خانان کاراخانی
| خانان کاراخانی | |
|---|---|
 |
|
| رقبہ تے آبادی | |
| رقبہ | 3000000 مربع کلومیٹر |
| راجگڑھ | بلاساغون |
| سرکاری زبان | فارسی |
| حکمران | |
| طرز حکمرانی | بادشاہی |
| قسم | سابقہ ملک ، خانیت ، ٹبر |
| قیام تے اقتدار | |
| تاریخ | |
| یوم تاسیس | ۰۸۴۰ |
| خاتمہ | ۱۲۱۲ |
| ویلے دیاں حدبندیاں | |
ترمیم  | |
خانان کاراخانی یاں کاراخانی خانیٹ ، گھبلے زمانےآں دی اک ترک ریاست سی ، جہڑی کاراخانیاں یاں قرہ خانیاں ، جہڑے ایلیک خانی وی آکھوندے سن، نے قائم کیتی جہڑا اک ترک ٹبر سی ۔ ایہہ ریاست ۸۴۰ء توں ۱۲۱۱ء تک گھبلے ایشیا چ ماوراء النہر چ قائم رہی ۔ اینہاں دا راجگھر پہلے کاشغر ، فیر بلاساگین ، اوزگین تے فیر مڑ کاشغر رہئیا ۔ ریاست دا ناں دو ترک لفظاں کارا(قرہ) تے خان نال بنئیا اے ، کارا دا مطلب ترک بولی چ "کالا" یعنی معزز تے خان اصل ج کاغان اے ، جہڑا کہ تجوڑرک لقب اے جہڑا ریاست دےحکمران نوں دتا جاندا اے ۔
ابتدا
سودھو
مڈھلی تریخ
سودھوپہلی ایغور سلطنت نال تسلسل تے کارا خوجہ نال قرابت داری دے علاوہ کاراخانی افسانوی افراسیاب شاہی ٹبر دی نسل چوں ہون دے دعوے دار سن ۔ عمودی لکھے جانے آلی ایغور لپی (رسم الخط) تیموریاں دے ویلے توں لہندے ترکستان دے مسلمان ترکاں وچکار کافی ورتئیا جانہہ لگا سی تے اسدے نال نال چڑھدے ترکستان( مشرقی ترکستان) دے کجھ حصےآں وی مانچو دور چ استعمال چ آن لگا ۔
کاراخانی تے خانان کاراخیتان ریاستاں دے خانہ بدوشاں ۔ کارلوک تے نیئمان خانہ بدوش قبیلےآں( لشکراں) نے جدید قپچاق ترک بولن آلے قازاق ، کرغیز تے تاتار رہتلاں دی نیونہہ رکھی ۔ کاراخآنی رہتل دے کجھ اسلامی تے ایرانی اثرات اج وی تاجک ، ازبک ۔ افغان ، ہوئی تے ایغور لوکاں چ پائے باندے نیں ، جنہاں چ دو چغتائی ترک بولی بولن آلے نیں ۔
شروع دیاں ہجرتاں
سودھوایغوراں دی اک شاخ دریائے گانسو تے تارم دریا دے طاس دے نخلستاناں ول ہجرت کر گئی ۔ جداں گاؤچانگ (خوجہ) تے ہامی (کومول) ، تے بدھ ریاستاں دا اک کارا خوجہ ناں دا وفاق بنائیا ۔ دوجےآں نے تارم دریا دے لہندے طاس ۔ وادی فرغانہ ، جنگاریا تے قازقستان دے مسلم سلطنت خوارزم دے نال لگدے حصےآں تے قبضہ کر لئیا ۔ اوہ ۱۰ویں صدی عیسوی تک مسلمان ہو گئے تے اینہاں توں ای اٹھن آلے شاہی ٹبر نوں تریخ کاراخانی آکھئیا جاندا اے ۔
۹۹۹ء چ ہارون (یاں حسن) بغرا خان نے ، جہڑا ایغور کارلوک کنفڈریشن دے سردار دا پوتا سی ، سامانی سلطنت دے راجگھر بخارا تے قبضہ کر لئیا ۔ سلطنت سامانیہ دے علاقے خراسان تے افغانستان ، سلطنت غزنویہ تے ماورا النہر ، کاراخانیاں دے قبضے چ چلا گئیا ۔ اینچ آمو دریا دونہاں حریف سلطنتاں دے وچکار سرحد بن گئیا ۔ اس دورانئے چ کاراخانیاں نے اسلام قبول کر لئیا ۔
۱۱ویں صدی عیسوی دے شروع چ کارا خانیاں دا اتحاد اندرونی خانہ جنگیاں پاروں ٹٹ گئیا ۔ ۱۰۴۱ء محمد عین الدولہ (دور حکومت:۵۲ -۱۰۴۱ء) نے سلطنت دے لہندے علاقےآں دی حکومت سمبھالی ، جس دا مرکز بخارا سی ۔ ۱۱ویں صدی دے آخر چ ایران چ سلجوقیاں دے عروج نال کارا خآنی سلجوقیاں دے باجگزار بن گئے ۔ بعد چ اینہاں نے اتلے چ خانان کارا خیتان تے دکھن چ سلجوقیاں دے اقتدار نوں برداشت کیتا ۔
سلجوقیاں دے زوال مگروں ۱۱۴۰ء چ کاراخانی ، اتلے چین چ مرتکز ، حریف ترک کاراخیتانی کنفیڈریشن دے اقتدار دے تھلے آ گئے ۔ عثمان (دور حکومت:۱۱-۱۲۰۴ء) نے کجھ چر لئی اس ٹبر دی آزاد حکومت بحال نوں بحال کیتا ، پر ۱۲۱۱ء چ کاراخانیاں نوں محمد علاؤ الدین خوارزم شاہ نے شکست دے کے اینہاں دا خاتمہ کر دتا ۔
مشہور کاراخانی حکمران
سودھوتریخی شہرت آلے کاراخانی حکمراناں چ کاشغر دا محمود تامگاچ شامل اے ۔ اتلے چین چ جن شاہی ٹبر (۱۲۳۴ء-۱۱۱۵ء) دے ہتھوں کارا خیتان شاہی ٹبر دی شکست دے بعد عظیم خیتان مندارین "ییلو داشی" خیتان سپاہیاں دے اک چھوٹے دستے نال چین توں نس گئیا ، تے تانگوت ، تبت ، کارلوک ، کارا خوجہ تے نیئمان علاقےآں توں جنگجو بھرتی کردا ہوئيا ، پناہ دی تلاش چ لہندے ول گئیا ۔
ییلو داشی نوں لہندی زیا بادشاہت تے بدھ کارا خوجےآں نے پناہ دتی ، پر مسلمان کاراخانیاں نے گالجا تے کاشغر وچکار اسنوں ڈکئیا ۔ انتقاما اس نے کاراخانی ریاستاں نوں اک اک کر کے مغلوب کیتا تے دریائے ارتش دے نال بالاساگین چ خانان کاراخیتان دی حاکمیت قائم کر دتی ۔ کاراخانی فوج دے کئی کمانڈر ،جدان خوارزم دے حکمران عثمان دا پیؤ ، خانان کاراخیتان دے حملے دوران کاراخانی سرزمین توں نس گئے ۔ ۱۲۴۴ء چ مصر دے مملوکاں دی دعوت تے ، عثمان اپنی فوج لے کے بیت المقدس گئیا تے اسلامی فوجاں ولوں لڑدے ہوئے اس مقدس شہر نوں صلیبیاں توں آزاد کروائیا ۔