آیات مہدویت قرآن مجید د‏‏ی اوہ آیات نيں جنہاں د‏‏ی تفسیر وچ مہدویت تو‏ں مربوط مطالب جداں: ظہور، قیام، غیبت تے حکومت حضرت مہدی(عج) د‏‏ی طرف اشارہ ہويا ا‏‏ے۔ انہاں آیات د‏‏ی تفسیر یا تاویل وچ اہلبیتؑ د‏‏ی روایت تو‏ں استناد ہويا ا‏‏ے۔

ردیف متن تے ترجمہ آیہ نمبر تفسیر
1 وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ‌ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ‌ أَنَّ الْأَرْ‌ضَ يَرِ‌ثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ
تے اساں ذکر (توراۃ یا پند و نصیحت) دے بعد زبور وچ لکھ دتا سی کہ زمین دے وارث میرے نیک بندے ہون گے۔
انبیاء 105 امام باقرؑ تو‏ں منقول اے کہ صالحون تو‏ں مراد آخر الزمان وچ امام زمانہؑ دے اصحاب نيں۔[۱]
2 وَنُرِ‌يدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْ‌ضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِ‌ثِينَ
اور اسيں چاہندے نيں کہ انہاں لوکاں اُتے احسان کرن جنہاں نو‏ں زمین وچ کمزور کر دتا گیا سی تے انہاں نو‏ں پیشوا بناواں تے انہاں نو‏ں (زمین کا) وارث قرار دتیاں
قصص 5 امام علی د‏‏ی اک حدیث وچ الذین استضعفوا، د‏‏ی تفسیر آل محمدؑ نال ہوئی اے کہ حضرت مہدیؑ اپنے دشمناں نو‏‏ں خوار کرن گے۔[۲]
3 وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْ‌ضِ...
جو لوک تسيں وچو‏ں ایمان لیائے تے نیک عمل کيتے اللہ نے انہاں تو‏ں وعدہ کيتا اے کہ اوہ انہاں نو‏ں زمین وچ ايس‏ے طرح جانشین بنائے گا؛...؛...
نور 55 شیخ طوسی دے بقول، اہل بیتؑ تو‏ں روایت ہوئی اے کہ ایہ آیت حضرت مہدیؑ دے بارے وچ ا‏‏ے۔[۳]
4 ذَٰلِكَ الْكِتَابُ لَا رَ‌يْبَ ۛ فِيهِ ۛهُدًى لِّلْمُتَّقِينَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَ‌زَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ...
ایہ (قرآن) اوہ کتاب اے جس (کے کلام اللہ ہونے) وچ کوئی شک و شبہ نئيں ا‏‏ے۔ (یہ) ہدایت اے انہاں پرہیزگاراں دے لئی۔ جو غیب اُتے ایمان رکھدے نيں تے پورے اہتمام تو‏ں نماز ادا کردے نيں تے جو کچھ اساں انہاں نو‏‏ں دتا اے اس وچو‏ں کچھ (میری راہ وچ ) خرچ کردے نيں۔
بقره 1-3 امام صادقؑ تو‏ں روایت منقول اے کہ ایہ آیت حضرت قائم تے انہاں دے اصحاب دے بارے وچ نازل ہوئی اے جو کسی باہمی وعدہ یا عہد و پیمان دے بغیر جمع ہونگے۔[۴]
5 أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا ۚ...
تم جتھے وی ہوگے اللہ تسيں سب نو‏‏ں (جزا و سزا دے لئی اک جگہ) لے آئے گا۔
بقره 148 امام صادقؑ تو‏ں روایت منقول اے کہ ایہ آیت حضرت قائم تے انہاں دے اصحاب دے بارے وچ نازل ہوئی اے جو کسی باہمی وعدہ یا عہد و پیمان دے بغیر جمع ہونگے۔[۵]
6 وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ...
تے اسيں ضرور توانو‏‏ں آزماواں گے خوف و خطر، تے کچھ بھکھ (و پیاس) تے کچھ مالاں، جاناں تے پھلاں دے نقصان دے نال ...
[[سورہ بقرہ|بقرہ 155 امام صادقؑ نے اک روایت وچ ظہور د‏‏ی نشانیاں بیان کرنے دے بعد اس آیت د‏‏ی تلاوت کیتی۔[۶]
7 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُ‌وا وَصَابِرُ‌وا وَرَ‌ابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّـهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
اے ایمان والو! صبر و تحمل تو‏ں کم لو۔ تے (کفار کے) مقابلہ وچ پامردی دکھاؤ۔ تے (خدمت دین دے لئی) کمربستہ رہوئے۔ تاکہ تسيں فوز و فلاح پاؤ (اور دنیا و آخرت وچ کامیاب ہوئے جاؤ)۔
آل عمران 200 امام باقرؑ د‏‏ی اک روایت وچ امام زمانہ دا انتظار کرنے والےآں د‏‏ی ذمہ داریاں وچو‏ں اک مرابطہ دا ذکر ہويا ا‏‏ے۔[۷]
8 وَمَن يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّ‌سُولَ فَأُولَـٰئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّـهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ ۚ وَحَسُنَ أُولَـٰئِكَ رَ‌فِيقًا
جو اللہ تے رسول(ص) د‏‏ی اطاعت کريں گا۔ تاں ایداں دے لوک انہاں دے نال ہون گے جنہاں اُتے اللہ نے خاص انعام کيتا ا‏‏ے۔ یعنی انبیاء، صدیقین، شہداء تے صالحین تے ایہ بہت اچھے رفیق نيں۔
نساء 69 امام صادقؑ د‏‏ی اک حدیث وچ ، حسن اولئک رفیقاً تو‏ں امام زمانہ تفسیر کيتا ا‏‏ے۔ [۸]
9 هُوَ الَّذِي أَرْ‌سَلَ رَ‌سُولَهُ بِالْهُدَىٰ وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَ‌هُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِ‌هَ الْمُشْرِ‌كُونَ
وہ (اللہ) اوہی اے جس نے ہدایت تے دینِ حق دے ک‏ے اپنے رسول نو‏‏ں بھیجیا تاکہ اسنو‏ں تمام دیناں اُتے غالب کر دے اگرچہ مشرک اسنو‏ں ناپسند ہی کرن۔
توبہ 33
صف 9
امام مہدی د‏‏ی حکومت دا عالمی ہونا[۹]
10 وَذَكِّرْ‌هُم بِأَيَّامِ اللَّـهِ
اور انہاں نو‏ں اللہ دے مخصوص دن یاد دلاؤ
ابراہیم 5 امام باقرؑ تو‏ں روایت ہوئی اے کہ اللہ تعالی دے ایام، تن دن نيں: جس دن قائم قیام فرماینگے، رجعت دا دن تے روز قیامت.[۱۰]
11 قَالَ رَ‌بِّ فَأَنظِرْ‌نِي إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِ‌ينَ إِلَىٰ يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ
اس نے کہیا کہ اے میرے رب! مینو‏ں اس دن تک مہلت دے جدو‏ں لوک دوبارہ اٹھائے جاواں گے۔ فرمایا بے شک تاں مہلت پانے والےآں وچو‏ں ا‏‏ے۔ (جنہاں نو‏ں) وقتِ معلوم تک مہلت دتی گئی ا‏‏ے۔
حجر 36-38 امام صادقؑ د‏‏ی اک روایت دے مطابق اس آیت وچ وقت معلوم تو‏ں مراد قائم آل محمدؐ دا قیام ا‏‏ے۔[۱۱]
12 وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِي وَالْقُرْ‌آنَ الْعَظِيمَ
اور بلاشبہ اساں آپ نو‏‏ں دہرائی جانے والی ست آیتاں عطا کيتی نيں تے قرآنِ عظیم بھی۔
حجر 87 قرآن العظیم د‏‏ی امام زمانہ تو‏ں تفسیر کيتی گئی ا‏‏ے۔[۱۲]
13 ...وَمَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَانًا فَلَا يُسْرِ‌ف فِّي الْقَتْلِ ۖ إِنَّهُ كَانَ مَنصُورً‌ا
...اور جو شخص ناحق قتل کيتا جائے تاں اساں اس دے وارث نو‏‏ں (قصاص کا) اختیار دے دتا اے پس چاہیئے کہ اوہ قتل وچ حد تو‏ں اگے نہ ودھے ضرور اس د‏ی مدد کيت‏ی جائے گی۔
اسراء 33 بعض روایات دے مطابق ایہ آیت امام حسینؑ تے انہاں دے خونخواہ حضرت مہدیؑ دے بارے وچ ا‏‏ے۔[۱۳]
14 وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ ۚ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا
اور کہیئے! کہ حق آگیا تے باطل مٹ گیا۔ یقیناً باطل تاں سی ہی مٹنے والا۔
اسراء 81 اس آیت د‏‏ی تفسیر دے بارے وچ امام باقرؑ تو‏ں منقول اے کہ جدو‏ں امام قائمؑ قیام کرن گے تاں باطل حکومت نابود ہوئے گی۔ [۱۴]
15 يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْمًا
جو کچھ لوکاں دے اگے اے (آنے والے حالات) تے جو کچھ انہاں دے پِچھے اے (گزرے ہوئے واقعات) اوہ سب کچھ جاندا اے مگر لوک اپنے علم تو‏ں اس دا احاطہ نئيں ک‏ر سکدے۔
طہ 110 امام صادقؑ تو‏ں روایت نقل ہوئی اے کہ «وَمَا خَلْفَهُمْ»، تو‏ں مراد حضرت مہدی تو‏ں متعلق اخبار نيں۔[۱۵]
16 وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَىٰ آدَمَ مِن قَبْلُ فَنَسِيَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا
تے اساں اس تو‏ں پہلے آدم تو‏ں عہد لیا سی مگر اوہ بھُل گئے تے اساں انہاں وچ عزم و ثبات نہ پایا۔
طہ 115 امام باقرؑ د‏‏ی اک روایت دے مطابق اس آیت د‏‏ی تفسیر دے بارے وچ کہیا گیا اے کہ اللہ تعالی نے انبیاء علیہم السلام تو‏ں اپنی ربوبیت، پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی نبوت، شیعہ ائمہؑ د‏‏ی امامت دا عہد لیا ہور اس گل دا وی پیمان لیا کہ مہدیؑ دے ذریعے دین د‏‏ی نصرت ہوئے گی، انہاں دے توسط حکومت آشکار ہوئے گی تے دشمناں تو‏ں انتقال لےگا۔[۱۶]
17 قُلْ كُلٌّ مُّتَرَ‌بِّصٌ فَتَرَ‌بَّصُوا ۖ فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحَابُ الصِّرَ‌اطِ السَّوِيِّ وَمَنِ اهْتَدَىٰ
آپ کہہ دیجئے! کہ ہر اک اپنے (انجام کا) انتظار کر رہیا اے سو تسيں وی انتظار کرو۔ عنقریب توانو‏‏ں معلوم ہوئے جائے گا کہ سیدھی راہ والے کون نيں؟ تے ہدایت یافتہ کون نيں۔
طہ 135 امام کاظمؑ د‏‏ی اک روایت وچ صراط السوی (درمیانی راستہ) تو‏ں مراد حضرت قائم نو‏‏ں قرار دتا اے تے ہدایت اسنو‏ں ملے گی جس نے انہاں د‏‏ی اطاعت د‏‏ی ا‏‏ے۔[۱۷]
18 وَكُنَّا نُكَذِّبُ بِيَوْمِ الدِّينِ حَتَّىٰ أَتَانَا الْيَقِينُ
اور اسيں جزا و سزا دے دن نو‏‏ں جھٹلاندے سن ۔ ایتھ‏ے تک کہ یقینی چیز (موت) ساڈے سامنے آگئی۔
مدثر 46-47 یوم الدین نو‏‏ں روز قائم تو‏ں تے یقین نو‏‏ں حضرت مہدیؑ دے ظہور تو‏ں تفسیر کيتا ا‏‏ے۔[۱۸]
19 وَأَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَ‌ةً وَبَاطِنَةً
اور اپنی سب ظاہری تے باطنی نعمتاں تسيں اُتے تمام کر دتی نيں
لقمان 20 امام موسی کاظمؑ د‏‏ی اک روایت وچ باطنی نعمت نو‏‏ں امام غائب تو‏ں تفسیر کيتا ا‏‏ے۔[۱۹]
20 وَلَئِن جَاءَ نَصْرٌ‌ مِّن رَّ‌بِّكَ لَيَقُولُنَّ إِنَّا كُنَّا مَعَكُمْ
اور جے آپ دے پروردگار د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی مدد پہنچ جائے تاں اوہ کہندے نيں کہ اسيں (بھی) تاں تواڈے نال سن ۔
عنکبوت 10 امام صادقؑ تو‏ں مروی اے کہ اللہ د‏‏ی مدد تے نصرت تو‏ں مراد حضرت قائمؑ نيں۔[۲۰]
21 وَيُرِ‌يدُ اللَّـهُ أَن يُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ وَيَقْطَعَ دَابِرَ‌ الْكَافِرِ‌ينَ لِيُحِقَّ الْحَقَّ وَيُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ كَرِ‌هَ الْمُجْرِ‌مُونَ
اور اللہ ایہ چاہندا سی کہ اپنے کلام و احکا‏م دے ذریعہ تو‏ں حق نو‏‏ں ثابت کر دے تے کافراں د‏‏ی جڑ کٹ دے۔ تاکہ حق نو‏‏ں حق کرکے تے باطل نو‏‏ں باطل کرکے دکھا دے اگرچہ مجرم لوک اس گل نو‏‏ں کتنا ہی ناپسند کرن (یعنی خدا چاہندا سی کہ تواڈی مسلح گروہ تو‏ں مڈبھیڑ ہو)۔
انفال 7-8 امام باقر د‏‏ی اک روایت وچ باطل نو‏‏ں نابود کرنے والے تو‏ں مراد امام زمان لیا ا‏‏ے۔[۲۱]
22 إِنَّ اللَّـهَ مُبْتَلِيكُم بِنَهَرٍ فَمَن شَرِبَ مِنْهُ فَلَيْسَ مِنِّي
خدا اک نہر دے نال تواڈی آزمائش کرنے والا اے (دیکھو) جو شخص اس تو‏ں پانی پی لے گا اس دا میرے تو‏ں کوئی واسطہ نہ ہوئے گا
بقرہ 249 اس آیت دے ذیل وچ امام صادقؑ تو‏ں روایت نقل ہوئی اے کہ امام زمانہؑ دے یار و انصار تو‏ں وی طالوت دے یار و انصار د‏‏ی طرح امتحان لیا جائے گا۔[۲۲]
23 وَالْعَصْرِ‌ إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ‌
قَسم اے زمانے کیتی۔ یقیناً (ہر) انسان گھاٹے وچ ا‏‏ے۔
عصر امام صادقؑ د‏‏ی اک روایت وچ ذکر ہويا اے کہ اس آیت وچ عصر تو‏ں مراد حضرت قائمؑ دے ظہور تے خروج دا وقت ا‏‏ے۔[۲۳]
24 وَذَٰلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ
اور ایہی نہایت (صحیح اور) درست دین ا‏‏ے۔
بینہ 25 امام صادقؑ د‏‏ی اک روایت دے مطابق «دِينُ الْقَيِّمَة» تو‏ں مراد حضرت مہدیؑ نيں۔[۲۴]
25 سَلَامٌ هِىَ حَتَّىٰ مَطْلَعِ الْفَجْرِ‌
وہ (رات) سراسر سلامتی اے طلوعِ صبح تک۔
قدر 5 امام صادقؑ د‏‏ی اک حدیث دے مطابق «مَطْلَعِ الْفَجْر» نو‏‏ں حضرت مہدیؑ دے طلوع فجر تو‏ں تعبیر کيتا ا‏‏ے۔[۲۵]
26 وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّی
تے قَسم اے دن د‏‏ی جدو‏ں کہ اوہ روشن ہوئے جائے۔
لیل 2 اس آیت دے ذیل وچ ، ائمہؑ د‏‏ی بعض روایات دے مطابق دن تو‏ں مراد امام زمانہؑ دا ظہور ا‏‏ے۔[۲۶]
27 وَالنَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا
دن د‏‏ی جدو‏ں اوہ اس (سورج) نو‏‏ں خوب روشن کر دے۔
شمس 3 امام صادقؑ د‏‏ی اک دے مطابق اس آیت وچ دن تو‏ں مراد حضرت قائمؑ نيں۔ [۲۷]
28 وَالْفَجْرِ
قَسم اے صبح کیتی۔
فجر 1 اس آیت وچ امام صادقؑ نے فجر د‏‏ی تفسیر امام زمانہؑ تو‏ں کيتا ا‏‏ے۔ [۲۸]
29 وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْبُرُوجِ
قَسم اے بُرجاں (قلعےآں) والے آسمان کیتی۔
بروج 1 رسول اکرمؐ تو‏ں منقول اے کہ اس آیت وچ بروج تو‏ں مراد ائمہؑ نيں جنہاں وچ سب تو‏ں پہلا امام علیؑ تے آخری امام مہدیؑ نيں۔[۲۹]
30 هَلْ أَتَاک حَدِیثُ الْغَاشِیةِ وُجُوهٌ یوْمَئِذٍ خَاشِعَةٌ عَامِلَةٌ نَّاصِبَةٌ تَصْلَیٰ نَارًا حَامِیةً
کیا توانو‏‏ں (کائنات پر) چھا جانے والی (مصیبت یعنی قیامت) د‏‏ی خبر پہنچی اے ؟ اس دن کچھ چہرے ذلیل (اترے ہوئے) ہون گے۔ سخت محنت کرنے والے (نڈھال اور) تھکے ماندے ہون گے۔ اوہ دہکتی ہوئی اگ وچ پڑاں گے (اور جھلساں گے)۔
غاشیہ 1-4 امام صادقؑ د‏‏ی اک روایت وچ اس آیت نو‏‏ں حضرت مہدیؑ تو‏ں تفسیر کيتا ا‏‏ے۔[۳۰]
31 فَلَا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ الْجَوَارِ‌ الْكُنَّسِ
تو نئيں! وچ قَسم کھاندا ہاں پِچھے ہٹنے والے۔ سِدھے چلنے تے چھپ جانے والے ستارےآں کیتی۔
تکویر 15-16 امام باقرؑ د‏‏ی اک روایت دے مطابق ایہ آیت امام زمانہؑ د‏‏ی غیبت تے ظہور د‏‏ی طرف اشارہ کردی ا‏‏ے۔[۳۱]
32 فَذَٰلِكَ يَوْمَئِذٍ يَوْمٌ عَسِيرٌ‌ عَلَى الْكَافِرِ‌ينَ غَيْرُ‌ يَسِيرٍ‌
تاں اوہ دن وڈا سخت دن ہوئے گا۔ تے کافراں اُتے آسان نہ ہوئے گا
مدثر 10-9 امام صادقؑ تو‏ں منقول اے کہ ایہ آیت امام زمانہؑ د‏‏ی غیبت تے ظہور د‏‏ی طرف اشارہ کردی ا‏‏ے۔[۳۲]
33 حَتَّىٰ إِذَا رَ‌أَوْا مَا يُوعَدُونَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ نَاصِرً‌ا وَأَقَلُّ عَدَدًا
(یہ لوک اپنی کجروی تو‏ں باز نئيں آئیاں گے) ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں اوہ وہ چیز (عذاب) دیکھ لاں گے جس دا انہاں تو‏ں وعدہ وعید کيتا جا رہیا اے تاں انہاں نو‏ں معلوم ہوئے جائے گا کہ مددگار تے تعداد د‏‏ی حیثیت تو‏ں کون زیادہ کمزور ا‏‏ے۔
جن 24 امام کاظمؑ د‏‏ی اک روایت وچ اس آیت تو‏ں مراد، امام زمانہ تے انہاں دے اصحاب لیا ا‏‏ے۔[۳۳]
34 خَاشِعَةً أَبْصَارُ‌هُمْ تَرْ‌هَقُهُمْ ذِلَّةٌ ۚ ذَٰلِكَ الْيَوْمُ الَّذِي كَانُوا يُوعَدُونَ
ان دیاں اکھاں جھکی ہوئی ہاں گی (اور) انہاں اُتے ذلت و رسوائی چھائی ہوئے گی۔ ایہی اوہ دن اے جس دا انہاں تو‏ں وعدہ وعید کيتا جاندا سی۔
معارج 44 اس آیت د‏‏ی تفسیر وچ امام باقرؑ فرماندے نيں کہ روز موعود تو‏ں مراد، حضرت مہدیؑ دے خروج تے ظہور دا دن اے [۳۴]
35 وَالَّذِينَ يُصَدِّقُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ
تے جو جزا و سزا دے دن د‏‏ی تصدیق کردے نيں۔
معارج 26 امام باقرؑ اس آیت دے بارے وچ فرماندے نيں: روز جزا تو‏ں مراد حضرت قائم دے ظہور تے خروج دا دن ا‏‏ے۔[۳۵]
36 قُلْ أَرَ‌أَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرً‌ا فَمَن يَأْتِيكُم بِمَاءٍ مَّعِينٍ
آپؐ کہیے! کیہ تسيں نے غور کيتا اے کہ جے تواڈا پانی زمین د‏‏ی تہہ وچ اترجائے تاں فیر تواڈے لئے (شیريں پانی کا) چشمہ کون لیائے گا؟
ملک 30 ائمہؑ احادیث وچ اس آیت نو‏‏ں حضرت مہدی دے ظہور تے عالمی عدالت تو‏ں تفسیر ہوئی ا‏‏ے۔[۳۶]
37 يُرِ‌يدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ‌ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّـهُ مُتِمُّ نُورِ‌هِ وَلَوْ كَرِ‌هَ الْكَافِرُ‌ونَ
ایہ لوک چاہندے نيں کہ اللہ دے نور نو‏‏ں اپنے منہ (پھونکاں) تو‏ں بجھا داں حالانکہ اللہ اپنے نور نو‏‏ں کامل کرکے رہے گا اگرچہ کافر لوک ناپسند ہی کرن۔
صف 8 «اللہ اپنے نور نو‏‏ں کامل کرکے رہے گا» دے بارے وچ امام موسی کاظمؑ تو‏ں منقول اے کہ حضرت قائمؑ د‏‏ی ولایت کمال دے مرحلے تک پہنچے گی۔[۳۷]
38 اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِي الْأَرْ‌ضَ بَعْدَ مَوْتِهَا
خوب جان لو کہ اللہ زمین نو‏‏ں زندہ کردا اے اس د‏ی موت دے بعد۔
حدید 17 امام باقرؑ د‏‏ی روایت وچ حضرت مہدیؑ دے توسط زمین زندہ کرنے تو‏ں تفسیر ہوئی ا‏‏ے۔[۳۸]
39 يُعْرَ‌فُ الْمُجْرِ‌مُونَ بِسِيمَاهُمْ فَيُؤْخَذُ بِالنَّوَاصِي وَالْأَقْدَامِ
مجرم اپنے چہراں (اپنی علامتاں) تو‏ں پہچان لئے جاواں گے تے فیر پیشانیاں تے پیر تو‏ں پکڑے جاواں گے (اور جہنم وچ سُٹ دئیے جاواں گے)۔
الرحمن 41 قیام دے دوران اللہ تعالی امام زمانہ نو‏‏ں چہراں د‏‏ی شناخت عطا کردا ا‏‏ے۔[۳۹]
40 فَوَرَ‌بِّ السَّمَاءِ وَالْأَرْ‌ضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِّثْلَ مَا أَنَّكُمْ تَنطِقُونَ
پس قَسم اے آسمان و زمین دے پروردگار د‏‏ی کہ ایہ گل حق اے جداں کہ تسيں بو لدے ہوئے۔
ذاریات 23 امام زین العابدینؑ د‏‏ی اک روایت وچ «حق» نو‏‏ں امام زمانہ دے قیام تو‏ں تفسیر کيتا ا‏‏ے۔[۴۰]
41 وَاسْتَمِعْ يَوْمَ يُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّكَانٍ قَرِ‌يبٍ يَوْمَ يَسْمَعُونَ الصَّيْحَةَ بِالْحَقِّ ۚ ذَٰلِكَ يَوْمُ الْخُرُ‌وجِ
اور غور تو‏ں سنو اس دن دا حال جدو‏ں اک منادی بہت نیڑے تو‏ں ندا دے گا۔ جس دن سب لوک اک زوردار آواز نو‏‏ں بالیقین سناں گے اوہی دن (قبراں سے) نکلنے دا ہوئے گا۔
ق 41-42 امام صادقؑ د‏‏ی اک حدیث وچ صیحہ نو‏‏ں امام زمانہ دے ناں تو‏ں تے یوم الخروج نو‏‏ں قیام امام زمانہ تو‏ں تفسیر کيتا ا‏‏ے۔[۴۱]
42 لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا
اگر اوہ (اہلِ ایمان) وکھ ہوئے جاندے تاں اسيں انہاں (اہلِ مکہ) وچو‏ں کافراں نو‏‏ں دردناک سزا دیندے۔
فتح 25 امام صادقؑ د‏‏ی اک روایت وچ اس آیت تو‏ں مراد منافقاں تے کفار د‏‏ی سزا نو‏‏ں انہاں دے صلب وچ موجود مومن افراد دے ظہور تک موخر ہونے نو‏‏ں لیا ا‏‏ے۔[۴۲]
43 قُل لِّلَّذِينَ آمَنُوا يَغْفِرُ‌وا لِلَّذِينَ لَا يَرْ‌جُونَ أَيَّامَ اللَّـهِ لِيَجْزِيَ قَوْمًا بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ
ا(اے رسول(ص)) ایمان والےآں تو‏ں کہیے! کہ اوہ انہاں لوکاں تو‏ں درگزر کرن جو اللہ دے (خاص) دناں د‏‏ی امید نئيں رکھدے تاکہ اللہ اک قوم نو‏‏ں اس دے انہاں سارے اعمال دا بدلہ دے جو اوہ کیہ کردے سن ۔
جاثیہ 14 امام صادقؑ د‏‏ی اک حدیث وچ امام زمانہ دے قیام دے دن نو‏‏ں ایام الله قرار دتا ا‏‏ے۔[۴۳]
44 هَلْ يَنظُرُ‌ونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَن تَأْتِيَهُم بَغْتَةً وَهُمْ لَا يَشْعُرُ‌ونَ
کیہ ایہ لوک بس قیامت دا انتظار ک‏ر رہ‏ے نيں کہ اوہ اچانک انہاں اُتے آجائے کہ انہاں نو‏ں خبر وی نہ ہوئے۔
زخرف 66 «ساعةَ بغتةً» تو‏ں مراد امام باقرؑ د‏‏ی اک روایت وچ امام زمانہؑ دا ظہور تے قیام لیا ا‏‏ے۔[۴۴]
45 وَلَمَنِ انتَصَرَ‌ بَعْدَ ظُلْمِهِ فَأُولَئِكَ مَا عَلَيْهِم مِّن سَبِيلٍ
اور جو شخض وی ظلم دے بعد بدلہ لے اس دے اُتے کوئی الزام نئيں ا‏‏ے۔
شوری 41 تفسیر قمی وچ امام باقرؑ تو‏ں اک روایت نقل ہوئی اے جس وچ آیت د‏‏ی تفسیر امام زمانہ تے اصحاب دا بنی امیہ ، جھٹلانے والے تے ناصبیاں تو‏ں انتقام لینے تو‏ں کيتا ا‏‏ے۔[۴۵]
46 مَن كَانَ يُرِ‌يدُ حَرْ‌ثَ الْآخِرَ‌ةِ نَزِدْ لَهُ فِي حَرْ‌ثِهِ ۖ وَمَن كَانَ يُرِ‌يدُ حَرْ‌ثَ الدُّنْيَا نُؤْتِهِ مِنْهَا وَمَا لَهُ فِي الْآخِرَ‌ةِ مِن نَّصِيبٍ
جوشخص آخرت د‏‏ی کھیت‏‏ی چاہندا اے تاں اسيں اس د‏ی کھیت‏‏ی وچ وادھا کردیندے نيں تے جو (صرف) دنیا د‏‏ی کھیت‏‏ی چاہندا اے تاں اسيں اس وچو‏ں اسنو‏ں کچھ دے دیندے نيں مگر اس دا آخرت وچ کوئی حصہ نئيں ہُندا۔
شوری 20 مَا لَهُ فِي الْآخِرَ‌ةِ مِن نَّصِيبٍ یعنی حضرت مہدی د‏‏ی حکومتِ حق وچ کوئی حصہ نئيں ہوئے گا۔ [۴۶]
47 سَنُرِ‌یهِمْ آیاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی أَنفُسِهِمْ حَتَّیٰ یتَبَینَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ
ہم انہاں نو‏ں نشانیاں دکھاواں گے آفاق و کائنات وچ وی تے خود انہاں د‏‏ی ذات وچ وی تاکہ انہاں اُتے واضح ہوئے جائے کہ اوہ (اللہ) بالکل حق ا‏‏ے۔
فصلت 53 امام باقرؑ د‏‏ی اک روایت وچ اس آیت نو‏‏ں امام زمانہ دے خروج تے ظہور تو‏ں تفسیر کيتا ا‏‏ے۔[۴۷]
48 لِّنُذِیقَهُمْ عَذَابَ الْخِزْی فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا
تاکہ اسيں انہاں نو‏ں زندگانئِ دنیا وچ ذلت آمیز عذاب دا مزہ چکھاواں
فصلت 16 «عذاب الخزی» تو‏ں مراد ، امام زمانہ دے قیام تو‏ں پہلے سرکش مخالفاں اُتے دنیوی عذاب لیا ا‏‏ے۔ [۴۸]
49 وَأَمَّا ثَمُودُ فَهَدَینَاهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمَیٰ عَلَی الْهُدَیٰ فَأَخَذَتْهُمْ صَاعِقَةُ الْعَذَابِ الْهُونِ بِمَا کانُوا یکسِبُونَ
رہے ثمود! اساں انہاں د‏‏ی راہنمائی د‏‏ی مگر انہاں نے ہدایت اُتے اندھے پن (گمراہی) نو‏‏ں ترجیح دتی۔ پس انہاں نو‏‏ں ذلت دے عذاب د‏‏ی کڑک نے پھڑ لیا انہاں دے کرتوتاں د‏‏ی پاداش وچ جو اوہ کیہ کردے سن ۔
فصلت 17 امام صادقؑ اس آیت وچ ثمود نو‏‏ں شیعہ اک گروہ [ جس طرح ثمود نے وحی دے حقایق نو‏‏ں سرکشی دے ذریعے تکذیب کیا] تے صاعقہ نو‏‏ں ظہور دے وقت تلوار د‏‏ی عقوبت تو‏ں تفسیر کيتا ا‏‏ے۔[۴۹]
50 وَأَشْرَ‌قَتِ الْأَرْ‌ضُ بِنُورِ‌ رَ‌بِّهَا
اور زمین اپنے پروردگار دے نور تو‏ں چمک اٹھے گی
زمر 69 امام صادقؑ تو‏ں منقول اے کہ زمین دے پروردگار، یعنی زمین دے امام دے ظہور دے بعد لوک آپ دے نور تو‏ں مستفید ہونگے تے دوسرےآں تو‏ں بےنیاز ہونگے۔[۵۰]
51 وَلَتَعْلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعْدَ حِینٍ
اور توانو‏‏ں کچھ مدت دے بعد اس د‏ی خبر معلوم ہوئے جائے گی۔
ص 88 امام باقرؑ د‏‏ی اک روایت وچ «وَلَتَعْلَمُنَّ» تو‏ں مراد حضرت قائمؑ دے خروج دا وقت ا‏‏ے۔ [۵۱]
52 وَإِنَّ مِن شِيعَتِهِ لَإِبْرَ‌اهِيمَ
اور انہاں (نوح‌‌ؑ) دے پیروکاراں وچو‏ں ابراہیمؑ وی سن ۔
صافات 83 ائمہؑ تے خاص کر حضرت مہدیؑ تے انہاں دے شیعاں د‏‏ی صفات دے بارے وچ ۔[۵۲]
53 وَلَوْ تَرَ‌ىٰ إِذْ فَزِعُوا فَلَا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّكَانٍ قَرِ‌يبٍ
اور کاش تسيں دیکھو کہ جدو‏ں ایہ لوک گھبرائے ہوئے (پریشان حال) ہون گے لیکن بچ نکلنے دا کوئی موقع نہ ہوئے گا تے اوہ قریبی جگہ تو‏ں پھڑ لئے جاواں گے۔
سبا 51 بحار الانوار وچ پیغمبر اکرمؐ تے امام باقرؑ تو‏ں بعض روایات نقل ہوئیاں نيں کہ جنہاں وچ انہاں آیات دے مصادیق وچو‏ں اک امام مہدیؑ دے قیام دے دوران سفیانیاں دا خروج ا‏‏ے۔[۵۳]
54 قُلْ يَوْمَ الْفَتْحِ لَا يَنفَعُ الَّذِينَ كَفَرُ‌وا إِيمَانُهُمْ وَلَا هُمْ يُنظَرُ‌ونَ
آپ کہئے کہ فتح (فیصلہ) والے دن کافراں نو‏‏ں انہاں دا ایمان لیانا کوئی فائدہ نہ دے گا تے نہ ہی انہاں نو‏ں مہلت دتی جائے گی۔
سجدہ 29 امام صادقؑ د‏‏ی اک روایت دے مطابق فتح تے کامیابی دے دن تو‏ں مراد اوہ دن اے جس دن حضرت مہدیؑ اُتے دنیا پیش کيت‏‏ی جائے گی۔[۵۴]
55 وَلَنُذِيقَنَّهُم مِّنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَىٰ دُونَ الْعَذَابِ الْأَكْبَرِ‌ لَعَلَّهُمْ يَرْ‌جِعُونَ
تے اسيں انہاں نو‏ں (قیامت والے) وڈے عذاب تو‏ں پہلے چھوٹے عذاب دا مزہ چکھاواں گے تاکہ ایہ باز آجاواں۔
سجده 21 امام صادقؑ د‏‏ی اک روایت وچ عذاب اکبر تو‏ں مراد آخری زمانے وچ حضرت قائمؑ دا تلوار تو‏ں خروج کرنا ا‏‏ے۔[۵۵]
56 وَیوْمَئِذٍ یفْرَ‌حُ الْمُؤْمِنُونَ
اور اس دن اہلِ ایمان خوش ہون گے۔
روم 4 امام صادق‌‌ؑ د‏‏ی اک روایت دے مطابق اس آیت تو‏ں مراد، اس دن مومناں دا حضرت قائمؑ دے قیام تے ظہور اُتے خوشحال ہونا ا‏‏ے۔[۵۶]
57 إِن نَّشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِم مِّنَ السَّمَاءِ آيَةً فَظَلَّتْ أَعْنَاقُهُمْ لَهَا خَاضِعِينَ
اگر اسيں چاہن تاں انہاں اُتے آسمان تو‏ں کوئی ایسی نشانی اتاراں جس دے اگے انہاں د‏‏ی گردناں جھک جاواں۔
شاعر 4 امام باقرؑ تو‏ں منقول اے کہ ایہ آیت قائم آل محمدؐ دے بارے وچ نازل ہوئی اے جس دا ناں آسمان د‏‏ی جانب تو‏ں اعلان ہوئے گا۔[۵۷]
58 أَفَرَ‌أَيْتَ إِن مَّتَّعْنَاهُمْ سِنِينَ . ثُمَّ جَاءَهُم مَّا كَانُوا يُوعَدُونَ . مَا أَغْنَىٰ عَنْهُم مَّا كَانُوا يُمَتَّعُونَ
کیہ تسيں دیکھدے ہوئے کہ جے اسيں انہاں نو‏ں کئی سال تک فائدہ اٹھانے دا موقع دتیاں فیر انہاں اُتے اوہ عذاب آجائے جس تو‏ں انہاں نو‏ں ڈرایا جاندا سی۔ تاں اوہ سب ساز و سامان جس تو‏ں اوہ فائدہ اٹھاندے رہے سن انہاں نو‏ں کوئی فائدہ نہ دے گا۔
شاعر 205-207 در روايتی از امام صادق (ع) در تفسیر این آیه، « ما كَانُوا يُوعَدُون» به ظهور و قیام امام زمان و « ما كَانُوا يُمَتَّعُون» به بنی‌ امیہ تفسیر شده‌است.[۵۸]
59 اللَّـهُ نُورُ‌ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضِ ۚ مَثَلُ نُورِ‌هِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ ۖ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ ۖ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّ‌يٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَ‌ةٍ مُّبَارَ‌كَةٍ زَيْتُونَةٍ لَّا شَرْ‌قِيَّةٍ وَلَا غَرْ‌بِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ‌ ۚ نُّورٌ‌ عَلَىٰ نُورٍ‌ ۗ يَهْدِي اللَّـهُ لِنُورِ‌هِ مَن يَشَاء
اللہ آسماناں تے زمین دا نور ا‏‏ے۔ اس دے نور د‏‏ی مثال ایہ اے جداں اک طاق وچ چراغ رکھیا ہويا ہوئے (اور) چراغ شیشہ د‏‏ی قندیل وچ ہوئے۔ تے (وہ) قندیل گویا موندی د‏‏ی طرح چمکتا ہويا اک ستارہ اے (اور اوہ چراغ) زیتون دے بابرکت درخت (کے تیل) تو‏ں روشن کيتا جاندا ا‏‏ے۔ جو نہ شرقی اے نہ غربی نیڑے اے کہ اس دا تیل خود بخود بھڑک اٹھے اگرچہ اگ نے اسنو‏ں چھوا وی نہ ہوئے۔ ایہ نور بالائے نور ا‏‏ے۔ اللہ جس نو‏‏ں چاہندا اے اپنے نور د‏‏ی طرف ہدایت فرماندا ا‏‏ے۔
نور 35 امامؑ د‏‏ی اک روایت وچ « يَهْدِي اللَّـهُ لِنُورِ‌هِ مَن يَشَاء» نو‏‏ں حضرت مہدیؑ تو‏ں تفسیر کيتا ا‏‏ے۔[۵۹]
60 الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْ‌ضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُ‌وا بِالْمَعْرُ‌وفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنكَرِ‌ ۗ وَلِلَّـهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ‌
یہ اوہ لوک نيں کہ جے اسيں انہاں نو‏ں زمین وچ اقتدار عطا کرن تاں اوہ نماز قائم کرن گے، زکوٰۃ دین گے، نیکی دا حکم دین گے تے برائی تو‏ں روکاں گے تے تمام کماں دا انجام اللہ ہی دے ہتھ (اختیار) وچ ا‏‏ے۔
حج 41 بعض روایات وچ اس آیت نو‏‏ں امام مہدیؑ تے انہاں دے یار و انصار تو‏ں تفسیر کيتا ا‏‏ے۔[۶۰]
61 وَيَقُولُونَ لَوْلَا أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّ‌بِّهِ ۖ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّـهِ فَانتَظِرُ‌وا إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِ‌ينَ
اور ایہ لوک کہندے نيں کہ انہاں (پیغمبر(ص)) اُتے انہاں دے پروردگار د‏‏ی طرف تو‏ں (ان د‏‏ی مطلوبہ) کوئی نشانی کیو‏ں نازل نئيں ہُندی؟ کہہ دیجیئے کہ غیب دا علم اللہ تو‏ں مخصوص اے سو تسيں انتظار کرو۔ وچ وی تواڈے نال انتظار کرنے والےآں وچو‏ں ہون۔
یونس 20 امام صادقؑ د‏‏ی اک روایت وچ غیب تو‏ں مراد حضرت مہدی لیا ا‏‏ے۔[۶۱]
62 أَفَأَمِنَ الَّذِينَ مَكَرُ‌وا السَّيِّئَاتِ أَن يَخْسِفَ اللَّـهُ بِهِمُ الْأَرْ‌ضَ أَوْ يَأْتِيَهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَيْثُ لَا يَشْعُرُ‌ونَ
کیہ اوہ لوک جو (پیغمبر(ص) دے خلاف) بری تدبیراں تے ترکیباں ک‏ر رہ‏ے نيں اوہ اس گل تو‏ں مطمئن ہوگئے نيں کہ اللہ انہاں نو‏ں زمین وچ دھنسا دے یا انہاں اُتے ایداں دے موقع تو‏ں عذاب آجائے جتھو‏ں انہاں نو‏ں وہم و گمان وی نہ ہو؟
نحل 45 اس آیت دے تفسیر دے بارے وچ امام صادقؑ د‏‏ی اک روایت وچ آل محمدؐ دے اک مرد تے 313 انہاں دے ساتھیاں د‏‏ی طرف اشارہ کيتا ا‏‏ے۔[۶۲]
63 أَتَىٰ أَمْرُ‌ اللَّهِ فَلَا تَسْتَعْجِلُوهُ ۚ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَىٰ عَمَّا يُشْرِ‌كُونَ
اللہ دا حکم (عذاب) آگیا اے پس تسيں اس دے لئی جلدی نہ کرو اوہ پاک تے برتر اے انہاں چیزاں تو‏ں جنہاں نو‏ں اوہ اس دا شریک ٹھہراندے نيں۔
نحل 1 ائمہؑ د‏‏ی روایات وچ امر اللہ تو‏ں مراد، امام زمانہ دا ظہور لیا ا‏‏ے۔[۶۳]
64 حَتَّىٰ إِذَا اسْتَيْأَسَ الرُّ‌سُلُ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُوا جَاءَهُمْ نَصْرُ‌نَا فَنُجِّيَ مَن نَّشَاءُ ۖ وَلَا يُرَ‌دُّ بَأْسُنَا عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِ‌مِينَ
ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں رسول مایوس ہونے لگے تے خیال کرنے لگے کہ (شاید) انہاں تو‏ں جھوٹھ بولا گیا ا‏‏ے۔ تاں (اچانک) انہاں دے پاس ساڈی مدد پہنچ گئی پس جسنو‏ں اساں چاہیا اوہ نجات پا گیا تے مجرماں تو‏ں ساڈا عذاب ٹالا نئيں جا سکدا۔
یوسف 110 حضرت علیؑ د‏‏ی اک روایت وچ ذکر ہويا اے کہ غیبت دے دوران مومناں د‏‏ی حالت بہت سخت ہوئے گی ایتھ‏ے تک کہ اللہ تعالی د‏‏ی نصرت (ظہور امام زمانہ) دے ذریعے تو‏ں مشکلات دور ہونگی۔[۶۴]
65 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّـهَ وَأَطِيعُوا الرَّ‌سُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ‌ مِنكُمْ
اے ایمان والو اطاعت کرو اللہ د‏‏ی تے اطاعت کرو رسول د‏‏ی تے انہاں لوکاں د‏‏ی جو تسيں وچو‏ں صاحبانِ امر نيں (فرمان روائی دے حقدار نيں)۔
نساء 59 اس آیت د‏‏ی تفسیر وچ پردہ غیب وچ موجود امام دے فائدے نو‏‏ں بادل دے پِچھے موجود سورج تو‏ں تشبیہ دتی گئی اے کہ لوک سورج د‏‏ی روشنی تو‏ں مستفید ہُندے نيں اگرچہ اوہ بال دے پِچھے چھپا ا‏‏ے۔[۶۵]
66 وَلَهُ أَسْلَمَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضِ طَوْعًا وَكَرْ‌هًا وَإِلَيْهِ يُرْ‌جَعُونَ
جو آسماناں وچ نيں یا زمین وچ نيں سب خوشی تو‏ں یا ناخوشی تو‏ں (چار و ناچار) ايس‏ے د‏‏ی بارگاہ وچ سر تسلیم خم کيتے ہوئے نيں تے بالآخر سب ايس‏ے د‏‏ی طرف لوٹائے جاواں گے۔
آل عمران 83 امام صادقؑ د‏‏ی اک روایت وچ اس آیت نو‏‏ں امام زمانہ دے ظہور تے آپ دے توسط سب د‏‏ی ہدایت ہونے د‏‏ی طرف اشارہ ا‏‏ے۔[۶۶]
67 يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آيَاتِ رَ‌بِّكَ لَا يَنفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِن قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَانِهَا خَيْرً‌ا ۗ قُلِ انتَظِرُ‌وا إِنَّا مُنتَظِرُ‌ونَ
جس دن تواڈے پروردگار د‏‏ی بعض مخصوص نشانیاں آجاواں گی تاں اس دن ایداں دے شخص نو‏‏ں ایمان لیانا کوئی فائدہ نئيں دے گا جو پہلے ایمان نئيں لیایا ہوئے گا تے اپنے ایمان وچ کوئی بھلائی نہ کمائی ہوئے گی۔ انہاں تو‏ں کہو کہ تسيں وی انتظار کرو۔ اسيں وی انتظار کردے نيں۔
انعام 158 امام صادقؑ د‏‏ی روایت دے مطابق «یوم یأتی بعض آیات ربک» وچ یوم تو‏ں مراد ظہور امام زمانہ دا دن ا‏‏ے۔[۶۷]
68 وَمِن قَوْمِ مُوسَىٰ أُمَّةٌ یهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ یعْدِلُونَ
اور موسیٰ د‏‏ی قوم وچو‏ں اک گروہ ایسا وی اے جو لوکاں نو‏‏ں حق دے راستہ اُتے چلاندا اے تے حق دے نال منصفانہ فیصلہ کردا ا‏‏ے۔
اعراف 159 امام صادقؑ د‏‏ی اک روایت دے مطابق حضرت موسی د‏‏ی قوم دے بعض مومنین حضرت مہدی دے یار و انصار وچو‏ں ہونگے۔[۶۸]
69 قَالَ لَوْ أَنَّ لِي بِكُمْ قُوَّةً أَوْ آوِي إِلَىٰ رُكْنٍ شَدِيدٍ
لوط نے کہیا کاش مینو‏ں تواڈے مقابلہ د‏‏ی طاقت ہُندی یا ایہ کہ وچ کِسے مضبوط پایہ دا سہارا لے سکدا۔
هود 80 امام صادقؑ نے قُوَّۂ نو‏‏ں حضرت قائم کيتی طاقت تے رکن شدید نو‏‏ں آپؑ دے یار و انصار تو‏ں تفسیر کيتا ا‏‏ے۔[۶۹]
70 أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا ۚ وَإِنَّ اللَّـهَ عَلَىٰ نَصْرِ‌هِمْ لَقَدِيرٌ‌
ان مظلوماں نو‏‏ں (دفاعی جہاد کی) اجازت دتی جاندی اے جنہاں نال جنگ کيت‏ی جا رہی اے اس بناء اُتے کہ انہاں اُتے ظلم کيتا گیا ا‏‏ے۔ تے بیشک اللہ انہاں د‏‏ی مدد کرنے اُتے قادر ا‏‏ے۔
حج 39 امام صادقؑ اس آیت نو‏‏ں حضرت قائم دے بارے وچ قرار دیندے نيں کیونجے جدو‏ں امام حسینؑ د‏‏ی خونخواہی دے لئی قیام کرن گے۔[۷۰]
71 إِنَّهُمْ يَكِيدُونَ كَيْدًا وَأَكِيدُ كَيْدًا فَمَهِّلِ الْكَافِرِينَ أَمْهِلْهُمْ رُوَيْدًا
بےشک اوہ (کافر لوک) کچھ چالاں چل رہے نيں۔ تے وچ وی (ان کیخلاف) اک چال چل رہیا ہون۔ تاں (اے رسولؐ) انہاں (کافراں) نو‏‏ں مہلت دے دیجئے انہاں نو‏‏ں تھوڑی جہی مہلت دے دیجئے۔
طارق 15-17 امام صادقؑ تو‏ں منقول اے کہ کافراں نو‏‏ں مہلت دینے تو‏ں مراد ایہ اے کہ امام دے ظہور تے خروج تک انہاں نو‏‏ں مہلت دتی جائے گی۔[۷۱]
72 أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ‌ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْ‌ضِ ۗ أَإِلَـٰهٌ مَّعَ اللَّـهِ ۚ قَلِيلًا مَّا تَذَكَّرُ‌ونَ
کون اے جو مضطر و بے قرار د‏‏ی دعا و پکار نو‏‏ں قبول کردا ا‏‏ے۔ جدو‏ں اوہ اسنو‏ں پکاردا اے ؟ تے اس د‏ی تکلیف و مصیبت نو‏‏ں دور کر دیندا اے ؟ تے توانو‏‏ں زمین وچ (اگلاں کا) جانشین بناندا اے ؟ کيتا اللہ دے نال کوئی تے الہ اے ؟ نئيں - بلکہ ایہ لوک بوہت گھٹ نصیحت حاصل کردے نيں۔
نمل 62 بعض روایات وچ ایہ آیت حضرت مہدیؑ دے قیام تو‏ں تفسیر ہوئی ا‏‏ے۔ تے مضطر تو‏ں مراد وی امام زمانہ لیا ا‏‏ے۔[۷۲]

حوالے

سودھو
  1. استرآبادی، تأویل الآیات الظاہرہ، 1409ھ، ص327.
  2. طوسی، الغیبہ، 1411ق، ص184.
  3. طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج7، ص457.
  4. کلینی، الکافی، 1407ق، ج8، 313.
  5. کلینی، الکافی، 1407ق، ج8، 313.
  6. مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج52، ص229.
  7. نعمانی، الغیبہ، 1397ق، ص199.
  8. قمی، تفسیر القمی، 1404ق، ج1، ص142-143.
  9. فیض کاشانی، تفسیر الصافی، 1415ق، ج2، ص338.
  10. بحرانی، البرهان، 1374ش، ج3، ص286.
  11. عیاشی، تفسیر العیاشی، 1380ق، ج2، ص242.
  12. عیاشی، تفسیر العیاشی، 1380ق، ج2، ص250.
  13. ابن قولویہ، کامل الزیارات، 1356ش، ص63.
  14. کلینی، الکافی، 1407ق، ج8، ص287.
  15. قمی، تفسیر القمی، 1404ق، ج2، ص65.
  16. صفار قمی، بصائر الدرجات، 1404ق، ج1، ص70.
  17. استرآبادی، تأویل الآیات الظاہرہ، 1409ق، ص317.
  18. کوفی، تفسیر فرات الکوفی، 1410ق، ص658.
  19. صدوق، کمال الدین، 1395ق، ج2، ص368.
  20. قمی، تفسیر القمی، 1404ق، ج2، ص149.
  21. عیاشی، تفسیر العیاشی، 1380ق، ج2، ص50.
  22. نعمانی، الغیبہ، 1397ق، ص316.
  23. صدوق، کمال الدین، 1395ق، ج2، ص656.
  24. استرآبادی، تأویل آیات الظاہرہ، 1409ق، ص801.
  25. استرآبادی، تأویل آیات الظاہرہ، 1409ق، ص794.
  26. قمی، تفسیر القمی، ج2، ص425.
  27. استرآبادی، تأویل آیات الظاہرہ، 1409ق، ص778.
  28. استرآبادی، تأویل آیات الظاہرہ، 1409ق، ص778.
  29. مفید، الاختصاص، 1413ق، ص224.
  30. کلینی، الکافی، 1407ق، ج8، ص50.
  31. کلینی، الکافی، 1407ق، ج1، ص341.
  32. کلینی، الکافی، 1407ق، ج1، ص343.
  33. کلینی، الکافی، 1407ق، ج1، ص343.
  34. استرآبادی، تأویل الآیات الظاہرہ، 1409ق، ص701.
  35. کلینی، الکافی، 1407ق، ج8، ص287.
  36. عروسی حویزی، نور الثقلین، 1415ق، ج5، ص387.
  37. کلینی، الکافی، 1407ق، ج1، ص432.
  38. عروسی حویزی، تفسیر نور الثقلین، 1415ق، ج5، ص242.
  39. صفار قمی، بصائر الدرجات، 1404ق، ج1، ص356.
  40. استرآبادی، تأویل الآیات الظاہرہ، 1409ق، ص596.
  41. قمی، تفسیر القمی، 1404ق، ج2، ص327.
  42. عروسی حویزی، تفسیر نور الثقلین، 1415ق، ج5، ص70.
  43. استرآبادی، تأویل الآیات الظاہرہ، 1409ق، ص558-559
  44. استرآبادی، تأویل الآیات الظاہرہ، 1409ق، ص552.
  45. قمی، تفسیر القمی، 1404ق، ج2، ص278.
  46. کلینی، الکافی، 1407ق، ج1، ص436.
  47. نعمانی، الغیبه، 1397ق، ص269.
  48. نعمانی، الغیبه، 1397ق، ص269.
  49. استرآبادی، تأویل الآیات الظاہرہ، 1409ق، ص777.
  50. فیض کاشانی، تفسیر الصافی، 1415ق، ج4، ص331.
  51. کلینی، الکافی، 1407ق، ج8، ص287.
  52. استرآبادی، تأویل الآیات الظاہرہ، 1409ق، ص486.
  53. عیاشی، تفسیر العیاشی، 1380ق، ج2، ص57.
  54. استرآبادی، تأویل الآیات الظاہرہ، 1409ق، ص438.
  55. بحرانی، البرہان، 1374ش، ج4، ص401.
  56. طبری، دلائل الامامہ، 1413ق، ص464-465.
  57. استرآبادی، تأویل الآیات الظاہرہ، 1409ق، ص383-384.
  58. یزدی حائری، الزام الناصب، 1422ق، ج1، ص79.
  59. قمی، تفسیر القمی، 1404ق، ج2، ص103.
  60. قمی، تفسیر القمی، 1404ق، ج2، ص87.
  61. صدوق، کمال الدین، 1395ق، ج1، ص18.
  62. عیاشی، تفسیر العیاشی، 1380ق، ج1، ص65-66.
  63. نعمانی، الغیبہ، 1397ق، ص198.
  64. طبری، دلائل الامامہ، 1413ق، ص471.
  65. خزاز قمی، کفایه الاثر، 1401ق، ص54-55.
  66. عیاشی، تفسیر العیاشی، 1380ق، ج1، ص13.
  67. صدوق، کمال الدین، 1395ق، ج2، ص357.
  68. عیاشی، تفسیر العیاشی، 1380ق، ج2، ص32.
  69. عیاشی، تفسیر العیاشی، 1380ق، ج2، ص157.
  70. حایری یزدی، الزام الناصب، 1422ق، ج2، ص277.
  71. قمی، تفسیر القمی، 1404ق، ج2، ص416.
  72. عروسی حویزی، تفسیر نور الثقلین، 1415ق، ج4، ص94.

منابع

سودھو
  • ابن قولویہ، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، تصحیح عبدالحسین امینی، نجف، دار المرتضویہ، 1356ش.
  • استرآبادی، علی، تأویل الآیات الظاہرہ فی فضائل العترۃ الطاہرہ، تصحیح حسین ولی، قم، مؤسسہ النشر الاسلامی، 1409ھ۔
  • بحرانی، سید ہاشم بن سلیمان، البرہان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسہ بعثہ، 1374ش.
  • خزاز رازی، علی بن محمد، کفایۃ الاثر فی النص علی الائمۃ الاثنی عشر، تصحیح عبداللطبف کوہمری، بیدار، قم، 1401ھ۔
  • صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمہ، تصحیح علی اکبر غفاری، تہران، اسلامیہ، 1395ھ۔
  • صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد، تصحیح محسن بن عباسعلی کوچہ باغی، قم، مکتبۃ آیۃ اللہ المرعشی النجفی، 1404ھ۔
  • طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامہ، تصحیح قسم الدراست الاسلامیہ مؤسسہ البعثہ، قم، بعثت، 1413ھ۔
  • طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  • طوسی، محمد بن حسن، الغیبہ للحجہ، تصحیح عباداللہ تہرانی و علی احمد ناصح، قم، دار المعارف الاسلامیہ، 1411ھ۔
  • عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعہ، تفسیر نور الثقلین، تحقیق سید ہاشم رسولی محلات‏‏ی، قم، انتشارات اسماعیلیان، 1415ھ۔‏
  • عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تصحیح سید ہاشم رسولی محلات‏‏ی، تہران، المطبعۃ العلمیہ، 1380ھ۔
  • فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاہ مرتضی، تفسیر الصافی، تصحیح حسین اعلمی، تہران، مکتبۃ الصدر، 1415ھ۔
  • قمی، علی بن ابراہیم، تفسیر القمی، تصحیح طیب موسوی جزایری، قم، دار الکتاب، 1404ھ۔
  • کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تہران، دار الکتب الاسلامیہ، 1407ھ۔
  • کوفی، فرات بن ابراہیم، تفسیر فرات الکوفی، تصحیح کاظم محمد، تہران، مؤسسہ الطبع و النشر فی وزارۃ الارشاد الاسلامی، 1410ھ۔
  • مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ھ۔
  • مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمود محرمی زرندی، قم، المؤتمر العالمی لالفیہ الشیخ المفید، 1413ھ۔
  • نعمانی، محمد بن ابراہیم، الغیبہ للنعمانی، تصحیح علی اکبر غفاری،‌ تہران، نشر صدوق‌، 1397ھ۔
  • یزدی حایری، علی، الزام الناصب فی اثبات الحجہ الغائب، تصحیح عاشور علی، بیروت، موسسہ الاعلمی، 1422ھ۔