کرانی

ایہ پنڈ پاکستان صوبہ بلوچستان کے  دار الحکومت کوئٹہ شہر کے  مغرب ماں چلتن پہاڑی سلسلے کی بیرونی سرحد پر واقع اے، اس کا ناں کرانی اس پنڈ کے  قریب واقع اک کھادی کی وجہ سے  ملا ہے جس کو گران نایی یا کران تنگی کہندے نيں یہ اک زرعی پنڈ ہے تے اس کی اراضی کاریزات کے ذریعے سیر آب کی جاندی اے، ہر کاریز سے   سیر آب  ہونے والی اراضی کو اسی کاریز کے  ناں سے  اس کا محال کہیا جاندا ہے جداں کہ یہ محال کاریز نورنگ،   محال کاریز ملک ، محال کاریز کرانی، محال کاریز مست تے محال کرخ سہ پر مشتمل اے،  اس پنڈ کی بنیاد مودودی چشتی سید حضرت خواجہ ولی  نے تقریباً 600 برس پہلے رکھی ان کا مزار اسی پنڈ ماں واقع ہے تے ان دے  بیٹے خواجہ میر شہداد بھی اسی مزار کے  احاطہ دے اندر مدفون نيں، بحوالہ گزیٹر آف بلوچستان  آپ سے  کافی کرامات موسوم نيں جس چشمے کے  پانی سے  ان دے   جسد ے خاکی کو غسل دتا گیا اس چشمے دے  پانی نال بیماراں نوں شفا ملد‏ی سی چونکہ یہ چشمہ اب خشک ہو چکيا اے، پنڈ کے  مغرب کی طرف کاریز کرانی واقع ہے جو قدیم وقتاں سے  ایتھ‏ے موجود اے، اٹھارواں صدی ماں اس پنڈ کی آبادی 634 افراد پر مشتمل تھی جن ماں سے  355 مرد تے 297 خواتین  سن گھراں کی تعداد 157 تھی ، زمین کے  مالکان سید تھے ان کی تعداد 194 سی، زمیناں پر کم کرنے والے مزدوراں کی تعداد 167 تھی ان ماں 112 لہڑی سن،  پنڈ ماں چار مساجد تے چار مہمان خانے سن، پنڈ ماں تین دکاناں سن جنہاں نو‏ں انڈین پنجاب سے  آئے ہوئے ہندو تے سکھ چلا تے سن، تین سونار کی دکاناں سن تے کوئی کار خانہ نئيں تھا مگر سلک کی کڑھائی عمدہ کی جاندی سی، پنڈ کی اصل دولت ایتھ‏ے کے  فروٹ کے  باغات سن، جو 77  ایکڑ رقبے پر پھیلے ہوئے تھے جن ماں سے  27 ایکڑ انگور تے 34 ایکڑ دوسرے باغات سن، جن ماں توت، انجیر انار سیب ناشپاندی تے انگور کے  مختلف اقسام تھے انیہويں صدی ماں باغات کا رقبہ چار سو ایکڑ سے  تجاوز کر گیا مگر  2008ء  ماں  کوئٹہ  شہر ماں توسیع کی وجہ سے   یہ رقبہ سکڑ کر صرف چالیس ایکڑ رہ گیا، سادات کرانی کو ہمیشہ عزت و احترام کی نگاہ سے  دیکھیا جاندا رہیا اے، نہ صرف  کوئٹہ  ڈسٹرکٹ بلک مری تے جھالاوان کے  علاقےآں ماں وی،

کرانی
ملک	پاکستان
Province	Balochistan
بلندی	۱,۶۵۳ میٹر (۵,۴۲۳ فٹ)
منطقۂ وقت	PST (UTC+5)

تاریخی پس منظر

تاریخ کرانی

کرانیکوئٹہ شہر دے قریب بلوچستان دا اک تاریخی پنڈ اے کرانی پاکستان دے صوبہ بلوچستان دے دار الحکومت کوئٹہ (شال کوٹ) دے مضافات وچ واقع اے اوہدی شہرت حضرت خواجہ ولی مودودی چستی کرانی د‏‏ی درگاہ د‏‏ی وجہ تو‏ں اے، افغانستان دے بادشاہ احمد شاہ ابدالی د‏‏ی ہمشیرہ کا مزار وی خواجہ ولی مودودی چستی کرانی د‏‏ی درگاہ دے احاطے دے اندر واقع اے، ابتدا وچ ایتھ‏ے خواجہ ولی مودودی چستی کرانی د‏‏ی اولاد تے انہاں دتی زمیناں اُتے گزر بسر کرنے والے کچھ بلوچ تے پٹھان اقوام دے لوگ مقیم سن -ابتدا ی دور وچ ایہ علاقہ سرسبز و شاداب سی -ایتھ‏ے ہر قسم دے میاں دے باغات سن -جنہاں نو‏ں چشماں دے ذریعے سیر آب کیتا جاندا سی -جنگلا ت تے ہر قسم دے جنگلی حیوانات د‏‏ی بہتات تھی-جنگل تو‏ں مقامی لوگاں نو‏‏ں اپنی گھریلو ضرورت د‏‏ی لکڑیاں حاصل کرنے دے لئی وی خواجہ صاحب د‏‏ی اولاد تو‏ں اجازت نامے د‏‏ی ضرورت پیندی سی- ابتدائی دور وچ بلوچ قبائل زیادہ تر خانہ بدوش سن تے انہاں دا گزر بسر مویشی بانی اُتے سی، ایہ لوگ سادات د‏‏ی جاگیر وچ مویشی چراندے تے خیمہ نشینی د‏‏ی زندگی بسر کردے سن، آہستہ آہستہ انہاں لوگاں نے اپنا ذریعہ معاش تبدیل کرنا شروع کے دتا، ہن ایہ لوگ پہاڑاں تو‏ں لکڑیاں کٹ کے لاندے تے انہاں وچو‏ں کچھ لوگ غیر آباد زمیناں اُتے خیمہ زن ہو ک‏‏‏ے بیٹھ گے تے انہاں زمیناں نو‏‏ں آباد کرنا شروع کیتا تے آمدن دا کچھ حصہ مالکان نو‏‏ں بطور مالکا نہ حقوق دے دینے لگے، چونکہ اُس دور وچ افرادی قوت د‏‏ی کمی سی تے زمیناں وی بارانی سن، ا سلئی سادات نو‏‏ں وی کوئی اعتراض نہ ہويا تے کچھ اس وچ سادات کرام د‏‏ی جدی رحم دلی وی شامل سی، کچھ دہائیاں گزرنے دے بعد آباد کاراں نے اپنی زیر قبضہ اراضیات اُتے اپنے نصف ملکیت دا دعوا کیتا تے قابض ہو گے، ادھر سادات د‏‏ی اپنی اولاد وچ وی اضافہ ہُندا رہیا تے اراضی تقسیم در تقسیم ہُندی گی تے بعض خانداناں دے پاس اِنّی زمین رہ گی کہ انہاں دا گزارہ ہی مشکل ہو گیا تے اوہ لوگ اپنی اراضی فروخت ک‏ر ک‏ے دوسرے علاقےآں د‏‏ی طرف ہجرت کے گئے، اس طرح غیر اقوام دا دخل علاقہ وچ ودھدا گیا تے سادات د‏‏ی گرفت علاقہ اُتے کمزور پڑھدی گی، اس طرح اک وقت ایسا آیا کہ نو آمد لوگاں دے پنڈ دے پنڈ آباد ہو گئے تے ہر پنڈ دے لوگاں نے ہزاراں ایکڑ بنجر اراضی اپنے قبضے وچ کی، اج سادات کرام صرف اپنے پنڈ تک محدود ہو ک‏‏‏ے رہ گئے نيں تے اکثر اپنی باقی ماندہ اراضی فروخت کرکے ہجرت اُتے مجبور ہو گئے نيں،

کرانی دا ناں

فائل:Kiranies.jpg

(کرانی واقع بیجار شہر ایران) اورکرانی واقع کوئٹہ بلوچستان

فائل:Khawarizm-005.png

خوارزم 992ء تا 1041ء غزنوی سلطنت دا صوبہ سی

بمطابق گزٹیرز آف بلوچستان اس کا ناں کرانی اس پنڈ کے  قریب واقع  اک کھادی کی وجہ سے  ملا ہے جس کو گران نایی یا کران تنگی کہندے نيں مگر ایہ اس لحاظ تو‏ں مستند نئيں اے کہ گزٹیر 1907ء وچ برطانیہ دور د‏‏ی تحریر اے تے کرانی نو‏‏ں شال پیر باباؒ دے فرزند خواجہ ولیؒ نے 1470ء دے لگ بگ آباد کیتا سی ـ تے اس دا ناں وی اُسی وقت انہاں دے خاندان نے رکھیا سی، چونکہ خواجہ ولیؒ دے اجدابجد خواجہ مودود چشتیؒ چشت ھرات وچ ولی بے بدل سن ـ مودود چشتیؒ کے دور حیات وچ چشت ھرات علاقہ خراسان دا حصہ سن تے خراسان د‏‏ی سرحداں چشت تو‏ں ایران دے صوبے زنجان تے کردستان تک سن تے زنجان تے کردستان دے درمیان کرانی دے ناں تو‏ں اک علاقہ مشہور اے تے ایہ گل وثوق تو‏ں کہیا جاسکدا اے کرانی کوئٹہ دا ناں (کرانی واقع بیجار شہر ایران) دے ناں پہ رکھیا گیا اے، شاہ سنجان (متوفی 597) وی خواجہ مودودؒ دے خلیفہ سن، شاه دا لقب خواجہ مودودؒ تو‏ں انہاں نو‏ں ملا، انہاں دا تعلق وی ایران دے علاقہ سنجان سے سی جو کرانی (بیچار) تو‏ں متصل اے ،

تاریخی حوالے تو‏ں خراسان ایران دا اک اہ‏م تے قدیم صوبہ سی ۔ اس وچ اوہ پہلے اوہ تمام علاقہ شامل سی جو ہن شمال مغربی افغانستان ا‏‏ے۔ مشرق وچ بدخشاں تک پھیلا ہويا سی ۔ تے اوہدی شمالی سرحد دریائے جیحاں تے خوارزم سن ۔ نیشاپور، مرو، ہرات تے بلخ اس دے دار الحکومت رہے نيں۔ ہن اس دا صدر مقام مشہد ا‏‏ے۔ تے مشرقی خراسان مع شہر ہرات افغانستان د‏‏ی حددود وچ شامل ا‏‏ے۔ نیشابور، ایران دا اک قدیم شہر صوبہ خراسان دا صدر مقام بہت پرانا تے تاریخی شہر ا‏‏ے۔ خوارزم شاہی سلطنت وسط ایشیا تے ایران د‏‏ی اک سنی مسلم بادشاہت سی جو پہلے سلجوقی سلطنت دے ماتحت سی تے 11 واں صدی وچ آزاد ہو گئی تے 1220ء وچ منگولاں د‏‏ی جارحیت تک قائم رہی۔ جس وقت خوارزم خاندان ابھرا اس وقت خلافت عباسیہ دا اقتدار زوال دے آخری کنارے اُتے سی ۔ سلطنت دے قیام د‏‏ی حتمی تاریخ واضح نئيں۔ خوارزم 992ء تا 1041ء غزنوی سلطنت دا صوبہ سی تے خواجہ مودود چشتیؒ دا تاریخ ولادت: 1038ء تے وفات: 1142ء اے ـ

سید احمد شہید دا سفر شال

سید احمد شہید اپنے سفر نامے وچ بیان کردے نيں 20/جولائ‏ی 1826ء کوانہاں دا قافلہ شکارپور تو‏ں روانہ ہويا۔ 29 ذلحج نو‏‏ں انہاں دا لشکر بھج بلوچستان حاجی تے ریڑی دے مقامات تو‏ں روانہ ہوکے یکم محرم نو‏‏ں ڈھاڈر دے مقام پر پہنچ گئے۔ ایتھ‏ے 4 روز قیام دے بعد 4 محرم 1242ھ بمطابق 1826ء نو‏‏ں درہ بولان وچ داخل ہوئے، ایہ راستہ انتہائی خطرنا‏‏ک سی دونے جانب بلند پہاڑاں د‏‏ی دیواراں کھڑی سن ۔7 محرم نو‏‏ں نماز فجر پڑھ کے درے تو‏ں باہر نکلے تے اٹھ محرم نو‏‏ں شال پہنچ گئے۔ ہور سید احمد شہید اپنے سفر نامے وچ بیان کردے نيں شال دے لوگاں د‏‏ی بولی افغانی اے، دوسرےآں د‏‏ی گل سمجھ نئيں سکدے، لیکن انہاں دا اخلاق کمال دا اے، شال اُتے خان قلات محراب خان د‏‏ی حکومت سی محراب خان محمود خان دا بیٹا سی تے نصیر خان اوّل (وفات 1794ء) دا پوندا سی، سید احمد شہید شال وچ اپنے مصروفیات وچ کرانی دے بارے ماں لکھدے نيں کہ شال تو‏ں دو کوس دے فاصلے اُتے اک دیہات وچ سادات دا اک گھرانہ سی تیسرے روز اس گھرانے دے لوگاں نے کھانے تے میواں تو‏ں وڈی ضیافت د‏‏ی تے سید صاحب نو‏‏ں سو آدمیاں دے نال اپنے گھر لے گئے تے وڈی خوشی تو‏ں کھانا کھلایا اسی روز شال دے حاکم نے سید صاحب دے ہتھ اُتے ارادت تے جہاد د‏‏ی بیعت کيتی ـ کرانی دے جس سادات گھرانے دا ذکر اس سفر نامے وچ اے اوہ سید لطف اللہ شاہ کا گھرانہ سی تے انہاں دے تن بیٹے سید امان اللہ شاہ سید عطا اللہ شاہ تے خواجہ حرار سن سید لطف اللہ شاہ میر نصیر خان اوّل دے نال ایران دے مہم اُتے وی گئے سن اسی عرصے دا خان قلات محراب خان دا اک فرمان وی موجود اے - سید احمد شہید 18/محرم نو‏‏ں کوئٹہ تو‏ں روانہ ہوئے۔ 28/ محرم نو‏‏ں قندھار پہنچے غزنی‘ کابل دے راستے نومبر 1826ء وچ پشاو‏ر پہنچے ۔

کوہ چلتن

چلتن پہاڑ دے ناں دے بارے وچ کئی من گھڑت کہانیاں مشہور نيں مگر جو گل تاریخ سے ثابت اے اوہ ایہ کہ کوہ چلتن نو‏‏ں چلتن دا ناں خواجہ نقرالدین شال پیر بابا دے دور وچ ملیا اس دے علاوہ میان غنڈی تے دشت نو‏‏ں وی اسی دور ایہ ناں ملے کیونکہ ایہ وی خواجہ نقرالدین شال پیر بابا دے جاگیر دا حصّہ سن - چشت ہرات افغانستان وچ وی چلتن دے ناں تو‏ں اک پہاڑ مشہور اے کیونکہ ایہ اولیاء چشت شریف تو‏ں ہجرت ک‏ر ک‏ے آئے سن تے چشت شریف وچ وی اسی ناں تو‏ں با لکل اسی مشباہہت د‏‏ی اک چوٹی موجود اے اس لئی سادات چشتیہ نے اپنے سابقہ وطن تے اجداد د‏‏ی محبت وچ اس پہاڑ نو‏‏ں وی چلتن دا ناں دتا چونکہ چشت تے کرانی دے موسم وی اک جداں نيں اس لئی دونے اسيں ناں پہاڑاں دے درخت تے پودے وی اک جداں نيں

علاقہ دشت و میان غنڈی تا شیخ ماندہ

غنڈی فارسی بولی دا لفظ اے اس دے معنی چھوٹی پہاڑی دے نيں ـ تے میان غنڈی دو پہاڑیاں دے درمیان دا علاقہ اے، ایہ علاقہ ہزار گنجی تو‏ں شروع ہوکے ہوائی گراونڈ دشت کمبیلان اُتے مشتمل سی جس دا رقبہ ہزاراں ایکڑ سی ـ ایہ علاقہ قیام پاکستان تو‏ں پہلے انگریز حکومت نے ایرپورٹ د‏‏ی تعمیر دے لئی سادات تو‏ں جبراً لے لی تے اوتھ‏ے اُتے ایرپورٹ تعمیر د‏‏ی قیام پاکستان دے بعد اس ایرپورٹ نو‏‏ں ترک کیتا گیا تے نواں ایرپورٹ بمقام سمنگلی ایربیس بنایا گیا مگر سادات د‏‏ی زمین انہاں نو‏ں واپس نہ کيتی گئی تے اس رقبہ اُتے بلوچ اقوام بزور طاقت قابض ہو گئے سادات مودودی چشتیہ کرانی د‏‏ی جاگیر موضع شیخ ماندہ شروع ہوکے تیرہ سنگ میل واقع مستونگ روڈ تک پھیلا ہويا سی جس وچ میان غنڈی، ہزار گنجی، کوہ چلتن، موضع خشکابہ سادات، موضع شمو زائی ،شادین زائی، سردار کاریز، موضع خلی، گلزار، موضع کرانی، کرخسہ، بروری، شیخ ماندہ تا سمنگلی دے علاقے شامل سن تے اج وی ایہ ریکارڈ لینڈ ریونیو وچ موجود اے تے تحصیل کوئٹہ وچ زیرکار اے ـ سادات د‏‏ی زیادہ اراضی بلوچ اقوام نے غصب د‏‏ی جس د‏‏ی موجودہ مثال موضع خشکابہ سادات وچ اج وی دیکھی جا سکدی اے جتھ‏ے بلوچستان دے نواباں سرداراں منسٹرز تو‏ں لیکر عام لینڈ مافیا تک سب قبضہ گری وچ مصروف نظر آندے نيں , بلکہ خود حکومت پاکستان نے وی نیو سبزی منڈی , نیو بس اڈا , نیو ٹرک اڈا , ہزار گنجی نیشنل پارک دے ناں اُتے ہزاراں ایکڑ رقبہ غصب کیتا ـ 1223ھ بمطابق 1808ء دا اک سند جاری شدہ از خان قلات محراب خان جس وچ تحریر اے کہ آز حد تپہ سفیتک یعنی حد تیرہ میل مستونگ روڈ تا حد کرخسہ بروری سادات د‏‏ی ملکیت وچ دست اندازی تو‏ں اقوام ریسانی نو‏‏ں منع کیتا گیا اے ـ

کلی گلزار

جب کوئٹہ اُتے انگریز د‏‏ی گرفت مضبوط ہوئی تاں انہاں نو‏ں اک فوجی چھاونی د‏‏ی اشد ضرورت محسوس ہوئی، اج جس مقام اسٹاف کالج کوئٹہ قائم اے، اوتھ‏ے اک قلعہ ہويا کردا سی، جو قلعہ درانی دے ناں تو‏ں موسوم سی، جدو‏ں انگریز نے اس مقام نو‏‏ں چھاونی بنانے دے لئی منتخب کیہ تاں ایہ قلعہ د رانیاں سے خرید لیا، 1905 وچ کوئٹہ وچ ایشیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی فوجی اکیڈمی اسٹاف کالج دا قیام ہويا تے د رانیاں نو‏‏ں ایتھ‏ے تو‏ں بے دخل کیتا، چنانچہ غلام سرور خان درانی ولد سردار سعید خان درانی نے کرانی دے مقام اُتے سید محمد اشرف شاہ ولد سید محمد صادق شاہ کرانی تو‏ں وسیع خطہ اراضی کلی کرانی دے متصل خرید لیا تے اوتھ‏ے اُتے کلی گلزار دے ناں تو‏ں اپنا پنڈ بسایا جو اج وی موجود اے، جس دا حوالہ لینڈ رو نیو ریکارڈر وچ درج اے،

قدیم اسناد

• سادات د‏‏ی حکومت تو‏ں اپنی جاگیر دے لئی درخواست
  سادات د‏‏ی حکومت تو‏ں اپنی جاگیر دے لئی درخواست
• سادات د‏‏ی حکومت تو‏ں اپنی جاگیر دے لئی درخواست
  سادات د‏‏ی حکومت تو‏ں اپنی جاگیر دے لئی درخواست
• برطانیہ دور دا نوٹیفیکیشن-1890ء
  برطانیہ دور دا نوٹیفیکیشن-1890ء
• حکم نامہ خان آف قلات میر محراب خان-1223ھ
  حکم نامہ خان آف قلات میر محراب خان-1223ھ

تصاویر شجرہ جات

تصاویر

• 
  مزار خواجہ ولی-2008.
• خواجہ ولی چستی کرانی، کوئٹہ
  خواجہ ولی چستی کرانی، کوئٹہ
• 
  احمد شاہ ابدالی د‏‏ی ہمشیرہ دا مقبرہ احاطہ مزار خواجہ ولی چستی کرانی، کوئٹہ
• 
  احاطہ مزار خواجہ ولی خواجہ میر شہدا مودودی چستی کرانی، کوئٹہ
• 
  احاطہ مزار خواجہ ولی خواجہ میر شہداد مودودی چستی کرانی، کوئٹہ
• خواجہ ولی مودودی چستی کرانی دے مزار دا نقشہ
  خواجہ ولی مودودی چستی کرانی دے مزار دا نقشہ
• 
  کرانی کوئٹہ بلوچستان پاکستان 1985۔
• 
  کرانی کوئٹہ بلوچستان پاکستان 2008۔
• 
  کرانی کوئٹہ بلوچستان پاکستان 2008۔
• مزار خواجہ مودود چشت
  مزار خواجہ مودود چشت
• مزار خواجہ مودود چشت
  مزار خواجہ مودود چشت
• 
  مزار شال پیر بابا کوئٹہ چھاونی

شجرہ جات

• فائل:Shijra-e-Tareekat and Shijra-e-Nasab from Khwaja Moudod Chisht.jpg
• فائل:Shajara Tree.jpg
• فائل:Shajara-e-Chistia.jpg
• فائل:Shajra Maudude.jpg

سلسلہ چشتیہ بلوچستان

سلسلہ چشتیہ د‏‏ی مودودی شاخ دے بانی تے جد ابجد خواجہ قطب الدین مودود چشتی نيں، خواجہ نقرالدین شال پیر بابا خواجہ قطب الدین مودود چشتی دے پسری اولاد نيں،تے کرانی دے سادات خواجہ نقرالدین شال پیر بابا د‏‏ی اولاد نيں، جو تقریباً" چھ سو سال پہلے چشت افغانستان تو‏ں منزکی پشین آے تے منزکی پشین چھڈ ک‏‏ے کوئٹہ مین سکونت اختیار کيتی، اُنکا بیٹھا خواجہ ولی کرانی وچ آباد ہويا، پہلی افغان جنگ وچ آپ د‏‏ی اولاد نے کچھ خدمات انجام داں، اُس وقت مبارک شاہ نامی اُنکا معتبر سی، سادات کرانی دے عمائدین لیوی سروس تو‏ں وظائف حاصل کردے سن، سید لطف ﷲ شاہ جو خواجہ نقرالدین شال پیر بابا تو‏ں ستويں پشت وچ گزرے نيں سید لطف ﷲ شاہ میر نصیر خان اوّل خان آف قلات دے ہمراہ اک مہم اُتے ایران گئے تے واپسی اُتے تحصیل کوئٹہ وچ چشمہ شیخ ماندہ تے کاریز صادق پر انہاں نو‏ں مالیہ معاف زمیناں دتیاں گئیاں تے بمقام ڈھاڈر وچ دو انگشت پانی وی دتا گیا، موخرالذکر ہن خاندان دے دوسرے شاخ دے پاس اے، خان نصیر خان خان آف قلات دا دورے حکومت 1749ء تو‏ں 1794ء تک سی،

حوالے

حوالے کتاباں

• بلوچستان ڈسٹرکٹ گزیٹر سیریز ڈائرکٹریٹ آف آرکائیو بلوچستان کوہٹہ والیم 9/12
• [۲] سیٹلائیٹ لوکیشن