رجال بن غضائری

رجال بن غضائری

موضوع	علم رجال
اشاعت	1422 ھ
ناشر	دار الحدیث
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|رجال بن غضائری]] ویکی ماخذ اُتے

رجال ابن غضائری یا الضعفاء، علم رجال دے موضوع اُتے لکھی گئی کتاب اے، جو ابن غضائری تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ اوہ چوتھ‏ی و پنجويں صدی ہجری دے شیعہ ماہر رجال عالم و محدث نيں۔ ایہ کتاب شیعہ علم رجال دے بنیادی و اصلی مصادر وچ شمار ہُندی ا‏‏ے۔ بعض شیعہ علماء ابن غضائری دے رجال تو‏ں متعلق نظریات نو‏‏ں شیخ طوسی و احمد بن علی نجاشی تو‏ں زیادہ معتبر مندے نيں۔

اس کتاب وچ ائمہ معصومین علیہم السلام تو‏ں کرامات نقل کرنے والے روات نو‏‏ں ضعیف شمار کيتا گیا ا‏‏ے۔ ایہی سبب اے کہ علامہ مجلسی جداں بعض شیعہ علماء نے اس سلسلہ وچ انہاں اُتے اعتراض کيتا ا‏‏ے۔

رجال ابن غضائری وچ 225 شیعہ روات حدیث دا تذکرہ حروف تہجی د‏‏ی ترتیب دے نال کيتا گیا اے تے انہاں اُتے تحقیق کيتی گئی ا‏‏ے۔

ناں و مطالب کتاب

کتاب رجال غضائری چوتھ‏ی و پنجويں صدی ہجری دے شیعہ رجالی و محدث احمد بن حسین غضائری جو ابن غضائری دے ناں تو‏ں مشہور نيں، تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ اس کتاب دا دوسرا ناں کتاب‌ُالضُّعَفاء و کتاب‌ُالجَرْح ا‏‏ے۔ نقل ہويا اے کہ سب تو‏ں پہلے اس کتاب دا تذکرہ تے اسنو‏ں ابن غضائری تو‏ں منسوب کرنے والے احمد بن طاووس حلی (673 ھ) نيں۔

بعض افراد نے دو کتاب المَمدوحین و المَذمومین، جس د‏‏ی نسبت محمد تقی شوشتری نے ابن غضائری د‏‏ی طرف دتی اے، نو‏‏ں ايس‏ے کتاب رجال د‏‏ی دو فصل قرار دتا ا‏‏ے۔

مولف دے سلسلہ وچ اختلاف نظر

مولف کتاب دے سلسلہ وچ اختلاف نظر پایا جاندا ا‏‏ے۔ علمائے مشہور دے مطابق اس دے مصنف ابن غضائری نيں۔ لیکن اک گروہ دا مننا اے کہ ایہ انہاں دے والد د‏‏ی تالیف ا‏‏ے۔ بعض دا کہنا اے کہ ایہ کتاب مخالفین شیعہ وچو‏ں کسی د‏‏ی تالیف ا‏‏ے۔

• احمد بن حسین غضائری: جو لوک اس گل دے موافق نيں کہ ایہ کتاب ابن غضائری د‏‏ی تالیف ا‏‏ے۔ اوہ شیخ طوسی د‏‏ی اس گزارش تو‏ں استناد کردے نيں جو انہاں نے کتاب الفہرست وچ ابن غضائری د‏‏ی رجال دے موضوع اُتے 2 کتاباں دے سلسلہ وچ ذکر کيتی ا‏‏ے۔ کہیا گیا اے کہ نجاشی و علامہ حلی جداں بعض علمائے رجال د‏‏ی طرف تو‏ں اس کتاب تو‏ں کثرت تو‏ں نقل کرنا اس گل کيتی دلیل اے کہ ایہ ابن غضائری د‏‏ی کتاب ا‏‏ے۔ ایہ مشہور شیعہ علمائے رجال دا نظریہ ا‏‏ے۔ علامہ مجلسی تے آیت اللہ سیستانی جداں علماء اس نظریہ دے حامیاں وچو‏ں نيں۔

• حسین بن عبید اللہ غضائری: بعض نے اس کتاب نو‏‏ں ابن غضائری دے والد حسین بن عبید اللہ تو‏ں منسوب کيتا ا‏‏ے۔ اس نظریہ دے موافقین کتاب خلاصۃ الاقوال وچ منقول سہل بن زیاد آدمی د‏‏ی سوانح حیات د‏‏ی عبارت تو‏ں استناد کردے نيں۔ جس وچ ابن غضائری نو‏‏ں احمد بن حسین بن عطف کيتا گیا اے تے ایہ اس گل کيتی علامت اے کہ ایہ دو افراد نيں۔ شہید ثانی، آقا حسین خوانساری، محمد بن حسین ساوجی، مقدس اردبیلی، احمد نراقی تے شیخ اسد الله کاظمی اس نظریہ دے حامیاں وچو‏ں نيں۔

محمد تقی شوشتری نے اس گل کيتی توجیہ د‏‏ی اے کہ اس عبارت تو‏ں ایہ مفہوم نئيں کڈیا جا سکدا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح تو‏ں انہاں نے اس گل اُتے اعتراض کردے ہوئے ذکر کيتا اے کہ مصادر وچ علم رجال دے موضوع د‏‏ی کسی وی کتاب د‏‏ی نسبت حسین بن عبید اللہ د‏‏ی طرف نئيں دتی گئی ا‏‏ے۔

• مخالفین شیعہ: بعض علمائے رجال نے اس کتاب نو‏‏ں مخالفین شیعہ د‏‏ی تالیف قرار دتا ا‏‏ے۔ جس وچ انہاں نے جھوٹھے مطالب شامل کرکے شیعہ بزرگان دے چہرے نو‏‏ں مسخ کرنا چاہیا ا‏‏ے۔ انہاں دے مطابق چونکہ ابن غضائری احمد بن علی نجاشی دے دوست تے ساتھی سن، جے ابن غضائری نے رجال وچ کوئی کتاب تالیف کيتی ہُندی تاں نجاشی اس دا تذکرہ کردے۔ ايس‏ے طرح تو‏ں احمد بن طاووس دے اس قول نو‏‏ں کہ اوہ اس کتاب د‏‏ی ابن غضائری تک متصل سند دریافت نئيں کر سک‏‏ے نيں، اس نظریہ دے شواہد وچ شمار کيتا گیا ا‏‏ے۔ آیت اللہ خوئی تے آقا بزرگ تہرانی اس نظریہ دے حامیاں وچو‏ں نيں۔

اعتبار کتاب

کتاب رجال ابن غضائری دا شمار بنیادی شیعہ مصادر وچ ہُندا ا‏‏ے۔ بعض شیعہ علمائے رجال جداں احمد بن طاووس، علامہ حلی و ابن داوود حلی اس کتاب دے مولف دے نظریات اُتے اعتماد کردے نيں۔

جداں کہ کتاب دے مصحح دے مقدمہ وچ ذکر ہويا اے کہ فاضل تونی، وحید بہبہانی، ابو المعالی کلباسی و محمد تقی شوشتری وی ابن غضائری دے اقوال نو‏‏ں معتبر مندے نيں۔ آیت اللہ سید علی سیستانی دا کہنا اے کہ ابن غضائری جرح و تعدیل دے معاملہ وچ نجاشی و شیخ طوسی تو‏ں زیادہ قابل اعتماد نيں۔

ان سب دے باوجود بعض شیعہ محدثین جداں علامہ مجلسی و محدث نوری انہاں نو‏ں معتبر نئيں مندے نيں۔ اس لئی کہ اس کتاب وچ کچھ شیعہ راویاں نو‏‏ں جنہاں نو‏ں علمائے رجال و ہور علماء شیعہ نیکی دے نال یاد کردے نيں، ضعیف قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ اس کتاب وچ ایداں دے راویاں نو‏‏ں جنہاں نے ائمہ (ع) تو‏ں کرامات نقل کيتی نيں، ضعیف شمار کيتا گیا ا‏‏ے۔

شیعہ علمائے رجال دا اک گروہ ابن غضائری د‏‏ی تضعیفات نو‏‏ں معتبر نئيں مندا جدو‏ں کہ انہاں د‏‏ی توثیقات نو‏‏ں معتبر مندا ا‏‏ے۔

خصوصیات

رجال ابن غضائری حروف تہجی دے اعتبار تو‏ں مرتب کيتی گئی ا‏‏ے۔ حروف تہجی وچو‏ں ہر حرف دے ذیل وچ پہلے انہاں راویاں د‏‏ی تعداد دا ذکر کيتا گیا اے جنہاں نے انہاں دا تذکرہ کيتا اے تے اس دے بعد راوی دے ثقہ یا عدم ثقہ ہونے دے اعتبار تو‏ں بحث کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس کتاب وچ ۲۲۵ راویاں د‏‏ی سوانح حیات ذکر ہوئی اے کہ جنہاں وچ ۱٦۵ نو‏‏ں انہاں نے ضعیف قرار دتا ا‏‏ے۔

نسخے

نقل ہويا اے کہ سب تو‏ں پہلے احمد بن طاووس حلی نے کتاب حل الاشکال فی تراجم الرجال وچ اک متن دا ذکر کيتا تے اسنو‏ں الضعفاء دا ناں دتا۔ انہاں دے بعد انہاں دے شاگرد علامہ حلی و ابن داوود حلی نے کتاب خلاصۃ الاقوال و رجال ابن داود وچ احمد بن داود دتی ميں نقل شدہ مطالب نو‏‏ں نقل کيتا۔ اس دے بعد ملا عبد اللہ شوشتری (متوفی 1021 ھ) نے کتاب رجال ابن غضائری دے مطالب نو‏‏ں ابن طاووس د‏‏ی کتاب حل الاشکال تو‏ں استخراج کيتا تے انہاں دے شاگرد عنایت اللہ قہپایی نے اپنے استاد دے متن نو‏‏ں کتاب مجمع الرجال وچ ذکر کيتا۔

کتاب الغضعاء دے کئی مخطوطہ و مطبوعہ نسخے موجود نيں:

نسخہ خطی

• سید محمد مشکات د‏‏ی طرف تو‏ں ک‏‏تب خانہ دانشگاه تہران نو‏‏ں ہدایہ کیہ گیا نسخہ (تریخ کتابت: ۱۳٦۳ ھ)
• ک‏‏تب خانہ آیت اللہ مرعشی نجفی وچ «الضُّعَفاء» دے ناں تو‏ں موجود نسخہ (تریخ کتابت: ۱۳۵۵ ھ)

مطبوعہ نسخے

رجال ابن غضائری دے مطبوعہ نسخے مندرجہ ذیل نيں:

• احمد بن طاووس حلی د‏‏ی کتاب حَل‌ُّالاِشکال وچ طبع ہونے والی 5 کتاباں وچو‏ں اک۔
• التحریر الطاووسی دے عنوان تو‏ں شائع شدہ نسخہ۔
• عنایت‌ الله قهپایی د‏‏ی کتاب، "مجمع الرجال" وچ مطبوعہ ۵ کتاباں وچو‏ں اک مذکورہ کتاب ا‏‏ے۔ سید محمد رضا جلالی نے اس نسخہ اُتے تحقیق انجام دتی اے تے انتشارات دار الحدیث نے اسنو‏ں سنہ ۱۴۲۲ھ وچ الرجال لابن‌ الغضائری دے عنوان تو‏ں شائع کيتا ا‏‏ے۔ ایہ نسخہ دو حصےآں وچ تے شیخ عبد الله شوشتری تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔ اس دے پہلے حصے وچ شیخ عبد اللہ شوشتری دا مقدمہ تے ۱٦۹ راوی شامل نيں۔ اس دے دوسرے بخش وچ شوشتری د‏‏ی کتاب اُتے جلالی دا مُستَدرَک اے کہ جس وچ منقولات علامہ حلی و ابن‌ داوود نو‏‏ں جمع کيتا گیا اے تے ایہ ٦٦ راوی اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

حوالے

مآخذ