پنجاب (بھارت)

پنجاب
بھارت وچ صوبہ
مہر
بھارت وچ پنجاب دی حالت
پنجاب دا نقشہ
دیس	بھارت
قائم	01-11-1966
راجگڑھ	چنڈی گڑھ
سبھ توں وڈا شہر	لدھیانہ
ضلعے	22
حکومت
• گورنر	وی۔پی۔سنگھ بدنور
• وزیر اعلی	کیپٹن امریندر سنگھ (کانگرس پارٹی دے پردھان)
• وزیراعظم	نرندر مودی
• صوبائی اسمبلی	117 پارلیمانی
• پارلیمانی ہلکے	13
آبادی (2011)
• کل	۲,۷۷,۰۴,۲۳۶
منطقۂ وقت	بھارتی معیاری سماں (UTC+5:30)

پنجاب

پنجاب (بھارت) ہندستان دے اک صوبے دا ناں اے جدیاں حداں پاکستان دے صوبے پنجاب، جموں تے کشمیر، ہریانہ ، ہماچل پردیش تے راجستھان نال ملدیاں نیں۔ ایہدا رقبہ 50,362 مربع کلومیٹر اے اَتے ایہدے وچ 24,289,296 لوک وسدے نیں۔ ایہدا راجگڑھ چندیگڑھ اے۔ ایہدے مشہور شہراں چ امرتسر، لدھیانہ، جلندر تے فیروزپور اے۔

بھارتی پنجاب اس تاریخی پنجاب دا اک حصے اے جدے وچ پاکستانی پنجاب، پاکستانی شمال مغربی سرحدی صوبہ، افغانستان دے صوبے دے کج ٹوٹے، جموں تے کشمیر دا کجھ علاقہ، ہماچل پردیش، ہریانہ اتے دلی ہے گے سن۔ 1947 دی ونڈ ویلے ہن دے پاکستانی پنجاب نوں جدھے وچ بوتے مسلمان سن وکھریاں کر دتا گیا فیر 1968 چ ہماچل پرادیش اتے ہریانہ وی وکھرے کر دتے گۓ۔

وائی بیجی پنجاب دا سب توں وڈا کم اے تے اے پورے ہندستان نوں سب توں بوہتی کنک دیندا اے۔ پنجاب چ دوجیاں چیزاں دے وی کارخانے ہے گے نیں۔ بھارتی پنجاب چ پورے ھندستان دے مقابلے چ سب توں گھٹ غریبی اے۔

پنجاب بارے

بھارت دے شمال مغرب وچ واقع پنجاب، بھارت دے سبھ توں خوش حال صوبےآں وچوں اک اے۔ ستلج، بیاس، راوی، چناب اتے جیہلم دیاں پنج ندیاں نے اسدا ناں 'punj-ab' جاں 'پنج پانی دی دھرتی' دتا اے۔ ایہہ پنج ندیاں راج نوں تن حصیاں وچ ونڈدیاں ہن: ماجھا،دوآبائتے مالوا ۔پنجاب مکھ روپ وچ اک کھیتی باڑی راج اے اتے زرخیز مٹی اتے بھرپور پانی دے قدرتی فائدے ماندا اے۔

پنجاب، جو کہ بھارت وچ سبھ توں امیر راج اے، جو اکو جہے گنجھل دار لوکاں دے جیونت سبھیاچار دے نال گھمدا اے، اتے ہر طرحاں دیاں مشکلاں دے باو جود خوش حالی دے راہ اُتے اگے ودھیا اے۔ صنعت اتے کوشش ولوں کامیابی دی کہانی وچ ہر سمبھاوی موقعے نوں بدلن دی اپنی انمول سٹائل نال، پنجاب ہمیشہ بھارت دی ترقی کہانی وچ سبھ توں اگے رہا اے۔ پنجاب - "بھارت دی فوڈ ٹوکری اتے گرنتھی"، نوں 1991–92 توں لے کے 1998–99 اتے 2001 توں 2013–14 تک لگاتار دس سالاں لئی کھیتی باڑی پھلار سیواواں لئی قومی پیداوار اوارڈ نال اعزازی کیتا گیا اے۔

چھوٹے، مدھم اتے وڈے پدھر دے صنعتاں دے متحد ترقی راہیں پنجاب ہن تیزی نال ادیوگیکرن ول ودھ رہا اے۔ پنجاب نوں بھارت وچ ودھیا بنیادی ڈھانچہ منیا جاندا اے؛ اس وچ سڑک، ریل اتے ہوائی رابطہ شامل اے جو پورے کھیتر وچ مکمل ہن۔ عالمی بینک سٹڈی، 2009 مطابق لدھیانہ (پنجاب) نوں بھارت وچ بزنس کرن دا سبھ توں ودھیا تھاں منیا گیا اے۔

قومانتری ہوائی اڈا امرتسر اتے قومانتری ہوائی اڈا ایس اے ایس نگر دی اپگریڈیشن دے نال، پنجاب دکھنی ایشیا وچ ودھیا اتے آسانی نال سفر کرن والے یاتریاں دے نال نال وپاری تھاںاں وچوں اک وجوں تیار اے۔ تلونڈی صابو، راجپرا اتے گوئندوال صاحب وکھے تن نویں پاور پراجیکٹ قائم کرکے پنجاب نے پاور سرپلس راج دا درجہ حاصل کیتا اے۔

بھارت وچوں پنجاب وچ سبھ توں گھٹ غریبی در اے اتے بھارت سرکار ولوں تیار انکڑا ڈاٹا دے بنیاد اُتے اس نے سبتوں ودھیا کارگزاری دا انعام جتیا اے۔ حالانکہ، بھارتی جنآبادی دے 2.5% توں وی گھٹ پنجابیاں دا کھاتہ اے، اوہ بھارت وچ سبھ توں ودھ امیر دوڑاں وچوں اک ہن۔ اوہناں دی متعلق انسان آمدن قومی اوسط توں دگنی اے۔

کھیتی باڑی پنجاب دا سبھ توں وڈا صنعت اے۔ دوسرے مکھ صنعتاں وچ سائنسی زریعاں، الیکٹریکل مال، مالی سیواواں، مشین ٹول، ٹیکسٹائیل، سلائی مشیناں، کھیڈاں دے سامان، سٹارچ، سیر سپاٹا، کھاد، سائیکلاں، کپڑے اتے پائین تیل اتے کھنڈ دی پروسیسنگ شامل ہن۔

قیام

بھارت دے پنجاب صوبے دا قیام 1947 وچ ہوئیا جدوں بھارت دے بٹوارے نے سابقہ برطانوی پنجاب صوبے نوں بھارت اتے پاکستان وچ ونڈ دتا۔ زیادہ تر مسلم مغربی حصہ پاکستانی پنجاب دا صوبہ بنیا جدوں کہ سکھاں والا زیادہ تر مشرقی حصہ بھارت دا پنجاب راج بن گیا۔ اس بٹوارے وچ کئیاں لوک اجڑ گئے اتے مذہبی دنگے پھیل گئے کیونکہ بہت سارے سکھ اتے ہندو مغرب اتے کئی مسلمان مشرق وچ وسے ہوئے سن۔ کئی چھوٹیاں پنجابی شاہی ریاستاں جنہاں وچ ریاست پٹیالہ وی شامل سی، بھارتی پنجاب دا حصہ بن گئیاں۔

سن 1950 وچ دو وکھرے راج بنے؛ پنجاب وچ سابقہ پنجاب راج صوبہ شامل سی، جدوں کہ پٹیالہ، نابھہ، جیند، کپورتھلہ، مالیرکوٹلا، فریدکوٹ اتے کلسیا دیاں شاہی ریاستاں نوں ملا کے اک نواں راج قائم کیتا گیا، پٹیالہ اتے ایسٹ پنجاب سٹیٹس یونین (پیپسو)۔ ہماچل پردیش نوں کئی شاہی ریاستاں اتے کانگڑا ضلعے ولوں اک یونین علاقہ بنایا گیا۔ سن 1956 وچ پیپسو نوں پنجاب راج وچ ملا دتا گیا اتے پنجاب دے ہمالیا وچ پیندے کئی شمالی ضلعیاں نوں ہماچل پردیش وچ شامل کر دتا گیا۔

پنجاب اتر-مغربی بھارت دا اک راج اے، جو وڈے پنجاب کھیت‍ر دا اک حصہ اے۔ اسدا دوسرا حصہ پاکستان وچ اے۔ اسدی سرحد اتر وچ جموں اتے کشمیر، اتر-مشرق وچ ہماچل پردیش، دکھن-مشرق وچ ہریانے، دکھن-پچھم وچ راجستھان اتے پچھم وچ پاکستانی پنجاب نال لگدی اے۔ اسدے مکھ شہر امرتسر، لدھیانہ، جالندھر، بٹھنڈہ، فروزپور، موہالی اتے پٹیالہ ہن اتے راجگڑھ چنڈی گڑھ اے۔

1947 دی بھارت-ونڈت توں بعد برطانوی بھارت دے پنجاب صوبے نوں بھارت اتے پاکستان درمیان ونڈ دتا گیا سی۔ 1966 وچ بھارتی پنجاب دی مڑ ونڈ ہوئی اتے نتیجے وجوں ہریانہ اتے ہماچل پردیش ہوند وچ آئے اتے پنجاب دا موجودہ راج بنیا۔ ایہہ بھارت دا اکلا صوبہ اے جتھے سکھ اکثریت وچ ہن۔

یونانی لوک پنجاب نوں پینٹاپوٹامیا ناں نال جاندے سن جو کہ پنج اکٹھے ہندے دریاواں دا اندرونی ڈیلٹا اے۔ پارسیاں دے پوتر گرنتھ اویسٹا وچ پنجاب کھیتر نوں پرانے ہپیؤ ہیندو جاں سپت-سندھو (ستّ دریاواں دی دھرتی) نال جوڑیا جاندا اے۔ برطانوی لوک اس نوں "ساڈا پرشیا" کہہ کے بلاؤندے سن۔ تریخی طور تے پنجاب یونانیاں، مدھ ایشیائیاں، افگانیاں اتے ایرانیاں لئی بھارتی اپ-براعظم دا پرویش-دواریش رہا اے۔

کھیتی باڑی پنجاب دا سبھ توں وڈا صنعت اے۔ ایہہ بھارت دا سبھ توں وڈا کنک اتپادک اے۔ ہور پرمکھ صنعت ہن: سائنسی سازاں، کھیتی باڑی، کھیڈ اتے بجلی متعلق مال، سلائی مشیناں، مشین سنداں، سٹارچ، سائیکلاں، کھاداں آدی دا اساری، وتی روزگار، سیر-سپاٹہ اتے دیودار دے تیل اتے کھنڈ دا پیداوار۔ پنجاب وچ بھارت وچوں سبھ توں ودھ اسپات دے رڑھویاں ملاں دے کارخانے ہن جو کہ فتہگڑھ صاحب ضلعے دی اسپات نگری منڈی گوبندگڑھ وکھے ہن۔

شبد اتپتی

پنجاب فارسی بولی دے دو شبداں 'پنج' اتے 'آب' دا میل اے جسدا مطلب اے پنج پانی اتے جسدا شبدی مطلب اے پنج دریاواں دی دھرتی۔ ایہہ پنج دریا ہن:ستلج، بیاس، راوی، چناب اتے جہلم۔

اتہاس

مہامبھارت سماں دے دوران پنجاب نوں پنچند دے ناں نال جانیا جاندا سی। ہڑپا (اس ویلے پنجاب، پاکستان،پاکستان وچ) جاے شہراں کرکے سندھو-گھاٹیو رہتل پنجاب علاقے دے کافی وڈے حصے وچ پھیلی ہوئی سی۔ ویدی رہتل سرسوتی دے کنارے پنجاب سمیت لگبھگ پورے اتری بھارت وچ پھیلی ہوئی سی۔ اس رہتل نے بھارتی اپّ براعظم وچ آن والے سبھیاچاراں تے کافی اثر پایا۔ پنجاب گندھار، مہانجنپد، نند، موریا، شنگ، کشان، خفیہ خاندان، پلاس، گجر-پرتیہار اتے ہندو شاہی سمیت مہان پرانے سامراج دا حصہ سی۔ مہان سکندر دے انویشن دے دور مشرقی سیما سندھو ندی دے کنڈے سی۔ کھیتی باڑی نکھری اتے وپاری شہراں (جویں جالندھر اتے لدھیانہ) دی جائداد وچ وادھا ہویا۔

اپنے جغرافیائی ٹکانے کرکے پنجاب دا علاقہ پچھم اتے مشرق ولوں لگاتار حملیاں اتے حلیاں ہیٹھ رہا۔ پنجاب نوں فارسیاں، یونانیاں، ستھیئناں، ترکاں، اتے افگانیاں دے حملیاں دا ساہمنا کرنا پیا۔ اس کرکے پنجاب نے کئی سو سال کوڑا خون-خرابہ جھلیا۔ اسدی وراثت وچ اک نویکلا سبھیاچار اے جو ہندو، بتکنیک، فارسی/پارسی، مدھ-ایشیائی، اسلامی، افغان، سکھ اتے برطانوی تتاں نوں جوڑدا اے۔

پاکستان وچ تکشلا شہر بھرت (رام دا بھرا) دے پتر تقش ولوں تھاپیا گیا سی۔ اتھے دنیا دی سبھ توں پرانی یونیورسٹی، تکشلا یونیورسٹی، سی جسدا اک استاد مہان ویدی وچارک اتے سیاستدان چانک سی۔ تکشلا موریا سامراج دے ویلے ودئک اتے انٹیکجوئل چرچہ دا بہت وڈا مرکز سی۔ ہن ایہہ ستعینات دیس دا اک عالمی وراثت ٹکانا اے۔

پنجاب اتے کئی فارسی سامراجاں دے وچ رابطہ دا ہ سماں خاص اہمیت رکھدا اے جدوں اسدے کجھ حصے جاں تاں سامراج دے نال ہی رل گئے جاں فارسی بادشاہاں نوں ٹیکساں دے بھگتان بدلے آزاد علاقے بنے راے۔ آؤن والیاں صدیاں وچ، جدوں فارسی مغل سرکار دی بولی بن گئی، فارسی واستوکلا، شاعری، کلا اتے سنگیت کھیتر دے سبھیاچار دا اک انکھڑواں حصہ سن۔ مدھ 19وی صدی وچ انگریزاں دے آؤن تک پنجاب دی دفتری بولی فارسی سی جس توں بعد ایہہ ختم کر دتی گئی اتے پربندھکی بولی اردو بنا دتی گئی۔

پرانے پنجاب دی کہانی

پرانے پنجاب دیاں جغرافیائی حداں تے سرحداں دو دریاواں نال چلدیاں آئیاں ہن: مشرق (چڑھدے) ول جمنا اتے پچھم (لیہندے) ول سندھ دریا۔ سانجھے پنجاب دی حدبندی طے کرن والے ایہناں دو دریاواں درمیان پنج دریا وہندے ہن۔

1. جہلم
2. جھناں
3. راوی
4. بیاس
5. ستلج

سپت-سندھو

ستاں دریاواں دی ایہہ دھرتی سپت-سندھو کہاؤندی سی۔ ویلے دے پھیر نال ایہہ وڈا صوبہ پنج-ندیاں وچ سمٹ کے پنج-ندج اکھوایا، جو مسلماناں دی آمد توں بعد ‘پنج-آبج’ بن گیا۔ سن 1947 عیسوی وچ ایہہ ڈھائی- ڈھائی ندیاں وچ ونڈیا گیا۔ لیہندے پنجاب دی جلدھارا حصے سیالکوٹ، لاہور تے منٹگمری دے ضلعے اتے بہاول پور دی ریاست آ گئے۔ پنجاب دے لوک-گیتاں وچ بولدی اتے عظیم شہادتاں نال جڑیا راوی وی ونڈیا گیا۔

پنجاب دیاں پنج ڈویژناں

بٹوارے ویلے پنجاب دیاں پنج ڈویژناں اتے ترقی ضلعے سن۔

1. انبالہ ڈویزن وچ گڑگاؤں، روہتک، کرنال، ہسار، شملہ اتے انبالہ شامل سن۔
2. لاہور ڈویزن وچ لاہور، گجراں والہ، شیخوپورا، سیالکوٹ، گرداس پور اتے امرتسر چھ ضلعے آؤندے سن۔
3. راولپنڈی وچ جیہلم، گجرات، راولپنڈی، اٹک، شاہپرا اتے میانوالی ضلعے سن۔ #ملتان ڈویزن وچ لائلپر، جھنگ، ملتان، مظفرگڑھ اتے ڈیرہ غازی خان شامل سن۔
4. جالندھر وچ ہشیارپور، جالندھر، لدھیانہ، فروزپور اتے کانگڑا آؤندے سن۔
5. ملتان ڈویزن وچ لائلپر، جھنگ، ملتان، مظفرگڑھ اتے ڈیرہ غازی خان شامل سن۔

پرانا پنجاب بہت وڈا سی جس وچ لہندا پنجاب ( سارا پاکستان ) جموں کشمیر ، ہماچل ، ہریانہ ، راجستھان ، دلی وی آؤندے سی ایہہ ساریاں سٹیٹاں ملا کے اک دیش بندا سی اس سمے پنجاب دیاں پنج ڈویژناں اتے ترقی ضلعے سن۔ پنجاب دے ریتی رواج وکھ سی رہن سہن وکھ سی بولی وکھ سی پہراوا وکھ سی قانون وکھ سی پر انگریزاں دے جان تو بعد سن 1947 نوں ایہناں سیاستداناں نے پنجاب دے 2 حصے کر دتے اک حصے دا پاکستان دیش بن گیا تے اک حصہ بھارت وچ رلا لیا گیا تے پھر پنجاب وی ہور چھوٹا کر دتا گیا جہدے چو راجستھان ، جموں ، کشمیر ، تے دلی کڈھ دتے گئے تے آخر سن 1966 نوں اک وار پھر پنجاب دے ٹکڈے کیتے گئے تے پنجاب وچوں دو ہور سٹیٹاں ہریانہ ، تے ہماچل بنا دتیاں ایہہ سبھ تاں ہی کیتا گیا کہ مڈ دوبارہ کتے سکھ راج قایم ناں ہو سکے تے پنجاب نوں اک چھوٹا جیہا صوبہ بنا دتا کیونکہ ایہہ اک دیش ناں بن سکے ہن تسیں دسو کہ 1947 نوں پنجاب آزاد ہویا سی کہ غلام ایہہ ساڈے لئی آزادی نہیں بربادی سی گھر باہر لٹوائے قتل عام ہویا گھرو بے-گھر ہو گئے زمیناں جائداداں گئیاں انگریزاں نے سن 1849 نوں پنجاب ضبط کیتا سی اتہاس چ ذکر آؤندا آ کہ اس ویلے انگریزی گورنر ہارڈگ تے لارڈ لاریس دا دفتر ( کلکتے ) بھارت دیش وچ سی پنجاب وچ نہی، شاعر شاہ محمد جنگ نامے کتاب وچ لکھدا - جنگ ہند پنجاب دا ہون لگا دوویں پاتشاہی فوجاں بھاریاں نے - مطلب کہ پنجاب تے ہندوستان دوویں وکھ - دیش ہن ایہہ کتاب شاعر ساہ محمد نے 1900 سن تو پہلاں دی لکھی اے جنگنانماں جس وچ سارا سکھ راج دا تے مہاراجہ رنجیت سنگھ دا سارا اتہاس اے، چین دے اہل کار اج وی کہندے آ کہ ساڈی بھارت نال کوئی سندھی نہی آ ساڈیاں سندھیاں سکھ راج نال مہاراجہ رنجیت سنگھ نال سی تے حجے تک بھارت دیاں کئی دیساں نال وپاری سندھیاں سکھ راج دے نام تے چل رہیاں نے

پنجاب/ ਪੰਜਾਬ
دیس	ھندستان
راجدہانی	چندی گڑھ
بولی	پنجابی
تھاں	50,362 مربع کلومیٹر
لوک	24,289,296

لیہندے پنجاب دے ٹکڑے

لیہندے پنجاب دے ٹکڑے کر کے اس ‘چوں ملتان جاں بہاول پور ورگے خطے کڈھ دتے جان تاں اتہاس نال اس توں وڈی زیادتی کی ہوویگی؟ ایہہ پنجاب دا اوہ خطہ اے جتھے ساڈے صوفی-سنتاں اتے گرو صاحبان نے سرب-سانجھیوالتا دی بانی رچی۔ پنجابی دے آدی شاعر بابا فرید ملتان وچ تعلیم حصول توں بعد قندھار، مکے اتے بغداد دی زیارت تے گئے سن۔ آپ دی بانی وچ لیہندے پنجاب دی بولی دا چوکھا اثر اے۔ اس خطے دے واسیاں دا دعوہ اے کہ اوہ پنجابی نہیں سگوں سرائکی بولی بولدے ہن۔ آپس وچ رچیاں-مچیاں بولیاں نوں نکھیڑنا دو سکے بھراواں دی پیڈی گلوکڑی کھولن وانگ لگدا اے۔ بہاول پور مول دے لوک وڈی گنتی وچ ہندوستانی پنجاب اتے ہور خطیاں وچ وی وسدے ہن۔ اوہناں دی بولی دا اپنا وسمادی رنگ اے جس نال پنجابی بولی نوں ونّ-سونتا ملدی اے۔ سرائکی دے بنیاد تے وکھرا پنجاب منگن والیاں نے پیش صوبے نوں ‘سرائکستان’ دا ناں وی دتا سی۔ ویسے پنجابی نوں حق ادوں وی نہیں سی ملیا جدوں شکرچکیا مثل دے موہری، سردار چڑھت سنگھ دے پوترے مہاراجہ رنجیت سنگھ نے 19 سالاں دی عمر وچ سن 1799 وچ لاہور اتے قبضہ کر لیا سی۔ پنجابیاں دے راج دا سپنا سکھ پنتھ دی ساجنا توں صرف سو سال بعد ہی پورا ہو گیا سی۔ افسوس، پنجابی ماں دے مانمتے پتّ دے راج ویلے لاہور دربار دی بولی پنجابی دی بجائے فارسی سی۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے چڑھدے اتے مدھ پنجاب وچ پیر جماؤن توں بعد کشمیر، ملتان اتے خیبر تک راج جما لیا سی۔ مطلب، پنجاب دیاں جغرافیائی حداں دور-دور تک پھیل گئیاں سن۔ بدیشی اتہاسکاراں نے پنجاب نوں کدے وی اک خطے دے طور تے پروان نہ کیتا۔ ملتان دا علاقہ تاں کئی صدیاں، سندھ دا انکھڑواں حصہ منیا جاندا رہا۔

پنجابی صوبہ

1 نومبر، 1966 نوں وجود وچ آیا۔ اس وچ 17 ضلعے تے 83 تحصیلاں سن۔ نویں پنجاب دی آبادی 1 کروڑ، 11 لکھ، 47 ہزار 54 سی اتے رقبہ 50,225 طبقہ کلومیٹر۔ اس وچ سکھ آبادی 56% سی۔ 1967 دیاں اسمبلی چوناں وچ، 104 حلقیاں وچوں 62 تے 1969 وچ 81 سکھ میمبر چنے گئے سن۔ پہلی نومبر، 1966 نوں قایم ہویا۔

منورنجن

پرانے ویلے منورنجن دے زریعہ گھٹ ہی ہندے سن۔ جدوں میلے لگدے تاں سارا پنڈ ہی ادھر نوں مہار کر دندا۔ کئی-کئی دن توں تیاریاں شروع ہو جاندیاں، نویں کپڑے سیون دے دینے۔ ہریک لئی اندروں-اندری چاء ہندا سی۔ کسے اک پنڈ گیتاں دا اکھاڑا لگنا تاں کئی-کئی پنڈ اس نوں سنن لئی جاندے سن۔ ہریک نے میلے واسطے پیسے جوڑنے۔ کسے نے ونگاں لینیاں، کسے نے ہار شنگار دا سامان۔ ترلے والی پگّ تے پھبویں کڑتے چادرے نال میلہ ویکھنا۔ کڑیاں نے وی پھلکاریاں لے کے ہیڑاں دیاں ہیڑاں ‘چ میلہ دیکھن آؤنا۔ اوہ مداری دا تماشہ دیکھدے سن اتے بھلواناں دے گھول۔ اوہ ہاضمے وچ راے تے اوہناں دا جسا وی بہت ودھیا ہندا سی۔ سو سال دا بابا وی کھیتاں ‘چ گیڑا لا آؤندا سی۔ اوہ سیر دو سیر دودھ ڈیک لا کے پی جاندے سن۔ کلو-کلو بیسن کھا جاندے۔ دودھ ‘چ گھیؤ پا کے پیندے۔ پنجاب دے نوجواناں نوں اپنے سبھیاچار نالوں ناطہ نہیں توڑنا چاہیدا۔

جغرافیہ

پنجاب اتر-مغربی بھارت وچ واقع اے جسدا رقبہ 50,362 طبقہ ک می اے۔ پنجاب اکشانش (latitudes) 29.30° توں 32.32° اتر اتے ریکھانش (longitudes) 73.55° توں 76.50° مشرق وچکار پھیلیا ہویا اے۔ پنجاب دی سرحد اتر وچ جموں اتے کشمیر، اتر-مشرق وچ ہماچل پردیش، دکھن-مشرق وچ ہریانہ، دکھن-پچھم وچ راجستھان اتے پچھم وچ پاکستانی پنجاب نال لگدی اے۔

زرخیز میدانی کھیتر

جغرافیائی طور تے پنجاب سندھ ندی دے معاون دریاواں ستلج، بیاس اتے راوی ولوں پہاڑاں توں خور کے لیاندی مٹی نال تیار ہویا اک بہت ہی زرخیز میدانی کھیتر اے اتے جتھے وڈا نہری سنچائی پربندھ اے۔ پنجاب دے ہماچل پردیش نال لگدے اتر-پوربی کھیتر نوں کنڈھی دا علاقہ کہندے ہن۔ ہمالہ پربتاں دے پیراں وچ پیندے اتر-پوربی حصے وچ لہردار پہاڑیاں (شوالک پہاڑیاں) دی اک پٹی اے جسدی اوسط اچائی سمندر پدھر توں 30 میٹر اے جو کہ دکھن-پچھم وچ 180 میٹر توں لے کے اتر-مشرق وچ 500 میٹر توں وی ودھ تک اے۔ دیش دا دکھن-مغربی علاقہ ادھ-سکیا اے جو کہ اگے جا کے تھار ماروتھل وچ مل جاندا اے۔ مٹی دے لچھن کجھ حد تک دھراتل، بنسپتی اتے دھرتی ہیٹھلیاں چٹاناں توں متاثر ہن۔ زمینی روپ-ریکھا دے لچھناں وچ فرق کھیتری جلوایو دی بھنتا کارن ہور وی ابھر کے آؤندا اے۔ مٹی دیاں قسماں دی بنیاد تے پنجاب نوں تن حصیاں وچ ونڈیا گیا اے:

1. دکھن-مغربی
2. مرکزی اتے
3. پوربی۔

بھوچال کھیتر

پنجاب دوجی، تیجی اتے چوتھی بھوچال زوناں ہیٹھ آؤندا اے۔ دوجی زون دھیمے، تیجی مٹھے اتے چوتھی بھاری نقصان والی خطرناک زون منی جاندی اے۔

جلگاہاں اتے سیلانی تھاواں

راج وچ کافی تر-بھومیاں، پنچھی شرنمعنےآں اتے جیو-جنتو پارک ہن۔ ایہناں 'چوں کجھ کو ہن:

1. ترن تارن ضلعے وچ ہریکے وکھے ہریکے پتن قومی تر-زمین اتے جنگلی شرنمطلب
2. کانجھلی تر-بھومی- ضلع کپورتھلہ
3. کپورتھلہ ستلج واٹر باڈی تر-بھومی- ضلع کپورتھلہ
4. روپڑ جیو-جنتو پارک- ضلع روپنگر
5. چھتبیڑ- ضلع ایس اے ایس نگر ،موہالی
6. بانسر باغ -ضلع سنگرور
7. عامَ خاص باغ (سرہند)- ضلع فتح گڑھ صاحب
8. رام باغ -ضلع امرتسر
9. شالیمار باغ- ضلع کپورتھلہ
10. باراندری باغ- ضلع پٹیالہ۔

اس توں علاوہ پنجاب دے ندیاں نالیاں ، چوناں اتے پنڈاں دے کئی وڈے چھپڑاں وچ وڈی گنتی وچ کھیتری اتے پرواسی پنچھی آمد کردے ہن ۔

مقامی ندیاں وچ مگرمچھ وی عامَ پائے جاندے ہن۔ ریشم دے کیڑیاں دی کھیتی بہت ہی جاچ نال اتے ادیوگی طور تے کیتی جاندی اے اتے مدھومکھی پالن نال موم اتے شہد حاصل کیتا جاندا اے۔ دکھنی میداناں وچ اوٹھ اتے دریاواں دے نال لگدیاں چرگاہاں وچ مجھاں دے وگّ پائے جاندے ہن۔ اتر-پوربی حصے وچ گھوڑے وی پالے جاندے ہن۔ کجھ جگاواں تے زہریلہ سپّ کوبرا وی پایا جاندا اے۔ ہور کئی ستندھاری جویں کہ اودبلاو، جنگلی سور، چمگادڑ، جنگلی بلے، کاٹوآں، ہرن اتے نیولے وی ویکھن نوں مل جاندے ہن۔

پنجاب دا سیاسی پنچھی باج ، سیاسی پشو کالا ہرن اتے سیاسی رکھ شیشم اے۔

پونپانی

مانسون دوران پنجاب دے کھیتاں دا مورت

پنجاب دے موسمی لچھن اتّ دی گرمی اتے کڑاکے دی ٹھنڈھ والیاں حالتاں والے منے گئے ہن۔ سلانہ تاپمان -4 توں 47 ڈگری سیلسیس تک جاندے ہن۔ ہمالہ دے پیراں وچ وسے اتر-پوربی علاقے وچ بھاری ورکھا ہندی اے جدکہ ہور دکھن اتے پچھم ول پیندے علاقیاں وچ مینہہ گھٹ پیندے ہن اتے تاپمان ودھ ہندا اے۔

موسم

پنجاب وچ تن مکھ موسم ہندے ہن:

1. گرمیاں (اپریل توں جون)، جدوں تاپمان 45 ڈگری سے۔ تک چلا جاندا اے۔
2. مانسون (جولائی توں ستمبر)، جدوں اوسطاً سلانہ بارش اردھ-پہاڑی تھاواں تے 96 سے۔می۔ اتے میدانی علاقیاں وچ 46 سے۔می۔ ہندی اے۔
3. سردیاں(اکتوبر توں مارچ)، جدوں گھٹ توں گھٹ تاپمان 0 ڈگری تک چلا جاندا اے۔

بدلدا موسم

اتھے مارچ اتے شروعاتی اپریل وچ سردیاں اتے گرمیاں دے وچلا بدلدا موسم آؤندا اے اتے اکتوبر اتے نومبر وچ مانسون اتے سردیاں دے وچلا بدلدا موسم آؤندا اے۔

جنگلی جیون

نر اتے مادہ کالے ہرن

پشو-پودے اتے جیو وبھنتا

پنجاب دا شوالک کھیتر پشو-پودے جیون دی بھنتا وچ سبھ توں امیر اے اتے بھارت دیاں سوخم-دیشی زوناں 'چوں اک سیانیا گیا اے۔ فلدائی پودیاں 'چوں جڑی-بوٹیاں دیاں 355، رکھاں دیاں 70, جھاڑاں جاں لگھو-جھاڑاں دیاں 70, لتاواں دیاں 19 اتے وٹّ-مروڑیاں دیاں 21 قسماں ریکارڈ کیتیاں گئیاں ہن۔ ایہناں توں بغیر بیجانو-دائیانو پودیاں دیاں 31, ناڑی-مکت پودیاں دیاں 27 اتے ننگے بیج والے پودے دی 1 قسم (پائینس روکسبرگی) پائی گئی اے۔ اس کھیتر وچ پشو جیون وچ وی بہت بھنتا ویکھن نوں ملدی اے جس وچ پنچھیاں دیاں 396, کیٹ-پتنگیاں دیاں 214, مچھیاں دیاں 55, بھجنگاں دیاں 20 اتے ستندھاریاں دیاں 19 ذاتیاں شامل ہن۔

قدرتی جنگل

میداناں وچ کوئی قدرتی جنگل نہیں ہن۔ وڈا علاقے صرف گھاہ اتے جھاڑاں نال ہی ڈھکے ملدے ہن۔ ہشیارپور اتے ملتان آدی علاقیاں وچ بہت ہی اتم امباں دی کھیتی ہندی اے۔ ہور کئی پھل جویں کہ سنترا، انار، سیب، آڑو، انجیر، شہتوت، بل، خرمانی، بادام اتے بیر وی بھرپور اگائے جاندے ہن۔

آبادی

مرد اتے عورت

پنجاب دے پنڈاں دی داستان پرانے ویلے سادگی، کھلھا کھان-پین، میلے، ساڈے سبھیاچار دا انگ سن۔ لوک رجّ کے محنت کردے سن تے سادہ جیون جؤندے سن۔ ساڈے بزرگ پوری محنت نال کم کردے اتے ہر دکھ-سکھ دی گھڑی ہر ویلے حاضر رہندے سن۔ کسے اک بندے دے دکھ نوں سارے پنڈ دا دکھ منیا جاندا سی۔ کسے اک گھر پروہنا آؤنا تاں سارے پنڈ نے اس نوں سر تے چکی رکھنا، اس دا پورا مان ستکار کرنا۔ اس توں علاوہ پورے پنڈ ‘چ ایکتا ہندی سی۔ پرانے ویلے ‘چ ایہہ رجّ کے دودھ پیندے سن۔ پرانیاں بیبیاں چرخے کتدیاں، پھلکاری کڈھدیاں، مکھن رڑکدیاں سن۔ ہریک گھر ‘چ مجھاں رکھیاں ہندیاں سن۔ اوہ آپ ہی اوہناں نوں چارہ پاؤندیاں تے دودھ چوندیاں سن۔ پنڈ دے لوک آپس ‘چ ہی چیزاں دا وٹاندرا کردے سن۔ کوئی دودھ لے کے چھولے تے دانے دندا۔ صفائی وی اوہ آپ کردیاں سن۔

آبادی انکڑے

2011 دی بھارتی مردمشماری مطابق پنجاب دی کل آبادی 27,704,236 اے جس وچوں پرشاں دی گنتی 14,634,819 اے اتے عورتاں دی گنتی 13,069,417 اے۔ حالیہ دور وچ ہور بھارتی صوبیاں، جویں کہ اوڑیسا، بہار اتے اتر پردیش، توں صوبے وچ آؤندی ہندو مزدوراں دی بھاری گنتی چنتا دا موضوع بن گئی اے۔ پنجاب دی 15-20% آبادی ہن ہور صوبیاں توں آئے ہوئے پرواسیاں دی اے۔ صوبہ دی ساکھرتا در 75% اے: پرش ساکھرتا 80.23% اتے عورت ساکھرتا 68.36% اے۔ پنجاب دے مکھ شہراں دی آبادی دی لسٹ اس پرکار اے :-

ریک	ضلع	آبادی 2011	مرد	عورتاں	آبادی 5 سال توں گھٹ	شرح خواندگی
1	لدھیانہ	1,613,878	874,773	739,105	173,021	85.38
2	امرتسر	1,183,705	630,114	553,591	63,238	84.64
3	جالندھر	873,725	463,975	409,970	84,886	85.46
4	پٹیالہ	762,003	403,873	358,130	49,155	89.95
5	بٹھنڈہ	285,813	151,782	134,031	30,713	82.84
6	صاحب زادہ اجیت سنگھ نگر	176,152	92,407	83,745	16,148	93.04
7	ہشیارپور	168,443	88,290	80,153	16,836	89.11
8	پٹھان کوٹ	159,909	84,145	75,764	14,734	88.71
9	موگا	159,897	84,808	75,089	16,447	81.42
10	بٹالا	158,404	83,536	74,868	14,943	85.28
11	ابوہر	145,238	76,840	68,398	15,870	79.86
12	ملیرکوٹلا	135,330	71,401	63,929	16,315	70.25
13	کھنہ	128,130	67,811	60,319	13,218	84.43
14	پھگواڑا	117,954	62,171	55,783	11,622	87.43
15	سری مکتسر صاحب	117,085	62,005	55,080	13,639	77.31
16	برنالہ	116,454	62,302	54,152	12,984	79.80
17	راجپورا	112,193	57,803	54,390	12,841	82.00
18	فروزپور	110,091	58,401	51,690	11,516	79.75
19	کپورتھلہ	101,654	55,485	46,169	9,706	85.82

|align="right"|19 |align=right|سنگرور |align="right"|1,655,169 |align="right"|878,029 |align="right"|777,140 |align="right"|3,625 |align="right"|67.99 |- |} 1. لدھیانہ – 1,613,878

2. پٹیالہ – 1,354,686

3. امرتسر – 1,183,761

4. چنڈی گڑھ – 1,025,862

5. جالندھر – 862,196

6. فروزپور – 110,091

7. سنگرور – 1,655,169

کھیتی باڑی مکھی صوبہ ہون کرکے ودھیری آبادی پینڈو اے۔ تقریباً 66% آبادی پینڈو کھیتراں وچ اتے 34% شہری کھیتراں وچ رہندی اے۔ صوبے دا لنگ انوپات ترس یوگ اے۔ 2011 دی مردمشماری مطابق پنجاب وچ 1000 پرشاں دے مقابلے صرف 895 عورتاں ہن۔

دھرم

ہرمندر صاحب، امرتسر

پنجاب دا پرمکھ دھرم سکھی اے جسنوں 66% دے قریب لوک مندے ہن۔ سکھاں دا اتی پوتر گرودوارہ سری ہرمندر صاحب امرتسر شہر وچ اے جسدے لبے سری ادور تخت صاحب وی اے۔ سکھی دے پنج تختاں وچوں تن پنجاب وچ ہی ہن۔ ایہہ ہن: سری ادور تخت صاحب، سری دمدما صاحب اتے سری کیس گڑھ صاحب۔ سکھ کیلنڈر دے مطابق مکھ تیوہاراں (جویں کہ ویساکھی، ہولا-محلہ، گرپرب، دیوالی) دے موقعے تقریباً ہر پنڈ، شہر اتے قصبے وچ وڈا نگر کیرتناں دا انعقاد ہندا اے۔ شہراں اتے قصبیاں توں علاوہ ہر اک پنڈ وچ گھٹو-گھٹو اک گرودوارہ ضرور ہندا اے بھاویں بناوٹ اتے سائز وچ بھنتا ہو سکدی اے۔ ہندو متّ دوجی سبھ توں ودھ منی جان والی متّ اے۔ جات والے ہندو آبادی دا 12% ہن۔ ہندو لوک شہراں وچ زیادہ مرتکز ہن جتھے پرواسی مزدوراں دی آواجائی کارن ایہناں دی فیصد آبادی دی 30 توں 50% تک ہو جاندی اے۔ ہندواں دی پینڈو آبادی قریب 10-12% اے۔ راج دے 22 ضلعیاں 'چوں ترن تارن ضلعے وچ سکھاں دی فیصد سبھ توں ودھ (91%) اے۔ اس توں بعد موگا ضلعے دا نمبر آؤندا اے جدکہ ہشیارپور ضلعے وچ سبھ توں گھٹ (42%) اے۔ پنجابی ہندواں دی بھاری مقدار مشرت مذہبی جیون جیوندی اے جہناں دی سکھی نال ادھیاتمک گنڈھاں ہن جس وچ صرف نجی جیون وچ ہی سکھ گروآں دا ادب-ستکار کرنا ہی شامل نہیں سگوں مندراں دے نال-نال گردوارے جانا وی اے۔ اتھے اسلام (1.57%)، اسائیئت (1.2%)، بدھ دھرم (0.2%) اتے جین دھرم (0.2%) دے دھارنی وی رہندے ہن۔

دھرم	جن آبادی	%
سبھ	24،358،999	100٪
سکھ	14،956،345	66٪
ہندو	8،197،942	31٪
مسلمان	382،045	1.57٪
عیسائی	292،800	1.20٪
بدھ مت	41،487	0.17٪
جین	39،276	0.16٪
باقی	8،594	0.04٪

بولی

پنجابی، جو کہ گورمکھی لپی وچ لکھی جاندی اے، پنجاب دی راج-بولی اے۔ پنجابیاں دے وڈے پیمانے تے کیتے پرواس اتے امیر پنجابی سنگیت کرکے ایہہ بولی پورے بھارت اتے ودیساں وچ مشہور ہو گئی اے۔ ایہہ فلم-نگری وچ کم کردے بہت سارے پنجابیاں کارن ہمیشاں توں ہی بالیوڈّ دا اٹٹ حصہ رہی اے۔ ہن تاں بالیوڈّ وچ پورے دا پورا گیت پنجابی وچ لکھن دا جھکاء وی عامَ دیکھیا جا رہا اے۔ پنجابی پاکستان وچ وی سبھ توں ودھ بولی جان والی بولی اے اتے پاکستان دے پنجاب صوبے دی سیاسی بولی اے۔ ایہہ ہماچل پردیش، ہریانہ، دلی اتے مغربی بنگال دی دوجی سرکاری بولی اے۔

پنجابی سرکاری سروتاں دے مطابق انگلینڈ وچ دوجی اتے کینیڈا وچ تیجی سبھ توں ودھ بولی جان والی بولی اے۔ ایہہ دنیا دی دسویں اتے ایشیا دی چوتھی سبھ توں ودھ بولی جان والی بولی اے۔ اسدیاں بھارتی پنجاب وچ پرمکھ اپ-بولیاں ماجھی، ملوئی، دوآبی اتے پوادھی ہن۔

معیشت

پنجاب دی معیشت سبھ توں ودھ کھیتی باڑی اتے انحصار کردی اے۔ پنجاب دی کل واہی یوگ زمین دے 98.8٪ کھیتر اتے کھیتی باڑی کیتی جاندی اے۔ سن 2003-04 دوران پنجاب وچ اچّ پدھری اتے مدھم پدھری صنعتاں سن، اتے چھوٹے پدھری صنعتاں دی گنتی لگبھگ 2 لکھ 3 ہزار سی۔ "پنجاب راج ایگرو-انڈسٹریز کارپوریشن" (P.A.I.C) راج وچ کھیتی آدھرت صنعتاں دی ایجنسی اے۔ پنجاب انپھوٹیکّ (Punjab Info-Tech) راج وچ اطلاع اتے کمیونیکیشن آدھرت صنعتاں دی ایجنسی اے۔

ہور پڑھو

• پاکستانی پنجاب
• پنجاب
• پنجاب (علاقہ)
• برطانوی پنجاب
• پنجاب دی تریخ

حوالے

چڑھدے پنجاب دے ضلعے

 · امبرسر · برنالا · بٹھنڈا · فریدکوٹ · فتح گڑھ · فیروزپور · فاضلکا · گرداسپور · ہشیار پور · جلندھر · کپورتھلا · لدھیاݨا · ملیر کوٹلا · مانسا · موگا · مکتسر · نواں شہر · پٹھانکوٹ · پٹیالا · روپ نگر · موہالی · سنگرور · ترن تارن ·