النص والاجتہاد (کتاب)
مترجم | علامہ سید ذیشان حیدر جوادی (اردو) |
---|---|
موضوع | اثبات حقانیت شیعہ |
ناشر | دار القاری، دارالتعارف، انتشارات اسوه، طلیعہ نور، مکتبہ نرجس، ناشر فارسی: دفتر انتشارات اسلامی |
متن | [[s:{{{Wikisource}}}|النص والاجتہاد (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے |
اَلنّصُّ وَ الْاِجْتِهاد یا اَلْاِجْتِهادُ فی مُقابِلِ النَّص، امامت دے موضوع اُتے تحریر کيتی گئی کتاب اے جس دے مولف لبنانی عالم دین سید عبد الحسین شرف الدین موسوی عاملی نيں۔ ایہ کتاب امام امیر المومنین علی علیہ السلام دی حقانیت و برتری دے اثبات تے خلفاء و بعض صحابہ دے تقریبا 100 دے نیڑے قرآن تے رسول خدا (ص) دے واضح اقوال (نص صریح) دی مخالفت نوں بیان کردی اے۔ مصنف نے انہاں مخالفتاں دے پشت پردہ پائے جانے والے قصد و ارادہ نوں ذکر کيتے بغیر فقط انہاں نوں اہل سنت دے بنیادی منابع توں تحریر کرنے اُتے اکتفا کيتا اے۔
کتاب دا مقدمہ نسبتا طولانی اے جسنوں سید محمد تقی حکیم نے تحریر کيتا اے تے اس دا ترجمہ فارسی و انگریزی زباناں وچ شائع ہوئے چکيا اے۔ فارسی ترجمہ علی دوانی نے کيتا اے تے اس دا ناں اجتہاد در مقابل نص رکھیا اے۔ اردو ترجمہ علامہ سید ذیشان حیدر جوادی نے نص و اجتہاد دے ناں توں کيتا اے۔
مولف دا تعارف
سودھوسید عبد الحسین شرف الدین موسوی عاملی (1290۔1377 ق) لبنان دے شیعہ مجتہدین تے اتحاد بین السملمین دے علمبردار علماء وچ سن ۔ انہاں نے شیعہ سنی اتحاد تے انہاں دے بنیادی اختلافات نوں حل کرنے دے سلسلہ وچ بہت کم کيتا اے۔ اوہ لبنان دی تحریک آزادی دے رہبراں وچوں وی سن ۔ انہاں نے ایہ کتاب اس وقت تحریر کيتی جدوں انہاں عمر 85 برس سی۔[۱]
ان دی سب توں مشہور کتاب المراجعات اے جو پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دے بعد پہلے امام دے عنوان توں امام امیر المومنین علیہ السلام دی بلا واسطہ جانشینی دے اثبات دے سلسلہ وچ اے۔
عنوان کتاب دا مفہوم
سودھونص یعنی ہر اوہ صریح کلام جو واضح تے آشکار ہوئے۔ جس دے اک معنی ہاں تے اسنوں تاویل و توضیح دی ضرورت نہ ہوئے۔[۲] اجتہاد دے معنی لغت وچ سعی و کوشش دے نيں تے اصطلاح وچ استنباط و استخراج حکم شرعی نوں اجتہاد کہندے نيں۔[۳]
اس کتاب دے عنوان وچ نص توں مراد خداوند عالم تے رسول اسلام (ص) دے صریح و واضح اقوال و فرامین نيں تے اجتہاد توں مراد اپنے ذاتی نظریہ اُتے عمل تے حکم شرعی دا استنباط و استخراج اے۔ نص دے مقابلہ وچ اجتہاد کرنا، علم اصول فقہ وچ اک اصطلاح اے جس دے معنی خداوند عالم و رسول اکرم (ص) دے صریح تے واضح حکم اُتے اپنی ذاتی رای نوں ترجیح دینا نيں۔[۴]
کتاب دے مطالب
سودھوایہ کتاب اٹھ فصلاں اُتے مشتمل اے جس وچ 100 تھانواں اُتے نص دے مقابلہ وچ (رسول خدا دے واضح اقوال دے سامنے اپنی ذاتی رای نوں مقدم کيتا گیا اے ) اجتہاد کيتا گیا اے۔ جسنوں خلفاء، حکما تے انہاں دے بعض رشتہ داراں نے پیغمبر اسلام (ص) دے زمانہ وچ یا انہاں دی رحلت دے بعد انجام دتا اے تے فیصلہ قارئین دے اُتے چھڈیا اے۔[۵] سید شرف الدین نے اُتے مورد وچ اپنے علمی و تحقیقی و تنقیدی نظریات نوں بیان کيتا اے۔[۶]
ان مخالفتاں دی دو قسماں نيں: بعض وچ کِسے وی قاعدہ و اصول (حتی اہل سنت دے بنیادی اصولاں) نوں ملحوظ نئيں رکھیا گیا اے تے جدوں کہ بعض حکم شرعی توں واقف نہ ہونے دی بنیاد اُتے نيں جنہاں دی بعد وچ حکم واقعی نوں سمجھنے دے بعد تصحیح کيتی گئی اے۔
ان اجتہادات (ذاتی اظہار نظر) وچوں ایتھے بعض دا ذکر کيتا جا رہیا اے:
خلیفہ اول دے اجتہادات
سودھوسید شرف الدین نے فصل اول وچ ، خلیفہ اول دے اجتہادات نوں جو نص دے خلاف نيں، اس طرح توں نقل کيتا اے:
- سقیفہ دے واقعہ وچ
- زید بن حارثہ نوں سالار بنانے دی مخالفت
- لشکر اسامہ وچ شامل ہونے دی مخالفت
- مولفۃ قلوبھم دے حصہ دا خاتمہ
- ذی القربی دے حصہ دا خاتمہ
- غصب فدک
- ذوالثدیۃ دے قتل وچ دو بار حکم پیغمبر دی نا فرمانی
- ایداں دے افراد نال جنگ جنہاں نے انہاں نوں زکات دینے وچ کوتاہی کی
- خالد بن ولید دے حکم توں مالک بن نویرہ دا قتل تے خلیفہ اول دی بے اعتنائی
- احادیث پیغمبر (ص) دی کتابت اُتے پابندی
- ان مشرکین دی تصدیق کرنا جو اپنے مسلمان ہوئے چکے غلاماں نوں واپس حاصل کرنا چاہندے سن
خلیفہ دوم دے اجتہادات
سودھوسید شرف الدین نے دوسری فصل وچ خلیفہ دوم دے اجتہادات نوں جو نص دے خلاف سن، اس طرح توں بیان کيتا اے:
- رسول خدا (ص) دی شان وچ گستاخی تے انہاں نوں وصیت تحریر نہ کرنے دینا۔
- صلح حدیبیہ اُتے اعتراض
- پیغمبر (ص) دے اس قول اُتے اعتراض کہ خدا پرست افراد جندی نيں۔
- حج تمتع توں نہی کرنا
- متعہ توں نہی کرنا
- اذان صبح وچ بدعت ایجاد کرنا
- اذان و اقامت وچ بدعت ایجاد کرنا
- طلاق سوم
- نماز تراویح
- نماز میت وچ چار تکبیر
- بعض واضح احکام توں واقف نہ ہونا
- بھائی دے ہونے دے باوجود جد دی میراث
- ماماں دا بھانجی توں میراث پانا
- حاملہ سواݨی دا عدہ شوہر دے انتقال دے باوجود
- مفقود شوہر دی زوجہ نال شادی
- بچہ دار کنیزےآں دا بیچنا
- پانی نہ ہونے دی صورت وچ نماز ترک کرنا
- نماز عصر دے بعد دو رکعت مستحب نماز ہڑھنے توں روکنا
- مقام ابراہیم دی جگہ بدل دینا
- میت اُتے گریہ توں منع کرنا
- آغاز اسلام وچ احکام روزہ اُتے عمل نہ کرنا
- شراب خواری حتی شراب دے حرام ہونے دی آیات نازل ہونے دے بعد وی،[۷] جس اُتے پیغمبر (ص) ناراض ہوئے تے انہاں دے ہتھ جو چیز سی اس توں ضرب لگائی۔
- رسول خدا (ص) دا جنگ بدر وچ عباس تے بنی ہاشم دے قتل توں منع کرنا تے عمر دا اصرار کرنا۔
- جنگ بدر دے اسیراں توں فدیہ لینا تے عمر دا مخالفت کرنا
- جنگ حنین دے اسیراں دا قتل کرنا
- جنگ توں فرار کرنا
- مسلماناں دے گھراں دی تلاشی لینا
- عورتاں دے مہر مقرر کرنے دی بدعت ایجاد کرنا
- چوری دی حد وچ تبدیلی تے اس غلام اُتے جاری نہ کرنا جس نے چوری دی سی۔
- ثابت نہ ہونے والے زنا اُتے حد جاری کرنا۔
- مغیرہ بن شعبہ اُتے زنا دی حد جاری نہ کرنا۔
- قرآن کریم دی سخت آیات دے بارے وچ سوال کرنے اُتے ضبیع تمیمی نوں جلاوطن تے زد و کوب کرنا۔
- نصر بن حجاج بلا وجہ جلاوطن کرنا۔
- اپنے بیٹے اُتے حد شرعی جاری کرنے توں پرہیز کرنا۔
- حدیبیہ دے درخت نوں کٹ دینا۔
- ام ہانی دا انہاں دی شکایت کرنا۔
- معاویہ دے نال سہل انگاری کرنا۔
- مخالف شرع احکام دا جاری کرنا تے غلظ ہونے دا پتہ چلنے دے بعد روکنا۔
خلیفہ سوم دے اجتہادات
سودھوسید شرف الدین نے کتاب دی تیسری فصل وچ خلیفہ سوم دے نص مخالف اجتہادات نوں ایويں ذکر کيتا اے:
- اپنے رشتہ داراں نوں مال عطا کرنا۔
- پیغمبر اکرم (ص) دے کڈے گئے افراد دی تکریم کرنا۔
- سفر وچ مکمل نماز پڑھنا۔
عائشہ دے اجتہادات
سودھوسید شرف الدین نے کتاب دی چوتھی فصل وچ عائشہ دے نص مخالف اجتہادات نوں ایويں بیان کيتا اے:
- سفر وچ مکمل نماز پڑھنا۔
- پیغمبر (ص) دے خلاف عایشہ و حفصہ دا سازش کرنا۔
- عثمان دی برائی تے انہاں نوں قتل دا حکم دینا۔
- زوجہ پیغمبر (ص) ماریہ قبطیہ اُتے تہمت لگانا۔
- عایشہ و حفصہ اُتے توبہ دے وجوب دا حکم
- عایشہ توں رسول خدا (ص) دی احادیث۔
- اسماء جونیہ توں رسول خدا (ص) دی شادی
- پیغمبر (ص) اُتے اعتراض کرنا
- علی (ع) دے خلاف بغاوت کرنا۔
خالد بن ولید دے اجتہادات
سودھو- پیغمبر اکرم (ص) دے حکم توں سرپیچی کرنا۔
- قبیلہ بنی خذیمہ دا قتل عام۔
معاویہ دے اجتہادات
سودھو- زید بن ابیہ نوں ابو سفیان توں منسوب کرنا۔
- یزید دے لئی زبردستی بیعت لینا
- یمن وچ معاویہ دے مظالم
- اللہ دے نیک بندےآں دا قتل
- معاویہ تے اس دے عمال دے کرتوت
- معاویہ دی حضرت علی (ع) نال دشمنی
- معاویہ دی حضرت علی نال جنگ
- معاویہ دا حضرت علی دی مذمت وچ حدیث جعل کرانا
- معاویہ دا امام حسن (ع) توں خیانت کرنا
ستويں فصل وچ اہل سنت دے بعض دے علماء دے اجہتادات دا ذکر ہويا اے جو انہاں نے قرآن کریم تے سنت نبوی دی نص صریح دے مقابلے وچ انجام دتے نيں۔ تے اٹھويں فصل (خاتمہ) وچ پیغمبر اکرم (س) دے بعد خلافت دے سلسلہ وچ بلا فصل حضرت علی علیہ السلام دی خلافت دے موزون ہونے دے سلسلہ وچ بحث کيتی گئی اے۔
ترجمہ و نشر و اشاعت
سودھویہ کتاب متعدد مرتبہ مختلف ناشراں دے ذریعہ کدی النص والاجتہاد دے عنوان توں تے کدی الاجتہاد فی مقابل النص دے عنوان طبع و نشر ہوئے چکی اے۔[۸] علی دوانی نے قارسی بولی وچ اس دا ترجمہ کيتا اے۔ جو پہلی بار 1351 ھ ش وچ دفتر انتشارات اسلامی دی طرف توں اجتہاد در مقابل نص دے عنوان توں شائع ہوئی اے جو ہن تک بارہیا جدید طباعت دے نال منظر عام اُتے آ چکی اے۔ اس دا انگریزی ترجمہ عبد اللہ شاہین نے انجام دتا اے جو سن 2004 عیسوی وچ انصاریان پبلیکیشن دی طرف توں طبع ہوئے چکی اے۔[۹]
اس کتاب دا اردو ترجمہ علامہ سید ذیشان حیدر جوادی نے نص و اجتہاد دے ناں توں کيتا اے۔
متعلقہ تحقیقات
سودھوحوالے
سودھو- ↑ مقدمه ترجمه کتاب از سید محمد تقی حکیم، ص۵۵
- ↑ دهخدا، لغت نامه، ذیل واژه نص.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه اجتهاد.
- ↑ شرف الدین، اجتهاد در مقابل نص، مقدمه مترجم در چاپ اول.
- ↑ شرف الدین، موسوعة الامام السید عبد الحسین شرف الدین، خطبه مؤلف.
- ↑ شرف الدین، النص و الاجتهاد، ص۱۳۲ـ۱۳٧
- ↑ بقره: ۲۱۹. نشاء: ۴۳.
- ↑ چاپ مکتبة نرجس
- ↑ کتاب قم
منابع
سودھو- دهخدا، علی اکبر، لغت نامہ، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ۲، ۱۳٧٧ش
- شرف الدین، عبد الحسین، اجتهاد در مقابل نص، ترجمہ علی دوانی، دفتر انتشارات اسلامی
- شرف الدین، عبد الحسین، موسوعة الامام السید عبد الحسین شرف الدین، ج۲: النص و الاجتهاد، بیروت: دار المورخ العربی، چ۲، ۱۴۳۱ھ/۲۰۱۰ ء