ذو الکفل

ذو الکفل
جم	1 ہزاریہ ق م
وفات
عملی زندگی
پیشہ	نبی ،  اسلام دے پیغمبر

حضرت ذوالکفل
فائل:مقبره حزقیال در دزفول.jpg ایران دے شہر دزفول وچ انہاں تو‏ں منسوب مقبرہ۔
مدفن:	دزفول (ایران) و عراق
دین:	یکتا پرستی
اولوالعزم انبیاء
محمدؐ • ابراہیم • نوح • عیسی • موسی

مزارِ ذو الکفل

حضرت ذوالکفل علیہ اسلام اللہ دے برگزیدہ نبی سن ۔ انہاں دا اصل ناں ثعلبی دے مطابق بشر بن ایوب علیہ اسلام(عرائس- ص94) تے بروایت جرائری،'عوید' یا 'بن اوریم' سی ۔ ناسخ التواریخ نے 'عوید یاھو' لکھیا ا‏‏ے۔ ایہ عبرانی لفظ ا‏‏ے۔ اس دے معنی "عبد اللہ دے نيں۔ آپ دا لقب ذوالکفل سی ۔ آپ شام تے روم اُتے مبعوث ھوئے سن ۔ آپ نو‏‏ں غصہ کدی نئيں آیا سی ۔ تے آپ بے مثل مہمان نواز سن ۔ آپ مقدمات دے فیصلے وی کیتا کردے سن ۔
ذوالکفل، قرآنی شخصیت اے جسنو‏ں صالحین، صابرین تے نیک افراد وچو‏ں کہیا گیا ا‏‏ے۔ اکثر مفسرین ذوالکفل نو‏‏ں انبیاء وچو‏ں کہندے نيں۔ جنہاں دے مختلف ناں ذکر ہوئے نيں، جداں کہ حزقیال، یسع تے یوشع۔ ذوالکفل نے ارادہ کیتا سی کہ اوہ ہر روز، روزہ رکھن گے، ہر رات بیداری د‏‏ی حالت وچ گزاراں گے، اللہ تعالیٰ د‏‏ی عبادت کرن گے تے ہر گز غصہ نئيں کرن گے۔

ناں تے کنیت

قرآن دے سورہ انبیاء تے سورہ ص وچ ذوالکفل دا ناں آیا ا‏‏ے۔ قرآن نے ذوالکفل نو‏‏ں صابرین، صالحین، نیک افراد وچ تے رحمت الہیٰ وچ داخل ہونے والا کہیا ا‏‏ے۔

ذوالکفل دے ناں دے بارے وچ بہت اختلاف پایا جاندا اے، بعض نے اسنو‏ں "حزقیال" کہیا ا‏‏ے۔ تے بعض نے انہاں نو‏ں الیاس، یوشع یا یسع کہیا ا‏‏ے۔ بعض دا اعتقاد اے کہ اوہ حضرت ایوب(ع) دے فرزند سن ۔ بعض روایت نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے کہندے نيں کہ انہاں دا اصلی ناں عویدتا سی ۔

"الکفل" دو معنی "نصیب" تے "کفالت" وچ استعمال ہويا ا‏‏ے۔ ذوالکفل د‏‏ی کنیت دے بارے وچ مختلف نظریے ذکر ہوئے نيں جو درج ذیل نيں:

• انہاں نو‏ں ذوالکفل دا ناں دتا گیا اے، کیونکہ اللہ تعالیٰ نے اس دے بہت زیادہ اعمال تے عبادات د‏‏ی وجہ تو‏ں، اپنی رحمت تے ثواب دا بہت زیادہ حصہ اس دے نصیب وچ دتا سی ۔
• انہاں نو‏ں ذوالکفل کیتا گیا اے، کیونکہ انہاں نے ستر پیغمبراں، جنہاں د‏‏ی جان نو‏‏ں خطرہ سی، انہاں دتی کفالت کی، تے نجات دتی سی۔
• بنی اسرائیل د‏‏ی بہت زیادہ تعداد جو دشمناں دے ہتھو‏ں فرار ک‏ر ک‏ے آئے سن انہاں نو‏ں پناہ دتی تے انہاں د‏‏ی کفالت کيتی۔
• انہاں نے ارادہ کیتا سی کہ جو اللہ تعالیٰ د‏‏ی رضا اے اس اُتے صبر کرن گے تے لوکاں دے اخلاق اُتے تحمل کرن گے، اس ارادے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں ذوالکفل دا ناں دتا گیا ا‏‏ے۔

پیغمبر۔ قرآن د‏‏ی دو سورتاں وچ آپ دا ناں آیا اے سورت النبیاء وچ آیت نمبر 85 تے اس تو‏ں صرف اِنّا پتا چلدا اے کہ آپ خدا دے برگزیدہ پیغمبر سن ۔ کدو‏‏ں کتھے تے کس قوم دے لئی معبوث ہوئے؟ اس دے بارے وچ کچھ معلوم نئيں احادیث تو‏ں وی آپ دے حالات اُتے روشنی نئيں پیندی۔ بائبل وچ کتابِ ذوالکفل وچ آپ دا ذکر موجود اے ۔ بعض عالماں دا خیال اے کہ زوالکفل۔ حرقیل دا لقب ا‏‏ے۔ بعض د‏‏ی رائے اے کہ گوتم بدھ دا لقب اے تے کفل دراصل کپل وستو دا معرب اے جو بدھ دا دار الحکومت سی ۔ ذوالکفل دے معنی کپل وستو دا مالک ۔۔

لقب ذوالکفل د‏‏ی وجوہات

روایت نمبر1:
آپ علیہ اسلام نے اک نبی علیہ اسلام د‏‏ی ہدایات تے احکا‏م د‏‏ی کفالت د‏‏ی سی، اس نبی علیہ اسلام نے کہیا سی کہ"جو قائم الیل تے صائم النہارھو" یعنی رات بھر نمازاں پڑھدا ہو تے دن بھر روزے رکھدا ہو تے غصہ کدی نہ کردا ہو، وچ اسنو‏ں اپنا جانشین بنااں گا۔ چنانچہ آپ علیہ اسلام نے وعدہ فرمایا تے انہاں دے احکا‏م د‏‏ی پوری کفالت د‏‏ی تے انہاں د‏‏ی وصایت دے مالک بنے، اس لئی آپ علیہ اسلام نو‏‏ں ذوالکفل کہیا گیا۔
روایت نمبر2:
آپ علیہ اسلام درجہ نبوت اُتے فائزھونے تو‏ں پہلے شام دے بادشاہ دے وزیر سن ۔ اس بادشاہ نو‏‏ں بنی اسرائیل تو‏ں سخت دشمنی سی۔ بادشاہ نے اپنی فوج دا اک عظیم دستہ بھیج کر بنی اسرائیل نو‏‏ں قتل کروادتا اورسو(100)عالماں وفضلا تے زعماء نو‏‏ں گرفتار کرالیا۔ حضرت ذوالکفل علیہ اسلام نے بادشاہ تو‏ں کہیا کہ حالے انہاں دے قتل دا وقت نئيں آیا اے بہتر ھوگا کہ انہاں نو‏ں میرے حوالے ک‏ے دتیاں۔ ذوالکفل علیہ اسلام انہاں تمام قیدی عالماں وزعماء نو‏‏ں اپنے ہمراہ لے گئے انہاں د‏‏ی عزت و توقیر کی، انہاں د‏‏ی بیڑیاں کٹوائاں۔ انہاں نو‏ں خوش گوارکھانا کھلیایا۔ تے انہاں نو‏‏ں وقتِ شب رہاکردتا تے بادشاہ دے قلمرو تو‏ں بھج جانے نو‏‏ں کہیا۔ تے صبح نو‏‏ں حضرت ذوالکفل علیہ اسلام نے ایسی صورت اختیار کيتی کہ بادشاہ ناراض وی نہ ہويا تے اٌن د‏‏ی جان بچ گئی اسی کفالت نو‏‏ں وجہ تو‏ں آپ علیہ اسلام نو‏‏ں ذوالکفل علیہ اسلام کہیا گیا۔
روایت نمبر3:
اللہ تعالٰیٰ نے آپ علیہ اسلام نو‏‏ں حکم دتا کہ آپ'عمالقہ' دے اک بادشاہ کنعان نو‏‏ں دعوتِ حق دتیاں بادشاہ نے کہیا، وچ بے انتہاگناہ کرچکيا ھاں۔ ہن میرا ایمان لانا بے سود ا‏‏ے۔ حضرت ذوالکفل علیہ اسلام نے فرمایا کہ ایسا نئيں ا‏‏ے۔ جے تاں ایمان لیائے گا توخداوندِعالم تینو‏ں بخش دے گا تے نعمات جنت تو‏ں متنعم کريں گا۔ بادشاہ نے دلیل وثبوت منگیا۔ آپ علیہ اسلام نے کہیا ميں اس د‏ی ضمانت وکفالت کراں گا۔ بادشاہ دے ایمان لیانے اُتے آپ علیہ اسلام نے اک نوشتئہ ضمانت دے دتا۔ بادشاہ ترکِ سلطنت ک‏ر ک‏ے گوشہ نشین ھوگیا۔ لیل و نہار عبادت وچ گزارتا۔ تے بوقتِ موت بادشاہ نو‏‏ں وصیت دے مطابق اوہ نوشتہ خط اس دے کفن وچ رکھ دتا گیا۔ اللہ نے اسنو‏ں بخش دتا تے جنت وچ بلند مقام اُتے فائز فرمایا۔ جولوک بوقتِ کفن اوتھ‏ے موجود سن اوہ سب دے سب وی ایمان لے آئے۔ اسی ضمانت و کفالت د‏‏ی وجہ تو‏ں آپ دا لقب ذوالکفل علیہ اسلام ھوگیا۔
روایت نمبر4:
بنی اسرائیل وچ تن سگے بھائی سن ۔ اک انہاں وچ عالم سی اک زاہد تے اک عابد، انہاں وچو‏ں اک کوامیری مل گئی اوہ حکومت کرنے لگیا تے بھ حدبدراہ ھوگیا۔ اس بادشاہ دے پاس اس دا اک بھائی گیا تے تنبیہ د‏‏ی تے کہیا کہ خدا دے لئی راہ راست اُتے آجاؤ،گناہ ترک کردو تے مثل سابق بن جاؤ۔ اس بدراہ بادشاہ نے کہیا کہ ميں نے قلیل عرصے وچ کثیر گناہ کرڈالے نيں تے ہن میرے بخشے جانے دا کوئی امکان نئيں ا‏‏ے۔ اس دے بھائی نے کہیا کہ ایسا نئيں اے ،خداوند عالم وڈے تو‏ں وڈا گناہ بخشتا اے تساں توبہ کرو، خدا توانو‏‏ں معاف کر دے گا۔
بدراہ بادشاہ دے لئی اس دا نیک بھائی حضرت ذوالکفل علیہ اسلام دے پاس آیا تے سارا واقعہ سنایا۔ حضرت ذوالکفل علیہ اسلام نے جواباً کہیا کہ جے اوہ توبہ کرلے تاں وچ اس دے جنت وچ لے جانے دا ضامن ھاں۔ اس بھائی نے اپنے بھائی نو‏‏ں دسیا کہ اوہ جنت د‏‏ی ضمانت دینے نو‏‏ں تیار نيں۔ بدراہ بادشاہ نے کہیا کہ انہاں تو‏ں لکھوادے، چنانچہ حضرت ذوالکفل علیہ اسلام ضمانت نامہ لکھ ک‏ے، اس دے جنت وچ لے جانے دے کفاں بن گئے۔ بنابراں آپ علیہ اسلام ذوالکفل علیہ اسلام کہیا گیا۔
روایت نمبر5:
آپ علیہ اسلام تو‏ں کہیا گیا کہ اس دا وعدہ کرو کہ قوم اُتے عذاب نازل نہ ھوگا تاں آپ علیہ اسلام نے کہیا کہ جے قوم راہ راست اُتے رہے گی۔ گناہ نہ کرے گی تاں اس اُتے عذاب نازل نہ ھوگا لہذا آپ علیہ اسلام دا لقب ذوالکفل علیہ اسلام قرار پاگیا۔
روایت نمبر6:
آپ علیہ اسلام ہر شخص د‏‏ی کفالت کردے سن تے اپنے ذمہ اس دا کم لے لیندے سن ۔ اس ذمہ داری د‏‏ی وجہ تو‏ں آپ علیہ اسلام دا لقب ذوالکفل علیہ اسلام ہو گیا۔ یعنی ذمّہ داری لینے والا۔
روایت نمبر7:
حضرت ذوالکفل علیہ اسلام نو‏‏ں جہاد دا حکم ملا۔ آپ علیہ اسلام نے اپنی قوم تو‏ں جہاد دے لئی کہیا۔ قوم نے اس شرط اُتے آمادگی دا اظہار کیتا کہ موت نہ آنے پائے آپ علیہ اسلام نے خدا د‏‏ی بارگاہ وچ قوم د‏‏ی عرضداشت پیش کيتی۔ خدانے منظور کیتا تے حکم دتا کہ تساں انہاں تو‏ں اس د‏ی کفالت میری طرف تو‏ں کرلو، وچ انہاں د‏‏ی موتاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی خواہش اُتے موقوف کرداں گا۔ چنانچہ ایسا ہی ہويا جدو‏ں اوہ سب ہر طرف محفوظ ہُندے رہے تاں بے انتہا کثرت ہو گئی۔ فیر انہاں نے موت منگی تب اوہ مرنے لگے۔

نبوت

اسلام دے مشہور علماء نے ذوالکفل نو‏‏ں اللہ تعالیٰ دے پیغمبراں وچو‏ں کہیا ا‏‏ے۔ قرآن د‏‏ی آیات وچ انہاں دا ناں دوسرے انبیاء دے نال ذکر ہويا اے تے بعض نے انہاں آیات دے ظاہر نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے انہاں نو‏ں پیغمبر کہیا ا‏‏ے۔

امام باقر(ع) تو‏ں روایت اے، جس وچ آپ(ع) ذوالکفل نو‏‏ں بنی اسرائیل دے انبیاء وچو‏ں کہیا اے جو حضرت سلیمان(ع) دے بعد سن تے داؤود (ع) د‏‏ی طرح لوکاں دے درمیان قضاوت کردے سن ۔

بعض اہل سنت نے وی ذوالکفل نو‏‏ں بنی اسرائیل دے پیغمبراں تو‏ں کہیا ا‏‏ے۔

ابو موسیٰ اشعری نے پیغمبر اسلام(ص) تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ ذوالکفل انبیاء وچو‏ں نئيں سن بلکہ اوہ صرف اللہ تعالیٰ دے صالح بندےآں وچو‏ں سن ۔

اخلاق تے رفتار

روایات دے مطابق، ذوالکفل نے اپنے تو‏ں پہلے پیغمبر نو‏‏ں وعدہ کیتا سی:

• ہر دن نو‏‏ں روزہ رکھن گے۔
• ساری راتاں اللہ تعالیٰ د‏‏ی عبادت وچ بیداری د‏‏ی حالت وچ بسر کرن گے۔
• ہر گز غصہ نئيں کريں گا.

ذوالکفل نے اپنے اس وعدے نو‏‏ں پورا کیا، ساری رات نماز د‏‏ی حالت وچ گزارتے سن، ہر دن نو‏‏ں روزہ رکھدے سن تے ہر گز غصہ نئيں کردے سن ۔ بعض مآخذ وچ داستاناں وی نقل ہوئیاں نيں کہ شیطان نے ذوالکفل نو‏‏ں غصہ دلانے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن اوہ کامیاب نئيں ہو سکیا۔ ذوالکفل لوکاں دے درمیان قضاوت وچ وی معروف سن ۔

ذوالکفل علیہ اسلام نو‏‏ں غصہ وچ لیانے دے لئی شیطان دے چیلے د‏‏ی جدوجہد

اک مرتبہ شیطان نے اپنے شاگرداں تو‏ں کہیا کہ کون اے جوذوالکفل نو‏‏ں غصے میے لائے۔ ایہ سن کر اک شاگرد جس دا ناں"ابیض"تھا کہنے لگیا کہ ایہ کم وچ کراں گا۔ چنانچہ اک روز جدو‏ں کہ حضرت ذوالکفل علیہ اسلام لوکاں دے مقدمات دے فیصلےآں تو‏ں فارغ ہوئے اپنے گھر پہنچے تے آرام دا ارادہ کیہ تاں ابیض آگیا تے کہنے لگیا کہ مجھ اُتے اک شخص نے ظلم کیتا اے فیصلہ کیجئے، آپ علیہ اسلام نے فرمایا کہ اسنو‏ں میرے پاس لے آؤ ابیض نے کہیا اوہ میرے کہنے تو‏ں نئيں آندا، آپ علیہ اسلام نے اسنو‏ں اک انگشتری دتی تے کہیا کہ میری ایہ انگشتری اسنو‏ں دکھاؤ تے کہو کہ تساں نو‏‏ں ذوالکفل نے بلايا اے اوہ انگشتری لے ک‏ے گیا تے آپ علیہ اسلام نے اس دا انتظار کیتا تے آرام نئيں کیتا تے شب نو‏‏ں وی آرام نئيں کیتا سی تے دن وی اسی طرح گزرگیا۔ جدو‏ں دوسرادن ہويا تاں ابیض آیا تے اس نے کہیا کہ آپ علیہ اسلام د‏‏ی انگشتری دیکھ ک‏ے وی اوہ نئيں آیا،اب آپ آرام کرنے دے لئی تیار سن ۔ تے دربان نے وی اسنو‏ں سمجھایا کہ دوسرا روزہے انہاں نے آرام نئيں کیتا اے مگراس نے کہیا کہ وچ مظلوم ھاں، میری فریاد سنو تے فیصلہ کرو چنانچہ جناب ذوالکفل علیہ اسلام نے اک خط لکھ ک‏ے دتا تے کہیا کہ میرا ایہ خط لے ک‏ے جاؤتے اسنو‏ں میرے پاس بلیا ک‏ے لے آؤ۔ چنانچہ آپ علیہ اسلام تیسرے دن وی اس دے انتظار وچ رہے تے فیر شب آگئی تے تمام رات عبادت د‏‏ی ہن چوتھا روز آیا کہ فیر ابیض آگیاتے کہنے لگیا کہ اوہ آپ علیہ اسلام دا خط دیکھ ک‏ے وی نئيں آیا، حضرت ذوالکفل علیہ اسلام ایہ سن کر اٌٹھ کھڑے ہوئے تے اس دے ہمراہ روانہ ھوگئے۔ دُھپ سخت تیزتھی چار دن جاگتے ھوے گزرچکے سن ۔ مگر فیر وی آپ علیہ اسلام دے چہرے اُتے غصے دے آثارنہ سن ۔ جدو‏ں آپ راستے وچ جا رہے سن تاں اوہ شخص غائب ہو گیا۔ تے جاک‏ے شیطان تو‏ں کہیا کہ وچ ذوالکفل علیہ اسلام نو‏‏ں غصہ وچ لیانے تو‏ں معذور ھاں، ميں نے وڈی کوشش کيتی مگر اوہ کسی طرح غصہ نئيں کردے۔

حضرت ذوالکفل علیہ اسلام د‏‏ی حیات تے وفات

حضرت ذوالکفل علیہ اسلام بعثت دے بعد مسلسل تبلیغ دین ک‏ر رہ‏ے سن کہ داعی اجل آپہنیچا تے آپ نے لبیک کہہ ک‏ے ملکِ بقا د‏‏ی راہ لی۔ مورخ طبری نی آپ علیہ اسلام د‏‏ی عمر 75 سال تحریر کيتی ا‏‏ے۔ 95 سال وی کئی عالماں تریخ نے لکھی ا‏‏ے۔

قبر

دزفول شہر وچ اک قبر اے جو حزقیال نبی تو‏ں منسوب اے تے ایتھ‏ے تک کہ بعض نے ذوالکفل نو‏‏ں اوہی حزقیال کہیا اے، اس لئی اس قبر نو‏‏ں ذوالکفل تو‏ں منسوب کیتا اے .

عراق دے جنوب وچ وی اک قبر اے جسنو‏ں ذوالکفل تو‏ں منسوب کیتا گیا اے .

حوالے

مآخذ