ابن ولید قمی
| کوائف | |
|---|---|
| مکمل نام | ابو جعفر محمد بن حسن بن احمد |
| لقب/کنیت | شیخ القمیین |
| تاریخ ولادت | تقریبا سنہ 270 ھ |
| آبائی شہر | قم |
| تاریخ وفات | سنہ 343 ھ |
| علمی معلومات | |
| اساتذہ | محمد بن حسن صفار، سعد بن عبد اللہ اشعری، احمد بن ادریس قمی، عبد اللہ بن جعفر حمیری، محمد بن یحیی عطار، محمد بن ابی القاسم ماجیلویہ، علی بن ابراہیم قمی۔ |
| شاگرد | ابن بابویہ، ابن ابی جید، احمد بن شاذان، ابن قولویہ، ابن داوود قمی، سلامہ بن محمد ارزنی۔ |
| تالیفات | الجامع، تفسیر القرآن، الفہرست۔ |
| خدمات | |
محمد بن حسن بن احمد (270ـ343 ھ)، اِبْن وَلید قُمی دے ناں توں معروف امامیہ محدث تے فقیہ نيں۔ جو نبی تے امام توں سہو واقع نہ ہونے دے عقیدہ نوں غلو دے ابتدائی درجات وچ شمار کردے نيں۔
ولادت تے محل زندگی
سودھوان دی جم تریخ معلوم نئيں اے۔ لیکن چونکہ انہاں نے محمد بن حسن صفار قمی (متوفی 290 ھ) توں بہت زیادہ روایات نقل کيتیاں نيں[۱] تے دوسری طرف انہاں دے احمد بن ابی عبد اللہ برقی (متوفی 280 ھ دے بعد) توں بلا واسطہ روایت نقل نہ کرنے دے قرینہ توں اندازہ لگایا جا سکدا اے کہ انہاں دی ولادت سن 270 ھ دے نیڑے ہوئی ہوئے گی۔
نجاشی[۲] دی عبارت دے پیش نظر جس وچ انہاں نے انہاں نوں شیخ القمیین دا ناں دتا اے تے انہاں دے مشایخ تے شاگرداں دے سلسلہ وچ تحقیق توں نتجہ اخذ کيتا جا سکدا اے کہ ابن ولید قمی نے اپنی عمر دا زیادہ تر حصہ قم وچ ہی گذارا اے۔
مشایخ
سودھو- محمد بن حسن صفار قمی
- سعد بن عبد الله اشعری
- احمد بن ادریس قمی
- عبد اللہ بن جعفر حمیری
- محمد بن یحیی عطار
- محمد بن ابی القاسم ماجیلویہ
- علی بن ابراہیم قمی[۳]
انہاں توں روایت کرنے والے
سودھو- محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویہ قمی
- ابن ابی جید
- احمد بن شاذان
- ابن قولویہ قمی
- ابن داوود قمی
- سلامہ بن محمد ارزنی[۴]
ہارون بن موسی تلعکبری نے وی خط دے ذریعہ ابن ولید قمی توں اجازہ روایت حاصل کيتا اے۔[۵]
علم رجال وچ مقام تے مرتبہ
سودھوعلم رجال دے مصادر وچ حدیث، فقہ تے رجال وچ انہاں دی وثاقت تے تبحر دے سلسلہ وچ تاکید کيتی گئی اے۔[۶]
علم رجال توں متعلق نظریات
سودھوظاہرا ابن ولید رجال تے لوک دی جرح تے تعدیل تے نقد احادیث وچ خاص روش دے حامل سن تے بعض روایات یا کتاباں روایی دے جعلی مننے یا دوسرے اسباب دی بناء اُتے انہاں توں پرہیز کردے سن ۔[۷]
ابن ولید قمی غلو دے بارے وچ خاص آرا تے نظریات رکھدے سن ۔ انہاں نے غلو دے مفہوم نوں اس حد تک وسعت دے دتی کہ حتی نبی تے امام دے سلسلہ وچ سہو واقع نہ ہونے دے عقیدہ نوں وی غلو دے ابتدائی درجات وچ شمار کردے سن ۔[۸]
اس گل دے مد نظر کہ انہاں نے نوادر الحکمہ دی نوادر روایات نوں قبول نئيں کيتا،[۹] اس توں ایہ اندازہ لگایا جا سکدا اے کہ شاید اوہ اس سلسلہ وچ اصالۃ العدالہ دے قائل نئيں سن ۔
اس سلسلہ وچ کہ کیہ انہاں نے انہاں نظریات نوں قم وچ خود توں رواج دتا یا انہاں نے اسنوں گذشتہ علماء توں اخذ کيتا اے، ایہ گل تحقیق طلب اے۔ لیکن بہر حال بعض اہل قم نے جداں محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویہ قمی تے حتی بعض دوسرے موارد وچ اہل عراق نے جداں ابن نوح سیرافی، شیخ طوسی تے نجاشی نے راویاں دی جرح تے تعدیل وچ انہاں دی پیروی دی اے۔[۱۰]
اولاد
سودھوابن ولید قمی دے اک بیٹے دا ناں ابو الحسن احمد اے جنہاں نے اپنے والد توں حدیث نقل کيتی اے تے شیخ مفید، حسین بن عبید اللہ غضائری تے ابن عبدون نے انہاں توں روایت نقل کيتی اے۔[۱۱]
احمد ظاہرا بغداد وچ رہائش پذیر سن تے جداں کہ ابو بکر بغدادی جنہاں نے امام زمانہ (ع) دی نیابت دا دعوی کيتا سی، توں نقل ہويا اے کہ اوہ اپنے والد تے ہور جماعت دی طرف توں بصرہ وچ وی حاضر ہويا کردے سن ۔[۱۲]
آثار
سودھوابن ولید قمی نے تن کتاباں تالیف کيتیاں نيں جنہاں وچوں کوئی وی موجود نئيں اے:
- الجامع:[۱۳] ابن بابویہ نے کتاب من لا یحضرہ الفقیہ دے مقدمہ وچ [۱۴] اس کتاب نوں اپنے مصادر تے مآخذ وچ ذکر کرنے دے ضمن وچ اس کتاب نوں حدیث دے سلسلہ وچ محدثین دے پاس موجود کتاباں وچوں اصلی ترین تے مرجع کتاب دے طور اُتے متعارف کرایا اے تے اگرچہ محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویہ قمی دے آثار وچ اس کتاب دا ناں تصریح دے نال محض چند جگہاں اُتے ذکر ہويا اے [۱۵] لیکن ممکن اے کہ بہت ساریاں روایات اس کتاب توں ماخوذ ہاں تے اس دے نسخے سن 7 ہجری تک تے شاید اس دے بعد وی مدتاں تک موجود رہے ہون۔[۱۶]
- تفسیر القرآن؛[۱۷]
- اللسٹ: جو نجاشی دی کتاب رجال تے شیخ طوسی دی کتاب اللسٹ وچ [۱۸] مورد استفادہ رہی اے۔
حوالے
سودھو- ↑ ابن بابویہ، مشیخہ، ۴۳۴
- ↑ نجاشی، رجال، ص.۳۸۳
- ↑ ابن بابویہ، الخصال، ۲۱ ؛ ابن بابویہ، مشیخہ، ص ۵۱۵؛ نجاشی، رجال، ص۸؛ طوسی، اللسٹ، ص٧۶،۸۹، ۱۰۲
- ↑ ابن قولویہ، کامل الزیارات، ص۱۵؛ ابن بابویہ، الخصال، ص ۲۱ ؛ ابن بابویہ، مشیخہ، ص ۵۱۵ ؛ ابن شاذان، مائہ منقبہ، ص۹٧؛ نجاشی، رجال، ص۶۰، ۱۹۲؛ طوسی، اللسٹ، ص۱۵۶.
- ↑ طوسی، الرجال، ص۴۹۵؛ طبری، دلائل الامامہ، ص۱۴۱، ۱۴۳، ۱۸٧.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۳۸۳؛ طوسی، اللسٹ، ص۱۵۶ ؛ طوسی، الرجال، ص۴۹۵؛ ابن داوود، الرجال، ص۳۸۳-۳۸۴.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۳۲۹، ۳۵۴، ۳٧۳؛ طوسی، اللسٹ، ص٧۱، ٧۶، ۱۴۳، ۱۴۶.
- ↑ ابن بابویہ، فقیہ، ج۱، ص۳۶۰ ؛ مفید، تصحیح الاعتقاد، ص۶۳-۶۶
- ↑ نجاشی، رجال، ص۳۴۸؛ طوسی، اللسٹ، ص۱۴۵
- ↑ ابن بابویہ، فقیہ، ج ۲، ص ۹۰ ـ ۹۱ ؛ نجاشی، رجال، ص۳۱۶، ۳۲۹، ۳۴۸؛ طوسی، الرجال، ص ۴۴٧، ۴۶۹ ؛ طوسی، اللسٹ، ص ۱۴۵
- ↑ مفید، الامالی، ص۱، ۱۱-۱۲؛ طوسی، مشیخہ، ص ۵۸، ۶۴-۶۵
- ↑ طوسی، الغیبہ، ص۲۵۵
- ↑ ابن ندیم، اللسٹ، ص۲٧۹؛ نجاشی، رجال، ص۳۸۳؛ طوسی، اللسٹ، ص۱۵۶
- ↑ ج ۱، ص ۴
- ↑ التوحید، ص ۲۲۶
- ↑ ابن طاووس، الاقبال، ص ۱۱ ؛ ابن طاووس، فرج المہموم، ص ۱۳۹ ؛ آقا بزرگ، ج ۵، ص ۲۹
- ↑ ابن ندیم، اللسٹ، ص۲٧۹؛ نجاشی، ص۳۸۳؛ طوسی، اللسٹ، ص۱۵۶
- ↑ ص ۳۳
مآخذ
سودھو- آقا بزرگ طہرانی، الذریعہ الی لکھتاں الشیعہ، چاپ علی نقی منزوی تے احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳ق
- ابن بابویہ، محمد بن علی، التوحید، بہ کوشش ہاشم حسینی طہرانی، تہران، ۱۳۸٧ق
- ابن بابویہ، محمد بن علی، الخصال، بہ کوشش علی اکبر غفاری، تہران، ۱۳۸۹ق
- ابن بابویہ، محمد بن علی، کتاب من لایحضره الفقیہ، بہ کوشش علی اکبر غفاری، تہران، ۱۳۹۰ق
- ابن بابویہ، محمد بن علی، مشیخہ، ہمراه ج۴ فقیہ
- ابن داوود حلی، حسن بن علی، الرجال، بہ کوشش جلال الدین محدث، تہران، ۱۳۴۲ش
- ابن شاذان، احمد بن محمد، مائہ منقبہ، بہ کوشش نبیل رضا علوان، بیروت، ۱۴۰۹ق
- ابن طاووس، علی بن موسی، الاقبال، تہران، ۱۳۲۰ق
- ابن طاووس، علی بن موسی، فرج المہموم، نجف، ۱۳۶۸ق
- ابن قولویہ، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، بہ کوشش عبد الحسین امینی، نجف، ۱۳۵۶ق
- ابن ندیم، ابو الفرج محمد بن ابی یعقوب اسحاق، اللسٹ، تحقیق رضا تجدد، تہران، ۱۳۵۰ش
- دلائل الامامہ، منسوب بہ ابن رتم طبری، نجف، ۱۳۸۳ق
- طوسی، محمد بن حسن، الرجال، بہ کوشش محمد صادق بحر العلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱ع
- طوسی، محمد بن حسن، الغیبہ، نجف، ۱۳۸۵ق
- طوسی، محمد بن حسن، اللسٹ، بہ کوشش محمد صادق بحر العلوم، نجف، کتابخانۀ مرتضویہ
- طوسی، محمد بن حسن، مشیخہ، ہمراه ج۱۰، رہتل الاحکام، بہ کوشش حسن موسوی خرسان، نجف، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳ ع
- مفید، محمد بن محمد، الامالی، بہ کوشش حسین استاد ولی تے علی اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۳ق
- مفید، محمد بن محمد، تصحیح الاعتقاد، ہمراه اوائل المقالات، بہ کوشش زنجانی تے چرندابی، تبریز، ۱۳٧۱ق
- نجاشی، احمد بن علی، الرجال، بہ کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰٧ق
سانچہ:شیعہ فقہا (چوتھی صدی ہجری)