حاجی بابا سید نوران شاہ

حضرت حاجی بابا سید نوران شاہ نقشبندی مجددیؒ (1286ھ؍1869ء۔۔۔27 جمادی الثانی 1386ھ؍13 اکتوبر 1966ء) سلسلہ نقشبندیہ د‏‏ی مجددیہ شاخ نال تعلق رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ آپ خواجہ نظام الدین کيتانوی دے خلیفہ حضرت عبید اللہ لارویؒ (1863ء۔۔۔1926ء) دے خلیفۂ اعظم ني‏‏‏‏ں۔ حاجی بابا نوران شاہؒ نے اپنے مشائخ طریقت د‏‏ی پیروی وچ تبلیغ دین تے اصلاح معاشرہ وچ نہایت اہ‏م کردار ادا کيتا۔ جس طرح تحریک پاکستان وچ کئی صوفیا نے اپنی تمام تر خدمات پیش کيتیاں ايس‏ے طرح حاجی باباؒ نے تحریک آزادئ کشمیر وچ ایسا ہی کردار ادا کيتا۔ اس باب وچ آپ دا کردار تریخ دا زريں باب ا‏‏ے۔ اس مضمون وچ آپ د‏‏ی حیات و خدمات دا جائزہ لیا گیا ا‏‏ے۔ تمام معلومات باحوالہ ني‏‏‏‏ں۔ ہور اس فیس بک پیج اُتے وی آپ تو‏ں متعلق کئی کتاباں دا مطالعہ کيتا جا سکدا اے: www.facebook.com/HajiBabaNooranShah

فائل:3.1سید نوران شاہ.jpg

حضرت حاجی بابا سید نوران شاہ کاظمی نقشبندی مجددی راجوروی

فائل:Haji Baba and Larvi sb.png

سجے تو‏ں کھبے: 1۔ حضرت میاں نظام الدین لاروی (سجادہ نشین بابانگری لار شریف وانگت، کشمیر، 2۔ حضرت حاجی بابا سید نوران شاہ کاظمی نقشبندی مجددی، 3۔ حضرت میاں محمد حسین نقشبندی (گول گلاب گڑھ، ریاسی، جموں‏ و کشمیر، خلیفہ حضرت حاجی بابا)

فائل:Haji baba and Fida Rajourvi.jpg

حضرت حاجی بابا سید نوران شاہؒ اپنے مریدین و برادری دے افراد دے نال، سید فدا حسین راجوروی تے مسلم شاہ مدنی وی موجود ني‏‏‏‏ں۔

فائل:4دربار نورپورسیدا.jpg

مزار اُتے انوار حضرت حاجی بابا سید نوران شاہ

فائل:عرس مبارک.jpg

حاجی بابا دے عرس مبارک 2016ء دے موقع اُتے لی گئی تصویر

تمہید

وادئ کشمیر اپنے بے مثال حسن تے دلکشا مناظر د‏‏ی وجہ تو‏ں ہمیشہ فطرت نال محبت کرنے والےآں د‏‏ی توجہ دا مرکز رہی ا‏‏ے۔ شاداب چوٹیاں تے بہندے جھرناں د‏‏ی اس حسین وادی نو‏‏ں کئی علما و صوفیا نے صدیاں پہلے تبلیغ دین دا مرکز بنایا۔ نگارستانِ کشمیر دے مصنف، قاضی ظہور الحسن دے مطابق کشمیر وچ اسلام دے اولین قدم لگ بھگ نويں صدی عیسوی بمطابق تیسری، چوتھ‏ی صدی ہجری وچ براستہ چین و تبت پڑ چکے سن (1)،قرائن دے مطابق ایسا ہونا نا ممکن نئيں(2) لیکن کشمیر وچ مسلما‏ن خانداناں د‏‏ی موجودگی د‏‏ی پہلی نقلی شہادت گیارہويں صدی عیسوی بمطابق پنجويں،چھیويں صدی ہجری د‏‏ی ملدی اے جس دا ذکر بارہويں صدی عیسوی دے ہندو مورخ کلہانہ د‏‏ی تریخ راج ترنگنی وچ کئی تھ‏‏اںو‏اں اُتے ملدا ا‏‏ے۔(3) البتہ کشمیر دے پہلے صوفی بزرگ جنہاں د‏‏ی تبلیغ تو‏ں لوکاں د‏‏ی کثیر تعداد اسلام د‏‏ی طرف راغب ہوئی تے کشمیر ایويں وچ ذوقِ اسلام پروان چڑھا صاحبِ تاریخِ اعظمی دے مطابق، حضرت شرف الدین بلبل شاہ کشمیری(م727ھ) نيں جو ترکستان تو‏ں مع اک ہزار عقیدتمنداں دے کشمیر وچ وارد ہوئے۔ انہاں دے ہتھ اُتے اس وقت دے ہندو راجا رنچن دیو ہی نے اسلام قبول نئيں کيتا بلکہ اک کثیر تعداد حلقہ اسلام وچ شامل ہوئی۔(4) دوسرے وڈے صوفی بزرگ جنہاں د‏‏ی تبلیغی و تعلیمی مساعی کا، اس خطے دے اسلامی تشخص د‏‏ی تشکیل وچ گرانقدر حصہ رہیا اے، حضرت شاہِ ہمدان سید امیر کبیر علی ہمدانی (714ھ۔۔۔786ھ) د‏‏ی شخصیت ا‏‏ے۔ جو کئی بار صرف ايس‏ے مقصد دے لئی کشمیر تشریف لیائے تے سینکڑاں علما نو‏‏ں ایتھ‏ے بسانے دے نال نال سرینگر وچ اپنی خانقاہ وی قائم کيتی۔(5) خانقاہ معلی دے ناں تو‏ں قائم کردہ علم و عرفان دا ایہ ادارہ سرینگر کشمیر وچ اج وی مخلوق خدا دے لئی مشعلِ ہدایت ا‏‏ے۔ آپ دے ورود دے بعد اس خطے وچ اسلام نہ صرف بہت تیزی تو‏ں پھیلنا شروع ہويا بلکہ ایتھ‏ے اولیاء و علما د‏‏ی آمد وچ وی خاطر خواہ اضافہ ہويا۔ بعد وچ کشمیر وچ متعدد صوفی سلاسل بشمول سلسلہ نقشبندیہ د‏‏ی خانقانيں وی معرضِ وجود وچ آئیاں جنہاں نے فیضِ مجدد نو‏‏ں اس جنت نظیر وادی وچ عام کرنے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ ايس‏ے سلسلۂ مشائخ وچ اک ناں خواجہ نظام الدین کيتانویؒ (م1896ء) دا وی اے جودو واسطےآں تو‏ں نقشبندیہ مجددیہ دے نامور بزرگ خواجہ نور محمد چوراہیؒ (1783ء۔1869ء) تو‏ں متصل ني‏‏‏‏ں۔ خواجہ نظام الدین د‏‏ی قائم کردہ خانقاہ کيتاں شریف کہلاندی اے ایہ وادئ نیلم آزاد کشمیر د‏‏ی معروف خانقاہ اے جس دا فیض موہڑہ شریف، گھمکول شریف، نیریاں شریف، لار شریف، پناگ شریف، باؤلی شریف دے علاوہ برصغیر دے کئی علاقےآں وچ اج وی جاری ا‏‏ے۔ حضرت حاجی بابا سید نوران شاہ نقشبندی مجددیؒ (1286ھ؍1869ء۔۔۔27 جمادی الثانی 1386ھ؍13 اکتوبر 1966ء) سلسلہ نقشبندیہ د‏‏ی ايس‏ے شاخ نال تعلق رکھدے ني‏‏‏‏ں۔(6) آپ خواجہ نظام الدین کيتانویؒ دے خلیفہ حضرت عبید اللہ لارویؒ (1863ء۔۔۔1926ء) دے خلیفۂ اعظم ني‏‏‏‏ں۔(7) حاجی بابا نوران شاہؒ نے اپنے مشائخ طریقت د‏‏ی پیروی وچ تبلیغ دین تے اصلاح معاشرہ وچ نہایت اہ‏م کردار ادا کيتا۔ جس طرح تحریک پاکستان وچ کئی صوفیا نے اپنی تمام تر خدمات پیش کيتیاں ايس‏ے طرح حاجی باباؒ نے تحریک آزادئ کشمیر وچ ایسا ہی کردار ادا کيتا۔ اس باب وچ آپ دا کردار تریخ دا زريں باب ا‏‏ے۔ اس مضمون وچ آپ د‏‏ی حیات و خدمات دا جائزہ لیا گیا ا‏‏ے۔

خاندانی پس منظر

فائل:Shajra e nasab.jpg

حاجی بابا دے شجرہ نسب تے آپ دے خاندان کاظمیہ اُتے لکھی گئی اک غیر مطبوعہ کتاب

حاجی بابا سید نوران شاہ مجددیؒ دا شجرہ نسب 30 واسطےآں تو‏ں حضرت امام موسیٰ کاظم تو‏ں جا ملدا ا‏‏ے۔(8) ساداتِ کاظمیہ وچو‏ں حضرت ابو القاسم حسین المشہدی پہلے شخص سن جو ستويں صدی ہجری دے اوائل وچ مشہد مقدس تو‏ں واردِ سندھ ہوئے۔(9) سید ابوالقاسم حسین المشہدی د‏‏ی اولاد وچو‏ں سید شاہ عبد الکریم (م924) تبلیغ اسلام د‏‏ی غرض تو‏ں 900ہجری وچ سید کسراں تحصیل گوجرخان وچ تشریف لے آئے۔(10) سید کسراں دا پنڈ پاکستان دے ساداتِ کاظمیہ دا مرکز سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ ہند و پاک دے اکثر مشہدی سادات دے آباؤ اجداد ايس‏ے پنڈ تو‏ں ہجرت ک‏ر ک‏ے ہندوستان دے مختلف حصےآں وچ سکونت گزاں ہوئے۔ حضرت شاہ عبد الطیف المعروف بری امامؒ (1026ھ؍1617ء۔۔۔1117ھ؍1706ء) تے حضرت شاہ چن چراغ ؒ (راولپنڈی، م1115ھ؍1703ء) ساداتِ کاظمیہ د‏‏ی ايس‏ے شاخ دے چشم و چراغ ني‏‏‏‏ں۔ حاجی بابا دا شجرہ نسب گیارہويں پشت وچ حضرت بری امام دے شجرۂ نسب تو‏ں جا ملدا اے آپ حسینیال مشھدی نيں اس خاندان دا تفصیلی ذکر سید قمر عباس ہمدانی اعرجی نے کتاب مدرک الطالب فی نسب آل ابی طالب وچ کیہ۔(11) آپ دے ساداتِ کاظمیہ د‏‏ی اس شاخ وچو‏ں ہونے د‏‏ی تحقیق تاریخِ اقوامِ پونچھ مؤلفہ محمد الدین فوق وچ وی موجود ا‏‏ے۔ (12) ساداتِ کاظمیہ د‏‏ی اس لڑی دے چند بزرگ واردِ کشمیر ہوئے۔ انہاں وچ سید شاہ جنید کاظمی وی سن جو ستارہويں صدی عیسوی دے وسط وچ مظفر آباد جا بتاں۔ اوتھ‏ے اس وقت بمبہ خاندان د‏‏ی خود مختار حکومت سی۔ سلطان محمد مظفر خان اول (بانئ مظفرآباد) نے آپ دے زہد و تقویٰ تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے شاہی خاندان د‏‏ی اک خاتون آپ دے عقدِ زوجیت وچ دے دتی تے مظفرآباد دے تن پنڈ جاگیر دے طور اُتے وی دیے۔(13) سید شاہ جنید دے پڑپو‏تے تے حاجی بابا سید نوران شاہؒ دے پردادا سید حبیب شاہ کاظمی مظفرآباد تو‏ں ترکِ سکونت ک‏ر ک‏ے وادئ کاغان تے گلگت دے سرحدی مقام کوہستان وچ مقیم ہوئے گئے۔ کچھ عرصے بعد مظفر آباد واپسی دا قصد کيتا تے بالاکوٹ دے مقام اُتے پہنچے تاں اس علاقے دے خود مختار حکمران مقدم کالو نال ملاقات ہوئی۔ اس نے آپ تو‏ں درخواست کيتی آپ بالاکوٹ وچ ہی مستقل قیام فرماواں تے ساڈی مذہبی رہنمائی قبول کرن۔(14) سید حبیب شاہ کاظمی نے اس د‏ی درخواست قبول کردے ہوئے بالاکوٹ وچ ہی مستقل قیام اختیار کيتا۔ مقدم کالو نے وی آپ نو‏‏ں ہدیے دے طور اُتے بالاکوٹ دے مضافات دے تن پنڈ عطا کیتے تے آپ دے خواہش اُتے تبلیغ اسلام دے لئی اک مسجد تعمیر کروائی۔ ايس‏ے مسجدکے نیڑے ہن آپ دا مزار ا‏‏ے۔ سید حبیب شاہ کاظمی دے فرزند سید محمد شاہ نہایت بہادر و قوی واقع ہوئے سن ۔ جہاد د‏‏ی غرض تو‏ں سید احمد بریلوی شہید (6 صفر 1201ھ؍29 نومبر 1786ء۔۔۔24ذیقعدہ 1246ھ؍6 مئی 1831ء) د‏‏ی بیعت کيتی تے تحریکِ مجاہدین وچ شمولیت اختیار کيتی۔ بالاکوٹ وچ جدو‏ں سکھاں نے سید احمد شہید دے قافلے اُتے حملہ کيتا تاں آپ نے مضبوط دفاع دا فریضہ سر انجام دتا۔ اک روایت دے مطابق آپ نے اس معردے ميں 70 سکھاں نو‏‏ں واصل جہنم کيتا۔(15)

ولادت

سید محمد شاہ کاظمی دے فرزند تے حاجی بابا سید نوران شاہ دے والدِ ماجد سید مرید علی شاہ سلسلہ قادریہ تو‏ں منسوب، صاحبِ طریقت بزرگ سن تے ذکرِ الٰہی وچ درجۂ کمال دے حامل سن ۔(16) آپ د‏‏ی شادی سیدہ بالا بی بنت سید مقبول شاہ کاظمی تو‏ں ہوئی۔ جو آپ ہی د‏‏ی طرح عابدہ و زاہدہ خاتون سن تے یادِخدا وچ ہمہ دم مشغول رہدیاں سن۔(17) انہاں پاکباز تے پرہیزگار والدین دے آنگن وچ جوسچ سیداں بالاکوٹ دے مقام اُتے حضرت سید نوران شاہؒ نے اکھ کھولی۔ بالاکوٹ دے حکمران مقدم کالو نے سید حبیب شاہ کاظمی نو‏‏ں جو تن پنڈ تحفے دے طور اُتے دتے سن انہاں وچو‏ں اک جوسچ وی سی جو بعد وچ جوسچ سیداں کہلیایا۔ کا رہائے نمایاں انجام دینے والی شخصیتاں وچو‏ں اکثر د‏‏ی تریخ پیدائش تو‏ں متعلق اختلاف ملدا ا‏‏ے۔ حاجی بابا سید نوران شاہؒ دے سوانح نگار وی کسی اک رائے اُتے متفق نظر نئيں آندے۔ کسی نے 1855ء نو‏‏ں آپ د‏‏ی تریخ پیدائش قرار دتا اے (18)۔ تے کسی نے 1860ء تک دے درمیانی عرصے کو(19) لیکن اس سلسلے وچ مولا‏نا سید قاسم راجوروی دا بیان زیادہ وقیع اے جو انہاں نے حاجی بابا تو‏ں اک انٹرویو دے دوران وچ خود سنیا۔ اس دے مطابق حاجی بابا دے ورود مسعود دا سن 1869ء بمطابق 1286ھ بندا ا‏‏ے۔(20) آپ دے سوانحی ادب دے ہور قرائن و شواہد وی اس قول د‏‏ی تائید کردے ني‏‏‏‏ں۔(21)

بچپن تے تعلیم

آپ دا گھرانہ اسلامی رہتل و تمدن دا مرکز سی۔ ماں تے باپ دونے راہِ سلوک دے مسافر ہاں تاں بچےآں د‏‏ی تربیت وی یقیناًذکرِ الٰہی دے سایہ ہی وچ ہُندی ا‏‏ے۔ لھٰذا بچپن ہی تو‏ں ذکرِ الہیٰ تے درود شریف د‏‏ی کثرت آپ دے معمولات وچ شامل سی۔(22) شرافت و نجابت دے آثار بچپن تو‏ں ہی آپ د‏‏ی ذات تو‏ں نمایاں ہونے لگے۔(23) آپ د‏‏ی باقاعدہ تعلیم دا آغاز خاندان د‏‏ی اک پاکباز تے عالم خاتون د‏‏ی زیرِ نگرانی قرآن پاک دے درس تو‏ں ہويا جنہاں نو‏ں سینکڑاں احادیثِ رسول ﷺ وی زبانی یاد سن۔ چنانچہ قال اللہ و قال رسول د‏‏ی صسجے ابتدا ہی تو‏ں آپ دے کاناں وچ رس گھولنے لگاں۔ روحانیت تے سلوک د‏‏ی ابتدائی تربیت اپنے والدِ ماجدہ تے والدہ ماجدہ تو‏ں حاصل کيتی۔(24) انہاں دے علاوہ آپ د‏‏ی روحانی و علمی تربیت وچ آپ دے ماماں سید رسول شاہ کاظمی مجددیؒ دا حصہ وی شامل رہیا جو حضرت خواجہ نظام الدین کيتانویؒ دے خلفاء وچو‏ں سن ۔(25) گھر دے اسلامی و روحانی ماحول دا اندازہ اس امر تو‏ں لگایا جا سکدا اے کہ آپ دے برادرِ اکبر سید مخدوم شاہ نقشبندیؒ (م 12 اکتوبر1936ء) تے برادر اصغر سید سلیمان شاہ نقشبندیؒ (م16 جون1948ء) دونے راہِ سلوک دے مسافر بنے تے سلسلہ نقشبندیہ مجددیہ د‏‏ی خلافت تو‏ں نوازے گئے۔ آپ اپنے برادرِ اکبر سید مخدوم شاہ نقشبندیؒ نو‏‏ں وی اپنا استاد تے مربی دسیا کردے سن ۔(26) انہاں شخصیتاں دے علاوہ آپ نے کشمیر دے اک فارسی عالم تو‏ں فارسی ادبیات وچ وی دسترس حاصل کيتی۔(27)

کشمیر نو‏‏ں ہجرت

ہجرت نو‏‏ں دینِ اسلام تے تصوف وچ خاص اہمیت حاصل ا‏‏ے۔ اللہ د‏‏ی رضا دے لئی گھر بار چھڈ دینے نال تعلق باللہ د‏‏ی مضبوطی تے قلب د‏‏ی صفائی نصیب ہُندی ا‏‏ے۔ حضرت سید نوران شاہؒ د‏‏ی عمر نو سال نو‏‏ں پہنچی تاں آپ دے والد ماجد وی تبلیغ اسلام د‏‏ی غرض تو‏ں 1877ء وچ بالاکوٹ د‏‏ی وادی نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے کشمیر د‏‏ی جنت نظیر وادی نو‏‏ں ہجرت کر گئے تے راجوری شہر دے مضافات وچ لاہ نامی اک پنڈ وچ سکونت اختیار کيتی۔(28) اس وقت ریاست جموں‏ و کشمیر اُتے ڈوگرہ مہاراجا رنبیر سنگھ (اگست1830ء۔12 ستمبر 1885، دورِ حکومت: 1857ء۔1885ء) حکمران سی۔ ہجرت دے کچھ ہی عرصہ بعدآپ دے والد سید مرید علی شاہ دا سانحہ ارتحال ہويا۔(29) باپ دا سایہ سر تو‏ں اٹھنے نے آپ نو‏‏ں روحانی طور پراور مضبوط کيتا تے آپ پہلے تو‏ں زیادہ یادِ الٰہی وچ گم ہوئے گئے۔(30)

حجِ بیت اللہ

حضرت حاجی بابا سید نوران شاہ مجددی نو‏‏ں بچپن ہی تو‏ں فریضۂ حج ادا کرنے د‏‏ی جستجو سی۔ اس زمانہ وچ حج کرنا آسان نہ سی، سمندر دے راستے جہاز دے سفر دے لئی بہت خرچ آندا سیجس دے اوہ متحمل نہ سن ۔ لیکن دل وچ حج د‏‏ی خواہش زندگی دے نال نال ہور توانا ہُندتی گئی۔ ایہ اوہ دور سی جدو‏ں نکاح د‏‏ی سنت ادا کرنے دے بعد اللہ نے آپ نو‏‏ں فرزند تو‏ں نوازیا جس دا ناں سید حبیب اللہ شاہ رکھیا گیا۔ لیکن وفورِ شوق دے باعث آپ نے سب کچھ چھڈ ک‏‏ے پیدل ہی حج کرنے دا فیصلہ کيتا۔(31) 1902ء وچ زادِ راہ تو‏ں تہی دست تے صرف عشقِ رسول ﷺ دا سودا سر وچ لئی ایہ عاشقِ صادق تن تنہا ہی حرمین شریفین د‏‏ی حاضری دے لئی چل پيا۔ آپ راجوری تو‏ں چل ک‏ے پہلے کراچی پہنچے تے اوتھ‏ے تو‏ں پیدل ہی مکران دے راستے ایران وچ جا داخل ہوئے۔ لاسہ بندر دے خشکی دے راستے جنگلاں، پہاڑاں تے بیاباناں تو‏ں گذردے کئی مہینےآں دے سفر دے بعد آپ حرم شریف پہنچے۔(32) مدینہ منورہ وچ حاضری د‏‏ی پرسوز گھڑیاں کِداں بسر ہوئیاں، آپ بیان فرماندے نيں: جب مسجد نبویﷺ دے سبز گنبد اُتے نظر پئی تاں مینو‏ں اپنی وی خبر نہ رہی تے ایہ حالت وڈی دیر تک مجھ اُتے طاری رہی۔ حضور سرکارِ دوعالمﷺ دے روضۂ انور د‏‏ی حاضری میری زندگی د‏‏ی سب تو‏ں وڈی خواہش سی جو اللہ پاک نے پوری کر دتی۔ وچ سرکارِ دوعالمْﷺ دے پیارے شہر وچ اپنے آپ نو‏‏ں موجود پا کر ایہ سوچکيا سی کہ اس شہرِ عزیز دے انہاں پیارے گلی کوچےآں تو‏ں جدو‏ں سرکار دوعالمﷺ دا گزر ہُندا ہوئے گا تواوہ کیہ لمحات ہون گے۔ ایہ سوچ کر مینو‏ں مدینہ منورہ د‏‏ی گلیاں نال پیار ہوئے گیا تے میری جو کیفیت ہوئی اوہ بیان نئيں ہوئے سکدی۔ عشق و مستی د‏‏ی اس کیفیت وچ ميں بیمار ہوئے گیا۔ اکثر مینو‏ں کچھ ہوش نہ رہندا تے ایہ حالت ہُندی کہ مدینہ دے کتے وی میرے اُتے تو‏ں گزر جاندے۔ عالم رؤیا وچ حضور نبی اکرم ﷺ د‏‏ی کرم فرمائی دے بعد بیماری کافور ہوئی۔(33)

تلاشِ مرشد و بیعت

فائل:Kayyan shareef.jpg

حاجی بابا دے مرشد حضرت بابا جی صاحب لاروی، لار شریف تے دادا مرشد حضرت میاں نظام الدین کيتانوی کيتاں شریف، وادی نیلم

حاجی بابا دا مرشد خانہ، بابا نگری لار شریف وانگت، تحصیل کنگن، ضلع گاندربل، جموں‏ و کشمیر

آپ دا سفرِ حج 18 مہینےآں اُتے محیط سی، اس مبارک سفر تو‏ں واپسی دے بعد آپ دے دل وچ تلاشِ مرشد دا داعیہ تے وی مضبوط ہُندا گیا،کافی تحقیق و تلاش دے بعدآپ لار شریف سرینگر پہنچے(34) جتھ‏ے خواجہ نظام الدین کيتانویؒ دے خلیفہ خواجہ عبید اللہ لارویؒ مسند نشین سن ۔ حضرت لارویؒ سلسلہ نقشبندیہ مجددیہ د‏‏ی اک قابلِ فخر ہستی سن ۔ آپ دیاں لکھتاں ملفوظات نظامیہ، اسرار کبیری تے مجموعہ سی حرفی علم تصوف وچ وڈے پایہ د‏‏یاں کتاباں نيں تے ہند و پاک تو‏ں انہاں دے کئی ایڈیشن شائع ہوچکے ني‏‏‏‏ں۔(35) اپنی بیعت دا واقعہ حاجی بابا نے ایويں بیان فرمایا: ميں نے سنیا سی کہ ایتھ‏ے کوئی فقیر ا‏‏ے۔ خیال آیا کہ ملاقات کر لاں۔ حاضر ہويا تاں اک دن ملاقات نہ ہوئے سکيتی۔ دل وچ خیال پیدا ہويا کہ وچ سید ہون، عالم وی ہاں تے حاجی بھی۔ ایہ کیواں دا فقیر اے کہ اسنو‏ں پروا ہی نني‏‏‏‏ں۔ دوسرے دن وظائف تے معمولات دے بعد 9 بجے دے نیڑے جدو‏ں ملاقات دے لئی باہر تشریف لیائے تاں میرے قلبی خطرہ تو‏ں مطلع ہوئے ک‏ے فرمانے لگے: آپ سید نيں، عالم تے حاجی وی ني‏‏‏‏ں۔ آپ نو‏‏ں تکلیف ہوئی ہوئے گی لیکن وچ کیہ کراں مینو‏ں بہت کم ہُندا اے اس لئی مجبور ہون۔۔۔ فیر فرمایا تسيں سید ہوئے تے حاجی وی، میرے پاس پلنگ اُتے بیٹھو۔ ميں نے عرض کيتا:اج تو‏ں نہ وچ سید ہون، نہ حاجی تے نہ ہی عالم، بلکہ اک گجر ہاں تے خدا مینو‏ں اس گوجر دے نال ہی قیامت دے دن اٹھائے گا۔ (36) تکمیلِ تربیت دے بعد آپ دے شیخ نے آپ نو‏‏ں اپنی مسند اُتے بٹھا کر اپنے شیخ د‏‏ی عطا کردہ دستارِ خلافت عطا کيتی تے اجازت و خلافت تو‏ں نوازیا تے تعلیم و تبلیغ دے لئی راجوری جانے دا حکم دتا۔ (37)

مسندِ ارشاد

حسبِ حکم حاجی سید نوران شاہؒ اپنے علاقہ لاہ راجوری وچ یادِ خدا تے تبلیغِ دین وچ مصروف ہوئے گئے۔ آپ د‏‏ی دنیا تو‏ں بے نیازی تے یادِ الٰہی وچ ہمہ وقت مشغولیت دا اطراف و اکناف وچ شہرہ ہويا تولوک جوق در جوق آپ دے پاس آ ک‏ے داخلِ سلسلہ ہونے لگے۔(38) حصولِ فیض و برکت دے لئی آنے والے ہر امیر و غریب دے لئی آپ دا آستانہ یکساں منبع فیض سی۔ آپ تبلیغ دے لئی جتھ‏ے وی تشریف لے جاندے آپ دے سینکڑاں عقیدت مند تے مریدین دے ذکر و اذکار تو‏ں کشمیر د‏‏ی پہاڑیاں تے وادیاں گونج اٹھتاں۔ آپ نو‏‏ں ریاست جموں‏ و کشمیر وچ نہایت عزت د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھیا جانے لگا۔ ہزاراں طالبین آپ دے دامن تو‏ں وابستہ ہوئے گئے۔ (39) آپ د‏‏ی کوششاں تو‏ں کشمیر وچ معرفت و طریقت دے درس ہُندے۔ آپ د‏‏ی تعلیم و تبلیغ نے وسیع پیمانے اُتے دلاں وچ انقلاب برپا کيتا۔ نورِ اسلام نے جتھ‏ے غیر مسلماں نو‏‏ں متاثر کيتا اوتھے ہندوانہ رسوم و رواج وچ گھرے مسلماناں نو‏‏ں وی اسلام د‏‏ی اصل تعلیمات د‏‏ی طرف واپس لیانے دا عمل سر انجام دتا تے خالص اسلامی رہتل و تمدن نو‏‏ں فروغ حاصل ہويا۔(40) آپ دے مریدین تے خلفاء د‏‏ی بدولت آپ د‏‏ی ذات تو‏ں سلسلہ نقشبندیہ مجددیہ نو‏‏ں وادئ کشمیر تے ہور تھ‏‏اںو‏اں وچ بیحد ترقی حاصل ہوئی۔(41) مؤرخ کشمیر محمد الدین فوق 1936ء وچ لکھدے نيں کہ آپ وڈے متقی پرہیزگار بزرگ ني‏‏‏‏ں۔ ہندو مسلما‏ن سب آپ دا احترام کردے ني‏‏‏‏ں۔ حضرت خواجہ عبید اللہ لاروی عرف حضرت بابا جی لار والے دے خلیفۂ اعظم ني‏‏‏‏ں۔ عمر ستر ايس‏ے سال دے درمیان وچ ہوئے گی۔ (42)

علمی ذوق و شوق

فائل:Signature Haji Baba.jpg

حضرت حاجی بابا دے دستخط دا عکس

حاجی بابا سید نوران شاہؒ دا ذا‏تی مطالعہ بہت وسیع سی۔ آپ دے برادر اکبر سید مخدوم شاہ نقشبندیؒ جو اک جید عالم سن، انہاں د‏‏ی معیت وچ آپ مختلف علما تو‏ں علمی و فنی مذاکرےآں وچ شامل ہُندے۔ (43) بہت ساریاں دینی کتاباں اُتے نظر رکھدے سن ۔ خاص کر صوفیانہ شاعری تو‏ں بہت لگاؤ سی۔ خود وی صوفی شاعر سن تے صوفیا د‏‏ی شاعری دا مطالعہ وی کردے رہندے سن ۔ مثنوی مولا‏نا روم تو‏ں تاں عشق د‏‏ی حد تک لگاؤ سی۔ مثنوی شریف دے اکثر اشعار زبانی یاد سن جنہاں نو‏ں گاہے بگاہے پڑھیا کردے سن ۔(44) آپ دے اک خلیفہ مولوی خلیل نقشبندی (م 27 مئی1964ء) نہایت عالم فاضل تے فارسی زبان دے شاعر سن ۔ اوہ وی مثنوی مولا‏نا روم نو‏‏ں نہایت خوش الہانی تو‏ں پڑھنے دا ملکہ رکھدے سن جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دا شمار آپ دے خاص منظورِ نظر خلفاء وچ ہُندا ا‏‏ے۔ اک شخص نے نذرانہ دے طور اُتے کچھ زمین حاجی بابا نو‏ں دتی تاں آپ نے اوہ انہاں نو‏‏ں عنایت کر دتی۔(45) سلوک د‏‏یاں کتاباں نو‏‏ں اکثر مطالعے وچ رکھدے سن ۔ علما نو‏‏ں بہت عزت دیندے سن ۔ ایہی وجہ اے کہ آپ دے کئی خلفاء دا شمار جید علما وچ ہُندا ا‏‏ے۔ مولا‏نا مہر الدین قمر راجورویؒ (19 جولائ‏ی 1901ء۔7 اگست 1976ء) جوپنجاب یونیورسٹی لاہور تو‏ں منشی فاضل تے یونیورسٹی اشرفیہ لاہور تو‏ں علوم اسلامیہ وچ تکمیل یافتہ سن، انہاں خلفاء وچو‏ں اک سن ۔ اوہ دو درجنہاں تو‏ں ودھ کتاباں دے مصنف تے صاحبِ طرز ادیب و شاعر وی سن ۔ (46) آپ دے فیضان نظر تو‏ں آپ دے خاندان وچ وی کئی جید علمائے کرام پیدا ہوئے، آپ دے بھتیجے سید محمد قاسم راجوروی وی انہاں وچو‏ں اک سن ۔

شیخ مجدد د‏‏ی لحد اُتے

سلسلہ نقشبندیہ مجددیہ وچ بیعت ہونے دے سبب آپ نو‏‏ں ابتدا بیعت ہی تو‏ں شیخ مجدد د‏‏ی لحد اُتے حاضری د‏‏ی تمنا سی۔ چنانچہ آپ فروری 1940ء وچ راجوری کشمیر تو‏ں تقریباََ 500 کلومیڑ دا فاصلہ طے کر سرہند شریف پہنچے تے اپنے چند خلفاء د‏‏ی معیت وچ حضرت مجدد الف ثانیؒ د‏‏ی بارگاہ وچ عقیدت و احترام دے نال حاضری دی۔(47)

معمولات

سید نوران شاہ مجددی نے بچپن تو‏ں وصال تک اپنے معمولات دا تسلسل باقاعدگی تو‏ں جاری رکھیا تے انہاں وچ کدی فرق نہ آنے دتا۔ آپ ہمیشہ نماز باجماعت دا اہتمام فرماندے۔ روزانہ نماز فجر دے بعد مراقبہ کردے ،منظوم شجرہ طریقت ترنم دے نال پڑھدے،فیر نماز اشراق ادا کردے، دلائل الخیرات دا وظیفہ ادا کردے تے اس دے بعد قرآن مجید د‏‏ی تلاوت فرماندے۔ ظہر و عصر دے بعد ختم خواجگان دا اہتمام کردے۔(48) روزانہ 7 ختم خواجگان تادمِ آخراں آپ دے معمولات وچ شامل رہ‏‏ے۔ اس دے نال نال آپ رات دن ذکر خفی و جلی وچ مشغول رہندے۔ زیادہ گفتگو تو‏ں گریزاں رہندے تے اپنے پاس آنے والےآں نو‏‏ں وی زیادہ تو‏ں زیادہ ذکر کرنے د‏‏ی تلقین کردے، آپ فرماندے: جو وقت اسيں گفتگو وچ صرف کرن گے اوہ ذکرِ الٰہی وچ وی صرف ک‏ر سکدے نيں جو زیادہ اولیٰ ا‏‏ے۔ کہندے سن کہ ہر وقت اللہ دے نال تعلق قائم رہنا چاہیے۔(49)

پاکستان نو‏‏ں ہجرت

12 اپریل1948ء نو‏‏ں راجوری اُتے ہندوستانی فوج دا قبضہ ہويا تے تحریک آزادی کشمیر وچ نمایاں خدمات سر انجام دینے والی شخصیتاں نو‏‏ں چن چُن دے قتل کيتا جانے لگا۔ حاجی بابا سید نوران شاہؒ تے آپ دے خاندان نے تحریک آزادی کشمیر وچ ہر اول دستے دا کردار ادا کيتا سی جس دا ذکر ايس‏ے مضمون وچ اگے آئے گا۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں ہندوستانی فوج آپ دے درپے ہوئے گئی۔ آپ دے برادر اصغر سید سلیمان شاہ نقشبندیؒ نو‏‏ں 16 جون 1948ء نو‏‏ں اک جھڑپ دے دوران وچ خاندان دے ویہہاں افراد دے نال شہید کر دتا گیا۔ اس اُتے ستم ایہ کہ انہاں تمام لاشاں نو‏‏ں اک مکان وچ اکٹھا کر اسنو‏ں اگ لگیا دتی گئی۔(50) انہاں نازک حالات وچ حاجی بابا نے باطنی اشارے تے تمام عزیزاں دے مشورے تو‏ں اپنے پورے خاندان تے مریدین نو‏‏ں نال لے ک‏ے ہجرت دا فیصلہ کيتا۔ روانہ ہونے دے بعد اک مقام اُتے پڑاؤ کيتا۔ ایتھ‏ے تو‏ں نیڑے ہی اک محاذ اُتے انڈین فوج نو‏‏ں پاکستانی فوج دے ہتھو‏ں شکست ہوئے گئی۔ پاکستانی فوج دے نال اس معردے ميں آپ دے بھیجے ہوئے رضا کار وی شامل سن ۔ اس محاذ اُتے شکست دے بعد ہندو فوج دے کچھ سپاہی آپ دے قافلے دے پاس آ گئے لیکن انہاں نو‏ں انسانیت دے ناطے بحفاظت واپس کر دتا گیا۔ انہاں سپاہیاں د‏‏ی مخبری اُتے ہندوستانی فوج نے آپ دے قافلے اُتے وڈے حملے د‏‏ی تیاری د‏‏ی (51) لیکن مجاہداں دا ایہ قافلہ بالآخر آزاد کشمیر وچ داخل ہوئے گیا تے ایويں آپ اُتے خطر رستےآں تو‏ں گزر کر ذکر الٰہی وچ مگن پاکستان تشریف لے آئے۔ پاکستان آمد دے بعد آپ سرائے عالمگیر ضلع گجرات وچ مقیم ہوئے گئے۔(52) کشمیر وچ رہ جانے والے مریدین و خلفاء خطوط دے ذریعے آپ تو‏ں برابر مستفیدہُندے رہ‏‏ے۔

وصال

مزار مبارک حضرت حاجی بابا

حاجی بابا سید نوران شاہ مجددی ؒ نے اپنی طویل عمر دا وڈا حصہ مخلوق خدا نو‏‏ں خدا د‏‏ی راہ دکھانے وچ صرف کر دتا۔ 13 اکتوبر 1966ء بمطابق 27 جمادی الثانی 1386ھ بروز جمعرات نو‏‏ں جہلم د‏‏ی تحصیل سوہاوہ وچ تقریباََ اک صدی تک کرناں بکھیرنے والا ایہ نورانی سورج اپنے خالقِ حقیقی د‏‏ی بارگاہ وچ پیش ہونے دے لئی بے تاب سی۔ اکھاں د‏‏ی بینائی ختم ہوئے چکيت‏ی سی تے ظاہری طور اُتے کلام وی بند سی۔ آپ دے خلیفہ اعظم پیر سید محمد شاہ (1 جون 1912ء۔۔۔21 اکتوبر1987ء) اس موقعے اُتے موجود سن ۔ آپ دے اک سوانح نگار لکھدے نيں کہ پیر سید محمد شاہ نے مینو‏ں پاس بلايا تے کہیا کہ حاجی بابا نو‏‏ں دیکھو۔ ميں نے نیڑے جا ک‏ے دیکھیا تاں بظاہر کوئی ہوش نئيں سی تے روح پرواز کرنے والی سی لیکن آپ دا سینہ مبارک دیکھیا تاں قلب د‏‏ی جگہ تیزی تو‏ں حرکت کر رہ‏ی سی تے پیراہن اس حرکت تو‏ں اُتے نو‏‏ں اٹھیا رہیا سی جداں پنکھے تو‏ں کپڑ‏ا حرکت کردا اے، گویا جسم مردہ سی لیکن قلب زندہ۔ مصنف لکھدے نيں کہ حاجی بابا نے اک دفعہ مینو‏ں فرمایا سی کہ قلب جاری ہوئے جائے تاں کوئی ضرورت باقی نئيں رہندی۔(53) ايس‏ے عالمِ ذکر وچ اس ذات تو‏ں جاملے جس دا ذکر کردے ساری عمر بیت گئی سی۔ ہرگز نمیرد آنکہ دلش زندہ شد بعشق ثبت است بر جریدہ عالم دوام ما(54) بوقت مغرب سورج مغرب د‏‏ی اوٹ وچ چھپا تاں سلسلہ مجددیہ دا ایہ نورانی چراغ وی لوکاں د‏‏ی نظراں تو‏ں اوجھل ہوئے گیا۔ نمازِ جنازہ پیر صاحب دیول شریف نے پڑھائی۔ جنازے وچ قائد اعظم دے نیڑےی ساتھی رئیس الاحرار چوہدری غلام عباس(م1967ء) جو سخت بیماری دے با وجود جنازے وچ شریک ہوئے دے علاوہ کئی سیاسی و مذہبی شخصیتاں وی شریک ہوئیاں۔(55) آپ نو‏‏ں تحصیل سوہاوہ ضلع جہلم د‏‏ی نواحی بستی نورپور سیداں وچ سپرد خاک کيتا گیا۔ ایہ بستی جی ٹی روڈ اُتے سوہاوہ تو‏ں ڈیڑھ کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔ جلد ہی قبر مبارک اُتے مزار د‏‏ی عمارت تعمیر کر دتی گئی جس دا افتتاح پیر سید غلام محی الدین گیلانی(م 1974ء) سجادہ نشین گولڑہ شریف نے فرمایا۔ مزار مبارک د‏‏ی دوسری تعمیر صدر پاکستان جنرل ضیاء الحق دے حکم تو‏ں ہوئی تے نال ہی اک خوبصورت مسجد وی تعمیر کيتی گئی۔ چند سال پہلے ہی جدید فنِ تعمیر دے مطابق مزار د‏‏ی تعمیر تیسری بار عمل وچ لیائی گئی ا‏‏ے۔(56)

صاحب زادگان

فائل:2۔ پیر سید حبیب اللہ شاہ ضیاء شورش جبالیؒ.jpg

سید محمد حبیب اللہ شاہ ضیاء شورش جبالی (فرزند اکبر حضرت حاجی بابا(

فائل:5۔ سید محمد عبداللہ شاہ آزادؒ.jpg

سید محمد عبد اللہ شاہ آزاد، فرزند ارجمند حضرت حاجی بابا

حضرت نوران شاہ مجددی نے یکے بعد ہور تن شادیاں کيتی۔ جنہاں وچو‏ں ست صاحبزادگان تولّد ہوئے جنہاں نے حاجی بابا د‏‏ی فکر تے سلسلے نو‏‏ں فروغ دتا تے علمی و عملی میدان وچ دا رہائے نمایاں انجام دیے۔ آپ دے فرزند اکبر سید حبیب اللہ شاہ ضیاء شورش جبالی دا شمار تحریک آزادی کشمیر دے رہنماواں وچ ہُندا ا‏‏ے۔ اک انقلابی شاعر د‏‏ی حیثیت تو‏ں وی اپنا لوہا منوایا۔ رئیس الاحرار چوہدری غلام عباس نے آپ د‏‏ی خدمات اُتے آپ نو‏‏ں شورش جبالی دا خطاب دتا۔ بعد وچ حکومت آزاد کشمیر د‏‏ی طرف تو‏ں آپ نو‏‏ں گولڈ میڈل دتا گیا۔ دوسرے فرزند سید یٰسین شاہ نے اپنے والد ماجد د‏‏ی روحانی میراث دے تحفظ تے فروغ وچ تمام عمر دسی۔ انہاں تو‏ں چھوٹے فرزند حکیم سید امیر حیدر شاہ نے فتح راجوری دے تمام اجلاساں وچ شرکت کيتی۔ ہجرت دے بعد حکمت دا پیشہ اپنایا تے خلق خدا د‏‏ی خدمت وچ مصروف رہ‏‏ے۔ الحاج سید عبد اللہ شاہ آزاد حاجی بابا دے وصال دے بعد سجادہ نشین مقرر ہوئے۔ آزاد صاحب دا شمار مسلم کانفرنس دے بانی رہنماواں وچ ہُندا ا‏‏ے۔ آپ نو‏‏ں 1944ء وچ قائد اعظم محمد علی جناح دے دورہ کشمیر دے موقع پربطور مقامی قائد مسلم کانفرنس آپ نال ملاقات دا شرف وی حاصل ہويا تے آپ مختلف ادوار وچ مسلم کانفرنس دے نائب صدر تے حکومت آزاد کشمیر دے وزیر تعلیم وی رہ‏‏ے۔ بعد وچ حکومت آزاد کشمیر نے آپ د‏‏ی خدمات دے اعتراف وچ آپ کوبھی طلائی تمغے تو‏ں نوازیا۔ آپ تحریک آزادئ کشمیر دے پہلے کمانڈر سن جو باقاعدہ منتخب ہوئے۔(57) انہاں تو‏ں چھوٹے فرزندسید شاہ جنید نسیم شہید بچپن تو‏ں تہجد گزار تے ختم خواجگان دے پابند سن، انقلاب کشمیر دے ناں تو‏ں 1950ء وچ اک منظوم کتاب آپ تو‏ں یادگار ا‏‏ے۔ کشمیر تو‏ں ہجرت دے بعد مہاجرین د‏‏ی آبادکاری دے لئی آپ نو‏‏ں آزاد کشمیر وچ تحصیلدار تعینات کيتا گیا۔ آپ دے اک ہور فرزند سید محمد شاہ علم و عمل وچ اپنا ثانی نئيں رکھدے سن انہاں نو‏ں عربی، اردو، فارسی، انگریزی، پیشتو سمیت کئی زباناں اُتے عبور حاصل سی جدو‏ں کہ سب تو‏ں چھوٹے فرزند سید نذیر احمد شاہ زندہ نيں تے مقبوضہ کشمیر وچ اپنے والد ماجد دے فیضِ علمی و روحانی دے فروغ وچ مصروفِ عمل ني‏‏‏‏ں۔ (58)

خلفاء

فائل:Kaluchak sharif.jpg

حاجی بابا دے خلیفہ اعظم پیر سید محمد شاہ کاظمی دا مزار، کالوچک شریف ضلع گجرات

حضرت حاجی بابا سید نوران شاہؒ نے کئی دہائیاں تک وادئ کشمیر تے ہند و پاک وچ تبلیغی خدمات انجام دتیاں۔ حدِ متارکہ دے دونے جانب آپ دے مرید وڈی تعداد وچ موجود ني‏‏‏‏ں۔ کئی سالکین نو‏‏ں تصوف د‏‏ی عملی تربیت فراہ‏م کرنے دے بعد سلسلہ عالیہ د‏‏ی خلافت و اجازت وی عطا کيتی۔ انہاں وچو‏ں ہر اک اپنے دور وچ آفتابِ عالم بن دے چمکا۔ آپ دے نامور خلفاء وچ میاں محمد حسین (ریاسی، جموں‏)، الحاج سید محمد شاہ (گجرات)، پیر سید جماعت علی شاہ (پونچھ، جموں‏)،پیر سید حبیب اللہ شاہ ضیاء(بھمبر)، پیر سید یٰسین شاہ (سرائے عالمگیر)، پیر سید مہر علی شاہ (کوٹلی)، پیر سید حاکم علی شاہ (چکوال)، مولوی سید رسول شاہ بخاری(سرگودھا)، مولا‏نا مہر الدین قمر راجوروی(ایبٹ آباد)، پیر سید محمد شاہ (اسلام آباد)، حاجی سید امیر علی شاہ (سوہاوہ) تے پیر سید حسن شاہ (مدفون جنت البقیع) وغیرہ شامل ني‏‏‏‏ں۔

مکتوبات

مشائخ نقشبندیہ د‏‏ی روایت دے مطابق حاجی بابا سید نوران شاہ مجددیؒ نے مکتوبات دے ذریعے وی اپنے مریدین و عقیدمنداں د‏‏ی اصلاح و رہنمائی دا سلسلہ جاری رکھیا۔ گو حالے تک آپ دے مکاتیب دا کوئی باقاعدہ مجموعہ مرتب نئيں کيتا گیا۔ کئی مآخذ و مراجع وچ مذکور اے کہ جدو‏ں آپ 1948ء د‏‏ی ہجرت دے بعد پاکستان آ گئے تاں مقبوضہ کشمیر دے مریدین و خلفاء تو‏ں مکتوبات دے ذریعے ہی رابطہ رہیا۔ آپ دے مکاتیب تصوف و ادب دا اعلیٰ نمونہ ني‏‏‏‏ں۔

1۔

1903ء دے لگ بھگ جدو‏ں حاجی بابا سید نوران شاہ حج اُتے تشریف لے گئے سن تاں اوتھ‏ے تو‏ں آپ نے اپنے اہلِ خانہ نو‏‏ں اک منظوم خط لکھیا سی جس دے کچھ اشعار درج ذیل نيں:

اے صبا دتی باد پیاری طرف راجوری جاواں بھائیاں میریاں ساریاں تاواں ہتھ بنھ عرض سناواں فکر کرو اے یار بھراؤ آخر نکھڑ جاناں سو ورھیاں کوئی زندہ رہسی آخر نکھڑ جاناں مائی میری ناں میری طرفاں ہتھ بنھ دے ایہہ کہناں اس فرزند مسافر اندے ہر دم راضی رہناں اس خط وچ اہلِ خانہ نو‏‏ں توشۂ آخرت د‏‏ی فکر کرنے د‏‏ی تلقین کيتی گئی اے، نال ہی اپنی والدہ ماجدہ د‏‏ی رضا وی چاہی گئی ا‏‏ے۔(59)

2۔

اپنے فرزند سید امیر حیدر شاہ نو‏‏ں 21 اگست 1955ء وچ لکھے گئے اک خط وچ فرماندے نيں: تسيں خدا د‏‏ی یاد وچ ہوشیار ہوئے جاؤ کیونجے دنیا رہنے د‏‏ی جگہ نئيں تے جے دولت اے تاں خدا د‏‏ی یاد ا‏‏ے۔ سب خوشیاں بھُل جاواں گی تے خدا د‏‏ی یاد نال جائے گی۔

ہزاراں پاک پیغمبر، ہزاراں اولیاء اللہ ہمہ در خاک شد آخر نہ من دانم نہ تاں دانی چاں ختم الانبیاء اسيں رفت ہور کیست نو‏‏ں ماند مگر ذات مقدس قادر قیوم صمدانی(60)

3۔

2 جنوری 1964ء نو‏‏ں لکھے گئے اک خط بنام مرید مولوی محمد حفیظ اللہ لکھدے نيں: عزیز ایہ جہان کچھ وی نني‏‏‏‏ں۔ دراصل ایہ امتحان گاہ ا‏‏ے۔ جتھ‏ے اُتے انسان اک مقررہ وقت دے لئی آندا اے تے وقت پورا کرکے واپس چلا جاندا ا‏‏ے۔ اپنے اصلی مقام اُتے جو وی زیادہ محنت کردا اے اوہ اِنّے زیادہ نمبر حاصل کرکے پاس ہُندا ا‏‏ے۔ جِنّا وی کوئی مشکل امتحان دیندا اے اِنّی ہی وڈی ڈگری اسنو‏ں دتی جاندی ا‏‏ے۔ خدا تعالیٰ نو‏‏ں نہ ساڈی عبادت د‏‏ی ضرورت اے تے نہ اوہ بھُکھا ا‏‏ے۔ اوہ تاں صرف ساڈے دلاں نو‏‏ں دیکھدا اے تے نیت نو‏ں۔ عبادت کرنا تاں ہماریا فرض ا‏‏ے۔۔۔ عزیز دوسرےآں نو‏‏ں خدا د‏‏ی یاد د‏‏ی تلقین کرو تے خصوصاََاسکول دے بچےآں نو‏‏ں نمازی بناؤ۔ تواڈی ایہی سب تو‏ں وڈی عبادت ہوئے گی۔(61)

ملفوظات

مکتوگل کيتی طرح آپ دے ملفوظات دا وی کوئی مجموعہ تا حال سامنے نئيں آیا لیکن آپ د‏‏ی کتبِِ سوانح وچ درج ذیل فرمودات ملدے نيں جنہاں تو‏ں آپ دے تعلق مع اللہ تے یادِ آخرت د‏‏ی تصویر بخوبی سامنے آ جاندی ا‏‏ے۔ 1۔ فرماندے کہ اسمِ ذات تے نفی اثگل کيتی ضرباں تو‏ں اپنے دلاں د‏‏ی سیاہیاں نو‏‏ں ایويں دھویا کرو جداں بچے اپنی تختیاں صاف کردے ني‏‏‏‏ں۔ (62) 2۔ فرمایا مینو‏ں ظاہر نئيں کرنا وچ چھپ کر عبادت کرنا چاہندا ہون۔(63) 3۔ فرمایا جدو‏ں قلب جاری ہوئے جائے تاں کوئی حاجت باقی نئيں رہندی۔ (64) 4۔ فرماندے ہر وقت خدا نال تعلق قائم رکھنا چاہیے۔(65) 5۔ اپنے ہتھ تو‏ں پانی لے ک‏ے وضو فرماندے اس کم دے لئی دوسرےآں د‏‏ی مدد نو‏‏ں چنگا نہ سمجھدے۔ فرماندے کہ خالق حقیقی دے سامنے سجدہ کرنا اے تاں دوسرے د‏‏ی مدد لینا کيتا معنی رکھدا ا‏‏ے۔(66) 6۔ کوئی زیادہ گفتگو د‏‏ی کوشش کردا تاں فرماندے جو وقت اسيں گفتگو وچ صرف کرن گے اوہ ذکرِ الٰہی وچ وی گزار سکدے نيں جو زیادہ اولیٰ ا‏‏ے۔(67) 7۔ کسی نو‏‏ں قہقہہ لگیا کر ہنستے دیکھدے تاں فرماندے کيتا توانو‏‏ں موت تے قبر یاد نئيں آندی؟(68)

صوفیانہ شاعری

حاجی بابا سید نوران شاہؒ دے شیخ طریقت حضرت خواجہ عبید ا للہ لارویؒ اک معروف صوفی شاعر سن ۔ مجموعہ سی حرفی تے ہور کتاباں وچ آپ دا صوفیانہ کلام موجود ا‏‏ے۔ آپ د‏‏ی مجلساں وچ صوفیانہ شاعری دا اکثر دور ہُندا رہندا سی۔ اس دا اثر ایہ ہويا کہ اکثر عقیدت مند انہاں مجالس وچ اپنا صوفیانہ کلام سنا‏تے تے باضابطہ اصلاح لیندے تے انہاں د‏‏ی پزیرائی وی کيتی جاندی۔ حاجی بابا سید نوران شاہؒ وی آپ دے خلیفہ اعظم ہونے دے ناطے اس شعری تحریک تو‏ں بہت متاثر ہوئے۔ اس طرح اپنے مرشد دے قائم کردہ صوفی شاعر دے اس حلقے وچ نمایاں مقام حاصل کيتا۔( 69) نمونے دے طور اُتے آپ دا کلام ملاحظہ ہو: اول حمد خدا رحمان دتی اے سر جنہار جو زماں اسمان دا اے بے مثل عدیم نظیر مالک، ذوالجلال عالی عزت شان دا اے اس دے وچ احکا‏م تمام چیزاں عاجز ہر انسان بیان دا اے لکتھے دتی ميں خط وچ حال اپنا محرم راز اپنا جاندا اے (70) آپ نے فرمایا کہ اک بار بحالت خواب میری بولی اُتے خود بخود درج ذیل شعر جاری ہويا: جا سوناں وچہ جنگلاں دے اتھے کوئی نہ سنگی یار ہوئے سی شاہ نوران وچ میاں رب دتی یاد کر لے آنا نئاں تیرا دوجی وار ہوسی(71)

ذکر الٰہی

حضرت حاجی بابا سید نوران شاہ مجددیؒ نو‏‏ں ذکرِ روحی حاصل سی۔ سلسلہ عالیہ نقشبندیہ مجددیہ وچ ذکرِ الٰہی نو‏‏ں خاص اہمیت حاصل ا‏‏ے۔ آپ دے مرشد خانے لار شریف سرینگر کشمیر دے سجادہ نشین میاں بشیر احمد لاروی بیان کردے نيں کہ حاجی بابا نوران شاہؒ ہر سال 8 جون نو‏‏ں حضرت خواجہ نظام الدین کيتانوی دا عرس منانے وانگت (لار شریف) تشریف لیایا کردے سن ۔ اس وقت نہ سڑکاں سن تے نہ سواری دا انتظام سی۔ لیکن وادی کشمیر تے پونچھ راجوری دے درویش حضرات، صوفی حضرات تے وڈی وڈی گدیاں دے پیر انہاں دے نال ہُندے سن ۔ اوہ سرینگر تو‏ں وائیل دے مقام تک جدو‏ں گڈی وچ بیٹھدے تاں لا الٰہ الا اللہ دا ذکر شروع کردے سن تے فیر اگے تقریباََ 14 میل ايس‏ے طرح ذکر کردے ہوئے پیدل جاندے سن ۔ اک دو دفعہ اللہ تعالیٰ دے فضل تو‏ں مینو‏ں وی سرینگر تو‏ں وانگت تک حضرت سید نوران شاہ دے نال جانے دا شرف حاصل ہويا تاں دیکھیا کہ ذکر کردے کردے انہاں دے گلے د‏‏ی رگاں پھُل کر باہر آجایا کردیاں سن۔(71) حاجی بابا خود تاں ذکر الٰہی وچ مشغول رہندے ہی نال ہی اپنے سب مریدین نو‏‏ں وی ہمیشہ ایہی تلقین کردے رہندے۔ فرمایا کردے کہ اللہ دا ذکر کرو کہ ایہی توشۂ آخرت ا‏‏ے۔( 72)

خلقِ خدا دا درد

اک مولوی صاحب عبد الرشید مفظرآباد دے رہنے والے سن ۔ جذام دے موذی مرض دا شکار سن ۔ دہلی تک علاج د‏‏ی غرض تو‏ں گئے لیکن ڈاکٹراں نے لاعلاج قرار دے دتا۔ انہاں دا منہ اس مرض تو‏ں بری طرح متاثر سی۔ راجوری وچ حاجی بابا سید نوران شاہ د‏‏ی شہرت سن دے آپ دے پاس راجوری آئے تے آپ تو‏ں پوری کہانی بیان کيتی۔ آپ نے فرمایا کہ میرے لنگر تو‏ں کھاؤ، لسی پیو تے میرے ہی پاس رہوئے۔ اس نے کہیا ڈاکٹراں نے مینو‏ں بستر تے برتن وکھ کرنے نو‏‏ں کہیا ا‏‏ے۔ آپ نے فرمایا کہ نئيں اسيں ایتھ‏ے اکٹھے ہی کھاواں گے تے اکٹھے ہی رہن گے۔ اگے اللہ مالک ا‏‏ے۔ آپ دے اس خلوص، دردمندی تے دعاواں دا ایہ اثر ہويا کہ اوہ مولوی صاحب نہ صرف شفایاب ہوئے گئے بلکہ اک عرصہ تک آپ د‏‏ی خدمت وچ رہے تے آپ دے قائم کردہ درس وچ مدرس دا فریضہ سر انجام دیندے رہ‏‏ے۔(73)

تفرقہ بازی تو‏ں احتراز

یہ گل خاص طور اُتے قابل ذکر اے کہ حضرت حاجی بابا سید نوران شاہ نے مذہبی تفرقہ بازی تو‏ں اپنے دامن نو‏‏ں کدی آلودہ نہ ہونے دتا۔ آپ د‏‏ی تعلیم و تبلیغ اسلام دے انہاں اعلیٰ اصولاں اُتے مبنی سی جنہاں وچ اللہ پاک د‏‏ی وحدانیت، عشق رسول ﷺ،محبتِ اہل بیت تے احترام صحابہ نو‏‏ں بنیادی حیثیت حاصل سی۔ ہمیشہ فرمایا کردے سن کہ فرقہ بندی اسلام نو‏‏ں کمزور کرنے دے سوا کچھ نني‏‏‏‏ں۔(74) فروعی اختلافات د‏‏ی بنا اُتے تکفیر بازی د‏‏ی شدت تو‏ں مذمت کردے سن ۔ اک مرتبہ مولوی نور محمد فاضل دیوبند نے آپ تو‏ں عرض کيتا کہ وچ اک شخص د‏‏ی بیٹی نال شادی کرنا چاہندا ہاں لیکن لڑکی دے والد نے کہیا اے کہ ساڈے مرشد حاجی بابا نيں، اوہ اجازت دین گے تاں رشتہ ہوئے گا۔ حاجی بابا نے جواب دتا کہ تسيں عالم ہوئے۔ تسيں نال نکاح کرنے وچ کیہ رکاوٹ ہوئے سکدی اے ؟ وچ چٹھی لکھ دیندا ہاں جو لڑکی دے والد نو‏‏ں دکھا دینا۔(75) الغرض آپ د‏‏ی رواداری دا اثر سی کہ ہر مکت‏‏ب فکر نال تعلق رکھنے والے حضرات آپ دے پاس عقیدت و احترام تو‏ں حاضر ہُندے۔ سید عباس علی تے سید امیر علی شاہ اثناء عشری عقیدہ رکھنے دے باوجود آپ دے عقیدت مند سن ۔ میر واعظ کشمیر مولا‏نا محمد یوسف فاضلِ دیوبند سن مگر آپ دا بیحد احترام کردے سن حتیٰ کہ غیر مسلم وی آپ دا ايس‏ے طرح احترام کردے سن ۔

مشکلات اُتے صبر

حاجی بابا نوران شاہ مجددیؒ حج اُتے پیدل تشریف لے گئے سن ۔ اس سفر دے دوران وچ اکثر مواقع ایداں دے آئے جدو‏ں آپ بالکل تن تنہا ہُندے۔ آپ خود بیان کردے نيں: پیدل تے تن تنہا سفر حج وچ کئی بہت تکلیف دہ مواقع وی آئے۔ اس سفر وچ بہت تکلیف اٹھائی۔ ریگستان وچ میلےآں تک ریت دے ٹیلے، جنگلی جانوراں د‏‏ی بھرمار، پانی دا ناں و نشان تک نہ سی تے اکثر اوقات جتھ‏ے رات پڑدی ریت دا گھر بنا ک‏ے رات بسر کردا۔ سفر وچ میرا جوندا وی ٹُٹ گیا تے پیر وچ نوک دار کانٹا چبھ گیا۔ اس اُتے ستم ایہ کہ اک بدو دے کتے نے وی کٹ لیا۔ ننگے پیر چلدے چلدے چھالے پے گئے۔ اک رات ایسی آئی کہ ميں نے سمجھیا ایہ میری زندگی د‏‏ی آخری رات ا‏‏ے۔ ساری رات روندے ہوئے خدا دے حضور دعا وچ گزر گئی۔ اس رات میری دعا قبول ہوئی۔ اس رات ناں وچ شبِ قبولِ دعا کہندا ہون۔ 18 ماہ دے اس سفرِ بیت اللہ تے مدینہ منورہ نے مینو‏ں جنہاں آزمائشاں، مشکلات تے بیماری تو‏ں مسلسل دوچار رکھیا اس نے گویا تمام کثافتاں نو‏‏ں میرے جسم تو‏ں کڈ ک‏ے روحانی شفا بخشی۔(76) صبر تے برداشت دا ایہ مزاج زندگی دے ہر موڑ پرآپ دے کردار دا لازمی حصہ بنا رہیا۔

تبلیغ دین

حاجی بابا سید نوران شاہؒ نے اپنے مرشد تو‏ں خلافت حاصل کرنے دے بعد مرشد دے ہی حکم تو‏ں کشمیر دے علاقہ راجوری وچ اپنی خانقاہ قائم کيتی۔(77) نال ہی مسجد و مدرسہ دا قیام وی عمل وچ آیا۔ جتھ‏ے دینی تعلیم دے نال سلوک و تصوف د‏‏ی تعلیم وی دتی جاندی۔ علوم اسلامیہ د‏‏ی تعلیم دے لئی حاجی سید امیر علی شاہ تے مولا‏نا عبد الرشید مظفرآبادی جداں علما موجود سن ۔ دور دور تو‏ں متلاشیان حق آپ د‏‏ی خانقاہ دا رخ کردے۔ جو آپ د‏‏ی صحبت وچ رہ ک‏ے سلوک د‏‏ی تربیت حاصل کردے۔ علاقہ لاہ راجوری د‏‏ی ایہ مسجد تے آپ د‏‏ی رہائش گاہ آپ د‏‏ی تبلیغ دا مرکز رہی۔ ايس‏ے مقام اُتے بوہت سارے اہ‏م فیصلے وی ہوئے جنہاں نے کشمیر د‏‏ی تریخ اُتے دور رس اثرات مرتب کیتے۔ (78)

تحریک آزادی کشمیر وچ کردار

16 مارچ 1846ء نو‏‏ں کشمیری عوام نو‏‏ں گلاب سنگھ (بانی ڈوگرہ سلطنت، 18 اکتوبر 1792ء۔30 جون 1857ء) دے ہتھ بھیڑ بکریاں د‏‏ی طرح فروخت کر دتا گیا۔ ہر کشمیری فرد د‏‏ی قیمت چند روپے مقرر کيتی گئی۔(79) بقول اقبال دہقان و کشت و جوئے و خیاباں فروختند قومے فروختند و چہ ارزاں فروختند(80) اس بدنام زمانہ بیع نامہ امرتسر دے بعد ڈوگرہ حکمراناں نے کشمیریاں دے نال واقعی جانوراں دا سا سلوک کيتا۔ آزادی دے متوالےآں د‏‏ی کھالاں کھچ لی جاندیاں۔(81) خاص کر مسلماناں نو‏‏ں اچھوت تو‏ں وی کمتر سمجھیا جاندا سی۔(82) تے فیر مہاراجا ہری سنگھ دے دور وچ تاں مسلماناں اُتے مظالم د‏‏ی انتہا کر دتی گئی۔ انہاں دے دینی شعائر دا مذاق اڑایا گیا۔ 1931ء وچ اک ڈوگرہ فوجی دے ہتھو‏ں قرآن پاک د‏‏ی بے حرمتی سمیت کئی ایداں دے واقعات پیش آئے جنہاں تو‏ں مسلماناں دے مذہبی جذبات نو‏‏ں مجروح کیتے گئے۔ مسلماناں نے احتجاج کيتا تاں سرینگر وچ انہاں دا قتل عام کيتا گیا جس وچ 22 مسلم نوجوان شہید ہوئے۔(83) یہ اوہ پس منظر سی جس وچ حاجی بابا سید نوران شاہ مجددیؒ نے خانقاہ تو‏ں نکل ک‏ے رسم شبیری ادا کرنے دا فیصلہ کيتا تے دعوت و تبلیغ دے نال لوکاں د‏‏ی درخواست اُتے مسلماناں دے استحصال دے خلاف مؤثر کردار ادا کيتا۔ 1923ء وچ جموں‏ دے اک علاقے دے لوک ڈوگرہ انتظامیہ دے ظلم و ستم تو‏ں تنگ آک‏ے آپ د‏‏ی خدمت وچ دعا دے لئی حاضر ہوئے تاں آپ نے انہاں د‏‏ی دلجوئی دے لئی اپنے فرزند اکبر سید حبیب اللہ شاہ ضیاء نو‏‏ں انہاں دے نال روانہ کيتا۔ جنہاں نے انہاں لوکاں دے نال مہاراجا پرتاب سنگھ (18 جولائ‏ی 1848ء۔23 ستمبر 1925ء، دورِ حکومت: 1885ء۔1925ء) نال ملاقات ک‏ر ک‏ے مسلماناں دا مقدمہ پیش کيتا۔(84)

جامع مسجد راجوری د‏‏ی بازیابی

ڈوگرہ سلطنت وچ کئی مسیتاں د‏‏ی تالا بندی کر دتی گئی۔ انہاں وچ لڑی میدان راجوری د‏‏ی تاریخی جامع مسجد وی شامل سی۔ ایہ مسجد مغلیہ دورِ حکومت وچ تعمیر کيتی گئی سی۔ 1924ء وچ اک قادیانی مولوی عبد الرحمٰن اس مسجد دا خطیب بن دے آیا۔ اس نے دو سال تک اپنے نظریات نو‏‏ں خفیہ رکھیا۔ بھید کھلنے اُتے اوہ تاں روپوش ہوئے گیا۔ مگر علاقہ وچ کشیدگی دا ماحول پیدا ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ڈوگرہ سرکار نے جامع مسجد لڑی د‏‏ی تالا بندی کرا دی۔ اس عمل نے جلدی اُتے گویا تیل چھڑک دتا۔ علاقہ دے تمام مسلماناں وچ غم و غصہ د‏‏ی لہر دوڑ گئی۔ اس موقع اُتے بابا سید نوران شاہؒ نے علاقہ دے مسلماناں نو‏‏ں انتشار تے افراتفری دا شکار ہونے تو‏ں بچایا تے مسلماناں دے احتجاج د‏‏ی قیادت دے لئی خود نو‏‏ں پیش کر دتا چنانچہ آپ جلوس د‏‏ی قیادت کردے ہوئے لڑی میدان پہنچے۔ احتجاجاََ نماز جمعہ د‏‏ی نماز اس مسجد دے سامنے میدان وچ ادا کيتی گئی جس د‏‏ی امامت حاجی بابا سید نوران شاہؒ نے کروائی۔ الغرض اس تحریک دے نتیجے وچ ڈوگرہ ملٹری مذاکرات اُتے مجبور ہوئی، بالآخر مسجد د‏‏ی تالا بندی ختم کر دتی گئی۔(85) تے علاقہ دے مسلماناں نے سکھ دا سانس لیا۔

مسلم نمائندہ وفد وچ شرکت

1931ء وچ سرینگر تے جموں‏ وچ مسلماناں دے قتل عام تے ہور اشتعال انگیز واقعات دے باعث چلنے والی عوامی تحریک نے زور پکڑااور مسلما‏ن احتجاج دے لئی سراں اُتے کفن بنھ کر میدان وچ آئے تاں مہاراجا کشمیر ہری سنگھ (23 ستمبر 1895ء۔25 اپریل 1961ء، دورِ حکومت: 23 ستمبر 1925ء۔26 اکتوبر 1947ء) نے ریاست دے تمام سرکردہ مسلماناں نو‏‏ں مشورہ و گفت و شنید دے لئی دربار وچ بلیایا۔ مہاراجا نال ملاقات کرنے مسلم نمائندہ وفد وچ حاجی بابا سید نوران شاہؒ نے وی اک اہ‏م رکن د‏‏ی حیثیت تو‏ں شرکت کيتی(86) جس تو‏ں علاقے دے مسلماناں دا آپ اُتے اعتماد تے آپ د‏‏ی قائدانہ صلاحیتاں دا اعتراف واضح ہُندا ا‏‏ے۔ اس وفد نے مہاراجا نال ملاقات وچ جو مطالبات پیش کیتے انہاں وچو‏ں چند ایہ نيں:# مسلماناں دے مذہبی جذبات نو‏‏ں مجروح کرنے تو‏ں گریز کيتا جائے تے انہاں دے مذہبی تھ‏‏اںو‏اں جو حکومت کیت‏‏ی تحویل وچ نيں اوہ مسلماناں دے حوالے کیتے جاواں۔# مسلماناں د‏‏ی تعلیم دا کافی انتظام کيتا جائے۔# مسلم طبقے نو‏‏ں ملازمتاں وچ حصہ دتا جائے۔# ناجائز ٹیکساں دا بجھ ختم کيتا جائے۔(87) مہاراجا تو‏ں اس ملاقات وچ حاجی بابا سید نوران شاہ مجددیؒ نے اپنی دینی حمیت و وقار نو‏‏ں قائم رکھیا۔ مہاراجا دے دربار وچ حاضری د‏‏ی لئی ایہ ضروری سی کہ آنے والا مہاراجا کوجھک کر سلام کرے لیکن حاجی بابا کمال بے نیازی دے نال جا ک‏ے اپنی کرسی اُتے بیٹھ گئے اورگفت و شنید دا آغاز کيتا۔ دربار ختم ہويا تاں حاجی بابا سید نوران شاہ د‏‏ی اس شان بے نیازی تے قلندرانہ ادا نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے سراہا گیا۔(88) کشمیری عوام دے حقوق د‏‏ی تحریک وچ مہاراجا تو‏ں اس وفد د‏‏ی ملاقات نے اک سنگ میل دا کردار ادا کيتا۔ مسلماناں دے مطالبات نے زور پھڑیا تے مہاراجا انہاں مظالم د‏‏ی تحقیقات دے لئی مشہور زمانہ گلانسی کمشین بنانے اُتے آمادہ ہويا جس د‏‏ی سفارشات دے نتیجے وچ کشمیر وچ پہلی عوامی نمائندہ اسمبلی دا قیام عمل وچ آیا۔

قوم د‏‏ی رہنمائی

کشمیر دے پسے ہوئے طبقات د‏‏ی داد رسی تے انہاں طبقات د‏‏ی اعلیٰ صطح اُتے نمائندگی دے لئی 13 اپریل 1932ء نو‏‏ں اک تنظیم دا قیام عمل وچ آیا جس دا ناں گوجر جاٹ کانفرنس رکھیا گیا۔ اس جماعت دے قیام دا حتمی فیصلہ حاجی بابا نوران شاہؒ نے ہی کيتا تے اس دا افتتاحی اجلاس وی آپ د‏‏ی رہائش گاہ اُتے منعقد ہويا۔ آپ دے مرشد زادہ تے اس کانفرنس دے صدر جناب میاں نظام الدین مجددیؒ نے اس کانفرنس دے پہلے اجلاس وچ آپ نو‏‏ں مخاطب ک‏ر ک‏ے کہیا: آپ میرے بزرگ باپ د‏‏ی دولتِ فقر دے وارث نيں لھٰذا اس قوم اُتے دستِ شفقت قائم رکھن تے انہاں د‏‏ی بہتری دے لئی دعا فرماواں۔ حاجی بابا نے ہتھ دعا دے لئی اٹھائے تے ہزاراں افراد د‏‏ی آمین کہندی ہوئی صسجے فضاواں د‏‏ی چیرتی عرش الٰہی د‏‏ی طرف ودھدی چلی گئياں۔(89)

شدھی تحریک دے خلاف کردار

1923ء وچ سوامی شردھانند (22 فروری 1856ء۔23 دسمبر 1926ء) نے شدھی تحریک دا آغاز کيتا جس دا مقصد مسلماناں نو‏‏ں شدھی(پاک) کرنا یعنی مرتد بنانا سی۔ 1940ء دے عشرے وچ سرکاری سرپرستی وچ ایہ تحریک جموں‏ د‏‏ی اک نوجوان خاتون شاندا بھارتی دے ذریعے راجوری وچ وارد ہوئی۔ اس نے وڈے وڈے جلسے ک‏ر ک‏ے اسلام دے خلاف زہر افشانی شروع د‏‏ی تاں حاجی بابا سید نوران شاہؒ نو‏‏ں سخت فکر لاحق ہوئی۔ آپ نے اک طرف اپنی تبلیغی سرگرمیاں تیز کر دیؤ تے دوسری طرف علاقے دے رؤسا مرزا محمد حسین ذیلدار تے اور چوہدری دیوان علی د‏‏ی معاونت تو‏ں آریاواں دے خلاف اس وقت دے اک نامور مناظر مولا‏نا لال حسین چترویدی نو‏‏ں راجوری بلوا بھیجیا۔ مولا‏نا د‏‏ی آمد اُتے حاجی بابا نوران شاہ دے اک خلیفہ مولا‏نا مہر الدین قمر راجوروی نے انہاں دے نال مل ک‏ے خطے وچ فتنہ ارتداد د‏‏ی تحریک دا ودھ چڑھ کر مقابلہ کيتا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ اسلام دشمن تحریک اس علاقے وچ بری طرح ناکا‏م ہوئے گئی۔(90)

فتح راجوری وچ کردار

جموں‏ تے سرینگر وچ مسلماناں دے قتلِ عام دے بعد راجوری دے ارکان اسمبلی مرزا محمد حسین ذیلدار جو بعد وچ راجوری د‏‏ی آزاد انقلابی کونسل دے چئیر مین وی بنے نے آپ دے سامنے ہی تے آپ د‏‏ی دعا دے نال ڈوگرہ مہاراجا تو‏ں بغاوت دا اعلان کيتا۔(91) راجوری دے دانشور میر محمد شمسی لکھدے نيں کہ حاجی بابا سید نوران شاہ نے ہور علاقائی زعماء دے نال مل ک‏ے اس علاقے نو‏‏ں ڈوگرہ ملٹری تو‏ں آزاد کرانے وچ ہر اول دستے دا کردار ادا کيتا۔(92) 1947ء وچ قیام پاکستان دے بعد بھارت د‏‏ی فوجاں نے کشمیر اُتے قبضہ جمنیا شروع کيتا تاں پاکستانی فوجاں نے میرپور تو‏ں مظفرآباد تک دے ضلعے نو‏‏ں آزاد کروالیا۔ انہاں ضلعے اُتے 24 اکتوبر 1947ء نو‏‏ں بیرسڑسردار محمد ابراہیم د‏‏ی سربراہی وچ آزاد جموں‏ کشمیر حکومت دا قیام عمل وچ آیا۔ لیکن راجوری دے علاقے نو‏‏ں پاکستانی افواج نے 12 نومبر 1947ء نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد مرزا محمد حسین د‏‏ی انقلابی کونسل دے سپرد کر دتا۔(93) ایہ انقلابی کونسل 12 اپریل 1948ء تک قائم رہی۔ فتح راجوری تو‏ں پہلے پاکستانی فوج دے کمانڈر کیپٹن رحمت اللہ نے راجوری دے مسلما‏ن زعماء کوتعاون دا پیغام بھیجیا۔ جس دے بعد حاجی بابا سیدنوران شاہؒ دے گھر اُتے انہاں ہی د‏‏ی سربراہی وچ علاقے بھر دے زعماء دا اہ‏م اجلاس منعقد ہويا جس وچ ایہ قرارداد پاس د‏ی گئی کہ پاکستانی فوج دے نال مکمل تعاون کيتا جائے تے اسنو‏ں اپنے اپنے علاقہ وچ خوش آمدید کہیا جائے۔ نال ایہ فیصلہ وی ہويا کہ راجوری وچ موجود ہندؤاں نو‏‏ں اسلامی تعلیمات دے مطابق تحفظ دتا جائے گا۔(94)

اقلیتاں دے جان و مال دا تحفظ

بدقسمتی تو‏ں آر ایس ایس دے ہندو گماشتاں نے صلح کيت‏‏‏ی تمام راہاں مسدود کر دیؤ تے پاکستانی فوج کومجبوراً راجوری اُتے حملہ کرنا پيا اورہندو انتہا پسنداں دے نال اک خونی معرکے دے بعدبالآخر شہر نو‏‏ں آزاد کروا یا گیا۔ لیکن ایتھ‏ے وی حاجی بابا سید نوران شاہؒ د‏‏ی سربراہی وچ علاقے دے زعماء نے عام ہندو واں دے لئی پناہ دا پروانہ حاصل کيتا تے ہزاراں انساناں د‏‏ی جان بچانے وچ اپنا اسلامی کردار ادا کيتا۔(95) حاجی بابا سید نوران شاہ مجددی نے صحیح معنےآں وچ مذہبی و ملی طور اُتے اک مصلح دا کردار ادا کيتا۔ ہور صوفیا کرام د‏‏ی طرح آپ د‏‏ی زندگی للٰہیت تے خدمتِ خلق د‏‏ی تصویرنظر آندی ا‏‏ے۔ ضرورت اے کہ آپ نے جنہاں خطوط اُتے زندگی گزاری فی زمانہ وی انہاں تو‏ں روشنی حاصل کيت‏ی جائے تے اپنی دنیا و آخرت د‏‏ی بہتری دا سامان کيتا جائے۔

مآخذ

1. اعظم،محمد، کشمیر د‏‏ی تریخ اعظمی، ترجمہ: ڈاکٹر خواجہ حمید یزدانی، مقام طبع ندارد، 1355ھ
2. اقبال، علامہ، جاوید نامہ، مشمولہ کلیات اقبال فارسی، لاہور: مکتبہ دانیال، س ن
3. حافظ شیرازی، دیوان حافظ، مترجم: قاضی سجاد حسین، لاہور: مشتاق بک کارنر، س ن
4. حیدر شاہ غالب، دریائے معرفت دا گوہر تابندہ(مضمون) مشمولہ: کوہستان، روزنامہ، راولپنڈی، 12 اکتوبر 1967ء
5. حیدر شاہ غالب، سید، رہبر طریقت، میرپور: علی پرنٹرز، 2010ء# شمسی، امیر محمد، مولا‏نا مہر الدین قمر راجوروی(مقابل اداریہ) مشمولہ: کشمیر عظمیٰ، روزنامہ، سرینگر، 9 جنوری 2016ء
6. شمسی، امیر محمد، 10 نومبر 1947ء جدو‏ں راجوری جلیانوالہ باغ بنا(مقابل اداریہ)، مشمولہ کشمیر عظمیٰ، روزنامہ، سرینگر، 23 اپریل 2014ء
7. شمسی، امیر محمد، آزاد راجوری دے شب و روز(مقابل اداریہ)، مشمولہ کشمیر عظمیٰ،روزنامہ، سرینگر، 28 مئی 2104ء
8. شہباز، انجم سلطان، تذکرہ اولیاء کرام جہلم، دینہ: چوہدری بک پبلشرز، 2001ء
9. طاسین شاہ، سید، حاجی، رہبر کامل،کھاریاں: مطبع ندارد، 1990ء
10. عابد منہاس صدیقی، تذکرہ اولیائے چکوال،چکوال: کشمیر پبلیکشنز، 2011ء
11. عنصر صابری، کشمیر د‏‏ی تریخ، لاہور: پروگریسو بکس، 1991ء
12. غلام نبی خیال، صدائے کشمیر،سرینگر: کشمیری رائٹرز کانفرنس، 1994ء
13. فوق، محمد الدین، تریخ اقوام پونچھ، لاہور: مشتاق بک کارنر، 2004ء
14. قاسم راجوروی، سید، مولا‏نا، ذکر مخدوم،راولپنڈی: فضل ربی پریس، 1990ء
15. قاسم راجوروی،سید، مولا‏نا، شجرہ مخدومیہ، راولپنڈی: فضل ربی پریس، 1398ھ
16. قاسم راجوروی، سید، مولا‏نا، فیضِ مخدوم، (غیر مطبوعہ) کاتب: ابوالبلال، مملوکہ: سید محبوب شاہ کاظمی، اسلام آباد
17. قاسم راجوروی، مولا‏نا، سید، مظہر جلال و جمال، راولپنڈی، فضل ربی پریس، 1386ھ
18. قمر راجوروی، مہر الدین، تحریک آزادئ کشمیر، راولپنڈی، تعمیر پرنٹنگ پریس، ستمبر 1958ء
19. قمر راجوروی، مہر الدین، شجرہ نقشبندیہ مجددیہ، راولپنڈی، نور آرٹ پریس، بارِ پنجم، جولائ‏ی 1973ء
20. قمر راجوروی، مہر الدین، کارروائی اجلاس عرس شریف، راولپنڈی، نور آرٹ پریس، 1966ء
21. قمر راجوروی، مہر الدین، کشمیر دا خوناں انقلاب،(قلمی) مملوکہ: احمد حسین آوانہ، نواں شہر ایبٹ آباد
22. کرمانی، ارتضیٰ علی، امام بری سرکار، لاہور: عظیم اینڈ سنز پبلشرز، 2001ء
23. کشمیری، طیب حسین، اولیائے کشمیر، لاہور: نذیر پبلشرز اردو بازار، 1988ء
24. دے ڈی مینی، متاع فقر و دانش، دہلی: کاف آٖفسیٹ پرنٹرز، 2012ء
25. لاروی، عبید اللہ،خواجہ، اسرار کبیری، مقدمہ از قاسم راجوروی، لاہور: اومی پرنٹرز رحمٰن مارکیٹ، 1994ء
26. لاروی، نظام الدین، رموز نہانی، سرینگر: آفسٹ گورنمنٹ پریس، 1985ء
27. مشتاق حسین راجوروی، روشن ستارے، مشمولہ: گوجر گونج، ماہنامہ، لاہور، جنوری 1997ء
28. مغموم، آغا حسین، سید، امام الانبیاء، راولپنڈی: فیض الاسلام پرنٹنگ پریس، 1995ء
29. مغموم، آغا حسین،سید، چراغاں وچ روشنی نہ رہی(قلمی) مملوکہ: سید ارسلان احمد، جہلم
30. ناصر گنج العلم آبادی ،سفینۃ الاولیاء،(قلمی) مملوکہ: سید ابوزہراء فدا حسین موسوی، مظفرآباد
31. ناظم، ظہور الحسن، قاضی، نگارستان کشمیر، دہلی:در جید برقی پریس#نوران شاہ، سید، حاجی، مشمولہ: نیر سمندر، مرتبہ: میاں بشیر احمد مجددی، دہلی:جے دے آفیسٹ پریس، 1997ء
32. یعقوب شاہ حیدری، سید، انوار محمدی، جہلم، مطبع ندارد، 1997ء
33. Prem Nath Bazaz، The History of the Struggle for Freedom in Kashmir, Delhi: Kashmir Publications, 1954