محمد بن حسن صفار قمی
| کوائف | |
|---|---|
| آبائی شہر | قم |
| علمی معلومات | |
| تالیفات | بصائر الدرجات، کتاب الصلاه، کتاب الوضوء، کتاب الجنائز … |
| خدمات | |
محمد بن حسن صفار قمی امامیہ مکتب دے محدث، فقیہ تے امام حسن عسکریؑ دے اصحاب وچوں نيں۔ کہیا گیا اے کہ صفار متعدد رسالےآں دے مصنف سن لیکن اوہ مستقل شکل وچ اسيں تک نئيں پہنچے نيں۔ شیعہ ائمہ دے فضائل، خصوصیات تے دلائل اُتے مشتمل احادیث دا مجموعہ بناں بصائرالدرجات انہاں توں منسوب اے۔
زندگی
سودھو- ناں: محمد بن حسن بن فروخ صفار قمی
- کنیت: ابو جعفر
- لقب: صفار، اعرج، ممولہ، اشعری
محمد بن حسن صفار قمی اعرج دے ناں توں معروف عیسی بن موسی بن طلحہ اشعری دے ایرانی غلاماں وچوں سن ۔[۱] ايسے مناسبت توں اشعری توں منسوب نيں۔ جم تریخ معلوم نئيں اے۔ وفات دا سال ۲۹۰ قمری قم مذکور اے [۲] جو غیبت صغری توں متصل سی۔[۳]
شیخ طوسی دے مطابق اوہ امام حسن عسکریؑ دے صحابی سن ۔ انہاں دتی صحابیت عمدہ ترین شاہد سوالات دا مجموعہ اے جنہاں دے متعلق انہاں نے امام حسن عسکریؑ توں استفسار کيتا سی۔[۴] ممکن اے ایہ خط و کتابت ائمہ دی طرف توں وکالدی نظام دے تحت انہاں دے وکیل تے نمائندہ ہونے دی بیان گر ہوئے۔
حدیثی منابع وچ انہاں نوں ممولہ دے لقب توں وی تعبیر کيتا گیا اے جدوں کہ منابع وچ کدی حمولہ وی آیا اے۔ بعض منابع وچ امام حسن عسکریؑ توں پُچھے گئے سوالات دے مجموعے نوں وی ممولہ کہیا گیا اے۔[۵]
علمی مقام و منزلت
سودھومحمد بن حسن صفار نوں حدیث قم دے برجستہ ترین شیوخ وچوں سمجھدے نيں۔ رجالیاں نے انہاں دی علمی حیثیت تے وثاقت بیان کرنے دے لئی اعلیٰ عبارتاں بیان کيتیاں ناں جو انہاں دے بلند پایہ علمی مقام نوں بیان کردی نيں۔[۶]
بصائر الدرجات
سودھو
بصائر الدرجات دے ناں توں مشہور کتاب بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل محمد انہاں دتی تالیف اے جو شیعاں دے معتبر منابع حدیثی وچ شمار ہُندی اے۔ ایہ کتاب کلامی انداز وچ لکھی جانے والی حدیثی مجموعہ شمار ہُندی اے کہ جس وچ امامت، شناخت امام تے فضائل ائمہ اطہارؑکے متعلق احادیث مذکور نيں۔
نجاشی نے انہاں دتی ہور کتاباں دے جو ناں ذکر کيتے:[۷]
- کتاب الصلاه
- کتاب الوضوء
- کتاب الجنائز
- کتاب الصیام
- کتاب الحج
- کتاب النکاح
- کتاب الطلاق
- کتاب العتق و التدبیر و المکاتبہ
- کتاب التجارات
- کتاب المکاسب
- کتاب الصید و الذبائح
- کتاب الحدود
- کتاب الدیات
- کتاب الفرائض
- کتاب المواریث
- کتاب الدعا
- کتاب المزار
- کتاب الرد علی الغلاه
- کتاب الاشربہ
- کتاب المروہ
- کتاب الزہد
- کتاب الخمس
- کتاب الزکاه
- کتاب الشہادات
- کتاب الملاحم
- کتبا التقیہ
- کتاب المومن
- کتاب الایمان و النذور و الکفارات
- کتاب المناقب
- کتاب المثالب
- کتاب ما روی فی شعبان
- کتاب ما روی فی اولاد الائمہ(ع)
- کتاب الجہاد
- کتاب فضل القران
- کتاب المثالب
کتاباں دے عناوین توں ظاہر ہُندا اے کہ انہاں دے آثار فقہ توں مربوط نيں تے ہور تمام عناوین توں زیادہ روایات انہاں نے فقہ دی نقل کيتیاں ناں۔[۸]اس دے باوجود بعض انہاں دے بعض آثار کلامی تے اعتقادی وی نيں۔
امام حسن عسکریؑ توں خط دے ذریعے پُچھے گئے سوالات دا مجموعہ بہت مدت تک مکتوب صورت وچ موجود رہیا یہانتک کہ شیخ صدوق دے اختیار وچ مجموعہ سی۔[۹]
فارسی بولی وچ نماز دی دعائے قنوت پڑھنے دا صحیح ہونا انہاں دتی تالیفات وچ منقول صفار دی فقہی آرا وچوں اک اے۔ [۱۰]
استاداں تے شاگرد
سودھومحمد بن حسن صفار نے امام حسن عسکریؑکے علاوہ ہور مشائخ توں وی بہت ساریاں روایات نقل کيتیاں ناں جنہاں وچوں کچھ دے اسما درج ذیل نيں[۱۱] :
- ابی اسحاق الخفاف
- ابراہیم بن ہاشم قمی
- احمد بن محمد بن خالد برقی
- احمد بن اسحاق بن سعد
- احمد بن الحسن بن علی بن فضال
- احمد بن محمد بن عیسی اشعری
- ایوب بن نوح
- حسن بن احمد بن سلمہ کوفی
- علی بن حسان واسطی
- عمران بن موسی
- فضل بن عامر
- فضل بن غانم
- محمد بن سندی
- محمد بن عبدالحمید طائی
- محمد بن عیسی بن عبدالله اشعری
- محمد بن عیسی بن عبید یقطینی
- ہیثم بن ابی مسروق نہدی
- یعقوب بن زید
محمد بن حسن صفار توں نقل کرنے والے رُوات :[۱۲] :
- احمد بن داؤد قمی
- محمد بن جعفر المودب
- محمد بن حسن بن ولید
- محمد بن یحیی العطار
- احمد بن ادریس
حوالے
سودھومنابع
سودھو- انصاری، حسن، تبارشناسی کتاب بصائر الدرجات و ہویت نویسنده آن، کتاب ماه دین، شماره۱۴۳، شہریور ۱۳۸۸شمسی ہجری.
- جباری، محمد رضا، مکتب حدیثی قم، قم، زائر، ۱۳۸۴شمسی ہجری.
- حلی، مختلف الشیعہ، قم، موسسہ النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ھ.
- خوئی، ابو القاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت، ۱۹۸۹ھ.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، موسسہ النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ھ.
- صدوق، من لا یحضره الفقیہ، تحقیق علی اکبر غفاری، موسسہ النشر الاسلامی، بیتا
- طوسی، (الابواب) رجال، تحقیق: جواد قیومی اصفہانی، قم، موسسہ النشر الاسلامی، ۱۴۱۵ھ.
- طوسی، اللسٹ، تحقیق: جواد قیومی، موسسہ النشر الاسلامی، ۱۴۱۷ھ.