المبسوط فی فقہ الامامیہ (کتاب)
| زبان | عربی |
|---|---|
| موضوع | فقہ شیعہ |
| اشاعت | 1387ھ |
| ناشر | المکتبۃ المرتضویۃ |
| متن | [[s:{{{Wikisource}}}|المبسوط فی فقہ الامامیہ (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے |
المَبسوطُ فی فِقہِ الإمامیّۃ یا اختصار دے نال المَبسوط شیخ طوسی(385-460ھ) دی فقہی آثار وچوں اے۔ ایہ کتاب عربی بولی وچ لکھی گئی اے۔ شیخ طوسی نے "المبسوط" نوں شیعاں دے مخالفین دے جواب وچ لکھیا اے جو فقہ شیعہ تے اس دے مسائل دے ناچیز ہونے دے مدعی سن ۔ مؤلف دے بقول ایہ کتاب فقہ دے انہاں تمام ابواب تے فروعات اُتے مشتمل اے جو اہل سنت دے ایتھے مطرح نيں۔
شیعہ فقہاء اپنی کتاباں وچ "المبسوط" توں استناد کردے نيں۔ اس کتاب نوں شیخ طوسی دی آخری فقہی تصنیف دے طور اُتے مشہور اے۔
مؤلف
سودھومحمد بن حسن (385-460ھ) جو شیخ طوسی تے شیخ الطایفہ دے ناں توں معروف نيں،[۱] شیعہ علماء وچوں نيں جو اپنی کم نظیر علمی مقام دی وجہ توں انہاں دے بعد 100 سال تک آنے والے علماء تے فقہاء نے صرف انہاں دے فتوے نقل کردے سن ۔[۲] آپ علم فقہ، تفسیر، رجال، کلام تے اصول فقہ وچ صاحب نظر سن تے انہاں علوم وچ مختلف آثار دے مالک نيں۔[۳] الرہتل، الاستبصار، النہایہ تے الخلاف آپ دے اہم علمی آثار وچوں نيں جو "المبسوط" توں پہلے لکھے گئے سن ۔[۴] از این میان، دو کتاب رہتل تے استبصار، از کتاباں اربعہ معتبر شیعہ است۔[۵]
اہمیت تے مضامین
سودھوآقابزرگ تہرانی کتاب المبسوط نوں فقہ شیعہ وچ اک مکمل دورہ قرار دیندے نيں[۶] تے شیخ طوسی اس کتاب نوں فقہ دے تمام اصول تے فروع اُتے مشتمل ہونے دی وجہ توں شیعہ تے اہل سنت کتاباں وچ بے نظیر کتاب سمجھدے نيں۔[۷] شیعہ علماء تے فقہاء اپنی کتاباں وچ "المبسوط" توں استناد کردے ہوئے اس توں مطالب نقل کردے نيں۔[۸] سید رضا صدر کتاب المبسوط نوں شیعاں دی پہلی فقہی کتاب قرار دیندے نيں جس وچ فقہ دے فرعی مسائل نوں وی مورد بحث قرار دیندے نيں اس دے علاوہ اوہ اس کتاب نوں اپنے زمانے دی کامل ترین تے محققانہ ترین کتاب قرار دیندے ہوئے اسنوں شیخ طوسی وسعت علمی دی دلیل سمجھدے نيں۔[۹]
شیخ طوسی نے مذکورہ کتاب وچ مختلف موضوعات من جملہ طہارت، نماز، روزہ، خمس، زکات، حج، اعتکاف، ازدواج، طلاق، اجارہ، وقف، صدقہ، حدود تے دیات دے فقہی احکام ذکر کيتے نيں۔ مذکورہ موضوعات وچوں ہر اک توں مربوط احکام نوں "کتاب" دے عنوان توں جمع کيتا اے ۔[نوٹ ۱]
کتاب المبسوط چنانچہ شیخ طوسی خود تصریح کردے نيں، ادعیہ تے آداب دے ذکر توں خالی نيں تے احکام دے بیان وچ اختصار نوں ملحوظ خاطر رکھیا گیا اے۔[۱۰] محمدباقر خوانساری "المبسوط" نوں قیاس تے استحسان اُتے مشتمل قرار دیندے ہوئے[۱۱] تقیہ نوں اس دی دلیل قرار دیندے نيں۔[۱۲] شیخ طوسی نے اس کتاب وچ سوائے ابن براج دے جنہاں علماء توں مطالب نقل کيتے نيں انہاں دا ناں نئيں لیا اے۔[۱۳]
تدوین دا مقصد
سودھوشیخ طوسی نے کتاب المبسوط نوں شیعہ مخالفین دی جانب توں فقہ امامیہ نوں ناچیز شمار کرنے دا جواب قرار دیندے نيں۔[۱۴] چنانچہ آپ کہندے نيں ساڈے مخالفین فقہ امامیہ وچ مطرح ہونے والے فروعات تے مسائل نوں ناچیز سمجھدے نيں تے اس دی دلیل قیاس تے اجتہاد دا نہ ہونا قرار دیندے نيں۔ لیکن شیخ طوسی دے مطابق اوہ تمام فروعات تے مسائل جو اہل سنت دے فقہی کتاباں وچ مطرح نيں اوہ سب دے سب ساڈے ائمہ توں منقول احادیث تے نصوص وچ موجود نيں[۱۵] ايسے بنا اُتے آپ نے کتاب المبسوط وچ مختلف فقہی فروعات نوں اہل بیت توں منقول احادیث توں استخراج کيتے نيں۔[۱۶]
شیخ طوسی دے مطابق "المبسوط" دی تدوین توں پہلے کوئی کتاب جو مذہب شیعہ دے تمام فقہی اصول تے فروعات اُتے مشتمل ہو، موجود نئيں سی۔[۱۷]
زمان تدوین
سودھومحمدباقر خوانساری، کتاب روضات الجنات دے مصنف نے کتاب "المبسوط" دے مقدمے توں استناد کردے ہوئے مذکورہ کتاب نوں شیخ طوسی دی آخری فقہی تصنیف قرار دیندے نيں۔[۱۸] ايسے طرح شیخ طوسی نے خود "المبسوط" وچ کتاب مصباح المتہجد،[۱۹] الخلاف[۲۰] النہایہ[۲۱] تے الجمل تے العقود[۲۲] دا حوالہ دتا اے یا مذکورہ کتاباں توں مطالب نقل کيتے نيں۔ انہاں سب گلاں دے باوجود شیخ طوسی کتاب الاقتصاد الہادی الی طریق الرشاد وچ کتاب "المبسوط" دا حوالہ دتا اے۔[۲۳]
اشاعت تے نسخہ جات
سودھوکتاب المبسوط سنہ 1270ھ وچ محمدعلی خوانساری دے قلم تے میرزا مسیح دے تصحیح دے نال ایران وچ شایع ہوئی اے۔[۲۴] ايسے طرح انتشارات المکتبۃ المرتضویۃ نے سنہ 1387ھ وچ اس کتاب نوں محمدتقی کشفی دے حاشیہ تے محمد باقر بہبودی دے تصحیح دے نال 8 جلداں وچ شایع کيتا اے۔[۲۵]
آقابزرگ تہرانی "المبسوط" دے دو قدیمی نسخے جو سنہ 586 تے 613ھ توں مربوط نيں، دی طرف اشارہ کيتا اے۔[۲۶] کتاب مقدمہای بر فقہ شیعہ وچ مذکورہ کتاب دے مختلف نسخےآں دی طرف اشارہ کيتا اے جنہاں وچ سب توں قدیمی نسخہ 507ھ دی اے۔[۲۷]
حوالے
سودھو- ↑ دوانی، ہزارہ شیخ طوسی، ۱۳۸۶ش، ص۴٧۔
- ↑ دوانی، ہزارہ شیخ طوسی، ۱۳۸۶ش، ص۶۶۔
- ↑ دوانی، ہزارہ شیخ طوسی، ۱۳۸۶ش، ص۵۵-۵۶ تے ۶۶۔
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، مکتبۃ اسماعیلیان، ج۶، ص۲۲۲۔
- ↑ دوانی، ہزارہ شیخ طوسی، ۱۳۸۶ش، ص۶۵۔
- ↑ آقابزرگ تہرانی، الذریعۃ، ۱۴۰۸ق، ج۱۹، ص۵۴۔
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸٧ق، ج۱، ص۳؛ خوانساری، روضات الجنات، مکتبۃ اسماعیلیان، ج۶، ص۲۲۳۔
- ↑ ابن ادریس حلی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۶۴٧؛ بحرانی، الحدائق الناضرہ، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۴۵۹۔
- ↑ صدر، «مقام فقہی شیخ طوسی»، ص۳۸۸۔
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸٧ق، ج۱، ص۳۔
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، مکتبۃ اسماعیلیان، ج۶، ص۲۱٧۔
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، مکتبۃ اسماعیلیان، ج۶، ص۲۱۸۔
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸٧ق، ج۳، ص۱۱۔
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸٧ق، ج۱، ص۱-۳۔
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸٧ق، ج۱، ص۱-۳۔
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸٧ق، ج۱، ص۱-۳۔
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸٧ق، ج۱، ص۳۔
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، مکتبۃ اسماعیلیان، ج۶، ص۲۲۲۔
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸٧ق، ج۱، ص۱۱٧۔
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸٧ق، ج۳، ص۲۲۱، ج۴، ۶۳، ۱۱۱۔
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸٧ق، ج۵، ص۲۱۱، ج٧، ص۵۴۔
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸٧ق، ج۱، ص۳۔
- ↑ شیخ طوسی، الاقتصاد الہادی، ۱۳٧۵ق، ص۲۳۹، ۳۱۶۔
- ↑ آقابزرگ تہرانی، الذریعۃ، ۱۴۰۸ق، ج۱۹، ص۵۴۔
- ↑ نگاہ کنید بہ: شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸٧ق۔
- ↑ آقابزرگ تہرانی، الذریعۃ، ۱۴۰۸ق، ج۱۹، ص۵۴۔
- ↑ مدرسی طباطبایی، مقدمہای بر فقہ شیعہ، ۱۳۶۸ش، ص٧۹۔
نوٹ
سودھو- ↑ کتاب طہارۃ، کتاب الصلاۃ، کتاب صلاۃ المسافر، کتاب صلاۃ الجمعہ، کتاب صلاۃ الجماعۃ، کتاب صلاۃ الخوف، کتاب صلاۃ العیدین، کتاب صلاۃ الکسوف، کتاب الجنائز، کتاب الزکاۃ، کتاب الفطرہ، کتاب الحج، کتاب الجہاد تے سیرۃ الامام، کتاب الجزایا تے احکامہا، کتاب قسمۃ الفیء تے الغنائم، کتاب البیوع، کتاب السلم، کتاب الرہن، کتاب المفلس، کتاب الحجر، کتاب الصلح، کتاب الحوالہ، کتاب الضمان، کتاب الشرکۃ، کتاب الوکالۃ، کتاب الاقرار، کتاب العاریہ، کتاب الغصب، کتاب الشفعۃ، کتاب القراض تے المضاربہ، کتاب المساقاۃ، کتاب الاجارات، کتاب المزارعہ، کتاب احیاء الموات، کتاب الوقوف تے الصدقات، کتاب الہبات، کتاب اللقطہ، کتاب النفقات، کتاب العتق، کتاب المکاتب، کتاب التدبیر، کتاب امہات الاولاد، کتاب الایمان، کتاب النذر، کتاب الصید تے الذبائح، کتاب الاطعمہ، کتاب السبق تے الرمایہ کتاب الوصایا کتاب الفرائض تے المواریث، کتاب الودیعہ، کتاب النکاح، کتاب الصداق، کتاب القسم، کتاب الخلع، کتاب الطلاق، کتاب الرجعہ، کتاب الایلاء، کتاب الظہار، کتاب اللعان، کتاب العدد، کتاب الرضاع، کتاب الجراح، کتاب الدیات، کتاب القسامہ، کتاب کفارۃ القتل، کتاب قتال اہل البغی، کتاب المرتد، کتاب الحدود، کتاب السرقۃ، کتاب قطاع الطریق، کتاب الاشربہ، کتاب قتال اہل الردہ، کتاب دفع عن النفس، کتاب الشہادات تے کتاب الدعاوی تے البینات المبسوط دے اصلی عناوین وچوں نيں۔
مآخذ
سودھو- آقابزرگ تہرانی، محمدمحسن، الذریعہ الی لکھتاں الشیعہ، قم تے تہران، اسماعیلیان تے کتابخانہ اسلامیہ، ۱۴۰۸ق۔
- ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابستہ بہ یونیورسٹی مدرسین حوزہ علمیہ قم، ۱۴۱۰ق۔
- بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرۃ فی احکام العترۃ الطاہرۃ، تصحیح: محمدتقی ایروانی تے سید عبدالرزاق مقرم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابستہ بہ یونیورسٹی مدرسین حوزہ علمیہ قم، ۱۴۰۵ق۔
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، تحقیق اسداللہ اسماعیلیان، قم، مکتبۃ اسماعیلیان، بیتا۔
- دوانی، علی، ہزارہ شیخ طوسی: مقالہہا تے خطابہہایی بہ مناسبت ہزارمین سال ولادت شیخ طوسی، تہران، مؤسسہ انتشارات امیر کبیر، ۱۳۸۶ش۔
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقہ الامامیہ، تصحیح سید محمدتقی کشفی، تہران، المکتبۃ المرتضویۃ لاحیاء الآثار الجعفریہ، ۱۳۸٧ق۔
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الاقتصاد الہادی الی طریق الرشاد، تہران، کتابخانہ جامع چہل ستون، ۱۳٧۵ق۔
- صدر، سید رضا، «مقام فقہی شیخ طوسی: در سہ کتاب پرارج وی: نہایہ، خلاف تے مبسوط»، در ہزارہ شیخ طوسی: مقالہہا تے خطابہہایی بہ مناسبت ہزارمین سال ولادت شیخ طوسی، مقدمہ، ترجمہ تے تدوین علی دوانی، تہران، مؤسسہ انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۵ش۔
- مدرسی طباطبایی، سیدحسین، مقدمہای بر فقہ شیعہ، ترجمہ محمدآصف فکرت، مشہد، بنیاد پژوہشہای اسلامی، ۱۳۶۸۔