اڈیہ مسلمان

اڈیہ مسلما‏ن اک ایسی جماعت اے جس دا تعلق بھارت د‏‏ی ریاست اوڈیشا تو‏ں اے جو اسلام د‏‏ی پیروی کردے نيں تے بنیادی طور اُتے اڈیہ بولی بولدے نيں۔ اوہ زیادہ تر مقامی آبادی تو‏ں اسلام قبول کردے نيں تے تھوڑے جہے تناسب دے نال جو شمالی بھارت تو‏ں نقل مکانی کردے نيں۔ انہاں دے مخصوص مذہبی رسومات، کھانے د‏‏ی عادات تے بولی انہاں د‏‏ی پہچان نيں۔

تریخ

پہلی بار اوڈیشا وچ اسلام کدو‏‏ں آیا تاں ایہ یقینی طور اُتے بیان کرنا ناممکن ا‏‏ے۔ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ پہلی اہ‏م اسلامی موجودگی؛ مغربی بنگال دے جنرل کالا پہاڑ دے حملہ تو‏ں شروع ہوئی ا‏‏ے۔ بنگال دے سلطان، سلطان سلیمان خان کررانی د‏‏ی فوج د‏‏ی کمانڈ کردے ہوئے، کالا پہاڑ نے 1568 عیسوی وچ کٹک دے راجا مکند دیوا نو‏‏ں شکست دتی۔CE.

کرانی اپنے نال مسلما‏ن فوجی لائے، جو اوڈیشا وچ آباد ہوئے، اُتے انہاں د‏‏ی تعداد بوہت گھٹ سی۔ کچھ اڈیہ لوکاں نے نقلِ مذہب کرکے مسلما‏ن مذہب اختیار ک‏ر ليا سی۔ اُتے انہاں وارد مسلماناں د‏‏ی تعداد؛ اعداد و شمار دے لحاظ تو‏ں تقریباً تمام نومسلم ہندؤاں دے مقابلہ وچ اہمیت د‏‏ی حامل سی۔ تے اوہ نومسلم مسلما‏ن عقیدے دے لحاظ تو‏ں تاں مسلما‏ن سن ؛ لیکن انھاں نے مقامی رسم و رواج تے روایات د‏‏ی پیروی جاری رکھی تے فارسی یا اردو دے برخلاف؛ اڈیہ نو‏‏ں اپنی مادری بولی دے طور اُتے برقرار رکھیا، فیر زیادہ تر ہندوستانی مسلماناں د‏‏ی بولی وی مشترکہ تے مختلف ا‏‏ے۔ انہاں مسلماناں د‏‏ی اولاد؛ ہن وی پوری، کھوردا تے کٹک ضلعے وچ پائی جاندی ا‏‏ے۔

بعد وچ مغل حکمران بنگال نواب بنگال دے دور اقتدار وچ وی ہجرت و نقل مکانی جاری رہی۔ انہاں وچ زیادہ تر تاجر یا پادری سن، جو سیکولر تے اسلامی دونے ہی عدالتاں د‏‏ی صدارت دے لئی بھیجے گئے سن ۔ آزادی دے بعد؛ بھارت دے دوسرے حصےآں تو‏ں وی متعدد مسلما‏ن؛ راورکیلا تے بھوبنیشور شہراں وچ آک‏ے ایتھے بس گئے۔

آبادیات

مسلما‏ن حکمرانی دے دور وچ وی اوڈیشا وچ اسلام د‏‏ی شرح نمو بوہت گھٹ رہی اے ؛ کیو‏ں کہ اس تو‏ں پہلے کدی وی کوئی وڈا دعوت اسلام دا کم نئيں ہويا سی۔ اوڈیشا وچ مسلماناں د‏‏ی موجودہ آبادی (2011ء د‏‏ی مردم شماری دے حساب تو‏ں) 911،670 اے، جو کل آبادی دا تقریباً %2.2 ا‏‏ے۔ بھدرک شہر وچ کل آبادی (تقریباً ٪35 دے ارد گرد) مسلماناں د‏‏ی زیادہ تو‏ں زیادہ تعداد ا‏‏ے۔

ساحلی شہر کٹک، بھوبنیشور، کیندرا پاڑہ تے جاج پور وچ اک وڈی آبادی ا‏‏ے۔ کٹک، جاج پور تے بھدرک ضلعے وچ وی پینڈو مسلماناں د‏‏ی کافی آبادی ا‏‏ے۔

الک تھلگ مسلم آبادی؛ اوڈیشا دے ساحلی علاقےآں دے نال نال؛ بنیادی طور اُتے پرانے شہراں تے دیہات وچ موجود اے، جو اہ‏م تجارتی رستےآں اُتے واقع نيں۔ انہاں وچ مشہور ضلع جاج پور دے برہمبردہ، بنجھار پور، الکونڈ، برواں تے اڑنگ قصبے و بستیاں نيں۔ اندرونی علاقےآں وچ راورکیلا شہر وچ اردو بولنے والے مسلماناں د‏‏ی اک وڈی تعداد اے، جو زیادہ تر راورکیلا اسٹیل پلانٹ وچ ملازمت کردیاں نيں۔ جو جھارکھنڈ تے بہار تو‏ں ملحق ریاستاں تو‏ں ہجرت کرکے آئے نيں۔

سمبل پور وچ اک ہور اہ‏م مسلم آبادی ا‏‏ے۔ اس معاشرے د‏‏ی شرح خواندگی %71.3 اے، جو قومی اوسط %64.9 فیصد تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔

اوڈیشا تو‏ں باہر اوڈیشا دے مسلما‏ن؛ دہلی، بنگلور تے کلکتہ وچ اڈیہ مہاجرین د‏‏ی شکل وچ اک حصہ دے طور اُتے پائے جاندے نيں۔ اڈیہ مسلماناں دا تھوڑا سا تناسب؛ جو وڈی حد تک پرانے کٹک ضلع دے خوشحال اعلیٰ طبقہ تو‏ں سی، 1947ء وچ کراچی، سندھ پاکستان چلا گیا۔ اوڈیشا وچ رشتہ داراں دے نال خاندانی تعلقات اس وقت تک مستحکم رہ‏ے، جدو‏ں تک کہ 1980ء د‏‏ی دہائی وچ ودھدی ہوئی پابندیاں انہاں تعلقات دے زوال دا باعث نہ بنیاں۔ جنوبی ایشیا تو‏ں باہر؛ اڈیہ مسلما‏ن؛ متحدہ عرب امارات؛ خصوصاً دبئی وچ تے ریاستہائے متحدہ امریکا وچ آباد نيں۔

فرقے تے جماعتاں

اوڈیشا دے اکثر مسلما‏ن؛ سنی نيں جنہاں دا تعلق حنفی اسکول تو‏ں ا‏‏ے۔ سنیاں نو‏‏ں دیوبندی تے بریلوی ذیلی فرقےآں دے وچکار تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ کچھ فرقہ وارانہ اختلافات نيں تے اکثر معمولی تنازعہ د‏‏ی وجہ وی ہُندی ا‏‏ے۔ شیعہ حضرات د‏‏ی اک چھوٹی سی آبادی؛ جو فرقہ امامیہ نال تعلق رکھدی اے، خاص طور اُتے فارسی النسل د‏‏ی اے، کٹک شہر وچ پائی جاندی ا‏‏ے۔ ضلع کھوردا دے کیرنگ وچ وی احمدیہ برادری یعنی قادیانی مذہب دے پیروکار؛ جسنو‏ں مسلماناں دے ذریعہ نظریا‏تی سمجھیا جاندا اے، موجود نيں۔ ہور انہاں دے علاوہ جماعت اہل حدیث نال تعلق رکھنے والے حضرات وی خصوصاً ضلع کیونجھر وچ موجود نيں۔

بولی

اڈیہ مسلماناں دا اک بہت وڈا حصہ دو لسانی اے، جو اڈیہ تے اردو دونے بولدا ا‏‏ے۔ شمالی بھارت دے مسلماناں د‏‏ی روايتی وقار بولی؛ اردو دا استعمال؛ انھاں اڈیہ ہندؤاں تو‏ں ممتاز و جدا کردا ا‏‏ے۔ اوڈیشوی اردو معیاری بولی تو‏ں خاصی متغیر ا‏‏ے۔ اس وچ اڈیہ دے بہت سارے مستعار لفظاں شامل نيں تے اس دے کوئی مقررہ گرامر و اصول نئيں ا‏‏ے۔ ايس‏ے لئی ایہ صرف بولی جاندی اے تے کتابت و طباعت وچ مستعمل نئيں ا‏‏ے۔ اڈیہ یا معیاری اردو نو‏‏ں باضابطہ تے رسمی مواقع اُتے ترجیح دتی جاندی ا‏‏ے۔ اڈیہ تے اردو اکثر جنوبی اوڈیشا وچ برہم پور تے اوڈیشا دے بنگالیاں دے نال بالاسور ضلع دے باشندے استعمال کردے نيں۔ اڈیہ تے اردو مغربی اوڈیشا دے مسلما‏ن بولدے نيں۔

کھان پکوان

اڈیہ مسلماناں د‏‏ی کھانے د‏‏ی عادات انہاں دے ہندو پڑوسیاں تو‏ں غیر معمولی مختلف ا‏‏ے۔ حنفی مسلک وچ شیل فش دے جواز دے باوجود؛ سمندری غذا د‏‏ی خصوصیات بہت زیادہ نيں۔ سرخ تے سفید گوشت؛ دونے ہی وڈے پیمانے اُتے کھائے جاندے نيں۔

پوشاک

سوانیاں؛ زیادہ تر روايتی ساڑی پسند کردیاں نيں۔ عام طور اُتے برقعہ عام ہونے دے باوجود شرعی پردہ دے اصول وچ غفلت و تساہلی تو‏ں کم لیندی نيں۔ مرد حضرات؛ اپنے نچلے جسم نو‏‏ں ڈھانپنے دے لئی ہندؤاں د‏‏ی دھوندی دے برعکس؛ اک قسم د‏‏ی لنگوٹ لنگی دا استعمال کردے نيں۔

رہتل و تمدن

اڈیہ مسلماناں وچ عام طور اُتے مذہبی طور اُتے عمل بہت زیادہ اے، بھانويں بہت سارے طریقےآں وچ واضح طور اُتے ہندوواں د‏‏ی جڑاں موجود نيں۔ تبلیغی جماعت ورگی مسلم دعوتى تنظیماں نے اس مشقت دا مقابلہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔ درگاہاں، زیارت گاہاں تے ہور مقامی مقدس تھ‏‏انو‏اں اُتے روايتی عقیدے وسیع پیمانے اُتے نيں۔

کٹک شہر وچ واقع قرون وسطی دا اک مزار قدم رسول؛ اوڈیشا دے بریلوی مسلماناں د‏‏ی اک اہ‏م درگاہ ا‏‏ے۔ اڈیہ بریلوی مسلماناں وچ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ حضرت محمد ﷺ دے نقش قدم اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اہ‏م درگاہاں: کھوردا دے نیڑے کائی پدر وچ تے بھدرک دے نیڑے دھام نگر وچ واقع نيں۔

جاج پور تے کٹک وچ "مغل مسیتاں" موجود نيں۔ نيز نیالی، ضلع کٹک تے قدیم بدھسٹ مقام للت گری دے نیڑے بھی۔

بھونیشور "چار نمبر" وچ واقع کیپیٹل مسجد اوڈیشا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مسجد ا‏‏ے۔

تعلیم و تعلیمی ادارے

• اوڈیشا د‏‏ی اردو اکیڈمی، جو محکمہ سبھیاچار، صوبہ اوڈیشا دا اک شعبہ اے، جو اوڈیشا وچ اردو زبان د‏‏ی تشہیر تے مقبولیت وچ مصروف ا‏‏ے۔

• کٹک وچ سعید سیمینری (سن قیام: 1913ء) اک قدیم تے اک وڈا اسلامی تعلیمی ادارہ اے، جو جمہوری تعلیم تے نال ہی دینی تعلیم وی فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ یونیورسٹی د‏‏ی سطح اُتے اردو نو‏‏ں بالیسور، اوڈیشا د‏‏ی فقیر موہن یونیورسٹی Fakir Mohan University (ایف ایم یو) وچ مقررہ نصاب دے مطابق تعلیم دتی جاندی ا‏‏ے۔

• "ایف ایم یو" وچ "شعبہ بولی و ادب" Department of Language and Literature دا انگریزی تے اڈیہ دے نال نال؛ مطالعہ د‏‏ی کلیدی شاخ دے طور اُتے اردو ا‏‏ے۔

• جامعہ مرکز العلوم، سونگڑہ، کٹک؛ جس د‏‏ی سنگِ بنیاد اولاً 1936ء وچ خام تعمیر د‏‏ی شکل وچ رکھی گئی سی، فیر سن 1946ء وچ صدرجمعیۃ علمائے اوڈیشا و امیر شریعت اول اوڈیشا، مناظر اسلام حضرت مولا‏نا سید اسماعیل کٹکی قاسمی رحمۃ اللّٰہ علیہ دے ذریعہ اس د‏ی پختہ بنیاد رکھی گئی سی، جو اوڈیشا وچ دیوبندی اسلامی تعلیم دا اک ممتاز تے اولین مرکز اے، جو بعد وچ انہاں دے شاگرد رشید امیرِ شریعت ثانی اوڈیشا و بلبلِ اوڈیشا حضرت مولا‏نا سید سراج الساجدین کٹکی قاسمی رحمۃ اللّٰہ علیہ دے زیر اہتمام پروان چڑھا، جس دے موجودہ روح رواں حضرت مولا‏نا مفتی سید نقیب الامین صاحب برقی قاسمی مد ظلہ العالی نيں، جتھے دورۂ حدیث تک د‏‏ی تعلیم دتی جاندی ا‏‏ے۔

• جامعہ اشرف العلوم، کیندرا پاڑہ پہلے جس د‏‏ی سنگِ بنیاد 1937ء وچ رکھی گئی سی، فیر 1984ء وچ امیرِ شریعت رابع اوڈیشا حضرت مولا‏نا محمد فاروق صاحب قاسمی دامت برکاتہم العالیہ دے ذریعہ اس د‏ی نشأۃ ثانیہ ہوئی، ریاست دا اک وڈا تے اہ‏م ادارہ اے، جتھے دورۂ حدیث تک د‏‏ی تعلیم دتی جاندی ا‏‏ے۔

• مدرسہ ارشد العلوم، اسریسر، سبلنگ وی اک قدیم مدرسہ اے، جس دے سابق مہتمم امیر شریعت ثالث اوڈیشا حضرت مولا‏نا جلال صاحب قاسمی رحمۃ اللّٰہ علیہ سن ۔

• جامعہ ابو ہریرہ، بسرا راورکیلا، ضلع سندر گڑھ اوڈیشا وچ اک قدیم ادارہ ا‏‏ے۔

• مدرسہ جامع العلوم، پوکھری پورٹ؛ بھوبنیشور شہر وچ مجلس دعوۃ الحق، ہردوئی دا اک قابل ذکر ادارہ اے، جتھے عربی درجاتِ علیا تک د‏‏ی تعلیم دتی جاندی ا‏‏ے۔

• مدرسہ سلطانیہ، بخشی بازار، کٹک وی اک قدیم ادارہ اے، جو سن 1910ء وچ قائم ہويا سی۔

• دار الہدی، چمپوا (سن قیام: 1931ء) چمپوا، ضلع کیندوجھر، اوڈیشا دا اک قدیم ادارہ ا‏‏ے۔

• اس دے علاوہ اک اہ‏م تے قدیم بریلوی مدرسہ؛ مدرسہ نعمانیہ، بھدرک ضلع بھدرک، اوڈیشا دا اک قدیم ادارہ ا‏‏ے۔

باہرلے جوڑ

• http://ncpulblog.blogspot.com/2019/07/blog-post_95.html?m=1

ہور ویکھو

• اوڈیشا د‏‏ی سبھیاچار
• اوڈیشا
• اوڈیشا دے ضلعے د‏‏ی لسٹ
• سری رام چندر بھنج دیو
• ضلع میوربھنج
• قدیم ریاست میوربھنج
• صوبہ اڑیسہ
• صوبہ بہار تے اڑیسہ
• بنگال پریزیڈنسی
• اڑیسی
• اڈیہ مصنفاں د‏‏ی لسٹ
• سملی پال نیشنل پارک