احمد بن موسی بن جعفر

احمد بن موسی شاہ چراغ
نام	احمد بن موسی بن جعفرؑ
وجہ شہرت	امام موسی کاظمؑ دے فرزند
لقب	شاہ چراغ
مدفن	شیراز
والد	امام موسی کاظمؑ
والدہ	ام احمد
مشہور امام زادے
عباس بن علی، زینب کبری، فاطمہ معصومہ، علی اکبر، علی اصغر، عبد العظیم حسنی، احمد بن موسی، سید محمد، سیدہ نفیسہ

احمد بن موسی بن جعفر، شاہ چراغ تے سید السادات الاعاظم دے القاب تو‏ں مشہور امام موسی کاظم (ع) دے فرزند نيں۔ ایران دے مشہور امام زادیاں وچو‏ں اک نيں۔ انہاں نے مامون الرشید دی خلافت دے دور وچ ایران دا سفر کیتا تے امام علی رضا دی شہادت دی خبر سننے دے بعد اوہ شیراز وچ ہی رک گئے تے اوتھے شہید ہوئے۔ شیراز وچ انہاں دا مقبرہ مدتاں مخفی سی ۔

ولادت تے نسب

انہاں دی تاریخ ولادت واضح نئيں ا‏‏ے۔ انہاں دے والد موسی بن جعفر شیعاں دے ستويں امام تے انہاں دی والدہ دا نام ام احمد سی ۔

مقام و منزلت

نقل ہويا اے کہ احمد بن موسی بہت کریم سن تے امام موسی کاظم (ع) انہاں نو‏ں بہت مندے سن ۔

شیخ مفید وی احمد بن موسی دا ذکر بزرگی تے عظمت دے نال کردے نيں۔ اوہ کہندے نيں: احمد بن موسی کریم النفس، جلیل القدر تے پرہیز گار انسان سن ۔ انہاں دے والد انہاں نو‏ں دوست رکھدے سن تے انہاں نو‏ں دوسرے بیٹےآں اُتے مقدم کردے سن ۔ امام کاظم (ع) نے اپنا یسیرہ نامی مشہور مزرعہ انہاں نو‏ں عطا کر دتا سی ۔ احمد بن موسی نے 1000 غلاماں نو‏‏ں آزاد کیتا۔

اسی طرح تو‏ں شیخ مفید اک روایت اسماعیل بن موسی بن جعفر تو‏ں نقل کردے نيں: اک سفر وچ میرے والد دے 20 خادم احمد بن موسی دے ہمراہ سن تے اوہ سب انہاں دے نال احترام تو‏ں پیش آ رہے سن ۔ جدو‏ں وی اوہ اٹھتے تے بیٹھتے سن اوہ سب وی انہاں دے احترام وچ انہاں دے نال اٹھتے تے بیٹھتے سن ۔ میرے والد ہمیشہ احمد اُتے عنایت فرماندے سن تے انہاں تو‏ں ٖغافل نئيں ہُندے سن تے انہاں تو‏ں نظراں نئيں بھیرتے سن ۔

کشی نے احمد بن موسی دا شمار اپنے عصر دے فضلاء وچو‏ں کیتا اے تے انہاں دا نام انہاں محدثین وچ شمار کیتا اے جنہاں نے اپنے والد تے اجداد بزرگوار تو‏ں بہت سی احادیث نقل کيتیاں نيں تے اوہ ہور ذکر کردے نيں کہ احمد بن موسی نے اپنے ہتھا‏ں نال قرآن کریم تحریر لکھیا سی ۔

امامت امام کاظم دی شہادت دے بعد

اگرچہ ستويں امام دی شہادت دے بعد بعض لوگاں نے احمد بن موسی دی امامت دے گمان وچ انہاں دے والدہ ام احمد دے گھر دے باہر اجتماع کیتا لیکن انہاں نے واضح الفاظ وچ اعلان کیتا:

جداں آپ لوگ میری بیعت وچ نيں ویسے ہی میں اپنے بھائی علی بن موسی الرضا (ع) دی بیعت وچ ہاں تے میرے والد دے بعد اوہ ولی خدا، رہبر تے میرے والد دے جانشین نيں۔

اس دے بعد تمام لوگاں نے امام رضا (ع) دی بیعت کر لی تے امام نے اپنے بھائی دے حق دعا کيتی۔ اس دے باوجود بعض فرق نویس تے ملل و نحل دے مصنفین نے احمدیہ نامی فرقہ دا ذکر کیتا اے جو احمد بن موسی دے پیروکار سن ۔ جنہاں نے امام موسی کاظم (ع) دی شہادت دے بعد انہاں دی امامت نو‏‏ں قبول کر لیا سی ۔

قیام احمد بن موسی

بعض منابع نے عباسی حکومت دے خلاف احمد بن موسی دے قیام دا تذکرہ کیتا ا‏‏ے۔ لیکن انہاں دے جزئیات تے کیفیت دی طرف کوئی اشارہ نئيں کیتا ا‏‏ے۔ ایہ تاریخی گزارشات انہاں دے ابن طباطبا دے قیام وچ ہمراہی دی حکایت کردیاں نیں۔

ایران دی طرف ہجرت

احمد بن موسی نے اک عظیم کاروان دے نال جس دی تعداد 3 ہزار تو‏ں 15 ہزار تک نقل ہوئی اے، ایران دی طرف ہجرت کيتی۔ اس مہاجرت دی دو دلیل ذکر ہوئی اے:

1۔ اپنے بھائی امام علی بن موسی الرضا (ع) دے خون دا بدلہ لینے دے لئے جو مامون الرشید دے ہتھو‏ں شہید ہوئے سن ۔

2۔ اپنے بھائی دے دیدار دے لئے جو اس وقت مرو وچ سن تے اثنائے راہ انہاں نو‏ں انہاں دی شہادت دی خبر ملی۔

انہاں دی تے انہاں دے ساتھیاں دی شہادت

قتلغ خان نے جو شیراز دا حاکم تے مامون دا کارندہ سی، خان زینان نامی جگہ اُتے جو شیراز تو‏ں 8 فرسخ دے فاصلہ اُتے اے، احمد بن موسی تے انہاں دے ہمراہ کاروان نال ملاقات کیتی تے انہاں نو‏ں امام رضا (ع) دی شہادت دی خبر دت‏ی۔ ایہ خبر انہاں دے ارادیاں نو‏‏ں کمزور کرنے دا سبب بنی تے اوہ سب منتشر ہوگئے۔ احمد نے اپنے قریبیاں دے نال شیراز دا رخ کیتا تے اوتھ‏ے جنگ وچ شہید ہوئے۔

انہاں دی قبر دا آشکار ہونا

تاریخ دی کتاباں وچ انہاں دی قبر دے آشکار ہونے دے سلسلہ وچ کئی اقوال ذکر ہوئے نيں:

1۔ چوتھ‏ی صدی ہجری دے اواخر تے پنجويں صدی ہجری دے اوائل تک انہاں دی قبر دے بارے وچ کوئی گل تاریخی منابع وچ موجود نئيں ا‏‏ے۔ بعض مصادر جداں ریاض الانساب ملک الکتاب شیرازی و بحر الانساب تیموری نے چوتھ‏ی صدی ہجری وچ عضد الدولہ دیلمی (338۔372) دے زمانہ وچ انہاں دی قبر دے کشف ہونے دے سلسلہ وچ خبر دتی ا‏‏ے۔ بعض مآخذ دا دعوی اے کہ احمد بن موسی دی قبر 300 سال تک مخفی رہی تے آخر کار عضد الدولہ دیلمی دے زمانہ وچ ظاہر ہوئی۔

2۔ ملحقات انوار النعمانیہ دے لباب الانساب بیہقی تے سید محسن امین عاملی دے لب الانساب نیشاپوری تو‏ں نقل دے مطابق، شیراز وچ احمد بن موسی دی قبر دے آشکار ہونے دا واقعہ پنجويں صدی ہجری دے اوائل وچ پیش آیا ا‏‏ے۔

3۔ دوسرے مصادر جداں شد الآزار، سفرنامہ ابن بطوطہ تے نزہۃ القلوب جو اٹھويں صدی ہجری وچ لکھے گئے نيں، نے انہاں دی قبر دے ظاہر ہونے دا زمانہ ستويں و اٹھويں صدی ہجری لکھیا ا‏‏ے۔ بعض منابع دے مطابق انہاں دی قبر ابو بکر اتابک (653۔658) دے نزدیکی تے انہاں دے وزیر امیر مقرب الدین دے زمانہ وچ کشف ہوئی تے انہاں دا جنازہ انہاں دی انگوٹھی دی وجہ تو‏ں پہچانا گیا جس دے نگینہ اُتے العزۃ للہ احمد بن موسی نقش سی ۔

آپ دی شہادت دے چار سو پنجاہ سال بعد امیر عضد الدولہ، مقرب الدین، مسعود ابن بدر دیلمی (متوفی ۶۶۵ھ ) دے زمانہ تک کسی دے علم وچ نہ سی کہ کہ آپ دا مزار مقدس کتھے اے ۔ ا یک پھولدار ٹیلے دے گرد و نواح وچ کچھ لوگاں دے مکانات سن ۔ اس ٹیلے دے دامن وچ اک بزرگ خاتون دا جھونپڑ ا سی ۔ اوہ عورت ہر شب جمعہ کچھ حصہ بیت جانے دے بعد اس پھولاں والے ٹیلے اُتے بہت روشن چراغ دیکھیا کردی جس دی روشنی صبح تک جاری رہندی ۔ اس خاتون نے چند شب جمعہ باقاعدگی تو‏ں اس چراغ دا مشاہدہ کیتا تے دیکھیا کہ اس روشنی دے عمل وچ کچھ فرق نہ آیا ۔ بڑھیا نے سوچا کہ شاید اس ٹیلے اُتے کسی ولی اللہ دا مقبرہ ہو ؟۔ بہتر اے کہ اس امر دی اطلاع امیر عضد الدولہ دیلمی ناں دتی جائے ۔ صبح اوہ عورت امیر عضدالدولہ دے محل وچ گئی تے ساری کیفیت بیان کيتی ۔ امیر ایہ سن کر حیران رہ گیا ۔ مصاحبین نے کہیا: ’’یہ بوڑھی عورت اے، مختلف خیالات دل وچ لنگھدے نيں ۔ بڑھاپے دے سبب اسنو‏ں نیند نئيں آندی تے نگاہاں وچ ایسی چیزاں پھرتی نيں جنہاں نو‏ں حقیقت سمجھدی اے ‘‘۔ اک نے کہیا ،’’یہ بوڑھی عورت غریب اے، امیر تو‏ں کچھ حاصل کرنے تے سوال کرنے دا ذریعہ تلاش کیتا اے تا کہ اسنو‏ں کچھ مل سکے ‘‘۔

عضدالدولہ نے انہاں دی باتاں سن کر کہیا ،’’تواڈی باتاں درست نئيں نيں۔ ایسی باتاں تو‏ں دور رہنا بہتر اے ۔ اس عورت دی باتاں دا میرے دل پہ گہرا اثر ہو چکيا اے، اس لئے کہ اس دا بیان اے کہ صرف جمعہ دی راتاں نو‏‏ں چراغ نظر آندا اے ۔ شب جمعہ دے علاوہ کچھ نظر نئيں آندا ‘‘۔ تسلی دے لئے دوبارہ دریافت کیتا ۔ بڑھیا نے کہیا ،’’صرف جمعہ دی رات ایسا ہُندا اے ۔ دوسری راتاں وچ نئيں ہُندا ‘‘۔امیر عضدالدولہ نے فیصلہ کیتا کہ جمعہ دی رات اوہ بڑھیا دے گھر جا ک‏ے چراغ دی کیفیت دا خود مشاہدہ کرے گا ۔ شب جمعہ، امیر عضدالدولہ بڑھیا دے گھر پہنچ گیا ۔ محو استراحت ہويا تے بڑھیا تو‏ں کہیا جدو‏ں چراغ دی کیفیت ظاہر ہونے لگے تو مینو‏ں بیدار کر دینا تاکہ وچ خود اس دا مشاہدہ کراں ۔ رات دا تیسرا پہر گزریا تو اس خاتون نے دیکھیا کہ چراغ روشن اے تے عام دناں دی نسبت اوہدی روشنی بہت زیادہ اے ۔ بڑھیا بہت خوش ہوئی تے بولی ’’اے شاہ چراغ ‘‘۔

پھر اوہ امیر عضد الدولہ دے سرہانے گئی تے بیدار کردے تن مرتبہ پکاری ’’اے شاہ چراغ ‘‘۔امیر عضدالدولہ نیند تو‏ں بیدار ہويا ۔ چراغ پہ نظر پئی تو حیران ہويا تے اپنے خواص تو‏ں کچھ افراد دے ہمراہ ٹیلے اُتے گیا ۔ ٹیلے اُتے پہنچیا تو انہاں نو‏ں کچھ نظر نہ آیا ۔ نیچے اترے تو چراغ مشعل دی طرح روشن پایا ۔ ست مرتبہ اس عمل دا اعادہ کیتا ۔ امیر عضدالدولہ تے اس دے درباریاں وچو‏ں ہر آدمی حیران سی کہ اس عجیب و غریب چراغ دی حقیقت کیتا اے ؟۔ سب حیران و فکرمند اپنے گھراں نو‏‏ں واپس چل دیئے ۔ اسی سوچ و فکر وچ امیر دی اکھ لگ گئی ۔ خواب وچ اک بزرگ سید نظر آئے جنہاں نے فرمایا،’’اے عضدالدولہ ! کس خیال وچ ہو ؟۔ ایہ میرا مدفن اے تے وچ سید احمد بن حضرت امام موسیٰ کاظم ہاں ۔ تسلی رکھو تے کسی معتمد نو‏‏ں میرے مدفن دے پاس بھیجو ۔ ميں نے تواڈے لئے اک انگشتری رکھی اے ‘‘۔

سیدنا شاہ چراغ تو‏ں خوشخبری سن کر عضد الدولہ نیند تو‏ں بیدار ہو گیا تے شدت ذوق تو‏ں صبح تک جاگتا رہیا ۔ صبح امراء و صلحاء، علماء و معززین نو‏‏ں دربار وچ جمع کرکے گذشتہ شب دے خواب دا واقعہ بیان کیتا تے مشورہ طلب کیتا کہ اس بارے وچ کیتا کرنا چاہئے ؟۔ علماء نے جواب دتا کہ قبر مطہر دا دوبارہ کھولنا حرام اے ۔ جے فی الواقع ایہ میر احمد کامدفن اے تو پھر ایسا کرنا امامزادہ دی ہتک عزت دا باعث اے ۔ تمام لوگ متحیر سن تے انہاں نو‏ں کچھ نہ سوجھتا سی کہ کیتا کیتا جائے ؟۔ اسی سوچ بچار وچ سن کہ کسی نے امیر عضدالدولہ تو‏ں کہیا کہ اس پہاڑ وچ شیراز دی جانب اک پیر بزرگ نيں جنہاں نو‏ں عفیف الدین دے نام تو‏ں پکاریا جاندا ا‏‏ے۔ طویل مدت تو‏ں دنیا جہان تو‏ں بے خبر اس پہاڑ وچ عبادت الٰہی وچ مشغول نيں ۔ ضرورت دے بغیر کسی تو‏ں نئيں ملدے ۔ پیر عفیف الدین نو‏‏ں بلا کر ایہ سارا واقعہ انہاں تو‏ں بیان کیتا جائے کہ ایہ کیتا بھید اے ؟۔

اس شخص دا مشورہ سن کر ارکان دولت تے علمائے اکابر نے کہیا کہ ایہ بہترین تجویز اے ۔ اسيں وچو‏ں جسنو‏ں حکم ہو گا انہاں نو‏ں لانے دے لئے حاضر نيں ۔ امیر عضدالدولہ نے کہیا ،’’بہتر اے کہ ایسے خدا رسیدہ بزرگ دی خدمت وچ حاضر ہو ک‏ے وچ خود احوال واقعی عرض کراں ۔ اس تجویز دے بعد امیر عضد الدولہ چند خاص درباریاں تے علماء سمیت پیر روشن ضمیر دی خدمت عالیہ وچ حاضر ہويا ۔ سلام و آداب بجا لانے دے بعد چراغ، خواب تے انگشتری دا سارا واقعہ بیان کیتا ۔ جناب پیر عفیف الدین نے فرمایا ،’’یہ خواب سچ اے ۔ گزشتہ رات ميں نے وی ایہی خواب دیکھیا اے ۔ آپ قبر اقدس کھولنے دا حکم دے داں، اس وچ کوئی نقصان نہ ہو گا ۔ دیکھئے کیتا ظاہر ہُندا اے ‘‘۔ ایہ سن کر امیر عضدالدولہ باغ باغ ہو گیا ۔ شہر واپس آکے حکم دتا کہ کل اس جگہ نو‏‏ں کھودا جائے ۔

دوسرے روز اس جگہ نو‏‏ں کھودا گیا تو پتھر دی بنی لوح مزار ظاہر ہوئی ۔ امیر نو‏‏ں اطلاع دتی گئی ۔ امیر اکابرین شہر، علماء و امراء دے ہمراہ اوتھ‏ے حاضر ہويا ۔ انہاں سب نے تختی دیکھی جس اُتے کوفی رسم الخط وچ دو سطراں لکھی سن،

اَلْعِزَّۃُلِلّٰہْ ، اَلْسَّیَّدْ مِیْراَحْمَدْ بِنْ مُوْسٰی اَلْکَاظِم

تختی اُتے کندہ عبارت اس خواب دے مطابق سی جو امیر نے دیکھیا سی ۔ سب نو‏‏ں یقین کامل ہو گیا ۔ امیر عضد الدولہ نے حکم دتا کہ قبر شریف اُتے لکھی ہوئی پتھر دی سل نو‏‏ں ہٹایا جائے ۔ جدو‏ں پتھر دی سل ہٹائی گئی تو اک وسیع تہہ خانہ نظر آیا ۔ امیر نے اک شخص پیر عفیف االدین دی خدمت وچ بھیجدے پیغام عرض کیتا،’’ ہن آپ دی تشریف آور ی دا وقت آن پہنچیا اے ۔ تشریف لائیے کہ حضرت سید میر احمد دی خدمت اقدس وچ جا ک‏ے انگشتری حاصل کيتی جا سکے ‘‘۔

شاہ چراغ لقب دا انتساب

فائل:ضریح قبر احمد بن موسی بن جعفر.jpg

احمد بن موسی (ع) دی ضریح

اس لقب دا سرچشمہ داستاناں، افسانے تے متاخرین دیاں کتاباں نيں۔ قدیم منابع وچ اس سلسلہ وچ کوئی گل ذکر نئيں ہوئی ا‏‏ے۔

مدفن

انہاں دے محل دفن دے سلسلہ وچ تن اقوال نقل ہوئے نيں:

• خراسان

• نامعلوم

• شیراز۔ (بزرگان و مورخین دے درمیان مشہور قول)

اولاد

انساب دے بوہت سارے علماء نے احمد بن موسی نو‏‏ں لا ولد ذکر کیتا ا‏‏ے۔ البتہ انہاں دے نظریات دے برخلاف بعض انہاں نو‏ں صاحب اولاد مندے نيں۔ ضامن شدقم نے انہاں دے چار بیٹے محمد، علی، عبد اللہ تے داود ذکر کيتے نيں۔ فیض قمی نے امام زادہ ابراہیم نو‏‏ں جو قم وچ مدفون نيں، انہاں دا بیٹا شمار کیتا ا‏‏ے۔

حوالے

مآخذ

• اربلی (۶۹۳ ق‏)، کشف الغمہ فی معرفة الأئمہ، بنی ہاشمی‏، تبریز، ۱۳۸۱ ق‏، چاپ اول‏
• بحر العلوم، سید جعفر، تحفة العالم في شرح خطبة المعالم، مکتبہ صادق، چاپ دوم، تہران، ۱۴۰۱ق
• زاہدی، سید یاسین، «احمد بن موسی (ع)»، مجلہ سخن تاریخ، تابستان ۱۳۸۸ش، شماره ۵
• شہرستانی، محمد بن عبد الکریم، الملل و النحل، تہران، امیر کبیر، چاپ اول، ۱۳۳۰ش
• مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، کنگره شیخ مفید، قم‏، ۱۴۱۳ ق‏
• نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعہ، دار الاضواء، بیروت، ۱۴۰۴ق
• کشی، محمد، اختیار معرفہ الرجال، دانشگاه مشہد، ۱۳۴۸ش
• مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطہار، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق

بیرونی لینک

• امام زادہ شاہ چراغ دے حرم دی ویب سائٹ Archived 2015-10-16 at the وے بیک مشین
• متن و ترجمہ زیارت نامہ احمد بن موسی(ع) Archived 2014-07-25 at the وے بیک مشین
• عکس‌ ہای پانوراما ۳۶۰ درجہ حرم مطہر حضرت شاه چراغ(ع) Archived 2015-08-26 at the وے بیک مشین