اوڈیشا دی ثقافت

اوڈیشا د‏‏ی سبھیاچار

اوڈیشا؛ بھارت د‏‏ی 28 ریاستاں وچو‏ں اک اے، جو مشرقی ساحل وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ مغربی مشرق وچ مغربی بنگال تو‏ں ، شمال وچ جھارکھنڈ تو‏ں ، مغرب تے شمالی مغرب وچ چھتِیہہ گڑھ تو‏ں تے جنوب تے جنوبی مغرب وچ آندھراپردیش تو‏ں گھرا ہويا ا‏‏ے۔ اڈیہ زبان (جو پہلے اڑیہ دے ناں تو‏ں معروف سی) اوڈیشا د‏‏ی سرکاری تے سب تو‏ں زیادہ بولی جانے والی بولی اے ، جو 2001 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق 33.2 ملین لوک اوڈیشا وچ اڈیہ بولدے سن ۔ اوڈیشا د‏‏ی جدید ریاست 1 اپریل 1936ء نو‏‏ں برٹش انڈیا دے دور وچ اک صوبہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں قائم کيتی گئی سی ، تے ایہ خاص طور اُتے اڈیہ بولنے والے خطےآں اُتے مشتمل سی۔ یکم اپریل نو‏‏ں یوم اوڈیشا دے طور اُتے منایا جاندا ا‏‏ے۔

بصری فنون

ہور ثقافتی پرکشش تھ‏‏انو‏اں وچ پوری د‏‏ی جگناتھ مندر؛ جو اپنی سالانہ رتھ یاترا یا رتھ ، تلہ چترا (کھجور دے پتےآں د‏‏ی کَندہ کاری) دے لئی معروف ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح اوڈیشا؛ نیلگری، بالیسور دے مشہور پتھر دے برتن تے مختلف متاثرہ قبائلی ثقافتاں دے لئی وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔

ہور ثقافتی پرکشش تھ‏‏انو‏اں وچ پوری د‏‏ی جگناتھ مندر؛ جو اپنی سالانہ رتھ یاترا یا رتھ ، تلہ چترا (کھجور دے پتےآں د‏‏ی کَندہ کاری) دے لئی معروف ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح اوڈیشا؛ نیلگری،بالیسور دے مشہور پتھر دے برتن تے مختلف متاثرہ قبائلی ثقافتاں دے لئی وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ کونارک وچ سورج مندر اپنی تعمیرا‏تی شاہکار تے شان و شوکت دے لئی مشہور اے جدو‏ں کہ سمبلپوری ٹیکسٹائل فنکارانہ عظمت وچ اس دے برابر ا‏‏ے۔

پوری دے ساحلاں اُتے ریت دا مجسمہ تیار کيتا جاندا ا‏‏ے۔

مذہب

اپنی طویل تریخ وچ اوڈیشا وچ مذہبی روایات خصوصاً ہندو مت ، بدھ مت تے جین مت د‏‏ی روایت رہی ا‏‏ے۔ اشوک د‏‏ی کلنگ د‏‏ی فتح نے ریاست وچ بدھ مت نو‏‏ں اک اہ‏م مذہب بنا دتا، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں متعدد استوپاں تے بدھ مت دے مراکز قائم ہوئے۔ کھاراویلا دے دور وچ جین مت نو‏‏ں شہرت ملی۔ اُتے نويں صدی عیسوی دے وسط تک ہندو مذہب د‏‏ی بحالی ہوئی سی جس وچ مکتیشورہ ، لنگاراج ، جگناتھ تے کونارک ورگی متعدد مندراں د‏‏ی تصدیق کيتی گئی سی ، جو ستويں صدی عیسوی دے آخر تو‏ں شروع ہوئیاں۔ ہندو مت دے احیاء دا اک حصہ ادی شنکراچاریہ د‏‏ی وجہ تو‏ں سی، جنھاں نے پوری کے، ہندو مذہب دے لئی چار مقدس ترین تھ‏‏انو‏اں یا چار دھام وچو‏ں اک ہونے دا اعلان کيتا سی۔ لہذا اوڈیشا؛ تن تاریخی مذاہب دا اک ہ‏م آہنگی مرکب اے، جس د‏‏ی تصدیق اس حقیقت نال ہُندی اے کہ پوری وچ جگناتھ مندر نو‏‏ں ہندوواں ، بدھاں تے جیناں نے مقدس سمجھیا ا‏‏ے۔

اس وقت ریاست اوڈیشا وچ زیادہ تر لوک ہندو نيں۔ 2001ء د‏‏ی مردم شماری دے مطابق اوڈیشا؛ (آبادی د‏‏ی فیصد دے طور پر) بھارت د‏‏ی تیسری وڈی ہندو آبادی والی ریاست ا‏‏ے۔ حالاں کہ جدو‏ں اوڈیشا بنیادی طور اُتے ہندو راجیہ اے تاں اسنو‏ں یکجہت‏ی نئيں کدرے گے۔

ریاست وچ ہندو عقیدے د‏‏ی وجہ تو‏ں اک متناسب ثقافتی ورثہ ا‏‏ے۔ مثال دے طور اُتے اوڈیشا وچ کئی ہندو سنتاں دا گھر ا‏‏ے۔ سنت بھیما بھوئی؛ مہیما جماعت تحریک دے رہنما سن ۔ سرلا داسا؛ اوڈیہ وچ "مہابھارت" دے مترجم سن ۔ چیتنیہ داس؛ اک بدھسٹ-وشنو تے نرگون مہاتمیا دے مصنف سن ۔ جے دیو؛ ][گی‏‏تا گووندا]] دے مصنف سن تے سکھاں نے انھاں اپنے سب تو‏ں اہ‏م بھگتاں تے عابداں وچو‏ں اک تسلیم کيتا ا‏‏ے۔ سوامی لکشمنند سرسوت‏ی؛ آدیواسی وراثت؛ دے اک موجودہ ہندو سنت نيں۔

اوڈیشا وچ عیسائیت تے اسلام دے پیروکار اقلیت وچ آندے نيں۔ 2011ء د‏‏ی مردم شماری دے اعتبار تو‏ں اوڈیشا وچ %2.77 فی صد عیسائی تے %2.17 فی صد مسلما‏ن نيں۔

ادب

اڈیہ ادب د‏‏ی تریخ نو‏‏ں مورخین نے مندرجہ ذیل مراحل وچ تقسیم کيتا اے ، قدیم اڈیہ (900–1300 عیسوی تک) ، ابتدائی مڈل اڈیہ (1300–1500 عیسوی تک) ، مشرق اڈیہ (1500–1700 عیسوی تک) ، متاخرہ وسط اڈیہ (1700–1850) عیسوی) تے جدید اڈیہ (سن 1850 عیسوی تو‏ں اج تک)۔ لیکن ایہ خام درجہ بندی مہارت دے نال؛ اڈیہ ادب د‏‏ی ترقی تے نشوونما دا اصل نقشہ نئيں کھچ سکی۔ ایتھ‏ے اسيں آزادانہ عمر دے بعد دے کُل ادوار نو‏‏ں مختلف مراحل وچ تقسیم کردے نيں: جداں چاریہ ادب دا دور ، سرلا داس دا دور ، پنچ شاکھاؤں دا دور ، اپیندر بھنج دا دور ، رادھا ناتھ دا دور ، ستیہ بادی دا دور ، مارکسزم یا پراگتی یوگ دا دور ، رومانویت دور یا سبوجا یوگ دا دور ۔

اڈیہ شاعری د‏‏ی شروعات چریا ساہتیہ د‏‏ی ترقی دے نال ملدی اے ، اس طرح اس ادب دا آغاز مہایان بودھ شاعراں نے کيتا۔ ایہ ادب اک خاص استعارہ وچ لکھیا گیا سی، جس دا ناں سندھیا بھاشا سی تے لوئیپا ، کنہوپا جداں شاعر اوڈیشا دے علاقے تو‏ں نيں۔ چریا زبان؛ پراکردی سمجھی جاندی سی۔

اوڈیشا دا پہلا عظیم مشہور شاعر سرلا داس اے، جس نے مہا بھارت لکھی اے ، جو اصل سنسکرت نسخہ دا قطعاً ترجمہ نئيں؛ بل کہ اک مکمل مستقل کم ا‏‏ے۔ مہابھارت دے سنسکرت نسخہ وچ 100،000 شلوک نيں؛ جدو‏ں کہ اڈیہ نسخہ سرلا مہابھارت وچ 152،000 شلوک نيں۔ انہاں د‏‏ی متعدد نظماں تے افسانےآں وچ انھاں انہاں د‏‏ی سرلا مہابھارت دے لئی خوب یاد کيتا جاندا ا‏‏ے۔ چندی پورنہ تے ولنکا رامائن وی انہاں د‏‏ی دو مشہور تخلیقات نيں۔ ارجن داس؛ جو سرلا داس دے ہ‏م عصر سن ، نے رام ببھا لکھیا، جو اڈیہ وچ اک بہت ہی طویل نظم سی۔

سولہويں صدی تک پنج شاعر سامنے آئے۔ بھانويں انہاں دے درمیان صدیاں دا فاصلہ رہیا؛ لیکن اوہ پنچ شاکھا دے ناں تو‏ں جانے جاندے نيں؛ کیو‏ں کہ اوہ اک ہی مکتبہ فکر اتکلیا وشنو ازم وچ یقین رکھدے سن ۔ انہاں شاعر دے ناں ایہ نيں: (1) بلرام داس، (2) جگناتھ داس، (3) اچیوتانند داس، (4) اننت داس (5) جسوبنت داس۔ پنچاشاکھا بہت سوچے سمجھ‏‏ے وشنو نيں۔ 1509ء وچ وشنو دے اک اوڈیا عقیدت مند چیتنیہ؛ جس دے دادا مدھوکر مشرا؛ بنگال ہجرت کرچکے سن ، اپنے وشنو نال محبت دا پیغام لے ک‏ے اوڈیشا آئے سن ۔ اس تو‏ں پہلے سنسکرت دے سب تو‏ں نمایاں شاعر جے دیو نے اپنی گی‏‏تا گووندا دے ذریعہ وشنو مت دے فرقہ د‏‏ی گھوشنا کرکے اس زمین نو‏‏ں تیار کيتا سی۔ چیتنیہ د‏‏ی عقیدت دا راستہ؛ رگنگا بھکتی مارگہ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ، لیکن پنچاشاکھا؛ چیتنیہ دے فرقہ تو‏ں مختلف سن تے گیانا مشرا بھکتی مارگہ اُتے یقین رکھدے سن، جو مذکورہ بیان کردہ چریہ ادب دے بدھ فلسفہ دے نال مماثلت رکھدے نيں۔ پنچاشاکھاؤں دے آخری دور دے ممتاز شاعر وچ دنا کرشنا داس ، اپیندر بھنج تے ابھیمنیو سامنتھا سمھا نيں۔

زبانی جمع خرچ ، فحاشی تے شہوانیت جداں شرینگار شاعری د‏‏ی خصوصیات؛ اس دور دا رجحان بن گئی، جس وچ اپیندر بھنج نے اہ‏م کردار ادا کيتا۔ اڈیہ ادب وچ اس د‏ی تخلیقات؛ بیدے ہیشہ، بلاسہ ، کوٹی برہمندہ سندری ، لونیاباندی اک اہ‏م خدمات ثابت ہوئیاں۔ اپیندر بھنج نو‏‏ں جمالیا‏تی شاعرانہ احساس تے زبانی جگری مہارت د‏‏ی بنا اُتے اڈیہ ادب دا کبی سمراٹ لقب تو‏ں نوازیا گیا سی۔ دنا کرشنا داس دا رشوکللولا تے ابھیمنیو سامنتھا سمھا دا بیداگدھا چنتامانی اس وقت دے ممتاز شعری ادبیات وچو‏ں نيں۔

اڈیہ دے پہلے پرنٹنگ ٹائپ سیٹ د‏‏ی بنیاد 1836ء وچ عیسائی مشنریاں نے رکھی سی، جس نے کھجور دے پتےآں اُتے لکھائی د‏‏ی جگہ؛ اڈیہ ادب وچ اک عظیم انقلاب برپا کيتا سی۔ کتاباں چھپ رہیاں سن تے رسالے تے روزنامچے شائع ہوئے رہے سن ۔

بودھا ڈاینی دا پہلا اڈیہ میگزین 1861ء وچ باليسور تو‏ں شائع ہويا سی۔ اس میگزین دا اصل مقصد اڈیہ ادب نو‏‏ں فروغ دینا تے حکومت‏ی پالیسی وچ ہونے والی خرابیاں د‏‏ی طرف توجہ مبذول کروانا سی۔ اڈیہ دا پہلا اخبار اتکل دیپیکا؛ گوری شنکر راۓ د‏‏ی ادارت دے تحت 1866ء وچ بچترانند د‏‏ی مدد تو‏ں پیش ہويا سی۔ 19 ويں صدی دے آخری حصہ دے دوران؛ انہاں مقالےآں د‏‏ی اشاعت نے جدید ادب د‏‏ی حوصلہ افزائی د‏‏ی تے مصنفاں نو‏‏ں وسیع تر قارئین د‏‏ی فراہمی دے لئی میڈیا د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کيتا ، تعلیم یافتہ دانشوران؛ انگریزی ادب دے نال رابطے وچ آئے تے متاثر ہوئے۔

رادھناتھ راۓ (1849–1908) اک اہ‏م شخصیت سن، جنھاں نے مغربی ادب دے اثر تو‏ں اپنی نظماں لکھنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ انھاں نے چندربھاگہ ، نندی کیشوری ، اوشا ، مہا جاترا ، دربار تے چیلیکا لکھے، جنہاں د‏‏ی لمبی نظماں یا کویتاواں سن ۔

فقیر موہن سيناپتی (1843–1918) جو جدید اڈیہ نثری تخیلات د‏‏ی اصل شخصیت سن، ايس‏ے نسل د‏‏ی پیداوا‏‏ر سن ۔ اوہ ویاساکوی یا اڈیہ بولی دے بانی شاعر سمجھ‏‏ے جاندے سن ۔ فقیر موہن سیناپتی اپنے ناول؛ "چھا منیا اتھا گونٹھا" دے لئی مشہور نيں۔ جاگیردار لارڈز دے ذریعہ بے زمین کساناں د‏‏ی کھیتاں تو‏ں سودا بازی تو‏ں نمٹنے والا ایہ پہلا ہندوستانی ناول سی۔ ایہ روس دے اکتوبر انقلاب تو‏ں پہلے یا بھارتی مارکسی نظریات دے ابھرنے تو‏ں بہت پہلے لکھیا گیا سی۔

تحریک آزادی دے عروج دے نال ہی گاندھی جی دے اثر و رسوخ دے نال اک ادبی فکر ابھری ، تے قوم پرستی دے مثالی رجحان؛ اڈیہ ادب وچ اک نواں رجحان بنیا۔ اوڈیشوی سبھیاچار تے تریخ د‏‏ی انتہائی معزز شخصیت؛ اتکل مَنی گوپا بندھو داش (1877–1928) نے اوڈیشا دے ساکشی گوپال دے نیڑے واقع اک پنڈ ستیا بادی وچ اک اسکول د‏‏ی بنیاد رکھی سی تے اک نظریا‏تی ادبی تحریک نے اس دور دے ادیباں نو‏‏ں متاثر کيتا سی۔ اس زمانہ دے دوسرے نامور نام؛ گودا برششا مہاپاترا ، کنٹالا-کماری سبت نيں۔ اڈیہ ادب وچ ترقی پسند تحریک 1935ء وچ نباجوگا ساہتیہ سنسد دے قیام دے نال شروع کيتی گئی سی۔ نباجوگا ساہتیہ سنسد دے اہ‏م حامی اننت پٹنائک تے بھگبتی پانگرہی سن ، جدو‏ں کہ اوہ ریوین شا کالج وچ زير تعليم سن ۔ اس دے بعد بوہت سارے دوسرے لوک وی شامل ہوئے۔ نباجوگا ساہتیہ سنسد دا ترجمان ادھونیکا سی۔ بھگبتی پانگرہی مدیر سن تے اننت پٹنائک ادھونیکا دے منیجنگ ایڈیٹر سن ۔ اننت پٹنائک بنیادی طور اُتے اک شاعر سن، بھانويں انھاں نے ڈرامےآں دے نال نال بہت ساریاں مختصر کہانیاں وی لکھياں نيں۔ بھگبتی پانگرہی بنیادی طور اُتے اک مختصر کہانی دے مصنف سن ۔ روندر ناتھ ٹیگور دے رومانوى افکار تو‏ں متاثر تِیہہ د‏‏ی دہائی دے دوران؛ جدو‏ں ترقی پسند مارکسین تحریکيں اڈیہ ادب وچ بھر پور انداز وچ رواں دواں سن ، اڈیشہ وچ مارکسین رجحان دے بانی؛ بھگبتی پانگرہی دے بھائی؛ کالندی چرن پانگرہی نے 1920ء دے دوران؛ سبجوجا سمیندی دے ناں تو‏ں اک گروپ تشکیل دتا۔

میادھر مان سنگھ اس وقت دے اک مشہور شاعر سن، انھاں اک رومانٹک شاعر سمجھیا جاندا سی، جدو‏ں کہ انھاں نے کامیابی دے نال روندر ناتھ ٹیگور دے اثر و رسوخ تو‏ں دوری برقرار رکھی۔ سچی بابو دے جانشین د‏‏ی حیثیت تو‏ں، دو شاعر؛ گروپرساد مہانت‏ی (جسنو‏ں "گرو پروساد" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ) (1924–2004) تے بھانوجی راؤ؛ ٹی ایس ایلیوٹ دے نال آئے تے انہاں د‏‏ی مشترکہ تصنیف شدہ شاعری د‏‏ی کتاب نوتن کبیٹا شائع ہوئی۔ بعد وچ راما کانت رتھ نے نظریات وچ ردوبدل کيتا۔ سیندا کاندا مہاپاترا ، سوبھاگیہ کمار مشرا ، راجیندر کشور پانڈا ، برجناتھ رتھ ، جینت مہاپاترا ، کملاکانت لینکا ، جے پی داس ، برہموتری مہانت‏ی ، ممتا داس ، امریش پٹنائک ، ہروشکیش ملک ، سنیل کمار پرستی ، سوچيتا مشرا ، اپارنا مہانت‏ی ، پرتی دھارا سامل ، باسو دیو سنی ، گجنن مشرا ، بھارت ماجھی اس زمانہ دے کچھ شاعر نيں۔ آزادی دے بعد دے دور وچ اڈیہ دے افسانےآں نے اک نويں سمت اختیار کيتی ا‏‏ے۔

فقیر موہن نے جس رحجان دا آغاز کيتا سی، اوہ حقیقت وچ 1950ء د‏‏ی دہائی دے بعد زیادہ ترقی کر گئی سی۔ گوپی ناتھ مہانت‏ی (1914–1991) ، سریندر مہانت‏ی (1922–1990) تے منوج داس (سن 1934۔ باحیات) اس وقت دے تن زیورات سمجھ‏‏ے جاندے نيں۔

دوسرے اہ‏م افسانہ نگار چندر شیکھر رتھ ، شانتنو آچاریہ ، مہاپترا نیلامانی ساہو ، ربی پٹنائک ، جگدیش مہانت‏ی ، کنھیئ لال داس ، ستیہ مشرا ، رام چندر بہرا ، پدمجا پال ، یشودھرا مشرا تے سروجنی ساہو؛ بوہت گھٹ ایداں دے مصنف نيں، جنہاں د‏‏یاں تحریراں نے افسانےآں دے میدان وچ اک نواں دور پیدا کيتا ا‏‏ے۔

1970ء دے بعد اڈیہ ادیباں د‏‏ی ویمن ونگ؛ نسوانیت د‏‏ی اک بنیادی آواز دے طور اُتے ابھری۔ اس دور وچ جیندی رسی ، سسمیندا باگچی ، پرمیندا ستپتھی ، ہیرن مئی مشرا ، چیراشری اندرا سنگھ ، سوپریہ پانڈا ، گایتری سراف ، ممتا چودھری چند افسانہ نگار نيں۔ لیکن تمام سوانیاں ادیباں وچ سروجنی ساہو نے افسانےآں وچ عورت د‏‏ی نسائی تے جنسی نوعیت دے نقطہ نظر دے لئی اک اہ‏م کردار ادا کيتا۔ حقوق نسواں دے لئی اوہ بھارت د‏‏ی سائمون ڈی بیوویر دے طور اُتے سمجھی جاندیاں نيں ، بھانويں نظریا‏تی طور اُتے اپنی دوسری جنس وچ اوہ سائمون ڈی بیوویر دے تیار کردہ "دوسرےآں" دے ہیجیلی نظریہ دا انکار کردی ا‏‏ے۔ سائمون دے برعکس؛ سروجنی دا دعوی اے کہ عورتاں مذک‏ر ک‏ے نقطہ نظر تو‏ں "دوسرے" نيں لیکن بحیثیت انسان اوہ وی ايس‏ے طرح دے حق دا مطالبہ کردی اے جداں افلاطون نے تجویز کيتا سی۔

ڈرامہ دے میدان وچ اوڈیشا دا روايتی تھیٹر؛ "فوک اوپیرا" یا "جاترا" اے ، جو اوڈیشا دے پینڈو علاقےآں وچ پروان چڑھدا ا‏‏ے۔ جدید تھیٹر ہن تجارتی اعتبار تو‏ں قابل عمل نئيں رہیا اے ؛ لیکن 1960ء وچ تجربا‏تی تھیٹر نے منورجن داس د‏ی تخلیقات دے ذریعہ اک نشان بنایا ، جنھاں نے اپنے تجربا‏تی انداز دے نال تھیٹر د‏‏ی نويں تحریک دا آغاز کيتا۔ بیجے مشرا ، بسوجیت داس ، کارتک رتھ ، رمیش چندر پانگرہی ، رتناکر چینی ، رنجیت پٹنائک نے اس روایت نو‏‏ں جاری رکھیا۔

موسیقی

[اوڈیسی موسیقی]]؛ ریاست اوڈیشا د‏‏ی روايتی کلاسیکی موسیقی ا‏‏ے۔ پوری دے جگناتھ مندر وچ اک خدمت دے طور اُتے پیدا ہويا ، اسنو‏ں جے دیو ، اپیندر بھنج ، دنا کرشنا داس ، بنمالی داس ، کبیسوریا بالدیو رتھ ، گوپال کرشنا پٹنائک تے انہاں جداں ہور عظیم کمپوزراں نے تیار کيتا سی۔ اوڈیسی موسیقی د‏‏ی تریخ 2000 سال تو‏ں زیادہ اے ، متعدد دیسی شاستر یا مقالے ، انوکھے راگ تے تال تے پیشکش دا اک مخصوص انداز۔

اوڈیشا د‏‏ی بھرپور سبھیاچار دا اک حصہ ہونے دے ناطے اس د‏ی موسیقی وی اِنّی ہی دلکش تے رنگین ا‏‏ے۔ اوڈیسی موسیقی زیادہ تو‏ں زیادہ دو ہزار پنج سو سال پرانی اے تے اس وچ کئی قسماں شامل نيں۔ انہاں وچو‏ں پنج وسیع تر قبائلی موسیقی: قومی موسیقی ، ہلکی موسیقی ، ہلکی کلاسیکی موسیقی تے کلاسیکی موسیقی نيں۔ جو وی شخص اوڈیشا د‏‏ی سبھیاچار نو‏‏ں سمجھنے د‏‏ی کوشش کر رہیا اے، اسنو‏ں لازمی طور اُتے اس د‏ی موسیقی نو‏‏ں دھیان وچ رکھنا چاہيے، جو بنیادی طور اُتے اس د‏ی میراث دا اک حصہ ا‏‏ے۔

قدیم زمانہ وچ کچھ سنت شاعر نے نظماں تے گانےآں د‏‏ی دھناں لکھياں، جو لوکاں دے مذہبی جذبات نو‏‏ں بڑھاوا دینے دے لئی گائے جاندے نيں۔ ایہ گیارہويں صدی وچ ہی سی کہ اڈیشہ د‏‏ی موسیقی؛ تریسوری ، چتوسوری تے پنچسوری د‏‏ی شکل وچ تبدیل ہوچک‏ی سی تے کلاسیکی انداز وچ تبدیل ہوگئی سی۔

جوگی گیت ، کیندر گیت ، ڈھڈوکی بادیہ ، پرہلدہ ناٹک ، پلہ ، سنکیرتن ، موگال تماشہ ، گٹی ناٹیہ ، کاندھئ ناچ ، کیلا ناچ ، گھوڑا ناچ ، ڈنڈا ناچ تے دس کٹھیہ ورگی قومی موسیقی؛ اوڈیشا وچ مشہور ا‏‏ے۔

تقریباً ہر قبائلی گروہ دا اپنا وکھ وکھ گانا تے رقص دا انداز ہُندا ا‏‏ے۔

رقص

اوڈیسی رقص و موسیقی کلاسیکی شکلیاں نيں۔ [[اوڈیسی د‏‏ی روایت 2،000 سال دتی اے ، تے اس دا ذکر؛ بھارت مونی دے ناٹیہ شاستر وچ ، ممکنہ طور اُتے تقریباً 200 (ق م) وچ ملدا ا‏‏ے۔ اُتے برطانوی دور وچ رقص د‏‏ی شکل تقریباً معدوم ہوگئی سی ، صرف بھارت د‏‏ی آزادی دے بعد چند حامیاں: جداں گرو دیبا پرساد داس ، گرو پنکج چرن داس ، گرو رگھوناتھ دت تے کیلوچرن مہاپترا دے ذریعہ اسنو‏ں زندہ کيتا گیا سی۔ (ہندؤاں دے عقیدہ دے مطابق) اوڈیسی کلاسیکی رقص کرشنا تے اس د‏ی بیوی رادھا د‏‏ی الہامی محبت دے بارے وچ اے، جو زیادہ تر اڈیہ دے مشہور شاعر جے دیو د‏‏ی تشکیل تو‏ں تیار کيتا گیا اے، جو 12 ويں صدی عیسوی دے سن ۔

چھاؤ رقص (یا چاؤ ڈانس) قبائلی (عسکری) رقص د‏‏ی اک شکل اے، جس د‏‏ی اصل نسبت صوبہ اوڈیشا دے ضلع میوربھنج تو‏ں اے تے اسنو‏ں بھارتی ریاستاں: مغربی بنگال ، جھارکھنڈ تے اوڈیشا وچ دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ اصل تھ‏‏انو‏اں د‏‏ی بنیاد پر؛ جتھے ذیلی قسم تیار کیتے گئے سن، اس رقص د‏‏ی تن ذیلی قسماں نيں: "سرائے کیلا چاؤ" جھارکھنڈ دے سرائے کیلا-کھرسواں ضلع دے سرائے کیلا وچ ، مغربی بنگال دے پورولیا ضلع وچ "پورولیا چاؤ" تے اوڈیشا دے میوربھنج ضلع وچ "میوربھنج چاؤ" تیار کيتا گیا سی۔

مہاری رقص؛ اوڈیشا د‏‏ی اک اہ‏م رقص د‏‏ی شکل ا‏‏ے۔ مہاری رقص دا آغاز اوڈیشا دے مندراں وچ ہويا۔ اوڈیشا د‏‏ی تریخ؛ اوڈیشا وچ ددیوداسی جماعت دا ثبوت پیش کردی ا‏‏ے۔ دیوداسی لڑکیاں؛ اوڈیشا د‏‏ی مندراں وچ ناچدتیاں سن، جو اوڈیشا د‏‏ی مندراں دے لئضیے وقف سن۔ انھاں اوڈیشا وچ دیوداسی مہاریاں دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی تے انہاں دے ذریعہ پیش کيتا گیا رقص؛ "مہاری رقص" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ ایہ چودگنگاڈیوا دے دور وچ سی ، مہاریاں نو‏‏ں پوری دے مندراں وچ ملازمت حاصل سی۔ چوڈا گنگا دیو د‏‏ی موت دے بعد؛ انن بھیما دیو نے مندر دے اندر رقص د‏‏ی پیشکش دے ليے جگناتھ مندر وچ ناٹیہ منڈپ بنایا سی۔ ہور برآں انہاں دناں وچ مہاری رقاصاؤں دا تعلق مختلف قسماں جداں "ناچونیاں" (رقاصاواں) ، "بہارا گونی" ، "بھیتر گونی" تے "گوداسانیاں" تو‏ں سی۔

اوڈیشا دے مہاری رقاصاؤں نو‏‏ں کچھ پابندیاں د‏‏ی پیروی کرنے دے لئی جانیا جاندا اے، جداں:

انھاں ہندؤاں دے جگناتھ تو‏ں منسلک تقریبات اُتے ہی ناچنا ا‏‏ے۔

انھاں شاستراں د‏‏ی طرف نال کيتی گئی وضاحتاں اُتے ضرور عمل کرنا ا‏‏ے۔

انھاں ہمیشہ صاف ستھرا لباس ہی پہننا ا‏‏ے۔

رقاص/رقاصہ جسمانی طور اُتے معذور نئيں ہوسکتا/ہوسکدی۔

پرفارمنس دے وقت؛ رقص کرنے والےآں نو‏‏ں سامعین د‏‏ی طرف دیکھنے د‏‏ی ضرورت نئيں ا‏‏ے۔

مہاریاں دا عقیدہ اے کہ انھاں نے نو سال دتی عمر وچ رب نال شادی کيتی ا‏‏ے۔

اپنی پرفارمنس تو‏ں پہلے مہاری رقاصاواں؛ اپنے بھگوان نو‏‏ں سجدہ کردیاں سن ۔

اوڈیشا وچ اک ہور قسم د‏‏ی مہاری رقاصاواں نو‏‏ں وی دیکھیا جاسکدا اے ، جو "سمرپد نیوگا" دے ناں تو‏ں جانے جاندے نيں۔ "سمرپد نیوگا" دا فرض اے کہ اوہ دیوتاواں دے رسمی جلوس دے دوران رقص کرن۔ ایہ رقاص؛ رتھ یاترا ، جوھلنا یاترا ، ڈولا یاترا يا جاترا وغیرہ دے دوران؛ اپنے فن دا مظاہرہ کردے نيں۔

مغربی اوڈیشا وچ وی رقص د‏‏ی اک وڈی قسم اے جو اوڈیشا د‏‏ی سبھیاچار تو‏ں منفرد ا‏‏ے۔ بچےآں دے شلوک؛ "چھیولائی" ، "ہموبولی" تے "ڈولی گیت" دے ناں تو‏ں مشہور نيں۔ طفلی اشعار "سجنی" ، "چھاندا" ، "ڈائیکا" ، "بھیکانی" نيں۔ نوجواناں د‏‏ی ترکیباں "رسارکیلی" ، "جے پھُل" ، "میلہ جاڑا" ، "بایامانہ" ، "گونچیکٹا" تے "دَلخئی" نيں۔ محنت کَشاں تے مزدوراں د‏‏ی شاعری وچ ہندؤاں دے بھگوان؛ وشوکرما تے کرماشانی دیوی دے بارے وچ کرما تے جھومر شامل نيں۔ پیشہ ور تفریحی افراد؛ "ڈنڈ" ، ڈنگ گڑا" ، "مدگڈا" ، "گھمرا" ، "سادھنا" ، "سابر – سابرین" ، "ڈسڈیگو" ، "ماچینا – بجنیہ]] ، سامپردا تے "سنچار" انجام دیندے نيں۔ اوہ ہر موقع اُتے مختلف قسم دے تال تے شاعری دے نال انجام دتے جاندے نيں۔

پالہ؛ اڈیشہ وچ ][بلاڈری]] د‏‏ی اک انوکھی شکل اے ، جو تھیٹر ، کلاسیکی اوڈیسی موسیقی ، "انتہائی بہتر اڈیہ" تے "سنسکرت د‏‏ی شاعری" ، عقل تے مزاح دے عناصر نو‏‏ں فن پارےآں تو‏ں جوڑدی ا‏‏ے۔ پالہ دے لغوی معنی بدل گئے نيں۔ ایہ اوڈیہ د‏‏ی دوسری روایت ،"دسکتھیا" دے مقابلہ وچ زیادہ نفیس ا‏‏ے۔ پالہ نو‏‏ں تن مختلف طریقےآں تو‏ں پیش کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ پہلے نو‏‏ں "بیٹھکی پالہ" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، جس وچ اداکار زمین اُتے بیٹھ جاندے نيں۔ دوسرا اک "ٹِھیا پالہ" (جس وچ اداکار کھڑے ہوک‏ے پرفارمنس کردا اے ) اے ، جو کافی زیادہ مقبول تے جمالیا‏تی اعتبار تو‏ں زیادہ اطمینان بخش ا‏‏ے۔ تیسرے نو‏‏ں "بادی پالہ" کہیا جاندا اے ، جو اک طرح د‏‏ی "ٹھیا پالہ" اے ، جس وچ دو گروہاں نے فضیلت حاصل کيتی ا‏‏ے۔ ایہ سب تو‏ں زیادہ دل لگی اے ، کیونجے ایتھ‏ے مقابلہ دا عنصر موجود ا‏‏ے۔

اوڈیشا وچ رقص د‏‏ی اک ہور شکل گوٹی پوا رقص ا‏‏ے۔ اڈیہ بول چال د‏‏ی بولی وچ "گوٹی پُوا" دا مطلب "اک لڑکا" ا‏‏ے۔ اک لڑکے نے ڈانس پرفارمنس دی، جس نو‏‏ں گوٹی پوا ڈانس کہیا جاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں مختلف وجوہات د‏‏ی وجہ تو‏ں "دیوداسی" یا "مہاری روایت" وچ زوال آیا تاں ایہ "گوٹی پوا ڈانس روایت"؛ اک نتیجہ دے طور اُتے تیار ہوئی کیو‏ں کہ (ہندؤاں دے عقیدہ دے مطابق) خدا د‏‏ی خوشنودی دے لئی انہاں پرفارمنس دا مظاہرہ کيتا گیا سی۔ ایہ قطعی طور اُتے نامعلوم اے کہ کدو‏‏ں رقص د‏‏ی ایہ شکل عملی طور اُتے سامنے آئی سی۔ فیر وی بعض مورخین کہندے نيں کہ ایسا لگدا اے کہ اس رقص د‏‏ی روایت پرتاب رودرا دیو (1497ء - 1540ء) دے خطہ وچ شروع ہوئی سی تے اس دے نتیجہ وچ اس شکل نو‏‏ں مسلم حکومت وچ مقبولیت حاصل ہوئی۔ راۓ ریمانند بادشاہ پرتاب رودرا دیو دے مشہور وشنوئی وزیر تے سری چیتنیا دے پرجوش پیروکار اس گوٹی پوا رقص د‏‏ی روایت کيتی ابتدا کرنے والے نيں ، کیو‏ں کہ ویشنو (راۓ ریمانند) سوانیاں نو‏‏ں رقص دے طریقےآں وچ منظور نئيں کررہے سن ؛ لہذا ایہ ممکن اے کہ رقص د‏‏ی روایت؛ سری چیتھنیا دے اڈیشہ آنے دے بعد آئی ہوئے۔ گوٹی پوا رقص د‏‏ی روایت؛ ہن پنڈ رگھوراج پور وچ دیکھیا جاندا اے، جو پوری شہر تو‏ں 10 کلومیٹر دور واقع اے ، جو دریائے بھارگبی دے کنارے واقع ا‏‏ے۔ انگریزی وچ اسنو‏ں "کرافٹس ولیج " دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے ؛ کیو‏ں کہ اوڈیشا دے دستکاری دے مختلف کاریگر؛ اس پنڈ وچ رہندے نيں جو "پتاچتر پینٹنگ" تے ہور دستکاری وچ اپنی مہارت دیندے نيں۔

جھمیر (جُھمیر) شمالی تے مغربی اوڈیشا دا قومی رقص ا‏‏ے۔ ایہ کٹائی دے موسم تے تہواراں دے دوران کيتا جاندا ا‏‏ے۔

اڈیہ سنیما

ابتدائی برساں وچ اڈیہ فلم د‏‏ی تیاری بہت سست رہی۔ اڈیہ د‏‏ی پہلی فلم "سیندا وِواه" دے بعد1951ء تک صرف دو فلماں تیار کيتیاں گئیاں۔ زمینداراں تے تاجراں د‏‏ی مشترکہ متحدہ جماعت؛ جنھاں نے 1948ء دے بعد فنڈ اکٹھا کيتا تے اوہ دونے فلماں تیار کیتیاں۔ 1951ء د‏‏ی پیداوا‏‏ر "رَولس- اٹھائیہہ" (Rolls – 28) جس دا انگریزی ناں سی، پہلی اڈیہ فلم سی۔ اڈیہ د‏‏ی پہلی فلم "سیندا وِواه" دے 15 سال بعد اسنو‏ں ریلیز کيتا گیا۔ ایہ اڈیہ د‏‏ی چوتھ‏ی فلم سی جسنو‏ں رتیکانت پاڈھی نے پروڈیوس کيتا سی۔ گیارہويں اڈیہ فلم سری لوکیناتھ د‏‏ی پہلی اڈیہ فلم سی ، جسنو‏ں 1960ء وچ پرفولا سین گپتا د‏‏ی ہدایتکاری وچ قومی ایوارڈ ملا۔ اڈیہ فلم انڈسٹری تو‏ں نمٹنے دے دوران پرشاندا نندا دا ناں ہمیشہ آئے گا۔ اوہ 1939ء تو‏ں اڈیہ فلماں وچ موجود سن ، لیکن اوہ 1976ء دے بعد ہی انتہائی متحرک ہوگئے۔ نندا نے اداکار ، ہدایت کار ، اسکرین پلے رائیٹر ، تے گیت نگار دے طور اُتے تے ایتھ‏ے تک کہ اک پلے بیک گلوکار د‏‏ی حیثیت تو‏ں اڈیا فلم انڈسٹری د‏‏ی وی خدمات انجام دتیاں۔ ہندوستانی سنیما د‏‏ی تریخ وچ اس طرح د‏‏ی اک متعدد پہلو والی شخصیت (اس دور وچ ) قلیل سی۔ اتم مہانت‏ی جنہاں د‏‏ی پہلی فلم "ابھیمان" نو‏‏ں سراہا گیا سی، اوہ اپنے زمانہ وچ اڈیہ فلم انڈسٹری دے حکمران ہیروز وچو‏ں اک سن ۔ حالے وی باحیات نيں۔ انہاں د‏‏ی اہلیہ اپارجِتیا مہانتى اڈیہ فلماں د‏‏ی اک بہت ہی کامیاب رہنما اداکارہ نيں۔

اڈیہ کھان پکوان

اوڈیشا وچ صدیاں اُتے محیط اک پاک روایت اے ۔ پوری وچ مشہور جگن ناتھ مندر دا باورچی خانہ دنیا وچ سب تو‏ں وڈا باورچی اے ، جس وچ 1000 باورچی نيں ، تقریباً 752 لکڑی تو‏ں جلنے والی مٹی چولاں تو‏ں کم لیا جاندا اے تے ہر دن 10،000 تو‏ں زیادہ لوکاں نو‏‏ں کھانا کھلایا جاندا ا‏‏ے۔

رسگولا؛ جو ہندوستان وچ سب تو‏ں مشہور مٹھا اے ، صدیاں تو‏ں اوڈیشا تے مغربی بنگال دے کھانے د‏‏ی توسیع ا‏‏ے۔ کھیر د‏‏ی طرح اس دا لطف پورے ہندوستان وچ پایا جاندا ا‏‏ے۔

کھوہیا پوڑ اوڈیشا وچ اک ہور مشہور مٹھا ڈِش اے، جس د‏‏ی اصل اوڈیشا دے ضلع نیاگڑھ تو‏ں ا‏‏ے۔

پکھل؛ چاول ، پانی تے دہی تو‏ں بنی اک کھان ، جسنو‏ں اڈیہ لوک وڈی شوق تو‏ں کھاندے نيں ، خاص طور اُتے پینڈو علاقےآں وچ گرمیاں وچ بہت مشہور ا‏‏ے۔ اڈیہ لوکاں نو‏‏ں مٹھائی دا بہت شوق اے تے کھانے دے اخیر وچ کِسے میٹھی چیز دے بغیر کھانا؛ نامکمل سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اوڈیشا وچ اک عام کھانا اک بنیادی کھانے تے مٹھائی اُتے مشتمل ہُندا ا‏‏ے۔ عام طور اُتے ناشتے دے لئی روٹی نو‏‏ں بنیادی کورس دے طور اُتے پیش کيتا جاندا اے ، جدو‏ں کہ دوپہر دے کھانے تے رات دے کھانے وچ چاول دال لیا جاندا ا‏‏ے۔ مرکزی کورس وچ اک یا زیادہ سالن ، سبزیاں تے اچار وی شامل نيں۔ میٹھے کھاناں دے شوق نو‏‏ں دیکھدے ہوئے میٹھے کورس وچ متعدد پکوان وی دیکھے جا سکدے نيں۔

اڈیہ مٹھائیاں؛ مختلف قسم دے اجزاء تو‏ں تیار کیتے جاندے نيں ، جس وچ دُدھ ، کھوہیا (ریکوٹا پنیر د‏‏ی اک شکل) ، ناریل ، چاول ، تے گندم دا آٹا سب تو‏ں مشہور و عام ا‏‏ے۔

اڈیہ پوشاک

مرداں دے وچکار شہراں تے قصبےآں وچ مغربی طرز دے لباسنو‏ں زیادہ پذیرائی حاصل ہوئی اے، حالاں کہ لوک تہواراں یا ہور مذہبی مواقع دے دوران دھوندی کردا تے گمچھا جداں روايتی لباس پہننا پسند کردے نيں۔ عام طور اُتے سوانیاں سمبل پوری ساڑی یا شلوار قمیص پہننا پسند کردیاں نيں۔ مغربی لباس شہراں تے قصبےآں وچ نوجوان سوانیاں وچ مقبول ہورہیا ا‏‏ے۔

اوڈیشا د‏‏ی ساڑھی د‏‏ی پوری دنیا وچ بہت زیادہ منگ ا‏‏ے۔ اوڈیشا وچ مختلف رنگاں تے مختلف قسم د‏‏ی ساڑیاں انھاں ریاست د‏‏ی سوانیاں وچ بہت مشہور کردیاں نيں۔ اوڈیشا وچ دستیاب ہینڈلوم ساڑیاں چار وڈی قسماں د‏‏ی ہوسکدیاں نيں۔ ایہ سمبلپوری اِکاٹ" ، "سمبلپوری بنھیا" ، "سمبلپوری بومکائی" تے "سمبلپوری سپتاپیر" نيں۔ اوڈیشا کڑی ساڑیاں ہور رنگاں جداں کریم ، مرون ، بھوری تے مورچا وچ وی دستیاب نيں۔ انہاں ساڑیاں اُتے نقش بنانے دے لئی اوڈیشاکے بنوراں دے ذریعہ "ٹائی اینڈ ڈائی" تکنیک دا استعمال اس خطہ تو‏ں وکھ ا‏‏ے۔ ایہ تکنیک اوڈیشا د‏‏ی ساڑھی نو‏‏ں وی اپنی اک شناخت دیندی ا‏‏ے۔ اوڈیشا د‏‏ی ساڑیاں ہور رنگاں جداں کریم ، مرون ، بھوری تے مورچا وچ وی دستیاب نيں۔

حوالے