سلونی قبل ان تفقدونی
| سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی | |
|---|---|
| حدیث دے کوائف | |
| صادر از: | امام علی |
| راویان: | اَبوطُفَيل عامر بن واثِلۃ، عبداللہ بن عباس، سُلَيم بن قَیس ہلالی، اَصبَغِ بن نُباتۃ |
| شیعہ مآخذ: | بصائرالدرجات، کتاب سلیم بن قیس ہلالی، الامالی (شیخ صدوق)، الارشاد مفید، نہج البلاغہ |
| سنی مآخذ: | المستدرک علی الصحیحین، مناقب خوارزمی، فرائد السمطین، تریخ مدینۃ دمشق |
| مشہور احادیث | |
| حدیث سلسلۃ الذہب.حدیث ثقلین.حدیث کساء.مقبولہ عمر بن حنظلہ.حدیث قرب نوافل.حدیث معراج. حدیث ولایت.حدیث وصایت.حدیث جنود عقل و جہل | |
سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی (میرے توں پوچھ لو پہلے اس دے کہ تسيں مینوں کھو دو) امام علیؑ دا ایہ جملہ آپؑ دے بیکراں علم دی وسعت دی طرف اشارہ کردا اے۔ شیعہ سنّی مآخذ دی بنیاد پر، امام علیؑ نے مکرر اس جملہ نوں ارشاد فرمایا اے۔ جنہاں وچوں اک موقع آپؑ دے خطبہ دا سی جدوں آپ نے اپنے اک خطبہ دے درمیان ايسے گل نوں کہیا تاں سَعد بن ابی وَقّاص نے اپنے ردِّ عمل دا اظہار کيتا تے اس نے امام علی ؑ توں پُچھیا کہ اس دی ڈارھی تے سر وچ کِنے بال نيں۔ امام علیؑ نے اس دے جواب وچ فرمایا: تیرے سر وچ کوئی ایسا بال نئيں جس دی جڑ وچ شیطان نہ رہندا ہوئے۔ ايسے طرح امامؑ نے اوتھے پہ اس دے بیٹے عمر بن سعد دے ہتھوں امام حسینؑ دی شہادت دی خبر سنائی۔ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی نوں امام علیؑ دے مخصوص فضائل وچ شمار کيتا جاندا اے تے اس جملہ نوں دوسرے اصحاب پیغمبر صلی اللہ علیہ والہ وسلم اُتے امامؑ دی برتری دی دلیل جانا گیا اے۔
اجمالی تعارف
سودھو«سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی »، (میرے توں جو پوچھنا ہو پوچھ لو پہلے اس دے کہ تسيں مینوں کھو دو دے معنی وچ اے »، ایہ امام علیؑ دے مشہور و معروف جملےآں وچوں اک اے۔[۱] یَنابیعُالمَودَّہ وچ نقل شدہ روایات دے مطابق، امام علی بن ابی طالبؑ نے اس جملہ نوں متعدد بار ارشاد فرمایا۔[۲] انہاں وچوں اک موقع اوہ سی کہ جدوں لوکاں نے آپ دے ہتھوں پہ بعنوان خلیفہ بیعت کر لئی اس دے بعد کسی اک خطبہ وچ اہل کوفہ نوں خطاب کر کے ایہ جملہ ارشاد فرمایا[۳] تے ايسے طرح توں جنگ صفین تے نہروان دے درمیانی وقفہ وچ اپنے اصحاب دی اک جماعت نوں مخاطب قرار دے کے ایہ جملہ ارشاد فرمایا۔[۴]
اس جملہ دا مضمون مختلف عبارتاں وچ نقل ہويا اے: «فَاسْأَلُونی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی »،[۵] «سَلُونِی عَمَّا شِئْتُمْ » (پوچھ لو جس چیز دے بارے وچ وی چاہندے ہو)،[۶] «سَلُونِی قَبْلَ أَنْ لَا تَسْأَلُونِی »[۷] تے «سَلونی » (پوچھ لو)[۸] ورگی عبارتاں اس دی مثال نيں۔
علم امام علیؑ دی بیکرانی اُتے حدیث دی دلالت
سودھونہجالبلاغہ دی بعض شرحاں وچ ایہ گل آئی اے کہ «سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی» دا جملہ اس گل اُتے دلالت رکھدا اے کہ امام علیؑ تمام چیزاں دے عالم سن ۔[۹] جداں کہ ملا صالح مازندرانی شیعہ عالم (متوفی 1081 ھ)، دا کہنا اے کہ بعض علمائے اہل سنّت اس جملہ نوں علم امام علیؑ دی فراوانی اُتے گواہ جاندے نيں۔[۱۰]
حضرت امام محمد باقر توں جملہ «سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی» دے معنی دے بارے وچ نقل ہويا اے کہ آپؑ نے فرمایا « کسی وی شخص دے پاس کوئی علم نئيں اے مگر ایہ کہ اس نے امام علیؑ توں سکھیا ہوئے۔ لوکاں نوں جتھے جانا ہو اوہ چلے جاواں مگر خدا دی قسم علم حق تے صحیح علم ایتھے دے علاوہ کدرے نئيں اے ۔» تے اس روایت وچ اگے ایہ نقل ہويا اے کہ حضرت امام باقر علیہ السلام نے اپنے ہتھوں توں اپنے گھر دی طرف اشارہ کيتا۔ [۱۱] علامہ مجلسی، دے بقول ایتھے امام باقرؑ دا اپنے گھر توں مقصود، خانہ وحی تے خانہ نبوت سی۔[۱۲]
اسی طرح توں «سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی» دے اگے وی مختلف عبارتاں نقل ہوئیاں نيں کہ جو امام علیؑ دے علم دی وسعت دی طرف اشارہ کردیاں نيں۔ انہاں وچوں:
- «یقینا میرے پاس اولین و آخرین دا علم اے۔ وچ توریت، والےآں دے لئی توریت دے مطابق تے اِنجیل دے مننے والےآں دے لئی انجیل دے مطابق تے قرآن اُتے ایمان رکھنے والےآں دے لئی قرآن دے مطابق فیصلہ کراں گا۔»[۱۳]
- «کیوں اس شخص توں جس دے پاس منایا، بلايا تے حسب نسب دا علم اے ، سوال نئيں کردے ہو؟»[۱۴]
- « میں زمین دے رستےآں توں زیادہ آسمان دے رستےآں نوں پہچاندا ہاں۔»۔[۱۵]
- « خدا دی قسم جس چیز دے بارے وچ وی تسيں میرے توں سوال کرو گے میں جواب داں گا۔ کلام الہی ،خدا دی کتاب دے بارے وچ میرے توں سوال کرو تاں خدا دی قسم وچ قرآن کریم دی تمام آیات دے بارے وچ ، میں جاننے والا ہاں کہ اوہ رات وچ نازل ہوئیاں یا دن وچ صاف تے چٹیل میداناں وچ نازل ہوئیاں یا دامن کوہ وچ ۔»[۱۶]
- « خدا دی قسم تواڈے تمام سوالےآں دا جواب داں گا خواہ اوہ ماضی توں متعلق یا حال توں یا مستقبل توں۔»[۱۷]
امام علیؑ دی مخصوص فضیلتاں
سودھوابن مَرْدَوَیہ اصفہانی، اہل سنّت دے چوتھی تے پنجويں صدی ہجری دے محدث دے بقول، سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی دی عبارت امام علیؑ دی تمام صحابہ اُتے علمی برتری دی دلیل اے۔[۱۸] ايسے طرح توں ابراہیم بن محمد جوینی شافعی، (متوفی 730ھ) اہل سنّت دے عالم دین، نے کتاب فرائد السمطین وچ اس عبارت نوں امام علیؑ دے خاص فضائل وچوں شمار کيتا اے جتھے دوست ہو یا دشمن اس دے لئی جز اعتراف کوئی راہ باقی نئيں بچکی۔[۱۹] سید ابن طاووس دے نظریہ دے مطابق وی جتھے امام علیؑ نے لوکاں دے درمیان تے اپنے دشمن دے درمیان ایہ جملہ ارشاد فرمایا اے۔ علم دے باب وچ ایہ اک طرح دا چیلنج تے تَحَدّی اے۔[۲۰] انہاں سب چیزاں دے باوجود شمس الدین ذَہبی[۲۱] تے ابن تیمیہ[۲۲] سَلَفیہ علماء، وچوں نيں اس فضیلت دی ردّ وچ کہندے نيں کہ امام علیؑ نے ایہ جملہ اہل کوفہ جو کہ جاہل لوکاں دی اک جماعت سی انہاں توں کہیا سی۔
بعض روایات دی بنیاد پہ، حضرت امام باقر علیہ السلام[۲۳] تے امام صادقؑ[۲۴] نے وی بعض جگہاں پہ «سَلُونی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی» دا جملہ ارشاد فرمایا اے۔ ايسے طرح توں «سَلُونِی عَمَّ شِئْتُمْ» دا جملہ پیغمبر اسلامؐ توں وی نقل ہويا اے۔[۲۵] اس دے باوجود بعض اہل سنت دے علماء توں نقل ہويا اے کہ امام علیؑ دے علاوہ کسی نے وی ایہ جملہ ارشاد نئيں فرمایا۔[۲۶] البتہ اہل سنت دے بعض مآخذ وچ ایہ وی کہیا گیا اے کہ صحابہ کرام وچوں کسی نے وی امام علیؑ دے علاوہ ایہ جملہ نئيں کہیا اے۔[۲۷]
جھوٹھے مدعی
سودھومسلمان علماء کرام نے اس گل دا ذکر کيتا اے کہ بعض لوکاں نے سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی دا دعوی کيتا اے تے جدوں انہاں توں سوالات کيتے گئے تاں اوہ انہاں سوالات دے جواب دینے توں عاجز رہ گئے۔ انہاں وچوں اک قَتَادَۃ بن دِعامۃ اے جو تابعین تے بصرہ دے فقہا وچوں اے [۲۸] تے چھیويں صدی ہجری دے ابن جوزی حنبلی نيں۔[۲۹]
اسی طرح توں علامہ امینی نے اپنی کتاب الغدیر وچ کچھ دوسرے پنج لوکاں دا ناں ذکر کيتا اے جنہاں نے «سلونی» دا دعوی کيتا اے تے رسوا و ذلیل ہوئے نيں۔[۳۰] علامہ مجلسی تے ملا صالح مازندرانی دے بقول جس نے وی حضرت امام علیؑ دے علاوہ ایہ دعویٰ کیہ اوہ ذلیل و رسوا ہويا۔[۳۱]
حدیث دے راوی تے اس دی سند
سودھوحدیث «سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی» متعدد راویاں دے ذریعہ نقل ہوئی اے ؛ جنہاں وچ عامر بن واثِلَۃ،[۳۲] عبداللہ بن عباس،[۳۳] سُلَیم بن قَیس ہلالی،[۳۴] اَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَۃ[۳۵] تے عَبَایۃ بن رِبْعِی نيں۔[۳۶] حاکم نیشابوری، ابو طفیل عامر بن واثلۃ توں نقل شدہ روایت کيتی سند صحیح شمار کردے نيں۔[۳۷]
سعد بن ابی وقاص دا ردِّ عمل
سودھوبعض منابع دی بنیاد اُتے جدوں امام علیؑ نے اس جملہ نوں اپنے کسی خطبہ وچ ارشاد فرمایا، تاں سَعد بن ابی وَقّاص کھڑا ہويا تے اس نے امامؑ توں سوال کیتا: میری ڈارھی تے سر وچ کِنے بال نيں؟ اوتھے امام علیؑ نے اس دے جواب وچ خدا دی قسم کھادی کہ رسول خداؐ نے انہاں نوں خبر دتی اے کہ تاں اس طرح دا سوال میرے توں کريں گا۔ تے فیر فرمایا کہ تیری داڑھی تے سر وچ کوئی بال نئيں اے، مگر ایہ کہ انہاں دیاں جڑاں وچ اک شیطان سکونت پذیر اے۔ ايسے طرح توں تیرے گھر وچ اک بھیڑ دا بچّہ اے (امامؑ دا اشارہ عمر بن سعد دی طرف سی) جو میرے بیٹے حسینؑ نوں قتل کرے گا۔[۳۸] بعض لوکاں نے اس واقعہ نوں اَنَس، دے بارے وچ نقل کيتا اے ج و کہ سنان بن انس دا باپ اے سنان بن انس جو امام حسینؑ دے قاتلاں وچوں سی۔[۳۹]
حوالے
سودھو- ↑ مراجعہ فرماواں: صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ھ، ص۲۶۶-۲۶۸، ۲۹۶-۲۹۹؛ ابن قولویہ، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ھجری شمسی، ص٧۴؛ صدوھ، الامالی، ۱۳٧۶ ھجری شمسی، ص۱۳۳ و۳۴۱-۳۴۴؛ نج البلاغہ، تصحیح صبحی صالح، خطبہ ۱۸۹، ص۲۸۰؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۱۱ھ، ج۲، ص۳۸۳؛ خوارزمی، المناقب، مؤسسہ نشر اسلامی، ص۹۱؛ جوینی، فرائد السمطین، ۱۴۰۰ھ، ج۱، ص۳۴۰ و ۳۴۱؛ ابن ابی الحدید، شرح نجم البلاغہ، ۱۴۰۴ھ، ج۲، ص۲۸۶، ج۶، ص۱۳۶، ج٧، ص۵٧، ج۱۰، ص۱۴، ج۱۳، ص۱۰۱۔
- ↑ قندوزی، ینابیع المودہ، دارالاسوہ، ج۱، ص۲۲۲۔
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ھ، ج۱، ص۳۴و۳۵ و۳۳۰۔
- ↑ نگاہ کنید بہ: ہلالی، کتاب سلیم بن قیس الہلالی، ۱۴۰۵ھ، ج۲، ص۸۰۲ و۹۴۱۔
- ↑ نہج البلاغہ، تصحیح صبحی صالح، خطبہ ۹۳، ص۱۳٧۔
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰٧ھ، ج۱، ص۳۹۹، ح۲؛ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ھ، ص۱۲۔
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۱۱ھ، ج۲، ص۵۰۶۔
- ↑ نگاہ کنید بہ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ھ، ج۳، ص۱۱۰٧؛ طبری، ذخایر العقبی، ۱۴۲۸ھ، ج۱، ص۳۹۹و۴۰۰؛ ابن عساکر، تریخ دمشھ، ۱۴۱۵ھ، ج۲٧، ص۱۰۰ و ج۴۲، ص۳۹۸ و ج۴۴، ص۳۳۵ و ۳۹٧؛ خوارزمی، المناقب، مؤسسہ نشر اسلامی، ص۹۴؛ حسکانی، شواہد التنزیل، ۱۴۱۱ھ، ج۱، ص۴۰-۴۲ و ۴۵۔
- ↑ مازندرانی، شرح الکافی، ۱۳۸۲ھ، ج۵، ص۱۹۲؛ ہاشمی خویی، منا ج البراعۃ، ۱۴۰۰ھ، ج۲، ص۴۰۲ و ج۱۱، ص۱٧۲۔
- ↑ مازندرانی، شرح الکافی، ۱۳۸۲ھ، ج۵، ص۱۹۲۔
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰٧ھ، ج۱، ص۳۹۹،ح۲؛ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ھ، ص۱۲، ح۱۔
- ↑ مجلسی، مرآۃ العقول، ۱۴۰۴ھ، ج۴، ص۳۰۸۔
- ↑ صدوق، الامالی، ۱۳٧۶ ھجری شمسی، ص۳۴۱۔
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ھ، ص۲۶۶-۲۶۸۔
- ↑ نہج البلاغہ، تصحیح صبحی صالح، خطبہ ۱۸۹، ص۲۸۰۔
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ھ، ج۳، ص۱۱۰٧؛ حسکانی، شواہد التنزیل، ۱۴۱۱ھ، ج۱، ص۴۲؛ طبری، ذخایر العقبی، ۱۴۲۸ھ، ج۱، ص۳۹۹و۴۰۰؛ ابن عساکر، تریخ دمشق، ۱۴۱۵ھ، ج۲٧، ص۱۰۰ و ج۴۲، ص۳۹۸۔
- ↑ ابن قولویہ، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ ھجری شمسی، ص٧۴؛ صدوق، الامالی، ۱۳٧۶ ھجری شمسی، ص۱۳۳و ۱۳۴؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ھ، ج۱، ص۳۳۰و۳۳۱۔
- ↑ ابن مردویہ اصفارنی، مناقب علی بن ابی طالب، ۱۴۲۴ھ، ص۸۶و۸٧۔
- ↑ جوینی، فرائد السمطین، ۱۴۰۰ھ، ج۱، ص۳۴۰۔
- ↑ سید بن طاووس، الطرائف، ۱۴۰۰ھ، ج۲، ص۵۱۰۔
- ↑ ذہبی، المنتقی من مناج الاعتدال، ص۳۴۲۔
- ↑ ابن تیمیہ، منانج السنۃ النبویۃ، ۱۴۰۶ھ، ج۸، ص۵۶و۵٧۔
- ↑ ابن حیون، شرح الاخبار، ۱۴۰۹ھ، ج۳، ص۲۹۲۔
- ↑ ابن ابی زینب، الغیبۃ للنعمانی، ۱۳۹٧ھ، ص۸٧؛ ذہبی، تریخ الاسلام، ۲۰۰۳م، ج۳، ص۸۲۸؛ قندوزی، ینابیع المودہ، دار الاسوہ، ج۱،ص۲۲۲۔
- ↑ نمونہ دے طور اُتے نیشابوری، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۱۸۳۴ دی طرف مراجعہ فرماواں
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابہ، ۱۴۰۹ھ، ج۳، ص۵۹٧؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ھ، ج۳، ص۱۱۰۳؛ ابن عساکر، تریخ دمشق، ۱۴۱۵ھ، ج۴۲، ص۳۹۹؛ حسکانی، شواہد التنزیل، ۱۴۱۱ھ، ج۱، ص۵۰؛ ابن ابی الحدید، شرح نہج البلاغہ، ۱۴۰۴ھ، ج٧، ص۴۶۔
- ↑ ابن حنبل، فضائل الصحابۃ، ۱۴۰۳ھ، ج۲، ص۶۴۶؛ ذہبی، تریخ الاسلام، ۲۰۰۳م، ج۲، ص۳۶۱؛ ابن عساکر، تریخ دمشق، ۱۴۱۵ھ، ج۴۲، ص۳۹۹؛ خوارزمی، المناقب، مؤسسہ نشر اسلامی، ص۹۰و۹۱۔
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰٧ھ، ج۳، ص۳۵۵و۳۵۶؛ مازندرانی، شرح الکافی، ۱۳۸۲ھ، ج۵، ص۱۹۲۔
- ↑ نباطی عاملی، الصراط المستقیم، ۱۳۸۴ھجری شمسی، ج۱، ص۲۱۸۔
- ↑ ملاحظہ کرن: امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ھ، ج۶، ص۲٧۵و۲٧۶۔
- ↑ مجلسی، مرآۃ العقول، ۱۴۰۴ھ، ج۴، ص۳۰۸؛ مازندرانی، شرح الکافی، ۱۳۸۲ھ، ج۵، ص۱۹۲ و ج۶، ص۴۰۰۔
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۱۱ھ، ج۲، ص۳۸۳؛ ابن عساکر، تریخ دمشق، ۱۴۱۵ھ، ج۱٧، ص۳۳۵؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ھ، ج۳، ص۱۱۰٧؛ طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ھ، ج۱، ص۳۹۹ و ۴۰۰۔
- ↑ قندوزی، ینابیع المودہ، دار الاسوہ، ج۱، ص۲۲۴۔
- ↑ ہلالی، کتاب سلیم بن قیس الہلالی، ۱۴۰۵ھ، ج۲، ص۸۰۲ و۹۴۱۔
- ↑ صدوق، الامالی، ۱۳٧۶ھجری شمسی، ص۱۳۳و۳۴۱۔
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ھ، ص۲۶۶؛ قندوزی، ینابیع المودہ، دار الاسوہ، ج۱، ص۲۲۲۔
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۱۱ھ، ج۲، ص۳۸۳ و ۵۰۶۔
- ↑ ابن قولویہ، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ ھجری شمسی، ص٧۴؛ صدوق، الامالی، ۱۳٧۶ ھجری شمسی، ص۱۳۳و ۱۳۴؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ھ، ج۱، ص۳۳۰و۳۳۱۔
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نہج البلاغہ، ۱۴۰۴ھ، ج۲، ص۲۸۶؛ مازندرانی، شرح الکافی، ۱۳۸۲ھ، ج۶، ص۴۰۰۔
مآخذ
سودھو- ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن ہبۃاللہ، شرح نج البلاغہ، تحقیق محمد ابوالفضل ابراہیم، قم، مکتبۃ آیت اللہ مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ھ۔
- ابن ابی زینب، محمد بن ابراہیم، الغبیۃ للنعمانی، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، ترقان، نشر صدوق، چاپ اول، ۱۳۹٧ھ۔
- ابن اثیر، محمد بن محمد، اسد الغابۃ، بیروت، دار الفکر ۱۴۰۹ق-۱۹۸۹ء۔
- ابن تیمیہ، منادج السنۃ النبویۃ فی نقض کلام الشیعۃ القدریۃ، تحقیق محمد رشاد سالم، جامعۃ الإمام محمد بن سعود الإسلامیۃ، چاپ اول، ۱۴۰۶ھ۔
- ابن حنبل، احمد بن حنبل، فضائل الصحابۃ، تحقیق وصی اللہ محمد عباس، بیروت، مؤسسہ الرسالۃ، چاپ اول، ۱۴۰۳ھ۔
- ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، شرح الاخبار فی فضائل الائمۃ الاطاضر(ع)، تحقیق و تصحیح محمد حسین حسینی جلالی، قم، جامعہ مدرسین، چاپ اول، ۱۴۰۹ھ۔
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبداللہ، الاستیعاب فی معرفۃ الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ھ۔
- ابن عساکر، علی بن حسن، تریخ دمشق، تحقیق عمرو بن غرامۃ عمروی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق-۱۹۹۵ء۔
- ابن قولویہ، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، تحقیق و تصحیح عبدالحسین امینی، نجف، دارالمرتضویہ، چاپ اول، ۱۳۵۶ھجری شمسی۔
- ابن مردویہ اصفاننی، احمد بن موسی، مناقب علی بن ابیطالب و مانزل من القرآن فی علی، تحقیق عبدالرزاق محمد حرزالدین، قم، دارالحدیث، چاپ دوم، ۱۴۲۴ھ۔
- امینی، عبدالحسین، الغدیر، قم، مرکز الغدیر، چاپ اول، ۱۴۱۶ھ۔
- جوینی، ابراہیم بن محمد، فرائدالسمطین، تحقیق محمد باقر محمودی، بیروت، مؤسسہ محمودی، ۱۴۰۰ھ۔
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبداللہ، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق مصطفیٰ عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیہ، ۱۴۱۱ق-۱۹۹۰م۔
- حسکانی، عبیداللہ بن عبداللہ، شواہد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق و تصحیح محمد باقر محمودی، تر ان، وزارت فرہنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۱ھ۔
- خوارزمی، موفق بن احمد، مناقب، قم، مؤسسہ نشر اسلامی، بیتا۔
- ذہبی، شمس الدین، المنتقی من مناہج الاعتدال فی نقض کلام أہل الرفض والاعتزال، تحقیق محب الدین خطیب، بینا، بیتا۔
- ذہبی، شمس الدین، تریخ الإسلام و وَفیات المشاہیر والأعلام، تحقیق بشار عوّاد معروف، دار الغرب الإسلامی، چاپ اول، ۲۰۰۳ء۔
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوہ التأویل، تصحیح مصطفیٰ حسین احمد، بیروت، دارالکتب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰٧ھ۔
- شریف رضی، محمد بن حسین، نہج البلاغہ، تصحیح صبحی صالح، قم، ہجرت، چاپ اول، ۱۴۰۴ھ۔
- صدوق، محمد بن علی بن بابویہ، الامالی، تربان، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳٧۶ ھجری شمسی۔
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد(ص)، قم، مکتبۃ آیت اللہ مرعشی نجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ھ۔
- طبری، محب الدین، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، قم، دارالکتب الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۸ھ۔
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، تحقیق جواد قیومی اصفا،نی، قم، مؤسسہ نشر اسلامی، چاپ سوم، ۱۳٧۳ھجری شمسی۔
- قندوزی، سلیمان بن ابراہیم، ینابیع المودۃ لذوی القربی، قم، دارالاسوہ، بیتا۔
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، ترسان، دارالکتب الاسلامیہ، چاپ چالرم، ۱۴۰٧ھ۔
- مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الکافی (اصول و روضہ)، تحقیق و تصحیح ابوالحسن شعرانی، ترلان، مکتبۃ الاسلامیۃ، چاپ اول، ۱۳۸۲ھ۔
- مجلسی، محمد باقر، مرآۃ العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تحقیق و تصحیح سیدہاشم رسولی محلاتی، ترہان، دار الکتب الاسلامیہ، چاپ دوم، ۱۴۰۴ھ۔
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفۃ حجج اللہ علی العباد، قم، کنگرہ شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ھ۔
- نباطی عاملی، علی بن محمد، الصراط المستقیم الی مستحقی التقدیم، تصحیح محمد باقر ببوقدی، ترہان، المکتبۃ المرتضویۃ، ۱۳۸۴ھجری شمسی۔
- نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، بیتا۔
- ہلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الہلالی، تحقیق و تصحیح محمد انصاری زنجانی خوئینی، قم، الاردی، چاپ اول، ۱۴۰۵ھ۔