اناطولیہ دی پرانی تریخ
اناطولیہ دی ماپہلے تریخ پیلیولتھک دور [۱] توں لے کے پہلی صدی ق م دے وسط وچ کلاسیکی رہتل دے ظہور تک پھیلی ہوئی اے۔ اسنوں عام طور اُتے تن دوراں وچ تقسیم کيتا جاندا اے جو گھریلو آلات تے ہتھیاراں دی تیاری دے لئی استعمال ہونے والے غالب مواد دی عکاسی کردا اے: پتھر دا دور ، کانسی دا دور تے لوہے دا دور ۔ تانبے دا دور (Chalcolithic) دی اصطلاح پتھر تے کانسی دے زمانے دے دور نوں ظاہر کرنے دے لئی استعمال ہُندی اے۔
اناطولیہ ( ترکی: انادولو )، جسنوں ایشیا مائنر دے لاطینی ناں توں وی جانیا جاندا اے، مغربی ایشیا دا سب توں مغربی علاقہ سمجھیا جاندا اے۔ جغرافیائی طور اُتے ایہ جدید ترکی دے وسطی اوپری علاقےآں نوں گھیرے ہوئے اے، بحیرہ ایجیئن دے مشرقی ساحلی میدان توں لے کے آرمینیائی پہاڑیاں دے مغربی کنارے تک تے بحیرہ اسود دے تنگ ساحل توں جنوب وچ ٹورس دے پہاڑاں تے بحیرہ روم دے ساحل تک۔
اناطولیہ وچ سبھیاچار دی قدیم ترین نمائشاں خطے دے وسطی تے مشرقی حصے وچ واقع کئی آثار قدیمہ دیاں تھانواں اُتے پائی جاندیاں نيں۔ پتھر دے زمانے دے نمونے جداں جانوراں دی ہڈیاں تے کھانے دے فوسلز بردور ( انطالیہ دے شمال وچ ) توں ملے سن ۔ بھانويں قدیم ترین لوکاں وچوں کچھ دی ابتدا اسرار وچ ڈُبی ہوئی اے، لیکن کانسی دے زمانے دی تہذیباں دی باقیات، جداں ٹرائے ، ہٹیئن ، اکاڈیئن ایمپائر ، اشوریہ ، تے ہٹائٹس ، سانوں اس دے شہریاں دی روزمرہ زندگی دی بہت ساریاں مثالاں فراہم کردیاں نيں۔ تے انہاں دی تجارت. ہٹائٹس دے زوال دے بعد، فریجیا تے لیڈیا دی نويں ریاستاں لیکیا تے کیریا دے نال مل کے مغربی ساحل اُتے مضبوط کھڑی سی۔ صرف اک دور دراز فارس دی بادشاہت دے خطرے نے انہاں نوں کامیابی دی چوٹی توں اگے ودھنے توں روکیا۔
پتھر دا دور
سودھوپتھر دا دور اک پراگیتہاسک دور اے جس وچ پتھر دا وڈے پیمانے اُتے اوزاراں دی تیاری وچ استعمال ہُندا سی۔ ایہ دور تقریباً ۲٫۶ ملین سال پہلے ہومو جینس دے ظاہر ہونے دے بعد ہويا۔حوالےدی لوڑ؟ تے تقریباً ۲٫۵ ملین سال تک ۴۵۰۰ تے ۲۰۰۰ ق م دے درمیانی عرصے تک میٹل ورکنگ دی ظاہری شکل دے نال جاری رہیا۔
پیلیولتھک
سودھو۲۰۱۴ وچ دریائے گیڈز وچ پتھر دا اک آلہ ملیا سی جس دی تریخ ۱٫۲ ملین سال پہلے دی سی۔ [۱] پیلیولتھک (تریخ توں پہلے ۵۰۰٬۰۰۰-۱۰٬۰۰۰ ق م) رہائش دے شواہد وچ یاریمبرگاز غار ( استنبول )، کارائن غار (انطالیہ)، تے ملحقہ علاقےآں وچ اوکوزینی ، بیلدیبی تے بیلباسی ، کمبوکاگی تے کادینی غار شامل نيں۔ قدیم قدیم انساناں دیاں مثالاں اناطولیائی تہذیباں دے میوزیم (انقرہ)، انطالیہ دے آثار قدیمہ دے عجائب گھر تے ترکی دے ہور ادارےآں وچ مل سکدیاں نيں۔
یاریمبرگز وچ پھلاں تے جانوراں دی ہڈیاں دے شواہد ملے نيں۔ بحیرہ روم دے علاقے دی غاراں وچ دیواراں اُتے مشتمل اے۔ [۲] اصل دعوے (۱۹۷۵) ۲۵۰٬۰۰۰ سال پرانے، مڈل پلائسٹوسن ، کولا وچ ہومو سیپینز دے قدماں دے نشانات [۳] تے کیرین غاراں نوں ہن غلط سمجھیا جاندا اے تے انہاں اُتے پلائسٹوسن دے آخری دور وچ نظر ثانی کيتی گئی اے۔ [۴]
اناطولیہ وچ میسولیتھک سبھیاچار دی باقیات بحیرہ روم دے ساحل دے نال نال تھریس تے مغربی بحیرہ اسود دے علاقے وچ وی مل سکدیاں نيں۔ میسولیتھک باقیات انہاں غاراں وچ موجود نيں جنہاں وچ پیلیولتھک نوادرات تے ڈرائنگ نيں۔ اضافی نتائج غازیانٹیپ دے سرکلیماگارا غار، بارادیز غار ( بردور ) دے نال نال سوگت ترلاسی ، بیرس ( بوزووا ) تے ارفا دے قبرستاناں تے کھلی ہويا دی بستیاں توں حاصل ہوئے نيں۔ [۵]
نواں سنگی دور
سودھوایشیا تے یورپ دے سنگم اُتے اپنے تزویراندی مقام دی وجہ توں، اناطولیہ تریخ توں پہلے زمانے توں کئی تہذیباں دا مرکز رہیا اے۔ ۱۹۸۷ وچ برطانوی ماہر آثار قدیمہ کولن رینفریو دی طرف توں سب توں پہلے تیار کردہ اناطولیائی مفروضہ ، تجویز کردا اے کہ پروٹو-انڈو-یورپیاں دے منتشر دی ابتدا نیولیتھک اناطولیہ وچ ہوئی۔ ایہ کرگن مفروضے دا بنیادی حریف اے، یا سٹیپ تھیوری، علمی اعتبار توں زیادہ پسندیدہ نظریہ۔ نو پاستانی بستیاں وچ چاتالہویوک , چایونو, نیوالی جوری, عشقلی ہایوک, بونچوکلو ہایوک , حاجیلر, گوبیکلی تپہ, نورشن تپہ کوسک تے مرسین شامل نيں۔
چاتالہویوک (وسطی ترکی) نوں انہاں وچ سب توں زیادہ ترقی یافتہ سمجھیا جاندا اے، تے مشرق وچ چایونوسب توں قدیم (ت. ۷۲۵۰–۶۷۵۰ ق م)۔ ساڈے پاس چایونوماں قصبے دی ترتیب دا اک چنگا خیال اے، جو اک مرکزی چوک اُتے مبنی اے جس وچ عمارتاں پتھر تے مٹی توں بنی نيں۔ آثار قدیمہ دی دریافتاں وچ کاشتکاری دے اوزار شامل نيں جو فصلاں تے مویشی پالنے دے نال نال کتے نوں پالنے دی تجویز کردے نيں۔ مذہب دی نمائندگی سائبیل دے مجسماں نال کيتی جاندی اے، جو دیوی ماں اے۔ حاجیلر (مغربی ترکی) نے چایونوکی پیروی کی، تے اس دی تریخ ۷۰۴۰ ق م اے۔ [۶]
چلکولیتھک (تانبے) دا دور
سودھونوولیتھک تے ابتدائی کانسی دے زمانے وچ گھمدے ہوئے، چلکولیتھک دور (ت۔ ۵۵۰۰–۳۰۰۰ ق م) دی تعریف تانبے توں بنے پہلے دھاتی آلات نال ہُندی اے۔ اس عمر دی نمائندگی اناطولیہ وچ حاجیلر , بیجے سلطان , جانخان شان, مرسین یوموک تپہ , ایلازگ تپاچک , ملاتیا دیگیرون تپہ, نورشن تپہ , تے استنبول قاضی کوئے دی سائٹس دے ذریعے کيتی جاندی اے۔ [۷]
کانسی دا دور
سودھوکانسی دا زمانہ (ت۔ ۳۳۰۰–۱۲۰۰ ق م) تانبے تے اس دے ٹن دے مرکب ، کانسی ، دے آلات دی تیاری دے لئی استعمال ہُندا اے۔ ایشیا مائنر کانسی سازی نوں ترقی دینے والے پہلے علاقےآں وچوں اک سی۔
ابتدائی کانسی دا دور (۳۰۰۰-۲۵۰۰ ق م)
سودھوبھانويں ایسا لگدا اے کہ پہلی رہائش ۶ ويں صدی ق م وچ چلکولیتھک دور دے دوران واقع ہوئی سی، لیکن اک دوسرے دے نال کم کرنے والی آبادیاں تیسری صدی ق م دے دوران واقع ہوئیاں۔ اک اُچی چوٹی اُتے اک بستی بیوک کایا تے بعد وچ اس رہتل دا مرکز ہتیش شہر دے ناں توں مشہور ہوئے گی۔ بعد وچ فیر وی ایہ ہٹوشا دا ہیٹی گڑھ بن جائے گا تے ہن بوزکی اے۔ ہٹیائی رہتل دی باقیات دونے نچلے شہر ہتوشا دے تھلے تے بائوکایا تے بیوککلے دے اُچے علاقےآں وچ پائی گئیاں نيں، اک ہور بستی یارکایا وچ قائم کيتی گئی سی، تقریباً ۲۔ شمال مشرق وچ کلومیٹر۔
اناطولیہ دے اس حصے وچ معدنی ذخائر دی دریافت نے اناطولیاں نوں دھات کاری نوں ترقی دینے دی اجازت دی، جس توں ایسی اشیاء تیار کيتیاں گئیاں جداں کہ آلاکا ہیوک وچ شاہی قبراں وچ پائے جانے والے آلات، تقریباً 25 بوغاز کوئے توں کلومیٹر، جو اس توں پہلے سی، ۲۴۰۰-۲۲۰۰ ق م دے درمیان۔ ہٹیاں دے ہور مراکز وچ حسم ، کنیش، پروشندا ، تے زلوار شامل نيں۔ [۸][۹][۱۰][۱۱] اس وقت دے دوران ہٹیاں نے شہر دیاں ریاستاں جداں کہ سمر دے نال تجارت وچ مصروف سن، جنہاں نوں امانوس پہاڑاں توں لکڑی دی مصنوعات دی ضرورت سی۔
اناطولیہ پراگیتہاسک دور وچ اس وقت تک باقی رہیا جدوں تک کہ ایہ ۲۴ويں صدی ق م وچ اکاد دے سرگون دے تحت، خاص طور اُتے مشرقی اناطولیہ وچ اکادی سلطنت دے اثر و رسوخ دے دائرے وچ داخل نہ ہويا۔ پر، اکادین سلطنت نوں میسوپوٹیمیا وچ موسمیاتی تبدیلیاں دے نال نال دستیاب افرادی قوت وچ کمی دا سامنا کرنا پيا جس نے تجارت نوں متاثر کيتا۔ اس دی وجہ توں ۲۱۵۰ ق م وچ گٹیاں دے ہتھوں اس دا زوال ہويا۔ [۱۲] جتھے تک ایہ جانیا جاندا اے اس خطے وچ اکاڈنیاں دی دلچسپی مینوفیکچرنگ دے لئی مختلف مواد دی برآمد وچ سی۔ کانسی دی دھات کاری ۴ويں صدی ق م دے آخر وچ پار قفقاز کورا -اراکسس سبھیاچار توں اناطولیہ وچ پھیل گئی سی۔ [۱۳] بھانويں اناطولیہ نوں تانبے دی دھاتاں توں مالا مال سی، لیکن کانسی دے زمانے دے اناطولیہ وچ کانسی بنانے دے لئی درکار ٹن دے کم کرنے دا کوئی ثبوت نئيں ملا۔ [۱۴]
کانسی دا درمیانی دور (۲۵۰۰-۲۰۰۰ ق م)
سودھوتحریری تریخ دے آغاز پر، دریائے کِزِلِرمک توں گھیرے ہوئے علاقے دے اندر اناطولیہ دے میدانی علاقےآں اُتے اناطولیہ دی پہلی متعین رہتل نے قبضہ کر ليا سی، اک غیر ہند-یورپی مقامی لوکاں نے جس دا ناں ہیٹیان سی (ت۔ ۲۵۰۰ ق م - ت۔ ۲۰۰۰ ق م) . کانسی دے درمیانی دور دے دوران، ہٹیائی رہتل، بشمول اس دا راجگڑھ ہتش ، پھیلدی رہی۔ [۹] اناطولیہ دے درمیانی کانسی دے زمانے نے کریٹ دی ابتدائی منون سبھیاچار (۳۴۰۰ توں ۲۲۰۰ ق م) نوں متاثر کيتا جداں کہ نوسوس وچ آثار قدیمہ دی دریافتاں توں ظاہر ہُندا اے۔ [۱۵]
دیر توں کانسی دا دور (۲۰۰۰-۱۲۰۰ ق م)
سودھوحتی
سودھوہٹیائی باشندے میسوپوٹیمیا کے آسور توں آشوری تاجراں جداں کہ جدید کلٹیپ دے نیڑے کنیش (نیشا) توں رابطے وچ آئے جنہاں نے انہاں نوں کانسی بنانے دے لئی درکار ٹن فراہم کیہ۔ انہاں تجارتی خطوط یا کاروم (Akkadian for Port ) نے اپنا ناں اک مدت، کارم دور نوں دتا اے۔ کاروم ، یا آشوری تجارتی کالونیاں، اناطولیہ وچ اس وقت تک قائم رہیاں جدوں تک کہ حمورابی نے اسور نوں فتح نئيں کيتا تے ایہ ۱۷۵۶ ق م وچ بابل دے تسلط وچ آ گیا۔ ایہ کرم وکھ وکھ رہائشی علاقےآں دی نمائندگی کردے سن جتھے تاجر رہندے سن، حطائیاں دے ذریعہ محفوظ سن، تے بدلے وچ ٹیکس ادا کردے سن ۔ دراں اثنا، بیوک قلعہ اُتے شاہی رہائش گاہاں دی تعمیر دے نال ہتیش دی قلعہ بندی نوں مضبوط کيتا گیا۔
آشوریاں دے اپنے گٹیان پڑوسیاں (سی۔ ۲۰۵۰ ق م) دا تختہ الٹنے دے بعد انہاں نے مقامی وسائل، خاص طور اُتے چاندی، اپنے لئی دعویٰ کيتا۔ اُتے اشوری اناطولیہ وچ تحریر لے کے آئے جو کہ تجارت تے کاروبار دے لئی اک ضروری ذریعہ اے۔ ایہ لین دین مٹی دی گولیاں اُتے اکاڈیئن کیونیفارم وچ ریکارڈ کيتے گئے سن ۔ کنیش وچ پائے جانے والے ریکارڈز ٹریڈنگ کمپیوٹیشنز تے کریڈٹ لائنز دا اک جدید نظام استعمال کردے نيں۔ ریکارڈ انہاں شہراں دے ناواں دی وی نشاندہی کردا اے جتھے لین دین ہويا سی۔ [۱۳]
حتی
سودھوہیٹی رہتل دی تریخ زیادہ تر انہاں دی سلطنت دے علاقے وچ پائے جانے والے کینیفارم متن توں تے مصر تے مشرق وسطی دے مختلف آرکائیوز وچ پائے جانے والے سفارتی تے تجارتی خط و کتابت توں معلوم ہُندی اے۔
پرانی سلطنت
سودھوہٹیائی رہتل وی ۱۸ويں صدی ق م دے اوائل وچ اک حملہ آور ہند-یورپی لوکاں، ہٹیاں توں متاثر ہوئی سی، ۱۷۰۰ ق م وچ کُسار دے بادشاہ انيتا نے بادشاہ پیوشتی نوں معزول کرنے دے بعد ہٹش نوں زمین اُتے جلا دتا سی۔ اس دے بعد اس نے اس جگہ اُتے لعنت بھیجی تے کنیش ۱۶۰ وچ اپنا راجگڑھ قائم کيتا۔ کلومیٹر جنوب مشرق.[۹] ہٹیاں نے اگلی صدی وچ ہٹیاں نوں جذب کر ليا، ایہ عمل بنیادی طور اُتے ۱۶۵۰ ق م تک مکمل ہو چکيا سی۔ بالآخر ہتوشا ۱۷ويں صدی ق م دے دوسرے نصف تک ہیٹی دا مرکز بن گیا، تے بادشاہ ہتوسلی اول (۱۵۸۶–۱۵۵۶ ق م) نے اپنا راجگڑھ نیشا (کنیش) توں واپس ہٹوشا منتقل کر دتا۔
پرانی ہٹی سلطنت (۱۷ ويں-۱۵ ويں صدی ق م) ۱۶ ويں صدی ق م وچ اپنے عروج اُتے سی، جس نے وسطی اناطولیہ، شمال مغربی شام تک Ugarit ، تے بالائی میسوپوٹیمیا نوں شامل کيتا سی۔ جنوبی اناطولیہ وچ کززووتنا نے ہیٹی سلطنت نوں شام توں وکھ کرنے والے علاقے نوں کنٹرول کیتا، اس طرح تجارتی رستےآں اُتے بہت اثر پيا۔ امن نوں دونے سلطنتاں دے مطابق معاہدےآں دے ذریعے رکھیا گیا جس نے کنٹرول دی حدود قائم کيتیاں۔
وسطی بادشاہی
سودھوتیلیپینو (ت۔ ۱۴۶۰ ق م) دے دور حکومت دے بعد ہیٹی سلطنت نسبتاً کمزور تے ناقص دستاویزی مرحلے وچ داخل ہوئی، جسنوں مڈل کنگڈم دے ناں توں جانیا جاندا اے، تیلیپینو دے داماد اللوامنا (۱۵ويں صدی ق م دے وسط) توں لے کے اس تک معتلی اول (ت۔ ۱۴۰۰ ق م) کا۔
نويں بادشاہی
سودھوبادشاہ تودھلیا اول (۱۴ويں صدی ق م دے اوائل) نے ہیٹی طاقت دے اک نويں دور دا آغاز کیتا، جسنوں اکثر ہیٹی سلطنت کہیا جاندا اے۔ بادشاہاں نے ہیٹی معاشرے تے ہٹی لوکاں وچ الہی کردار ادا کیتا، اکثر پڑوسیاں جداں کہ کِزُواِنّا دے نال مل کے اک بار فیر پھیلنا شروع کر دتا، مغربی اناطولیہ وچ منتقل ہو کے، لوئیان ریاست ارزاوا تے اسووا لیگ نوں جذب کر ليا۔
یہ بادشاہ سپیلولیماس (ت۔ ۱۳۴۴–۱۳۲۲ ق م) دے دور تک نئيں سی کہ کِزووتنا نوں مکمل طور اُتے اپنے قبضے وچ لے لیا گیا سی، حالانکہ ہٹیاں نے حالے وی اپنی ثقافتی کامیابیاں نوں کممنی (اب Şar، ترکی) تے لازاونتیا، سلیشیا دے شمال وچ محفوظ رکھیا سی۔ [۱۶]
۱۳ويں صدی وچ ، ہٹوسیلی III (ت۔ ۱۲۶۷–۱۲۳۷ ق م) دے دور حکومت دے بعد، ہٹی طاقت ختم ہونا شروع ہو گئی، جس توں جنوب وچ مصر تے مشرق وچ اشوریہ نوں خطرہ لاحق ہو گیا، جو مؤثر طریقے توں سپیلیولیوما دوم (ت۔ ۱۲۰۷–۱۱۷۸ ق م) دے نال ختم ہويا۔ )۔
سائرو ہٹائٹ دور
سودھو۱۱۸۰ ق م دے بعد، سمندری لوکاں دی اچانک آمد توں منسلک لیونٹ وچ عام ہنگامہ آرائی دے درمیان، تے کانسی دے دور دے خاتمے دے بعد سلطنت کئی آزاد سائرو-ہٹائٹ (نو-ہٹائٹ) شہر ریاستاں وچ بٹ گئی، جنہاں وچوں کچھ اس وقت تک زندہ رہیاں اٹھويں صدی ق م دے آخر وچ ۔ مغرب وچ ، یونانی اناطولیہ دے ساحل اُتے پہنچ رہے سن، تے شمالی بحیرہ اسود دے ساحل دے نال کاسکاس ۔ بالآخر ہتوشا خود ۱۲۰۰ ق م دے آس پاس تباہ ہو گیا تے سلطنتاں دا دور علاقائی ریاستاں وچ منتقل ہو گیا کیونجے کانسی دا دور لوہے دے دور وچ منتقل ہو گیا۔
مائیسینین دی موجودگی
سودھواٹارسیہ ۱۵ويں-۱۴ويں صدی ق م دا اک فوجی رہنما سی جو غالباً یونانی سی۔ اس نے اناطولیہ دی سرزمین اُتے پہلی ریکارڈ شدہ میسینیائی فوجی سرگرمی کيتی۔ اس دیاں سرگرمیاں سی دے ہیٹائٹ آرکائیوز وچ درج نيں۔ ۱۴۰۰ ق م [۱۷]ایشیا مائنر وچ اثر و رسوخ دا دائرہ مائیسینائی وی جغرافیائی طور اُتے نسبتاً محدود اے: شدید مائیسینین آباد کاری آثار قدیمہ دے ریکارڈ وچ صرف جنوب وچ جزیرہ نما ہالی کارناسس تے شمال وچ میلٹ [میلیٹس] (تے جزیراں وچ ) دے درمیان پائی جاندی اے۔ اس ساحلی پٹی توں دور، جنوب وچ روڈس تے کوس دے درمیان - ممکنہ طور اُتے ساموس وی - شمال وچ )۔
برطانوی ماہر آثار قدیمہ جے ایم کیکک نے کیریئنز دے بارے وچ یونانی تاریخی روایت دا مطالعہ کیتا، تے کیریئنز تے مائیسینین دے درمیان بہت ساریاں مماثلتاں دی طرف توجہ مبذول کروائی۔ [۱۸]
آئرن ایج
سودھولوہے دا دور (ت۔ ۱۳۰۰-۶۰۰ ق م) لوہے تے فولاد دے وسیع پیمانے اُتے استعمال کیتی خصوصیت سی۔ ایہ اک ایسا دور اے جو مختلف حروف تہجی تے ابتدائی ادب دی ترقی دے لئی وی جانیا جاندا اے۔ اس نے تریخ توں پہلے دے آخری مرحلے دی تشکیل کی، جو کانسی دے دور دے خاتمے تے کلاسیکی رہتل دے عروج دے درمیان دے عرصے اُتے محیط اے۔ اناطولیہ وچ ، ہیٹی سلطنت دی تحلیل دی جگہ علاقائی نو- ہٹی طاقتاں نے لے لی جنہاں وچ مغرب وچ تروڈ، آئونیا، لیڈیا، کیریا تے لائسیا شامل نيں۔ فرجیا ، مرکزی طور اُتے تے شمال مشرق وچ کیمیریا تے ارارتو، جدوں کہ اشوریاں نے جنوب مشرق دے زیادہ تر حصے اُتے قبضہ کر ليا۔
مغربی اناطولیہ
سودھوٹروڈ
سودھوبگا جزیرہ نما اُتے واقع ٹراڈ، اس دور وچ ایجیئن بستیاں دا سب توں شمالی علاقہ سی، جو کہ ٹرائے دی افسانوی تے تاریخی شہر ریاست دے لئی مشہور سی۔ اس خطے وچ غالباً ۳۰۰۰ ق م وچ آبادیاں سی تے متواتر تہذیباں دی نمائندگی کرنے والی مختلف آثار قدیمہ دی تہاں نوں ٹرائے I (3000–2600 ق م) توں ٹرائے IX (پہلی صدی ق م) کہیا جاندا اے۔ آئرن ایج ٹرائے ٹرائے VII -VIII توں مماثل اے، تے ٹرائے تے ٹروجن وار دے ہومرک اکاؤنٹ توں مطابقت رکھدا اے۔
Aeolis
سودھوایولیس شمال مغربی ایجیئن ساحل دا اک علاقہ سی، ٹراڈ تے آئونیا دے درمیان، ہیلسپونٹ توں دریائے ہرمس (گیڈز) تک، میسیا تے لیڈیا دے مغرب وچ ۔ اٹھويں صدی ق م تک بارہ اہم ترین شہراں نے اک لیگ بنائی۔ چھیويں صدی وچ شہراں نوں آہستہ آہستہ لیڈیا تے فیر فارس نے فتح کيتا۔
ایونیا
سودھوIonia وسطی ایجین دے ساحل اُتے بستیاں دے اک گروپ دا حصہ سی جو مشرق وچ لیڈیا تے جنوب وچ کیریا توں جڑی سی، جسنوں Ionian لیگ دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ Ionians نوں Dorians دے ذریعے پیلوپونیسس توں بے دخل کر دتا گیا سی، تے انہاں نوں ایتھنز دے ذریعے اناطولیہ دے ایجیئن ساحل اُتے دوبارہ آباد کيتا گیا سی جنہاں دی سرزمین اُتے اوہ بھج گئے سن ۔ آخری لیڈیان بادشاہ دے وقت تک، کروسیس (۵۶۰-۵۴۵ ق م) Ionia Lydian، تے فیر فارس دی حکمرانی دے تحت آ گیا۔ یونانیاں دے ہتھوں فارس دی شکست دے نال، Ionia فیر توں آزاد ہو گیا ایتھے تک کہ رومی صوبے ایشیا وچ جذب ہو گیا۔
لیڈیا (میونیا)
سودھولیڈیا، یا مایونیا جداں کہ اسنوں ۶۸۷ ق م توں پہلے کہیا جاندا سی، مغربی اناطولیہ دی تریخ دا اک وڈا حصہ سی، جس دا آغاز اتیا خاندان توں ہويا، جو پہلی بار ۱۳۰۰ ق م دے نیڑے ظاہر ہويا۔ لیڈیا فریجیا دے مغرب وچ تے ایونیا دی ایجین بستی دے مشرق وچ واقع سی۔ لیڈیان ہند-یورپی سن، جو لویان تے ہٹائٹ توں متعلق اک اناطولیائی بولی بولدے سن ۔
ہیراکلڈس ، بحیرہ روم دے ساحل اُتے یونانی اثرات دی ودھدی ہوئی موجودگی دے باوجود ۱۱۸۵-۶۸۷ ق م تک لگاتار حکومت کرنے وچ کامیاب رہے۔ جداں جداں سمیرنا ، کولوفون تے ایفیسس جداں یونانی شہر ودھے، ہیراکلڈس کمزور توں کمزور ہُندے گئے۔ آخری بادشاہ، کینڈولس ، نوں اس دے دوست تے لانس بریئر گیجز نے قتل کر دتا، تے اس نے حکمرانی سنبھالی۔ گیجز نے گھسنے والے یونانیاں دے خلاف جنگ چھیڑ دی، تے جلد ہی اسنوں اک سنگین مسئلہ دا سامنا کرنا پيا جدوں سیمرین نے سلطنت دے اندر باہر دے شہراں نوں لُٹنا شروع کيتا۔ ایہ حملےآں دی ایہ لہر سی جس دی وجہ توں سابقہ آزاد فریگیا تے اس دے راجگڑھ گورڈیم نوں لیڈین ڈومین وچ شامل کيتا گیا۔ ایہ ۵۶۰ ق م وچ ختم ہونے والے Sadyattes تے Alyattes دے اَگڑ پِچھڑ قوانین تک نئيں سی کہ کیمیریا ns دے حملے اچھے طریقے توں ختم ہوئے۔
آخری لیڈیان بادشاہ کروسیس دے دور وچ ، لیڈیا اپنی سب توں وڈی توسیع نوں پہنچی۔ فارس اُتے سب توں پہلے پٹریا دی جنگ وچ حملہ کيتا گیا جس دا اختتام بغیر کسی فاتح دے ہويا۔ فارس وچ گہرائی وچ ترقی کردے ہوئے، کروسس نوں ۵۴۶ ق م وچ فارسی سائرس II دے ہتھوں تھمبرا دی جنگ وچ بری طرح شکست ہوئی۔ [۱۹]
کروسیس دی شکست دے بعد، لیڈیا فارس، یونان، روم تے بازنطیم دے تسلط وچ آ گئی ایتھے تک کہ آخر کار ترکی دی سرزمین وچ جذب ہو گئی۔
کیریا
سودھوکیریا مغربی اناطولیہ، لیڈیا دے جنوب وچ ، ایونیا دے مشرق وچ تے لائسیا دے شمال وچ اک خطہ بناندا اے۔ جزوی طور اُتے یونانی ( Ionian تے Dorian)، تے ممکنہ طور اُتے جزوی طور اُتے Minoan ۔ کاریا بازنطیم وچ جذب ہونے توں پہلے فارس ، یونان تے روم دے تابع ہو گیا۔ کیریئن رہتل دی باقیات جنوب مغربی ایجیئن وچ اک بھرپور میراث بناتے نيں۔ کاریا لگاتار قبضے دے دوران نسبتاً حد تک آزادی نوں برقرار رکھنے وچ کامیاب رہی، تے اس دی علامت، دوہرے سر والی کلہاڑی نوں خلاف ورزی دے نشان دے طور اُتے دیکھیا جاندا اے تے اسنوں کئی عمارتاں اُتے لکھیا ہويا دیکھیا جا سکدا اے۔ Halicarnassus (جدید بوروم ) وچ مقبرہ ، فارسی ستراپ موسولس دا مقبرہ، قدیم دنیا دے ست عجائبات وچ توں اک سمجھیا جاندا سی۔ ہور اہم اوشیشاں وچ میلاسا (میلاس) دا اک وقت دا کیریا دا راجگڑھ تے ماسولس دی انتظامی نشست، میلاسا دے اُتے پہاڑاں وچ لیبرانڈا تے جھیل بافا دے نیڑے یوروموس (ہیراکلیا) شامل نيں۔
لائسیا
سودھولائسیا نے مغربی اناطولیہ وچ سب توں جنوبی بستی قائم کيتی جو ہن مغربی بحیرہ روم دے ساحل اُتے جزیرہ نما ٹیکے اے۔ Lycian دے بوہت سارے تاریخی تھانواں وچ کسانتوس , Patara, Myra, Pinara, Tlos, Olympos تے Phaselis شامل نيں . کانسی دے دور دے اختتام اُتے شہر دیاں ریاستاں دی اک نو-ہٹائٹ لیگ دے طور اُتے ابھرنا جنہاں دا گورننس ماڈل اج وی سیاسی نظاماں نوں متاثر کردا اے۔ فارسی تے یونانی حکمرانی دے درمیان ردوبدل کردے ہوئے اسنوں بالآخر روم، بازنطیم تے ترکی دی سرزمین وچ شامل کر ليا گیا۔
وسطی اناطولیہ
سودھوفریجیا
سودھواناطولیہ دا مغربی وسطی علاقہ ۱۲ ويں صدی ق م دے دوران ہیٹی سلطنت دے ٹکڑے ہونے دے بعد فریجیئن سلطنت دا ڈومین بن گیا، جو ۷ ويں صدی ق م تک آزادانہ طور اُتے موجود سی، تے یونانی اساطیر وچ مضبوطی توں نمایاں اے۔ بھانويں انہاں دی اصلیت متنازعہ اے، لیکن انہاں دی بولی یونانی ( ڈوریان ) توں زیادہ مشابہت رکھدی سی انہاں ہیٹیاں توں جنہاں دے اوہ کامیاب ہوئے سن ۔ ممکنہ طور اُتے تھریس دے علاقے توں، فریگیاں نے آخرکار گورڈیم (اب یاسیہوک ) وچ اپنا راجگڑھ تے یزلیکایا وچ اک اہم مذہبی مرکز قائم کيتا۔ اشوریاں دے لئی مشکی دے ناں توں مشہور، فریگین لوکاں دے پاس اپنے طرز حکومت وچ مرکزی کنٹرول نئيں سی، تے فیر وی انہاں نے سڑکاں دا اک وسیع جال قائم کيتا۔ انہاں نے سبھیاچار دے بوہت سارے ہٹائٹ پہلوآں نوں وی مضبوطی توں تھام لیا تے انہاں نوں وقت دے نال ڈھال لیا۔ [۲۰]
قدیم یونانی تے رومی ادیباں وچ مشہور کنگ مڈاس اے، جو فریجیئن بادشاہت دا آخری بادشاہ اے۔ مڈاس دا افسانہ محض چھونے توں اشیاء نوں سونے وچ تبدیل کرنے دی اس دی صلاحیت دے گرد گھمدا اے، جداں کہ ڈیونیوس نے عطا کيتا سی، تے اپالو دے نال اس دا بدقسمتی توں سامنا سی جس توں اس دے کان گدھے دے کاناں وچ بدل گئے سن ۔ مڈاس دے تاریخی ریکارڈ توں پتہ چلدا اے کہ اوہ تقریباً ۷۴۰ تے ۶۹۶ ق م دے درمیان رہندا سی، تے اک عظیم بادشاہ دے طور اُتے فریگیا دی نمائندگی کردا سی۔ ہن زیادہ تر مورخین اسنوں مشکی دا بادشاہ میندا مندے نيں جداں کہ آشوری اکاؤنٹس وچ دسیا گیا اے۔ آشوریاں نے میندا نوں اک خطرناک دشمن دے طور اُتے سوچیا، اس وقت انہاں دے حکمران سارگن II دے لئی، ۷۰۹ ق م وچ امن معاہدے اُتے گل گل کرنے اُتے کافی خوش سن ۔ اس معاہدے دا مشرق وچ اگے ودھنے والے کیمیریا ns اُتے کوئی اثر نئيں ہويا، جو فریجیا وچ داخل ہوئے تے ۶۹۶ ق م وچ بادشاہ مڈاس دے زوال تے خودکشی دا باعث بنے۔ [۲۱]
مڈاس دی موت دے بعد، فریگیا نے اپنی آزادی کھو دی، بالترتیب اپنے مغربی پڑوسی، لیڈیا، فارس، یونان ، روم تے بازنطیم دی اک جاگیر ریاست بن گئی، جو ترک دور وچ غائب ہو گئی۔
مشرقی اناطولیہ
سودھوکیمیریا
سودھوکیمیریا شمال مشرقی اناطولیہ دا اک خطہ سی، جو ۸ويں صدی ق م وچ شمال تے مشرق توں، مشرقی سیتھیائی پیش قدمی دے سامنے ظاہر ہُندا سی۔ اوہ فریجیا (۶۹۶-۶۹۵ ق م) اُتے حملہ کردے ہوئے مغرب دی طرف بڑھدے رہے، لیڈیا نوں پرتن دے بعد جنوب وچ کلیسیا تک تے مغرب وچ Ionia وچ گھس گئے۔ ۶۳۷ تے ۶۲۶ ق م دے درمیان لیڈین مہمات نے اس پیش قدمی نوں مؤثر طریقے توں روک دتا۔ کیمیریا n اثر رفتہ رفتہ کمزور ہُندا گیا تے آخری ریکارڈ شدہ ذکر ۵۱۵ ق م دا اے۔
اورارتو
سودھواورارتو (Nairi, or Kingdom of Van) شمال مشرقی اناطولیہ وچ موجود سی، جس دا مرکز Lake Van (Nairi Sea) دے ارد گرد اے، جس دا مرکز کیمیریا ns دے جنوب وچ تے آشوریہ دے شمال وچ اے۔ اس دی اہمیت ۹ويں صدی وچ اس دے ظاہر ہونے توں لے کے ۶ويں صدی وچ میڈیس دے زیر تسلط تک رہی۔
ارارتو دا تذکرہ سب توں پہلے ۱۳ويں توں ۱۱ ويں صدی ق م وچ آرمینیائی پہاڑیاں وچ چھوٹے ادارےآں دے اک ڈھیلے کنفیڈریشن دے طور اُتے کيتا جاندا اے، لیکن ۹ ويں صدی ق م تک اک طاقتور پڑوسی دے طور اُتے ابھرنے توں پہلے بار بار آشوری مداخلتاں دا نشانہ بنیا۔ اٹھويں صدی ق م وچ آشور دی کمزور پوزیشن دی وجہ توں ایہ سہولت فراہم کيتی گئی۔ اُرارتو نے آشوری حملےآں دی مزاحمت جاری رکھی تے ارگشتی اول (ت۔ ۷۸۵-۷۶۰ ق م) دے تحت ایہ سب توں زیادہ حد تک پہنچ گیا۔ اس وقت اس وچ موجودہ آرمینیا، جنوبی جارجیا شامل سی جو تقریباً بحیرہ اسود تک، مغرب وچ فرات دے منبع تک تے جنوب وچ دجلہ دے منبع تک پہنچدا سی۔
اس دے بعد اورارتو نوں کئی طرح دی ناکامیاں دا سامنا کرنا پيا۔ آشور دے بادشاہ تگلت پلاسر III نے اسنوں ۷۴۵ ق م وچ فتح کيتا۔ ۷۱۴ ق م تک ایہ سمیرین تے آشوری دونے چھاپےآں توں تباہ ہو رہیا سی۔ ۶۴۵ ق م دے بعد [[سکوندی|سیسی] حملےآں نے اورارتو دے لئی ہور مسائل پیدا کيتے تے اسنوں آشور اُتے انحصار کرنے اُتے مجبور کيتا۔ اُتے اسوری خود ۶۱۲ ق م وچ سیتھیاں ، میڈیس تے بابلیاں دے مشترکہ حملے دا شکار ہويا۔ جدوں کہ ارارتو دے انتقال دی تفصیلات اُتے بحث ہو رہی اے، لیکن ایہ مؤثر طریقے توں غائب ہو گیا تاکہ آرمینیا دی جگہ لے لی جائے۔ ایہ اک آزاد آرمینیا بننے توں پہلے چھیويں صدی ق م توں تھوڑی دیر دے لئی فارسی سیٹراپی سی۔ اورارتو اج تک آرمینیائی قوم پرست جذبات دا اک اہم حصہ اے۔
اشوریہ
سودھولوہے دے زمانے وچ اسور نے جنوب مشرقی اناطولیہ نوں شامل کرنے دے لئی توسیع کيتی۔ آشور، میسوپوٹیمیا دے علاقے دی عظیم طاقتاں وچوں اک، ۲۵ ويں صدی ق م (کانسی دے زمانے) توں لے کے لوہے دے دور دے اختتام اُتے ۶۱۲ ق م وچ اس دے آخری خاتمے تک اک طویل تریخ سی۔ آشور دا لوہے دا دور اس دے آخری ۳۰۰ سالاں وچ درمیانی دور (دوبارہ پیدا ہونے والی) تے نو-آشوری سلطنت دے مساوی اے، تے اس دا علاقہ اس اُتے مرکوز اے جو جدید دور دا عراق اے۔
آشوری نے اناطولیہ دی سیاست تے سبھیاچار نوں اس وقت توں متاثر کيتا جدوں کانسی دے زمانے دے آخر وچ اس دے تاجر پہلی بار ہٹیاں دے نال رابطے وچ آئے۔ ۱۳ويں صدی ق م تک اشام اپنے شمال مغرب وچ ہٹیاں دے خرچ اُتے تے اورارتو دی قیمت اُتے شمال دی طرف پھیل رہیا سی۔ آشوری توسیع توکلدی -نوردا اول (۱۲۴۴-۱۲۰۸ ق م) دے تحت اپنے عروج نوں پہنچی، جس دے بعد ایہ اندرونی اختلاف دی وجہ توں کمزور پڑ گئی۔ کانسی دے زمانے دے اختتام اُتے ہٹی سلطنت دا خاتمہ اشور-ریش-ایش I (1133-1116 ق م) دے تحت آشوریاں دی تجدید شدہ توسیع دے دور دے نال موافق سی تے جلد ہی اسوری نے اناطولیہ دی سرزمین نوں جو ہن شام اے اپنی سلطنت وچ شامل کر ليا سی۔ . Tiglath-Pileser I (1115-1077 ق م) نے فیر نو-ہٹائٹ فریجیئنز دے خلاف حملہ شروع کیتا، اس دے بعد کامگین ، سلیشیا تے کیپاڈوشیا دی لوئین سلطنتاں آئیاں ۔
تگلت پلاسر اول دی موت دے نال ہی آشور زوال دے اس دور وچ داخل ہويا جسنوں اس خطے وچ قدیم تاریک دور (۱۰۷۵-۹۱۲ ق م) کہیا جاندا اے جو کانسی دے دور دے خاتمے توں مطابقت رکھدا سی۔ آشوری سلطنت دے آخری ۳۰۰ سالاں وچ ۹۱۱-۶۲۷ ق م وچ اس دے شمال تے مغرب وچ نو-ہٹی ریاستاں اُتے حملے سمیت اک نويں توسیع دیکھی گئی۔ اشورناصرپال دوم (۸۸۳-۸۵۹ ق م) نے فریگیہ توں خراج وصول کيتا جدوں کہ اس دے جانشین شلمانیسر III (858-823 ق م) نے وی اپنے اناطولیائی پڑوسیاں نوں خراج تحسین پیش کرنے اُتے مجبور کردے ہوئے اورارتو اُتے حملہ کيتا۔ اس دی موت دے بعد زمین خانہ جنگی توں پھٹ گئی۔ اناطولیہ دی سرزمین اُتے وقفے وقفے توں دراندازی دے نال آشوری طاقت موم تے زوال پذیر ہُندی رہی۔ سینچریب (۷۰۵-۶۸۱ ق م) دا سامنا ہويا تے اس نے خطے وچ اک نويں قوت نوں پِچھے ہٹا دتا، یونانیاں نے جس نے سلیشیا نوں آباد کرنے دی کوشش کيتی۔ اس دا جانشین آسرحدون (۶۸۰-۶۶۹ ق م) اورارتو دی آخری تباہی دا ذمہ دار سی۔ اشوربنیپال (۶۶۹-۶۲۷ ق م) نے اس دے بعد آشوری اثر و رسوخ نوں ودھایا تے کاریا، سیلیسیا، لیڈیا تے کیپاڈوشیا نوں غاصبانہ قبضے وچ لے لیا۔
پر اشوریہ نے اپنی وسیع سلطنت دی سالمیت نوں برقرار رکھنے دے لئی اپنے وسائل نوں پھیلایا تے اشوربنیپال دی موت دے بعد خانہ جنگی دوبارہ شروع ہوئی۔ ویسل ریاستاں نے خراج دینا بند کر دتا، آزادی دوبارہ حاصل کر لئی۔ کمزور پئی آشوری ریاست نوں ہن اک نويں خطرے دا سامنا سی، اس دے مشرق تے شمال وچ ایرانی عوام دا اک اتحاد، جس وچ میڈیس، فارسی ، سیتھیائی تے اناطولیائی سیمیرین شامل سن، جنہاں نے ۶۱۶ ق م وچ آشور اُتے حملہ کيتا۔ نینوا ، راجگڑھ، ۶۱۲ ق م وچ گرا تے آشوری سلطنت بالآخر ۶۰۵ ق م وچ ختم ہو گئی۔
اشام دے خاتمے دے نال، نہ صرف لوہے دے دور دا خاتمہ ہويا، بلکہ اس دور دا وی خاتمہ ہويا جسنوں تریخ توں پہلے کہیا جاندا اے، جس نوں مختلف طور اُتے ریکارڈ شدہ تریخ ، یا خاص طور اُتے دیر توں قدیم تریخ یا کلاسیکی رہتل دے طور اُتے بیان کيتا گیا اے۔ اُتے ایہ اصطلاحات قطعی یا ہمہ گیر تے اوورلیپ نئيں نيں۔
ہور ویکھو
سودھو- یورپ دی تریخ
- مشرق وسطیٰ دی تریخ
- مشرق وسطی دی تریخ دی ٹائم لائن
- اناتولینزم
- اناطولیہ دی قدیم سلطنتاں
- اناطولیہ دے قدیم علاقے
- قدیم نزدیکی مشرق
نوٹس
سودھو- ↑ ۱.۰ ۱.۱ http://www.sci-news.com/archaeology/science-stone-tool-turkey-02370.html
- ↑ Suthan 2009–2014
- ↑ Manisa Museum, Republic of Turkey Culture minister website
- ↑ Martin Lockley, Gordon Roberts & Jeong Yul Kim. In the Footprints of Our Ancestors: An Overview of the Hominid Track Record. Ichnos Volume 15, Issue 3-4, 2008, pages 106-125
- ↑ Suthan 2009–2014
- ↑ Suthan 2009–2014
- ↑ Suthan 2009–2014
- ↑ The History Files: Hatti (Hattusa)
- ↑ ۹.۰ ۹.۱ ۹.۲ Expedition in Ancient Anatolia: Hattians – First Civilizations in Anatolia
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Burney CA. Historical dictionary of the Hittites: Kültepe. Scarecrow Press, 2004, Lanham MD
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ ۱۳.۰ ۱۳.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name "Freeman" defined multiple times with different content - ↑ Trevor Bryce, The Kingdom of the Hittites, rev. ed, 2005:9.
- ↑ ت۔ Michael Hogan, Knossos fieldnotes, Modern Antiquarian (2007)
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Kelder, Jorrit (2004–2005). "The Chariots of Ahhiyawa". Dacia, Revue d'Archéologie et D' Histoire Ancienne (48–49): 151–160. https://www.academia.edu/219041.
- ↑ Cook, J. M. (1959–1960). "Greek Archaeology in Western Asia Minor". Archaeological Reports (6): 27–57
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
حوالے
سودھو- کیمبرج قدیم تریخ آن لائن ۱۴ جلد۔ 1970–2000
</br> نوٹ: اصل ۱۱ والیوم کیمبرج قدیم تریخ ۱۹۲۸–۳۶ ہن مفت ای بکس دے طور اُتے دستیاب اے ۔ - قدیم دنیا دے کیمبرج دے ساسی ۱۰ جلداں
- ڈنکر، میکس (۱۸۷۹)۔ قدیم دی تریخ، جلد III ۔ رچرڈ بینٹلی اینڈ سن۔
- ہارن بلوور، سائمن؛ انٹونی سپافورتھ (۱۹۹۶)۔ آکسفورڈ کلاسیکی لغت ۔ آکسفورڈ یونیورسٹی پریس۔
- میک ایویڈی، کولن (۱۹۶۷)۔ قدیم تریخ دا پینگوئن اٹلس ۔ پینگوئن
- Marek, Christian (2010), Geschichte Kleinasiens in der Antike . سی ایچ بیک، میونخ،سانچہ:آئی ایس بی این (جائزہ: M. Weiskopf, Bryn Mawr Classical Review 2010.08.13 )۔
سانچہ:Ancient kingdoms in Anatoliaسانچہ:Historical regions of Anatoliaسانچہ:ترکی دے خط زمانی دی تاریخسانچہ:Prehistoric Asia