمال اتاترک | |
---|---|
(ترکی وچ: Mustafa Kemal Atatürk) | |
پیدائشی نام | (ترکی وچ: Ali Rıza oğlu Mustafa) |
جم | سنہ 1881 [۱][۲][۳][۴] |
وفات | 10 نومبر 1938 (56–57 سال)[۸][۲][۳][۴][۹][۱۰][۱۱] |
وجہ وفات | تشمع |
مدفن | انتقبر [۱۳]، انقرہ ایتھنوگرافی عجائب گھر [۱۳] |
طرز وفات | طبعی موت |
رہائش | سالونیکا |
شہریت | ترکی (نومبر ۱۹۲۲–۱۰ نومبر ۱۹۳۸) |
اکھاں دا رنگ | نیلا |
بالاں دا رنگ | سنہری |
قد | 174 سینٹی میٹر [۱۵] |
استعمال ہتھ | دایاں [۱۶] |
جماعت | جمہوری خلق پارٹی (۱۹۲۳–۱۹۳۸) |
رکن | جمعیت اتحاد و ترقی |
زوجہ | Latife Uşaki (۲۹ جنوری ۱۹۲۳–۵ اگست ۱۹۲۵) |
اولاد | صبیحہ گوکچن |
عملی زندگی | |
مادر علمی | ترک ملٹری اکیڈمی (۱۳ مارچ ۱۸۹۹–۱۹۰۲) مکتب ارکان حربی (–۱۱ جنوری ۱۹۰۵) |
پیشہ | سیاست دان ، فوجی افسر ، ریاست کار ، لکھاری ، انقلابی |
مادری زبان | ترکی |
پیشہ ورانہ زبان | ترکی [۱۷][۱۸]، عثمانی ترکی ، فرانسیسی |
عسکری خدمات | |
شاخ | ترک زمینی افواج |
لڑائیاں تے جنگاں | 31 مارچ واقعہ ، اطالوی ترک جنگ ، بلقان جنگاں ، گیلی پولی دی لڑائی ، سینائی تے فلسطین مہم ، ترک جنگ آزادی |
اعزازات | |
آئنی صلیب (۱۹۱۵) |
|
نامزدگیاں | |
نوبل امن انعام (۱۹۳۴)[۱۹] |
|
دستخط | |
IMDB اُتے صفحات | |
ترمیم |
مصطفٰی کمال پاشا (ترکی: Mustafa Kemal Paşa) (پیدائش: 1881ء - وفات: 10 نومبر 1938ء)، جنگ عظیم اول وچ عثمانی دور دا فوجی سالار، جدید ترکی دا بانی تے پہلا صدر ۔ 1934ء وچ قوم دی طرف توں انھاں اتاترک (ترکی: Atatürk) (بابائے ترک/ ترکاں دا باپ) دا لقب دتا گیا۔
مصطفی کمال اتاترک (1881 - 10 نومبر 1938) سلطنت عثمانیہ دی فوج دا جرنیل، انقلابی آگو لوک راج ترکی دا موڈھی تے ایدا پہلا صدر سی۔ مصطفی کمال پہلی وڈی لڑائی چ جیدار تے تگڑا جرنیل منیا گیا سلطنت عثمانیہ دے ٹٹن توں مگروں اوہ بچی کچھی ترک فوجاں دا اناطولیہ چ کمانڈر سی تے یورپی طاقتاں نے جیڑیاں فوجاں اودے ال پیجیاں اوہنے اوناں نوں ہرایا تے اک نویں لوکراج تے سیکولر ترکی دی نیو رکھی۔ ترک پارلیمنٹ نے 1934 وچ اوہنوں اتاترک دا ناں دتا جیدا مطلب اے ترکاں دا پیو۔
پہلی وڈی لڑائی وچ اتاترک اک فوجی افسر سی۔ گیلی پولی دی لڑائی وچ استنبول نوں بچان وچ اوہدا کم تے جیداری دا وڈا ہتھ سی۔ لڑائی وچ سلطنت عثمانیہ دی ہار مگروں اوہنے ترک ازادی دی لڑائی وچ ترک لوکاں دی آکوی کیتی تے انکرا وچ اک کچی سرکار بنا کے رلویں جٹاں نوں دیس توں نسایا۔ اوسدیاں لڑائیاں نال ترکی ازاد ہویا۔ اتاترک نے اپنے دیس نوں نواں سیکولر تے تکڑا دیس بنان لئی اک پروکرام نوں چلایا۔
جم تے تعلیم
سودھوسالونیکا دے متوسط الحال خاندان وچ پیداہويا۔ ست برس دا سی کہ باپ دا سایہ سر توں اٹھیا گیا۔ سالونیکا تے مناستیر دے کیڈٹ اسکولاں وچ تعلیم پائی تے 1905ء وچ اوتھے توں سٹاف کیپٹن بن دے نکلیا۔ طالب علمی دے ایام وچ ہی اک منجھے ہوئے مقرر دی حیثیت توں شہرت حاصل کيتی۔
جیون
سودھواتاترک 1881 نوں سالونیکا چ جمیا۔ سالونیکا اس ویلے سلطنت عثمانیہ وچ سی۔ مصطفی اودا جمن ویلے ناں رکھیا گیا۔ اوہدی ماں دا ناں زبیدہ خانم تے پیو دا ناں علی رضا افندی سی جیہڑا ملیشیا افسر کلرک تے لکڑ دا بپاری سی۔ اوہدی اک پین مقبول سی جیہڑی 1956 وچ مری۔ اوہدے پرکھ ترک سن جیہڑے اناطولیہ دے صوبہ ایدن توں آۓ سن۔ کمال اوہنون اودا سعاب دا استاد کیندا سی سعاب وچ لیق ہون تے۔ اپنی ماں دے آکھن تے اوہ اک مذہبی سکول گیا تے اوہدے پیو نے مگروں اوہنوں شمسی افندی سکول وچ پایا۔ اوہدے ماپے تے اوہنوں بپار وچ پانا جاہندے سن پر اوہ آپ ای ماپیاں توں پچھے بنا ای سالونیکا ملٹری سکول وچ 1893 نوں داخلے دا امتحان دتا۔ 1896 نوں مناستر دے فوجی سکول وچ اوہنے داخلہ لیا۔ اوتھوں پڑھن مگروں 14 مارچ 1899 چ اوہ استمبول دے عثمان ملٹری اکیڈیمی وچ گیا تے ایتھوں 1902 وچ پڑھن مگروں عثمان فوجی کالج وچ آیا تے ایتھوں ّپڑھائی توں 1905 چ فارغ ہویا۔
فوج چ
سودھوفوجی پڑھائی توں مگروں اونوں سٹاف کیپٹن بنا کے دمشق وچ 5ویں عثمانی فوج وچ پیجیا گیا۔ ایتھے علی فواد تے لطفی مفیت اوہدے سنگی سن۔ ایتھے اوہ اندسی افسراں دی انقلابی سنگت جیدا ناں وطن وے حریت سی تے جیہڑی اک بپاری مصطفی علوان دے تھلے سی، دا سنگی بن گیا۔ 20 جون 1907 نوں اوہنوں سینیر کیپٹن بنا دتا جاندا اے 13 اکتوبر 1907 نوں مقدونیہ وچ تیسری عثمانی فوج دے ہیڈکواٹر مناستر پیجدتا جاندا اے۔ ایتھے اوہ إتحاد و ترقى ناں دی اک ہور سنگت نال رلدا اے۔ 22 جون 1908 نوں اوہنوں چڑھدے رومیلیہ وچ عثمانی ریلوے وچ انسپیکٹر بنایا جاندا اے۔ جولائی 1908 وچ اوہنے جوان ترک انقلاب وچ حصہ لیا تے سلطان عبدالحمید II کولوں کئی حق واپس لۓ تے قنونی بادشاہی نوں فیر لاگو کیتا۔ 1910 وچ اوہنوں عثمانی صوبے البانیہ وچ پیجیا گیا۔ 1910 دی پت چڑ وچ اوہنے ہور عثمانی افسراں نال پکارڈی فرانس وچ فوجی سکھلائی ویکھی۔ 1911 دے مڈھ وچ اوہ استمبول وچ بچاؤ وزارت وچ کج چر ریا۔
استنبول دے دوران وچ قیام وچ خلیفہ عبدالحمید دی حکومت دے خلاف سرگرمیاں وچ حصہ لینے اُتے کچھ عرصہ قید رہیا۔ جیل توں رہیا ہويا تاں فوجی ملازمت اختیار کيتی تے دمشق وچ پنجويں فوج دے صدر دفتر وچ متعین ہويا۔ اس دوران وچ خفیہ تنظیم جمعیت اتحاد و ترقی توں اس دا رابطہ قائم ہويا۔ تے اوہ نوجوان ترک رہنمااں توں مل کے ترکی دی نشاۃ ثانیہ دے لئی کم کرنے لگا۔ 1908ء دے انقلاب ترکیہ دے بعد کچھ عرصے دے لئی سیاست توں علیحدگی اختیار کر لئی۔ جنگ اطالیہ تے جنگ بلقان وچ مختلف محاذاں اُتے فوجی خدمات سر انجام دتیاں تے اپنی حاضر دماغی تے جرات دے سبب شہرت حاصل کيتی۔ پہلی جنگ عظیم شروع ہوئی تاں صوفیہ وچ ملٹری اتاشی دے عہدے اُتے فائز سی۔ اس دی درخواست اُتے اسنوں جنگی خدمات سپرد کيتیاں گئیاں۔ اس نے 1915ء وچ انگریزاں تے فرانسیسیاں دے خلاف آبنائے فاسفورس دی کامیاب مدافعت کيتی۔ اس پراسنوں جنرل دے عہدے اُتے ترقی دے دتی گئی۔ 1916ء وچ روسی فوج نوں شکست دے کے ترکی دا مقبوضہ علاقہ آزاد کرا لیا۔ 5جولائی 1917ء نوں ساتواں فوج دا کمانڈر مقرر ہويا۔ 30 اکتوبر 1918ءکو معاہدہ امن اُتے دستخط ہوئے گئے جس دے بعد ستويں فوج توڑ دتی گئی اورمصطفے کمال پاشا واپس استنبول بلا لیا گیا۔
اطالوی-ترک لڑائی (1911–1912)
سودھو1911 چ اطالوی-ترک لڑائی وچ اٹلی نے سلطنت عثمانیہ دے اک صوبے لیبیا تے ہلہ بولیا تے مصطفی نوںاوتھے ٹور دتا گیا ۔ رستے وچ مصر انگڑیزاں کول سی جنہاں ترک فوج نوں لنگن ناں دتا تے مصطفی کمال چھپ چھپا کے لیبیا اپڑدا اے تے کئی واری اطالوی فوجاں نوں ہراندا اے۔ اطالوی فوج دی گنتی 150،000 دے نیڑے سی تے اوہناں نوں روکن والی فوج وچ 20،000 بدو تے 8000 ترک سن۔ 22 دسمبر 1911 مصطفی تبروک دی لڑائی وچ اطالوی فوج نوں پچھے موڑ دیندا اے۔ درنا دی لڑائی وچ اوہدی اکھ وچ کوئی شے لگن باجوں اکھ خراب ہوندی اے۔ 6 مارچ 1912 نوں اوہ درنا دا رکھا تے اوتھے دی فوج دا کمانڈر تے لڑائی دے انت تک ایہ تھاں ویریاں دے ہتھ ناں لگن دتی۔ اوہ بڑی جیداری نال اٹلی دیاں فوجاں نوں جت توں دور رکھدا اے۔ 8 اکتوبر 1912 نوں بلقانی لڑائیاں دا مڈھ پین باجوں مصطفی کمال تے عثمانی فوج نوں لیبیا چھڈ کے بلقان اپڑنا پیندا اے۔ لیبیا سلطنت عثمانیہ نوں اٹلی نوں اوچی دی صلح باجوں 18 اکتوبر 1912 نوں دینا پیا۔
بلقانی لڑائیاں (1912–1913)
سودھو1 دسمبر 1912 نوں پہلی بلقان لڑائی ویلے اوہ گیلی پولی اپڑدا اے تے تھریس وچ اک بلغاری فوج نال لڑدا اے پر اوہنوں جت نئیں ہوندی۔ جون 1913 نوں دوجی بلقان لڑائی وچ اوہ فیر حصہ لیندا اے تے اوہدی فوج ڈائڈیموٹوکو تے ادرنہ نوں چوکھے سارے تھریس نال واپس لیندی اے۔ ادرنہ 1365 توں 1453 تک عثمانی سلطنت دا راجگڑھ ریا تے اوہدی واپسی نے ترک قوم دے جذبے نوں ودھایا۔
پہلی وڈی لڑائی (1914–1918)
سودھو1914 چ پہلی وڈی لڑائی چ سلطنت عثمانیہ جرمنی تے آسٹریا-ہنگری دا سنگی سی۔ برطانیہ، آسٹریلیا، نیوزی لینڈ، تے فرانس دیاں فوجاں نے استمبول تے مل مارن لئی گیلی پولی تے ہلہ بول دتا۔ گیلی پولی دی لڑائی وچ مصطفی کمال 5ویں عثمانی فوج دے 19ویں ڈوین دیاں ترک فوجاں دا کمانڈر سی۔ لڑائی 15 اپریل 1915 نوں ٹری تے 6 جنوری 1916 تک رئی۔ مصطفی کمال نے پہلے سوچ لیا جے کتھے اتحادی ہلہ بول سکدے نیں۔ اوتھے اوہ ای 15 اپریل نوں اتحادی سمندری فوج اپڑدی اے۔ 25 اپریل دی سویر نوں سمندری کنڈے تے لڑدی ترک فوج دی 57 ویں پیدل فوج دا اسلہ مک جاندا اے تے اوہناں دے اسلہ منگن تے مصطفی کمال نے اوہناں نوں ایہ سنیہا کلیا:
میں توانوں لڑائی دا نئیں آکھاں گا میں توانوں آکھانگا جے مر جاؤ۔ اوہ ویلہ جیہڑا ساڈے مرن تک لنگے گا، دوجے کمانڈر تے سپاہی اگے آن گے تے ساڈی تھاں لین گے۔ |
---|
8 مہینے 2 ہفتے تے اک دن مگروں مصطقا کمال دی عثمانی فوج نوں گیلی پولی دی لڑائی وچ جت ہوندی اے۔ ایس مگروں اوہنوں 14 جنوری 1916 تک اوہنوں ادرنہ پیجیا جاندا اے تے فیر کوہ قاف چ روسی فوجاں نال لڑن لئی ٹوریا جتھے اک بہت وڈی روسی فوج نے اگے ود کے اناطولیہ دے کئی شہروں تے مل مارن دے نیڑے پج گئی سی۔ مصطفی نے روسی فوجاں نوں روک دتا تے 7 اگست نوں اپنی فوج نال روسیاں تے چڑھائی کردتی۔ اوہنے روسی فوج ہتھ لکے ترک تھاں بلتس تے موش واپس لے لۓ۔ ایہ لڑائی اناطولیہ نوں روسی ہتھاں وچ جان توں بچاندی اے۔ جولائی 1917 وچ اوہنوں فلسطین دے لڑائی ویہڑے ول کلیا جاندا اے تے ایتھوں اوہ وڈے وزیر طلعت پاشا نوں فوج دی پیڑے حال بارے دسدا اے۔ اوہدی رپورٹ نئیں منی جاندی تے اوہ فوج چھڈ کے استمبول آجاندا اے تے اوہ ہون والے سلطان محمد وحید الدین نال جرمنی تے آسٹریا جاندا اے تے لیندے لڑائی ویہڑے نوں ویکھدا اے ایس گل تے اپڑدا اے جے ایہ لڑائی نہیں جتی جاسکدی۔ اوہ جرمن شہنشاہ ولہلم II تے اوہدے جرنیلاں دے منہ تے کیندا اے جے جرمنی تے اوہدے سنگی ایہ لڑائی ہار جان گے۔ واپسی تے کج چر لئی اپنے علاج لی کارلزبیڈ تے ویآنا رکدا اے۔
اگست 1918 وچ فلسطین پیجیا جاندا اے۔ 30 اکتوبر 1918 نوں معاہدہ مدروس کرکے اتحادیاں نال لڑائی بند کردتی جاندی اے۔ 31 اکتوبر نوں اوہنوں یلدرم فوج دا کمانڈر بنایا جاندا اے تے غازی عینتاب وچ اوہ سول لوکاں وچ اسل ونڈدا اے جے اتحادی اگر ایتھے اپڑن تے اوہناں نوں روکیا جاسکے۔ 13 نومبر 1918 نوں اوہ استمبول آگیا جیڑا ہن ویریاں دی ہتھے چڑھ چکیا سی۔ ایتھے اوہ بچاؤ وزارت وچ 16 مئی 1919 تک ریندا اے۔ استمبول وچ 12 نومبر 1918 نوں فرانسیسی تے فیر برطانوی تے اطالوی فوج آندی اے۔ استمبول مگروں ازمیر تے اتحادی مل مارلیندے نیں۔ ایس گل نال ترکاں دے سینے وج اگ لک جاندی اے ترک ایس گل نوں منن لئی تیار نئیں ہوندے جے اوہناں دا دیس ٹوٹے کرکے مکادتا جاوے۔ ترک فیر ہتھیار چک لیندے نیں تے ترکی دے بچاؤ تے ازادی دی لڑائی دا مڈھ بجدا اے۔
ترک ازادی دی لڑائی (1919–1922)
سودھوپہلی وڈی لڑائی وچ ہار ہون تے عثمانی سلطنت دیاں ویریاں نے جدوں ایس سلطنت دے ٹوٹے کرنے شروج کیتے تے کئی دیساں دیاں سمندری تے زمیین فوجاں ایس دے نگراں تے مل مارن اپڑیاں تے ترکاں نے وچوں وچ ای ایہدے خلاف لڑن دا سوچ لیا۔ الکرا وچ فواد پاشا تے ارضروم وچ کاظم کاریبکر دیاں ترک فوجاں نے ہجے ہتھیار نئیں سی سٹے۔ مصطفی کمال نوں انکرا اناطولیہ وچ عثمانی نوویں فوج نوں پدھرا کرن لئی پیجیا جاندا اے۔ مصطفی 19 مئی 1919 نوں استمبول توں اک سمندری جہاز وج سیمسن اپڑدا اے۔ سیمسن اتری اناطولیہ وچ کالے سمندر دے کنڈے تے اک سمندری اڈہ اے۔ ایتھے اوہدا پہلا کم ویریاں دے خلاف اک ازادی دی لڑائی دی تیاری سی۔ جون 1919 نوں اوہ اماسیا سدا ساریاں ول کلدا اے جیدے وچ دیس دی ازادی نوں لگے ڈر بارے کیا دسیا جاندا اے۔ 22 جون نوں اماسیا وچ ترک جرنیل رل کے دیس نوں بچان دی صلا کردے نیں۔ 8 جولائی نوں اوہنے عثمانی فوج چھڈ دتی۔ سرکار جس تے اوہنوں پھڑن دے ورنٹ کڈدی اے۔ دسمبر 1919 دیاں چنوتیاں وچ مصطفی دی پارٹی عثمانی پارلیمنٹ وچ وڈی پارٹی سی۔ 12 جنوری 1920 نوں ایہدی ملنی استمبول وچ ہوندی اے۔ 18 مارچ 1920 نوں ایدیاں قومی منگاں تے برطانوی فوجاں ایس پارلیمنٹ نوں نوں بند کردیندی اے۔ مصطفی کمال نویاں چوناں دی مانگ کردا اے تاں جے اک نویں ترک پارلیمنٹ بنے جیہڑی انکرہ وچ بیٹھے۔ 23 اپریل 1920 نوں گرینڈ نیشنل اسمبلی مصطفی کمال نوں اپنا سپیکر چندی اے۔
مصطفی کمال اتاترک | |
ترکی دا پہلا صدر | |
جمن بھو: | سالونیکا |
جمن دیاڑہ : | 1881 10 نومبر 1938 |
گن: | ترکی نوں بچان والا |
دسخط: |
10 اگست 1920 نوں سلطنت عثمانیہ دا وزیر فرید پاشا معاہدہ سیورے تے دسخط کردا اے جیدے باجوں ایہ سلطنت ٹوٹیاں وچ ونڈی جاندی اے۔ ایہناں وچ اوہ تھاں وی سن جنہاں نوں پکے ترک سمجیا جاندا سی۔ مصطفی کمال ترک ازادی دی مانگ کردا اے تے اوہ تھانواں ترک دیس وچ رہن تے اڑدا اے جتھے ترکاں دی گنتی چوکھی سی۔ اوہ گرینڈ نیشنل اسمبلی نوں ایس گل تے راضی کردا اے جے کہ اک ترک قومی فوج بنائی جاۓ۔ ایس فوج نوں خلیفہ دی فوج نال، چڑھدے پاسے آرمینیا دی فوج نال تے لیندے ولوں یونانی فوج نال لڑنا پیندا اے۔ یونانی فوج ازمیر تے مئی 1919 نوں مل مار چکی سی تے فیر چڑھدے ول انکرہ ول جا رئی سی۔
ترک آرمینیائی لڑائی جیہڑی 24 ستمبر توں 2 دسمبر 1920 وچ ہوندی اے ایدے وچ ترک فوج نوں جت ہوندی اے تے آرمینیا دی فوج نوں پچھے کردتا جاندا اے۔
یونانی ترک لڑائی (1919–1922) ترکی تے یونان دے وشکار کئی لڑائیاں دا سلسلہ سی۔ یونانی فوج مئی 1919 وچ لیندے اناطولیہ وچ ازمیر توں چڑھدے پاسے ول جاندی اے تے ساکریا دریا تک اپڑدی اے۔ ساکریا دی لڑائی وچ جیہڑی 23 اگست توں 13 ستمبر 1921 تک لڑی گئی ترک فوج نوں جت ہوندی اے یونانی فوج نوں پچھے ہٹنا پیندا اے۔ 19 ستمبر 1921 نوں گرینڈ نیشنل اسمبلی مصطفی کمال پاشا نوں مارشل بناندی اے تے غازی کیندی اے۔ اگست 1922 نوں مصطفی کمال دملوپینار دی لڑائی وچ افیون قرهحصار تے اک وڈا ہلہ بولدا اے یونانی فوج نوں فیر کٹ پیندی اے تے اوہ ہور پچھے ہٹدی اے۔ 9 ستمبر 1922 نوں ازمیر فیر ترک فوجاں دے ہتھ لگدا اے۔ فرانسیسی ترک لڑائی وچ وی ترک فوج جتدی اے۔ فرانسیسی اناطولیہ توں باہر نکلدے نیں۔
21 نومبر 1922 نوں لوزان کانفرنس وچ ترک عصمت انونو ترک ازادی تون تھلے گل نئیں کردا۔ 24 جولائی 1923 نوں لوزان ٹریٹی تے دسخط ہوندے نے ۔
بغاوت و عارضی حکومت کیتی تاسیس
سودھواس وقت خلیفہ وحید الدین سریر آرائے سلطنت سن، ملک وچ طوائف الملوکی پھیلی ہوئی سی۔ خلیفہ وحید الدین نوں انہاں دے عزائم دا علم نہ سی۔ انہاں نے اتاترک نوں نويں فوج دا انسپکٹر جنرل مقرر کر دتا۔ جس دا کم باقی ماندہ فوج توں ہتھیار واپس لینا سی۔ لیکن انھاں نے اس دے برعکس تحریک مقاومت دی تنظیم شروع کر دتی۔ انھاں نے اس تحریک دے دوسرے رہنمااں نال رابطہ قائم کيتا تے مادر وطن دے تحفظ دے لئی سرگرم عمل ہوئے گئے۔ ايسے دوران وچ انہاں دی قیادت وچ متوازی عارضی حکومت قائم ہوئے گئی۔
سیاسی زندگی
سودھوحکومت مصطفٰی کمال پاشا نے شمال مشرق وسطی انوسولیا وچ سامونہ نوں انیسسواں آرمی دا حکم لینے دے لئی سمونن نوں بھیجیا، جس دا قیام سینا دے معاہدے وچ اتحادیاں دی طرف توں سلطنت اُتے پابندیاں دے مطابق سی۔ ایہ مصطفٰی کمال، جس دا اک قوم پرست ہونے دا سامنا کرنا پيا سی، اس دا سلطان سلطان مہیمایس دی کیپیٹولیٹ حکومت دا دشمن سی۔ فیر اس نے میزاں بنھ کر اتحادی قبضے توں ترکی نوں آزاد کرنے دا موقع ضائع کيتا۔ جون 1919 وچ ، احکامات پر، انہاں نے راجگڑھ، استنبول چھڈ دتا تے سامونیم وچ اک ترک قوم پرست تحریک دی بنیاد رکھی، لیکن ایہ تحریک جلد ہی انقرہ وچ قائم ہوئے گی۔ اپریل 1، 1920 وچ ، اک نفاذ پارلیمنٹ، گرینڈ نیشنل اسمبلی، انقرہ وچ قائم کيتا گیا سی، کیمل پاشا نے 'قومی اسمبلی دے صدر' دی پیشکش کیتی۔ اس لاش نے استنبول وچ سلطان دی حکومت نوں رد کر دتا تے سیراں دے معاہدے نوں تسلیم کرنے توں انکار کر دتا۔
یونانیاں نے اس خطرے نوں سمجھیا سی جو ایجینٹ ساحل اُتے مرکزی اناتولیا وچ کیمال پاشا دی افواج دی تیز رفتار نوں مضبوط بنانے تے انہاں نال ملن دے لئی انہاں دی پوزیشن دا حامل سی۔ دو فوجاں دے درمیان وچ تنازع غیر معمولی سی، لیکن قوم پرستی دا سبب اگلے سال (1921) شاندار کامیابی حاصل کيتی۔ دوپہر (جنوری وچ تے فیر اپریل وچ ) اسٹمشا پاشا نے یونانی فوج نوں اینون وچ شکست دتی، انہاں دی پیشرفت اناتولیا دے داخلہ وچ بند کردتی۔ جولائی وچ ، اک تیسری جارحانہ کارروائی دے نتیجے وچ ، ترک فورسز انقرہ توں اٹھ کلومیٹر کلومیٹر ساکری دریا نوں اچھے حکم وچ واپس آ گئے، جتھے اتتکر نے ذاتی کمانڈر لیا تے فیصلہ کيتا کہ یونانیاں نے ویہہ ستمبر جنگ ساکری وچ اگست-ستمبر وچ شکست دتی۔ 1921.
اسی دوران، کمال پاشا نے روس دے معاہدے اُتے دستخط کیتے (سوویت یونین دے نال)، 23 اکتوبر، 1921)، دوستی کيتی اک معاہدے جس وچ ترکی نے اج دے وقت جارجیا دے شہر بومیومی دا ناں دتا سی۔ کرز تے اردن دے ارمینی شہر۔
یونانیاں دے آخری فائنل اگست 1922 وچ ڈوملپنن دی جنگ وچ آئی۔ آزادی دی جنگ وچ کیمال پاشا دی کامیابی ترکی دی حاکمیت نوں یقینی بناندی سی۔ لیزن دے معاہدے نے سویرے دی معاہدے اُتے زور دتا تے ترکی یونانیاں تے ارمینیااں توں اناتولیا تے مشرق وسطی نوں واپس لیا۔ مندرجہ ذیل سالاں نے دونے ملکاں دے درمیان وچ زیادہ دوستانہ تعلقات دی نمائندگی کی، یونانی وزیر اعظم (عالمی جنگ دے بعد ترکی آزادی دے دوران وچ سابق دشمن) دے نال، الیفیریاس ویزیزیلس نے 1934 وچ نوبل امن انعام دے لئی اتاترک نوں وی نامزد کيتا۔
کمال پاشا نے اگلے کئی برساں نوں ترکی اُتے اپنے کنٹرول نوں مضبوط بنانے تے مختلف قسم دے وسیع پیمانے اُتے سیاسی، اقتصادی تے سماجی اصلاحات قائم کرنے دی کوشش کيتی۔ ایہ اصلاحات نے ریپبلینن پیپلز پارٹی وچ کچھ مخالفت کيتی جس دی وجہ توں ستمبر 9، 1923 وچ مصطفٰی کمال نے قائم کيتا سی۔ فیر مصطفٰی کمال جنرل نیشنل اسمبلی وچ حزب اختلاف دے پروگریسو جمہوریہ پارٹی قائم کرنے دے لئی ڈائریکٹر جنرل کاظم کارابیر۔ اس جماعت نے جمہوریہ پیپلزپارٹی دے ریاستی سوشلزم دا مقابلہ کيتا تے لبرلزم دی تجویز کيتی۔ لیکن کچھ عرصے بعد، عوام دی طرف توں نويں پارٹی نوں لے لیا گیا سی، اتاترک بنیاد پرستاں اُتے غور کيتا۔ شیخ سید دے اشتعالاں دے جواب وچ 1925 وچ ، آرڈر قانون نوں بحال کيتا گیا سی، جس وچ اتاترک نے انعقاد گروہاں نوں بند کرنے دا اختیار دتا سی۔ جمہوریہ دے عوام دی پارٹی نوں نويں قانون دے تحت جلدی توں تباہ کر دتا گیا سی، اک ایسی کارروائی جسنوں ترکی ریاست دی حفاظت دے لئی ضروری اے، دی طرف توں دیکھیا گیا سی، لیکن دوسرےآں نے اک آمر دے عمل دے طور اُتے دیکھیا۔
11 اگست، 1930 نوں مصطفٰی کمال نے اک بار فیر اک جمہوری تحریک دی کوشش کيتی۔ انہاں نے اک نواں پارٹی قائم کرنے دے نال علی فتی اوکری نوں چارج کيتا۔ مصطفٰی کمال دے خط علی فتی اوکیار نوں خط لکھیا سی۔ سب توں پہلے، ملک بھر وچ برقی نواں جمہوریہ پارٹی نے کامیابی حاصل کيتی۔ لیکن فیر اک بار فیر حزب اختلاف دے اصالحات دے مخالف حزب اختلاف وچ حزب اختلاف دا پارٹی بہت مضبوط ہويا، خاص طور اُتے عوامی زندگی وچ مذہب دا کردار۔ آخر وچ علی فیندی اوکی نے اپنی پارٹی نوں ختم کر دتا۔ تے مصطفٰی کمال نے پارلیمانی نظام نوں جمہوریت وچ کامیاب نئيں کيتا۔
ترکی دا صدر
سودھو29 اکتوبر 1923 نوں لوکراج ترکی دا ہوکا دتا جاندا اے مصطفی کمال ایس لوکراج دا صدر سی۔ صدر بنن تے مصطفی کمال ترک سماج وچ مڈھلیاں تبدیلیاں لے کے آندا اے۔ اوہ ترکی نوں اک نواں لوکراجی سیکولر دیس بناندا اے۔ عثمانی خلافت 3 مارچ 1924 نوں سرکار ولوں مکادتی جاندی اے۔
سماج نوں اک پدھر وچ لیان لئی سارے پرانے ناں جیہڑے لوکاں وج فرق پاندے سن جیویں پاشا مکا دتے جاندے نیں۔ ہر بندہ بے سی تے ہر زنانی بیگم۔ ترک الف بف جیہڑی عربی لپی وچ لکھی جارئی سی پلٹا کے رومن وج لکھی جان لگ۔ زنانیاں دا برقعہ روک دتا گیا تے تے اوہنان نوں یونیورسٹی تک پرھن دا کیا گیا۔تر ک بولی سدا تے اسان کیتا گیا ایدھے وچ بے تکے عربی فارسی شبد کڈکے ترک شبداں نوں رواج دتا گیا۔
ٹبر
سودھومصطفی کمال نے 29 جنوری 1923 نوں لطیفہ اشاکی نال ویاہ کیتا تے 5 اگست 1925 نوں دونویں طلاق نال وکھرے ہوگۓ۔ اوہنیں فیر ویاہ ناں کیتا۔ اپنے جیون وچ اوہنیں 12 تیاں تے اک پتر نوں پالیا۔ 1937 وچ اوہدی روگ نال حالت بگڑی۔ 10 نومبر 1938 نوں کلیجہ وگڑن باجوں 57 ورے دا ہوکے دولمباشے محل، استمبول وچ مر گیا۔ مرن تون 15 ورے مگروں 10 نومبر 1953 نوں اوہنوں انیتکابیر انکرہ وچ دبیا گیا۔
خواتین دے حقوق
سودھومعاشرے وچ عورتاں دی اہمیت اُتے یقین رکھنے دے نال، اتاترک نے ترک خواتین نوں برابر حقوق تے مواقع دینے دے لئی کئی اصلاحات شروع کيتی۔ 1927 وچ منظور کردہ نويں سول کوڈ نے کثرت توں خاتمہ کيتا تے طلاق، حراستی تے میراث وچ خواتین دے برابر حقوق نوں تسلیم کيتا۔ یونیورسٹی وچ گریڈ اسکول توں پوری تعلیمی نظام نوں مضبوطی توں بن گیا۔ اتاترک نے اس دی حمایت دی تعریف کيتی اے کہ قومی آزادی جدوجہد خواتین دی طرف توں موصول ہوئی اے تے انہاں دی بہت ساریاں شراکتاں دی تعریف کيتی گئی اے: "ترکی سوسائٹی وچ ، خواتین نوں سائنس، اسکالرشپ تے سبھیاچار وچ مرداں دے پِچھے لاتعداد نئيں اے۔ شاید اوہ اگے ودھ چکے نيں۔" انہاں نے خواتین نوں مرداں دے طور اُتے ايسے مواقع فراہم کیتے نيں، بشمول مکمل سیاسی حقوق وی شامل نيں۔ 1930 دے وسط وچ ، 18 خواتین، انہاں وچوں اک پنڈ قومی پارلیمان نوں منتخب کيتا گیا سی۔ بعد وچ ، ترکی دنیا دی پہلی خاتون سپریم کورٹ انصاف سی۔
سبھیاچار تے فن
سودھواتاترک اک بار نے کہیا: "سبھیاچار ترکی جمہوریہ دی بنیاد اے۔" سبھیاچار دے انہاں دے خیال وچ انہاں دے اپنے ملک دی تخلیقی ورثہ تے جو وی انہاں نے دنیا دی تمدن دے زیادہ قابل قدر اقدار دے طور اُتے دیکھیا تے اس وچ سب توں اُتے انسانیت اُتے زور دتا۔ انہاں نے اک بار جدید ترکی دے نظریاتی تناظر وچ بیان کيتا کہ "محب وطن دی تخلیق اک بلند انسانی انسانیت دے نال مثالی اے۔"
اس طرح دی اک ترکیب دی تشکیل وچ مدد دے طور پر، اتاترک نے ترک تے اناتولیا دی قومی ورثہ دے عناصر نوں استعمال کرنے دی ضرورت اُتے زور دتا - اس دے قدیم مقامی ثقافتاں سمیت - نال نال ہور دنیا تہذیباں دے فن تے تکنیک ماضی تے حال۔ انہاں نے پہلے اناتولین تہذیباں دے مطالعہ اُتے زور دتا، جداں ہیٹائٹ، فریسیاں تے لیڈینز۔ ترکی دے اسلام تاں پہلے سبھیاچار وسیع تحقیقات دا موضوع بن گیا تے اس حقیقت اُتے ایہ زور دتا گیا کہ طویل عرصے توں سلیجک تے عثماني سلطنتاں توں پہلے ترکی نے اک امیر سبھیاچار سی۔ اتاترک نے وی پینڈو علاقےآں دے لوک آرٹس اُتے ترکی دی تخلیقی صلاحیتاں دے طور اُتے زور دتا۔
بصری تے پلاسٹک آرٹس- جنہاں دی ترقی دے موقع اُتے عثمان عثمان دے صدر دے دوران وچ انسانی عثمانیات دی شکل وچ دسے جانے والے بعض عثمان حکام نے گرفتار کيتا سی۔ بوہت سارے عجائب گھر کھولے گئے سن ۔ فن تعمیر نے جدید جدید رجحانات دی پیروی کيتی۔ تے کلاسیکی مغربی موسیقی، اوپیرا تے بیلے دے نال نال سیٹر، وی زیادہ تر گرفت وچ لیا۔ ملک بھر وچ کئی سو "لوک گھراں" تے "پیپلز دے کمرہ" نے فنکارانہ سرگرمیاں، کھیلاں تے ہور ثقافتی واقعات نوں وسیع تر تک رسائی حاصل کيتی۔ کتاب تے میگزین دے اشاعتاں وچ وادھا ہويا تے فلم دی صنعت وچ وادھا ہويا۔
الغائے خلافت تے جمہوریہ ترکی
سودھوترکی جمہوریہ دے قیام دے نال، ملک نوں جدید بنانے دیاں کوششاں شروع ہوگئياں۔ نويں حکومت نے فرانس، سویڈن، اٹلی تے سوئٹزرلینڈ جداں مغربی ریاستاں دے ادارےآں تے قوانین دا تجزایہ کیہ تے انہاں نوں ترکی دے ملک دی ضروریات تے خصوصیات اُتے نظر انداز کيتا۔ مصطفٰی کمال دے ارادے دے بارے وچ عوام دی غیر موجودگی نوں نمایاں کرنا، عوام نے خوش آمدید: "ہم پہلی خلیفہ دے دناں وچ واپس آ رہے نيں۔" مصطفٰی کمال نے فوزی کاککم، کاظم ابراہیم تے اسسم انون نوں سیاسی عہدےآں وچ رکھیا جتھے اوہ اپنے اصلاحات نوں تشکیل دے سکدے سن ۔ مصطفٰی کمال نے اپنی قابل قدر فوجی رہنما دے طور اُتے راجگڑھ بنائی تے مندرجہ ذیل سالاں اُتے خرچ کيتا، 1938 وچ اس دی وفات تک، سیاسی، اقتصادی تے سماجی اصلاحات دا قیام۔ ایسا کرنے وچ ، انہاں نے ترکی، معاشرتی تے سیکولر قوم پرست ریاست وچ اک وسیع سلطنت دا مسلم حصہ خود نوں سمجھنے توں ترکی سوسائٹی نوں تبدیل کر دتا۔ ایہ انسانی راجگڑھ اُتے اک مثبت اثر سی کیونجے اسکول وچ ہن توں کيتا معاملہ سائنس تے تعلیم سی۔ اسلام مسیتاں تے مذہبی تھاںواں اُتے مرکوز کيتا گیا سی۔
خلافت دا خاتمہ سیاسی نظام نوں بہتر بنانے تے قومی اقتدار نوں فروغ دینے دے لئی مصطفٰی کمال دے ڈرائیو وچ اک اہم طول و عرض سی۔ ابتدائی صدیاں وچ مسلم اکثریت دی اتفاق توں، خلافت سنی اسلام دا بنیادی سیاسی تصور سی۔ سلطنت نوں ختم کرنا آسان سی کیونجے اس وقت خلافت دا بقا سلطنت دے جھوٹھ بول رہیا سی۔ اس نے نويں جمہوریہ دے نال اک طرف اک وکھ نظام تے دوسری طرف خلافت دے نال حکمران اسلامی حکومت کیتی تشکیل دی تے مصطفٰی کمال تے انو نے خدشہ کيتا کہ "یہ امید اے کہ اقتدار خلافت دی طاقت دے تحت واپس آئے گا۔" خلافت عبدالملیم نوں سلطنت دے خاتمے دے بعد منتخب کيتا گیا (1922)۔
خلیفہ نے اپنے ذاتی خزانے وچ اک ذاتی سروس وی سی جس وچ فوجی اہلکاراں شامل سن ؛ مصطفٰی کمال نے کہیا کہ اس دے لئی کوئی "مذہبی" یا "سیاسی" جواز موجود نئيں سی۔ انہاں نے یقین کيتا کہ خلف عبدالحمید گھریلو تے غیر ملکی معاملات وچ سلطنت دے اقدامات اُتے عمل کے رہیا سی: غیر ملکی نمائندےآں تے ریزرو افسران نوں قبول کرنے تے انہاں نوں سرکاری تقریبات تے تقریبات وچ حصہ لینے دا جواب دینا۔ اوہ خلافت دی طاقت نوں جی این اے دی قوتاں وچ شامل کرنا چاہندا سی۔ انہاں دی ابتدائی سرگرمیاں نے 1 جنوری 1924 نوں شروع کيتا، جدوں انونیو، کااککم تے اوزیل خلافت دے خاتمے دے لئی رضامندي کردے سن ۔ خلافت نے اس بیان نوں اک بیان دتا کہ اوہ سیاسی معاملات توں مداخلت نئيں کرن گے۔ 1 مارچ 1924 کو، اسمبلی وچ مصطفٰی کمال نے کہیا:
"اسلام دا مذہب بلند ہوئے جائے گا جے ایہ اک سیاسی آلہ بن جائے گا، جداں کہ ماضی وچ سی۔"
3 مارچ 1924 نوں خلافت نوں سرکاری طور اُتے ختم کر دتا گیا سی تے ترکی دے اندر اس دی طاقتاں جی این اے نوں منتقل کردتی گئی سن۔ ہور مسلم ملکاں نے خلافت دی ترکیب دے یکطرفہ خاتمے دی توثیق دے بارے وچ بحث کيتی، کیونجے انہاں نے فیصلہ کيتا کہ انہاں نوں ترک کارروائی کيتی تصدیق کيتی جائے یا نواں خليفہ مقرر کرے۔ اک "خلافت کانفرنس" نوں مئی 1926 وچ قائد اعظم وچ منعقد کيتا گیا سی تے خلافت نوں "اسلام وچ اک ضرورت" قرار دتا گیا سی، لیکن اس فیصلے نوں نافذ کرنے وچ ناکام رہی۔
مکا (1926) تے یروشلیم (1931) وچ دو ہور اسلامی کانفرنس منعقد کیتے گئے سن، لیکن اتفاق رائے تک پہنچنے وچ ناکام رہے۔ ترکی نے خلافت دے دوبارہ قیام نوں قبول نئيں کيتا تے اسنوں اس دے بنیادی وجود اُتے حملے دے طور اُتے سمجھیا؛ جدوں کہ مصطفٰی کمال تے اصلاح پسنداں نے اپنی راہ جاری رکھی۔
8 اپریل 1924 کو، قانون "مہاکم - شیرینین ایلگاسینا وی مہاکم تبلیتیاِنّا عی احکام معدیل کنون" دے نال شیعہ عدالتاں نوں ختم کر دتا گیا سی۔
خلافت دا خاتمہ سرکاری تے مذہبی معاملات دی علیحدگی نوں قائم کرنے دے وسیع پیمانے اُتے کوشش کيتی گئی۔ اس کوشش وچ تعلیم دی بنیاد سی۔ 1923 وچ ، ادارے دے تن اہم تعلیمی گروپ سن ۔ سب توں زیادہ عام ادارےآں عربی، قرآن تے یادگار دی بنیاد اُتے مدرس سن ۔ دوسری قسم دے ادارے تنزیم دور دے اصالحاندی اسکولاں وچ ادادی تے سلطانی سن ۔ آخری گروپ نے کالجاں تے اقليتی اسکولاں نوں غیر ملکی زباناں وچ شامل کيتا جس وچ طالب علماں نوں تعلیم دینے وچ تازہ ترین تدریس ماڈل شامل سن ۔ پرانے میڈریس دی تعلیم جدید سی۔ مصطفٰی کمال نے کلاسیکی اسلامی تعلیم نوں تعلیمی ادارےآں دی مضبوطی توں فروغ دینے دے لئی تبدیل کر دتا۔ مصطفٰی کمال نے تعلیمی اصلاحات نال تعلق رکھنے والے قوم نوں آزادی دے خاتمے توں منسلک کيتا، جس دے بارے وچ انہاں دا خیال سی کہ آزادی دی ترکیب جنگ توں زیادہ اہم سی۔ انہاں نے اعلان کيتا:
"اج، ساڈے سب توں اہم تے سب توں زیادہ محتاج کم قومی تعلیم [متحد تے جدیدی] معاملات اے۔ سانوں قومی تعلیم دے معاملات وچ کامیاب ہونا ضروری اے تے اسيں ہی ہون گے۔ اک قوم دی آزادی صرف اس طرح توں حاصل ہوئی اے۔"
خلافت تے ہور ثقافتی اصلاحات دا خاتمہ سخت مخالفت دے نال ملاقات کيتی گئی۔ قدامت پسند عناصر خوش نئيں سن تے انہاں نے کیمالسٹ اصلاح پسنداں اُتے حملےآں دا آغاز کيتا۔
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12055367s — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — اجازت نامہ: Open License
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ SNAC ARK ID: https://snaccooperative.org/ark:/99166/w6x06bk7 — subject named as: Mustafa Kemal Atatürk — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ Find a Grave memorial ID: https://www.findagrave.com/memorial/2496 — subject named as: Mustafa Kemal Atatürk — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
- ↑ اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
- ↑ مدیر: الیگزنڈر پروخروف — عنوان : Большая советская энциклопедия — اشاعت سوم — باب: Ататюрк Мустафа Кемаль — ناشر: The Great Russian Encyclopedia
- ↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/591866/Thessaloniki
- ↑ مدیر: الیگزنڈر پروخروف — عنوان : Большая советская энциклопедия — اشاعت سوم — باب: Ататюрк Мустафа Кемаль — ناشر: The Great Russian Encyclopedia
- ↑ Brockhaus Enzyklopädie online ID: https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/kemal-ataturk-mustafa — subject named as: Mustafa Kemal Atatürk
- ↑ Store norske leksikon ID: https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=4342&url_prefix=https://snl.no/&id=Mustafa_Kemal_Atatürk — subject named as: Mustafa Kemal Atatürk — عنوان : Store norske leksikon
- ↑ Gran Enciclopèdia Catalana ID (former scheme): https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0035517.xml — subject named as: Mustafà Kemal — عنوان : Gran Enciclopèdia Catalana — ناشر: Grup Enciclopèdia
- ↑ https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/ataturkun-dolmabahce-sarayindaki-odasinda-toren/961584
- ↑ ۱۳.۰ ۱۳.۱ http://www.milliyet.com.tr/nefeslerin-tutuldugu-tarih-9/gundem/detay/1789751/default.htm
- ↑ https://www.haberturk.com/ataturk-un-hatiralari-gaziantep-te-nufusta-kayitli-oldugu-mahallede-yasatiliyor-1706769
- ↑ https://www.sozcu.com.tr/2013/gundem/ataturkun-boyu-ve-kilosu-kacti-227626/
- ↑ http://www.aydinozel.net/ataturk-solak-miydi-889yy.htm
- ↑ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12055367s — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — اجازت نامہ: Open License
- ↑ CONOR.SI ID: https://plus.cobiss.net/cobiss/si/sl/conor/135056483
- ↑ http://www.nobelprize.org/nomination/archive/show_people.php?id=4779
سانچہ:وزیر اعظم ترکی سانچہ:ترک صدور سانچہ:ریپبلکن پیپلز پارٹی دے رہنما
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: مصطفی کمال اتاترک |