تفسیر الصافی (کتاب)
موضوع | تفسیر قرآن کریم |
---|---|
متن | [[s:{{{Wikisource}}}|تفسیر الصافی (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے |
تفسیر الصافی، ملا محسن فیض کاشانی (1007–1091 ھ) دی عربی بولی وچ لکھی گئی قرآن دی تفسیر اے۔ جس وچ روائی روش دے تحت قرآن دی تفسیر كی گئی اے۔ اختصار تے جامعیت دی خصوصیات دے پیش نظر ایہ تفسیر ہر دور وچ مورد توجہ رہی اے۔ فیض کاشانی نے اس کتاب وچ مختلف انظار بیان کرنے دی کوشش کيتی اے۔ ايسے وجہ توں اس دا ناں صافی انتخاب کيتا اے۔
یہ تفسیر کلامی، عرفانی تے ادبی ابحاث اُتے مشتمل اے۔ مؤلف نے ايسے تفسیر دا خلاصہ بنام الاصفیٰ دی صورت وچ کیہ اے۔
سبب تالیف
سودھوفیض کاشانی مقدمے وچ تفسیرنگاری تے تفاسیر اُتے کم لکھے جانے دے اعتراض دے بعد لکھدے نيں :بہرحال ميں نے حالے تک اس قدر تعداد وچ تفاسیر لکھے جانے دے باوجود انہاں وچ مہذب تے وافی و کافی بیان توں مزین تشنگان نوں سیراب کرنے والی تفسیر نئيں پائی تے وچ امیدوار ہاں کہ ایہ تفسیر ايسے صنف توں قرار پائے کہ جس دا انتظار اے ہور ایسی تفسیر ہو کہ جو غیر شفاف تے نامفہوم روایات وچوں صحیح روایات اُتے مشتمل ہو ۔[۱]
روش مؤلف
سودھوتفسیر صافی وچ فیض کاشانی تفسیر بیضاوی توں بہت زیادہ متاثر اے یہانتک کہ جے کسی جگہ بیضاوی توں کسی آیت دے ذیل وچ کوئی روایت مذکور نئيں ہوئی تاں اوتھے بیضاوی دی اصل عبارت یا معمولی سی تبدیلی دے ساتھاس دتی عبارت ذکر کردا اے ۔[۲]
فیض کاشانی نے مقدمہ لکھنے دے بعد تے اصل تفسیر شروع کرنے توں پہلے اپنی تفسیر دے مقدمات دے عنوان توں بارہ مقدمے ذکر کيتے نيں کہ جو التفسیر و المفسرون وچ محمد ہادی معرفت دے بقول تفسیر دے ابتدائی بہترین مقدمات وچوں نيں کہ جنہاں نوں مصنف نے بہترین وجہ دے نال ترتیب دتا اورایداں دے ضروری مطالب اُتے مشتمل نيں کہ ہر مفسر دا انہاں توں آگاہ ہونا ضروری اے ۔
| |
| |
| |
| |
مقدمات دے مطالب درج ذیل نيں :
- پہلا مقدمہ : فضیلت قرآن، روایات اہل بیت دی روشنی وچ اس توں تمسک کرنے تے انہاں دے دشمناں دے متعلق.
- دوسرا مقدمہ: قرآن دے ظاہر و باطن دا تمام علم اہل بیت جاندے نيں ۔
- تیسرا مقدمہ: کل قرآن اولیاءاللّه دی شان تے انہاں دے دشمناں دے متعلق نازل ہويا اے ۔
- چوتھا مقدمہ:علوم قرآن توں مربوط مطالب اُتے مشتمل جداں تفسیر و تأویل، ظاہر و باطن، محکم و متشابہ، ناسخ و منسوخ و...۔
- پنجواں مقدمہ : تفسیر بالرأی دا مفہوم تے اس توں ممنوعیت دا بیان ۔
- چھٹا مقدمہ: عدم تحریف قرآن.
- ساتواں مقدمہ: قرآن ہر چیز دے بیان وچ اے ، اصول معارف دینی تے قواعد شرعی اس وچ بیان ہوئے نيں۔
- اٹھواں مقدمہ: مختلف قراتاں ا ور انکا اعتبار ۔
- نواں مقدمہ:قرآن دا دفعی تے تدریجی نزول ۔
- دسواں مقدمہ: شفاعت قرآن ، تلاوت دا ثواب اوراس دتی حفاظت۔
- گیارھواں مقدمہ :تلاوت قرآن تے اسکے آداب۔
- بارھواں مقدمہ: اصطلاحات دا بیان تے اس کتاب دی تفسیری روش۔.[۳]
تفسیر صافی دے مآخذ
سودھوفیض کاشانی نے نقل روایات وچ تفسیری تے غیر تفسیری متعدد مآخذ توں استفادہ کيتا اے۔ روایات نوں سند دے حذف دے نال بیان کيتا اے ہور کئی موارد وچ حوالہ وی ذکر کيتا اے۔ بعض تھانواں اُتے مکمل روایت توں اجتناب کردے ہوئے صرف مطلوبہ حصے نوں ذکر کيتا اے تے بعض جگہاں اُتے روایات دی تحلیل، جمع یا توجیہ وی ذکر کيتی اے۔
تفسیر دے مآخذ تے انہاں دے ذکر دے تھانواں دی تعداد:
- تفسیر قمی 2072 مقام.
- تفسیر عیاشی 1055 مقام.
- تفسیر مجمع البیان 1010 مقام.
- الارشاد شیخ مفید 9 مقام.
- اعتقادات صدوق 9 مقام.
- سعد السعود 9 مقام.
- کمال الدین 104 مقام.
- الاحتجاج طبرسی 159 مقام.
- الامالی صدوق 44 مقام.
- بصائر الدرجات 42 مقام.
- رہتل الاحکام 115 مقام.
- توحید صدوق 144 مقام.
- تفسیر امام حسن عسکری 86 مقام.
- من لا یحضرہ الفقیہ 200 مقام.
- کافی 1400 مقام.
- جوامع الجامع 124 مقام.
- الخصال 147 مقام.
- علل الشرائع 168 مقام.
- عیون اخبار الرضا(ع) 158 مقام.
- الوافی 7 مقام.
- مصباح الشریعہ 24 مقام.
- االخرائج و الجرائح 16 مقام.
- معانی الاخبار 129 مقام.
- نہج البلاغہ 49 مقام.
- ثواب الاعمال 11 مقام.
- عوالی اللئالی 12 مقام.
- قرب الاسناد 28 مقام.
- مناقب ابن شہر آشوب 45 مقام.
- روضۃ الواعظین 17 مقام.
- محاسن برقی 43 مقام.
- تحف العقول 1 مقام.
- تفسیر تبیان 2 مقام.
- عدة الاصول 2 مقام.
- مختصر البصائر 3 مقام.
- مصباح المتہجد 5 مقام.
- طب الائمہ 4 مقام.
- شواہد التنزیل 4 مقام.
- و...
اس بنا اُتے بیشتر روایات تفسیر قمی، تفسیر عیاشی، کافی و تفسیر مجمع البیان توں مذکور نيں ۔ [۴]
آراء تے اقوال
سودھوتفسیر صافی انہاں تفاسیر وچوں اے کہ جس اُتے تمام متاخرین نے اپنی کتاباں وچ اعتماد کيتا اے مثلا علامہ طباطبائی نے تفسیر المیزان وچ اس توں استشہاد کيتا اے۔ اس حقیقت نوں تفسیر میزان وچ تتبع کرنے والا با آسانی نوں جان لے گا۔ ایہ گل میزان دے مؤلف دے نزدیک تفسیر صافی دی منزلت، مقام تے اس اُتے اعتماد کرنے اُتے دلالت کردی اے۔[۵]
محمد هادی معرفت لکھدے نيں: تفسیر صافی مجموعی طور اُتے اک نفیس تے ارزشمند تفسیر اے کہ جس وچ آیات دی تفسیر تے تاویل وچ اہل بیت دی تقریبا تمام روایات ذکر نيں۔ بھانويں بعض موارد وچ مربوط و غیر مربوط مباحث اک جگہ اکٹھا ذکر ہوئے نيں۔[۶]
سید محمد علی ایازی کہندے نيں: ایہ تفسیر دوسری تفاسیر دے مقابلے وچ مختصرہے گذشتہ زمانے وچ حوزہ دے طلبا تے علما وچ اسنوں پذیرائی حاصل رہی تے اوہ اس توں اپنی تحقیقات وچ استناد کردے رہے۔ یہانتک کہ حوزۂ علمیہ دے درسی متون وچ شامل رہی۔[۷]
محمد حسین ذہبی ہور لکھدے نيں: تفسیر صافی ایسی کتاب اے جس دے مؤلف نے قرآن نوں امامیہ دے اصول مذهب دے مطابق پیش کيتا اے۔ اس کتاب دا مقام تے حیثیت مذہب امامیہ اثنا عشریہ دی دوسری کتاباں دی مانند اے کہ اوہ معتقد نيں کہ دوسرے تمام افراد دی نسبت معانی قرآن دے اسرار توں زیادہ آگاہ تے دانا تر نيں۔[۸]
تفسیر صافی توں متعلق علمی آثار
سودھوملا محسن فیض نے خود تفسیر صافی دا الاصفیٰ دے ناں توں خلاصہ کيتا۔ [۹]
تفسیر صافی شروع توں ہی علما وچ مورد توجہ رہی ايسے بنا اُتے اس اُتے تعلیقے لگائے گئے تے اسنوں فارسی وچ ترجمہ کيتا گیا۔ مثلا:
- حاشیۂ ملیا آقا خوئی تبریزی (متوفا 1307 ھ)
- حاشیۂ سید صدر الدین یزدی
- حاشیۂ ملیا عبد الرضا دماوندی (متوفا 1160 ھ)
- حاشیۂ میرزا محمد علی طباطبائی وامق یزدی (زبان عربی) (متوفا 1240 ھ)
- حاشیۂ میرزا محمد تویسرکانی۔ تفسیر صافی دی شرح اے جس دا اصل نسخہ مؤلف دے ہتھ توں لکھیا ہويا کتابخانۂ نجف اشرف وچ موجود اے۔
- حسن زادہ آملی کہندے نيں: تفسیر روان جاوید (۵ جلد) مولف مرزا محمد ثقفی تفسیر صافی دا ترجمہ اے۔
- ترجمۂ تفسیر صافی: مترجم سبحانی
- ترجمۂ محمد باقر ساعدی خراسانی کہ نشر صفا تہران نے 1405 ھ وچ طبع ہويا۔ ایہ 368 صفحات اُتے مشتمل سی۔
- حاشیۂ دہگردی: تألیف سید ابو القاسم حسینی 14 و اوائل قرن 15 ھ دے امامیہ علما وچوں نيں۔[۱۰]
کتاب دے خطی نسخے تے طباعت
سودھواہمیت تے علمائے اسلامی دے درمیاں رائج ہونے دی بنا اُتے تفسیر صافی دے فراوان نسخے موجود نيں تے ایہ چاپ ہونے والی پہلی تفسیر اے۔
- پہلی مرتبہ تبریز (ایران) توں 1269 ھ وچ دو جلداں دی صورت وچ طبع ہوئی۔ اس دا ناشر دار الطباعہ محمد مہدی تبریزی سی۔
- چاپ ہور: تبریز توں ہی خط محمد رحیم ہمدانی وچ مطبعہ محمد تقی تبریزی نے سنہ 1272 ھ وچ شائع کيتی۔
- چاپ سنگی: سنہ 1274 ھ بمبئی (ہندوستان)
- چاپ ہور: ایران وچ ابو الحسن شعرانی دی تصحیح دے نال کتاب فروشی اسلامیہ (تہران ایران) نے نشر کيتی۔
- چاپ بیروت (لبنان): مؤسسہ الاعلمی للمطبوعات نے سنہ 1399 ھ وچ طبع ہوئی۔[۱۱]
حوالے
سودھو- ↑ فیض کاشانی، تفسیر صافی، ج۱، ص۱۳.
- ↑ سید محمدعلی ایازی، فیض کاشانی و مبانی و روش ہای تفسیری او.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر صافی، ج۱، ص۱۳ و ۱۴.
- ↑ حمیدرضا فہیمی تبار، تفسیر صافی و زمینہ ہای اجتہاد در آن.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر صافی، ج۱، ص۶.
- ↑ معرفت، تفسیر و مفسران، ج ۲، ص ۲۰٧.
- ↑ ایازی، شناخت نامہ تفاسیر، ص۲۰۲.
- ↑ ذہبی، التفسیر و المفسرون، ج۱، ص۱۵۹.
- ↑ دائرة المعارف تشیع، ج۴، ص۵۴۲.
- ↑ کتابخانہ دیجیتال نور.
- ↑ سید محمد علی ایازی، فیض کاشانی و مبانی و روش ہای تفسیری او.
منابع
سودھو- فیض کاشانی، محسن، التفسیر الصافی، قم، مؤسسہ الہادی، ۱۴۱۶ ق
- معرفت، محمد ہادی، تفسیر و مفسران، قم، مؤسسہ فرہنگی التمہید، ۱۳۸۰
- ذہبی، محمد حسین، التفسیر و المفسرون، دار الکتب الحدیثہ، ۱۳۹۶ ق
- ایازی، سید محمد علی، شناخت نامہ تفاسیر، کتاب مبین، ۱۳٧۸ ش