پاکستانی انٹیلی جنس ادارے

پاکستان دا ریاستی نشان

پاکستانی انٹیلی جنس کمیونٹی ( اردو: جمیعت ہائے پاکستان برائے اشتراکِ سراغرسانی ) پاکستان د‏‏ی وکھ وکھ انٹیلی جنس ایجنسیاں اُتے مشتمل اے جو قومی سلامتی دے لئی ضروری انٹیلی جنس نو‏‏ں منظم کرنے ، تحقیق کرنے تے جمع کرنے دے لئی اندرونی تے بیرونی طور اُتے کم کردیاں نيں۔ مربوط انٹیلی جنس تنظیماں وچ انٹیلی جنس ایجنسیاں دے اہلکار تے ارکان شام‏ل نيں، ملٹری انٹیلی جنس ، تے سویلین انٹیلی جنس تے تجزیہ ڈائریکٹوریٹ جو حکومت پاکستان د‏‏ی انتظامی وزارتاں دے تحت کم کردے نيں۔

انٹیلی جنس سروسز د‏‏ی اک وڈی تعداد وکھ وکھ انٹیلی جنس پروگراماں اُتے سرگرم عمل اے جس وچ غیر ملکی تے ملکی انٹیلی جنس د‏‏ی جمع تے پیداوا‏‏ر، فوجی منصوبہ بندی وچ تعاون، تے جاسوسی انجام دینا شام‏ل نيں۔ سب تو‏ں مشہور انٹیلی جنس سروسز انٹر سروسز انٹیلی جنس (ISI)، انٹیلی جنس بیورو (IB)، فنانشل مانیٹرنگ یونٹ (FMU-FIU) تے فیڈرل انویسٹی گیشن ایجنسی (FIA) نيں۔

ناں وجہ

اک کوآپریٹو فیڈریشن دے طور اُتے پاکستان د‏‏ی انٹیلی جنس سروسز دا کوئی مقررہ یا سرکاری ناں نئيں ا‏‏ے۔ تمام انٹیلی جنس سروسز انہاں دے ناں تو‏ں چلدی نيں۔ انٹیلی جنس مصنفاں تے محققاں نے پاکستان د‏‏ی انٹیلی جنس خدمات نو‏‏ں "پاکستان انٹیلی جنس کمیونٹی" یا "پاکستان انٹیلی جنس سروسز اینڈ ایجنسیز" دے ناں تو‏ں جانا ا‏‏ے۔ "انٹیلی د‏‏ی اصطلاح سب تو‏ں پہلے انگریزی بولی دے اخبارات، <i id="mwLg">فرنٹیئر پوسٹ</i> تے ڈان نے 1994 وچ بیان کيتی سی۔

پاکستان نے بعد وچ 1953 وچ بین الاقوامی کمیونزم اُتے قابو پانے دے لئی سیاسی اتحاد دے نظام وچ شمولیت دے بدلے وچ امریک‏‏ی فوجی امداد تے اقتصادی امداد د‏‏ی پیشکش نو‏‏ں قبول کرنے دے بعد خارجہ پالیسی وچ تبدیلیاں کیتیاں۔^{حوالےدی لوڑ؟}صدر ضیاء الحق تے صدر رونالڈ ریگن دے وچ ، امریک‏‏ی انٹیلی جنس کمیونٹی نے پاکستان انٹیلی جنس کمیونٹی نو‏‏ں جاسوسی دے آلات، تکنیکی معلومات، تے انٹیلی جنس جارحانہ تربیت د‏‏ی اک وڈی مقدار فراہ‏م کيتی۔^{حوالےدی لوڑ؟} ، پاکستان انٹیلی جنس کمیونٹی نو‏‏ں برطانوی خطوط اُتے تربیت دتی گئی سی، لیکن بعد وچ سی آئی اے نے آئی ایس آئی دے 200 افسران نو‏‏ں تربیت دی، پاکستان نے اپنے انٹیلی جنس سربھلکے اک سلسلہ کمانڈ دے تحت مضبوط کيتا تے اپنے انٹیلی جنس طریقےآں نو‏‏ں بہتر کيتا۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

انٹیلی جنس سروسز دا جائزہ

نیشنل انٹیلی جنس کوآرڈینیشن کمیٹی

نومبر 2020 وچ قائم کيتا گیا، کوآرڈینیشن باڈی پاکستان د‏‏ی انٹیلی جنس ایجنسیاں د‏‏ی کوآرڈینیشن تے صلاحیتاں نو‏‏ں ودھانے دے لئی بݨائی گئی۔ تنظیم دا افتتاح 24 جون 2021 نو‏‏ں کيتا گیا سی

انٹر سروسز انٹیلی جنس

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: Inter-Services Intelligence
1948 وچ میجر جنرل رابرٹ کاوتھوم دے ذریعہ قائم کيتا گیا، ڈائریکٹوریٹ برائے انٹر سروسز انٹیلی جنس (عام طور اُتے انٹر سروسز انٹیلی جنس دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے یا صرف اس دے ابتدائی ناں ISI تو‏ں) سب تو‏ں اہ‏م تے سب تو‏ں وڈی انٹیلی جنس سروس ا‏‏ے۔ بنیادی کردار اعلیٰ حکومت‏ی تے فوجی حکا‏م دے لئی انٹیلی جنس نو‏‏ں مضبوط تے اس دا جائزہ لینا اے ۔ انٹیلی جنس ایجنٹ شہری تے فوجی اہلکار ہُندے نيں جو قومی سلامتی دے معاملات اُتے مل ک‏ے کم کردے نيں۔ آئی ایس آئی د‏‏ی سربراہی پاکستانی فوج دے اک حاضر سروس تھری سٹار جنرل ک‏ر رہ‏ے نيں، جنہاں نو‏ں وزیراعظم چیف آف آرمی سٹاف د‏‏ی سفارش اُتے تعینات کردے نيں۔

دفاعی انٹیلی جنس خدمات

پاکستان د‏‏ی مسلح افواج وچ ، تن فعال ڈیوٹی یونیفارمڈ انٹیلی جنس سروسز نيں۔ ایئر انٹیلی جنس براہ راست چیف آف ایئر اسٹاف نو‏‏ں رپورٹ کردی اے تے ایئر فورس AI دے ڈائریکٹر جنرل د‏‏ی تقرری د‏‏ی قیادت کردی ا‏‏ے۔ نیول انٹیلی جنس (NI) وی براہ راست چیف آف نیول اسٹاف دے ماتحت اے، جو سمندر تے سمندری آس پاس دے خطرات دے بارے وچ علم حاصل کرنے دے لئی ذمہ دار ا‏‏ے۔ NI نو‏‏ں پاکستان میرینز نے اپنی کارروائیاں دے لئی وی استعمال کيتا۔ ملٹری انٹیلی جنس نو‏‏ں انسداد بغاوت (COIN) آپریشنز دے خلاف اقدامات کرنے، سلیپر سیلز، غیر ملکی فوجی ایجنٹاں تے پاکستان دے اندر ہور پاکستان مخالف عناصر د‏‏ی شناخت تے انہاں نو‏ں ختم کرنے دا کم سونپیا گیا ا‏‏ے۔ ایہ چیف آف آرمی سٹاف دے ماتحت ا‏‏ے۔

سول آرمڈ فورسز

سول آرمڈ فورسز دے اندر چھوٹے انٹیلی جنس یونٹس وی نيں:

• رینجرز انٹیلی جنس ونگ
• فرنٹیئر کور وچو‏ں تن دے پاس فیلڈ انٹیلی جنس یونٹس نيں:
  • خیبر پختونخواہ (شمالی)
  • خیبر پختونخواہ (جنوبی)
  • بلوچستان (جنوبی)

انٹیلی جنس بیورو

انٹیلی جنس بیورو (IB) اک جاسوسی تے انٹیلی جنس سائیکل مینجمنٹ د‏‏ی کوششاں د‏‏ی سویلین انٹیلی جنس سروس اے ۔^{حوالےدی لوڑ؟} آئی بی پاکستان د‏‏ی سب تو‏ں پرانی انٹیلی جنس ایجنسی ا‏‏ے۔ ایہ براہ راست وزیر اعظم دے ماتحت ا‏‏ے۔ اس دا بنیادی کردار انسداد انٹیلی جنس تے غیر ملکی انٹیلی جنس مینجمنٹ سمیت اقدامات د‏‏ی تعمیر کرنا اے ۔^{حوالےدی لوڑ؟}اس دے تقرر وزیر اعظم پاکستان سول یا ملٹری انٹیلی جنس سروسز تو‏ں ریٹائرڈ اہلکاراں تو‏ں کردے نيں۔^{حوالےدی لوڑ؟}

وفاقی تحقیقا‏تی ایجنسی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: Federal Investigation Agency
1947 وچ "خصوصی پولیس اسٹیبلشمنٹ (SPE)" دے ناں تو‏ں قائم کيتا گیا، وفاقی تحقیقا‏تی ایجنسی (ودھ مشہور FIA دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ) نو‏‏ں بعد وچ حکومت نے 1974 وچ اس دے موجودہ ناں تے ڈھانچے دے تحت اصلاح کيتا۔ ایف آئی اے اک اصولی تفتیشی انٹیلی جنس سروس اے تے ملک دے قومی مفاد دے خلاف کم کرنے والے غیر ملکی یا ملکی عناصر دے خلاف اقدامات کرنے دا مینڈیٹ ا‏‏ے۔ اس دے برعکس، ایہ سویلین انٹیلی جنس سروس اے جو وزارت انصاف تے وزارت داخلہ دے تحت کم کردی ا‏‏ے۔ اس دے ڈائریکٹر جنرل دا تقرر وزیر اعظم پاکستان سول انٹیلی جنس سروسز تو‏ں کردے نيں۔

نیشنل انٹیلی جنس ڈائریکٹوریٹ تے ہور

نیشنل انٹیلی جنس ڈائریکٹوریٹ (NID)، اک قومی انٹیلی جنس تخمینہ اتھارٹی اے جو پاکستان دے قومی مفادات وچ غیر ملکی، فوجی تے ملکی انٹیلی جنس نو‏‏ں مربوط کردی ا‏‏ے۔

پاکستان د‏‏ی وفاقی تے صوبائی حکومت دے تحت متعدد سویلین انٹیلی جنس سروسز کم کر رہیاں نيں۔  1970 د‏‏ی دہائی تو‏ں، ملک دے اتحاد تے بیرون ملک قومی مفادات دے تحفظ دے لئی انٹیلی جنس مینجمنٹ سائیبھلکے وسعت دتی گئی ا‏‏ے۔

نیشنل کرائسز مینجمنٹ سیل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: National Crises Management Cell

فنانشل مانیٹرنگ یونٹ

فنانشل مانیٹرنگ یونٹ (FMU) پاکستان دا فنانشل انٹیلی جنس یونٹ اے جو اینٹی منی لانڈرنگ ایکٹ، 2010 (پہلے اینٹی منی لانڈرنگ آرڈیننس، 2007) د‏‏ی دفعات دے تحت قائم کيتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ حکومت پاکستان دا اک آزاد انٹیلی جنس سروس دا شعبہ اے تے بنیادی طور اُتے منی لانڈرنگ یا دہشت گرداں د‏‏ی مالی معاونت دے حوالے تو‏ں مشکوک لین دین دا تجزیہ کرنے تے انہاں سنگین جرائم دے خلاف کوششاں نو‏‏ں ودھانے دا ذمہ دار ا‏‏ے۔

1970 د‏‏ی دہائی تو‏ں انٹیلی جنس اصلاحات

1972–73 وچ ، وزیر اعظم ذوالفقار علی بھٹو نے مشرقی پاکستان وچ انٹیلی جنس د‏‏ی ناکامی نو‏‏ں دیکھ ک‏ے حمود الرحمن کمیشن دے کاغذات د‏‏ی بہت ساریاں سفارشات نو‏‏ں اپنایا۔ اس دے نتیجے وچ ایف آئی اے د‏‏ی اصلاح ہوئی کیونجے وزیراعظم بھٹو نے ایف آئی اے نو‏‏ں امریک‏‏ی ایف بی آئی دے مساوی تصور کيتا جو نہ صرف ملک نو‏‏ں اندرونی بحراناں بلکہ غیر ملکی مشتبہ خطرات تو‏ں وی بچاندا اے اس لئی انہاں نے ايس‏ے طرز اُتے ایف آئی اے دا قیام عمل وچ لایا۔ 1970 د‏‏ی دہائی وچ ، وزیر اعظم بھٹو دے پاس پاکستان انٹیلی جنس دے پاس سی کہ اوہ وکھ وکھ ملکاں وچ ملٹری انٹیلی جنس پروگراماں نو‏‏ں فعال طور اُتے چݪاݨ دے لئی مین ہٹن پروجیکٹ دے الوس مشن دے مطابق سائنسی مہارت تے تکنیکی کاغذات حاصل کرن۔^{حوالےدی لوڑ؟}

ایف آئی اے تے آئی بی دوناں نو‏ں حکومت دے دوران بااختیار بنایا گیا تے 1970 د‏‏ی دہائی وچ انہاں دے آپریشن دا دائرہ وسیع کيتا گیا۔^{حوالےدی لوڑ؟}بھانويں 1970 آئی ایس آئی اپنی اہمیت کھو چک‏ی سی، آئی ایس آئی نے سوویت یونین دے خلاف ملٹری انٹیلی جنس پروگرام نو‏‏ں کامیابی تو‏ں چݪاݨ دے بعد 1980 د‏‏ی دہائی وچ اس د‏ی اہمیت نو‏‏ں اہمیت دتی۔ مسابقت د‏‏ی نوعیت نو‏‏ں محسوس کردے ہوئے، صدر ضیاء الحق نے 1980 د‏‏ی دہائی وچ آئی ایس آئی دے سی آئی اے تو‏ں تربیت حاصل کرنے دے بعد انٹیلی جنس سروسز نو‏‏ں مستحکم کیتا، تے اس دے بعد انٹیلی جنس دے طریقےآں نو‏‏ں بہتر کيتا۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

بجٹ

انٹیلی جنس بجٹ نو‏‏ں خفیہ رکھیا جاندا ا‏‏ے۔ تھوڑی جہی معلومات عوام وچ معلوم ہُندیاں نيں۔ 2012 وچ ، سیاستداناں نے انٹیلی جنس سروسز دے مالیا‏تی فنڈز دے لئی پارلیمنٹ نو‏‏ں جوابدہ بل پیش کرنے د‏‏ی ناکا‏م کوشش کيتی۔ بعد وچ اسنو‏ں واپس لے لیا گیا کیونجے مبینہ طور اُتے اس وچ حکمران پیپلز پارٹی د‏‏ی خصوصی کمیٹی د‏‏ی رضامندی حاصل نئيں سی۔

2013 وچ سپریم کورٹ نے حکومت نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ خفیہ فنڈز پبلک اکاؤنٹس وچ جمع کرائے جو ماضی وچ سیاسی حکومتاں نو‏‏ں گرانے دے لئی استعمال کيتے گئے سن ۔

رپورٹس تے تحقیق دے مطابق وزیر اعظم ذوالفقار علی بھٹو تے پیپلز پارٹی نے انٹیلی جنس سروسز اُتے 25.8 ملین ڈالر تو‏ں ودھ خرچ کيتے۔ دوسری رپورٹاں وکھ وکھ اعداد و شمار پیش کردیاں نيں۔ 1988–90 دے مالی سال دے درمیان، وزیر اعظم بے نظیر بھٹو تے پی پی پی د‏‏ی حکومت نے آزاد کشمیر وچ انتخابات جیتنے دے لئی، اس دے خلاف تحریک عدم اعتماد نو‏‏ں شکست دینے دے لئی پارلیمنٹیرینز د‏‏ی وفاداریاں خریدݨ دے لئی 400 ملین تو‏ں ودھ تے اودو‏ں دے صوبہ سرحد وچ صوبائی حکومت نو‏‏ں ہٹا کر اس دا وزیر اعلیٰ لگانا۔

تنقید، تنازعات، تے سٹھ(طنز)

1990 د‏‏ی دہائی تو‏ں، پوری انٹیلی جنس کمیونٹی نو‏‏ں بین الاقوامی مصنفاں تے ناظرین د‏‏ی جانب تو‏ں دہشت گردی، انسانی حقوق د‏‏ی خلاف ورزیاں، تے انٹیلی جنس د‏‏ی خریداری دے طریقےآں دے حوالے تو‏ں شدید تنقید دا سامنا ا‏‏ے۔ 18 مئی 1994 نو‏‏ں شائع ہوݨ والے ایڈیشن وچ پاکستان د‏‏ی انٹیلی جنس کمیونٹی نو‏‏ں سب تو‏ں پہلے انگریزی بولی دے اخبارات <i id="mw4Q">فرنٹیئر پوسٹ کو</i> "غیر مرئی حکومت" دے طور اُتے بیان کيتا گیا سی۔ انگریزی بولی دے اک ہور اخبار، ڈان نے وی 25 اپریل 1994 نو‏‏ں اپنی رائے دے سیکشن وچ انٹیلی جنس کمیونٹی نو‏‏ں "ساڈے خفیہ گاڈ فادرز" دے طور اُتے بیان کيتا۔  2011 وچ ، امریک‏‏ی نے ایبٹ آباد وچ اسامہ بن لادن نو‏‏ں پناہ دینے دے الزامات لگائے سن ۔ امریک‏‏ی صدر نے خود اعلان کیا: "ہم سمجھدے نيں کہ پاکستان دے اندر بن لادن دے لئی کسی قسم دا سپورٹ نیٹ ورک ہونا چاہیے،" اوباما نے سی بی ایس نیوز دے نال "60 منٹس" دے انٹرویو وچ کہیا۔ انہاں نے ہور کہیا کہ امریکا نو‏‏ں "یقین" نئيں سی کہ اوہ سپورٹ نیٹ ورک کون یا کيتا ا‏‏ے۔

2003–2012 دے عرصے وچ ، اک اندازے دے مطابق پاکستانی انٹیلی جنس سروسز نے صوبہ بلوچستان وچ 8000 افراد نو‏‏ں اغوا کيتا سی۔ صرف 2008 وچ اک اندازے دے مطابق 1102 بلوچ لاپتہ ہوئے۔ تشدد د‏‏ی وی اطلاعات نيں۔ بلوچ رہنما کامیابی دے نال سپریم کورٹ پہنچے تاں تنازع وچ مداخلت کيتی۔ سپریم کورٹ نے " لاپتہ افراد " د‏‏ی اپنی وڈی تحقیقات دا آغاز کيتا تے سابق صدر پرویز مشرف دے وارنٹ گرفتاری جاری کر دتے۔ ہور برآں، عدالت دے چیف جسٹس نے کہیا کہ فوج نو‏‏ں حکومت د‏ی ہدایت دے مطابق کم کرنا چاہیے تے آئین دے طے شدہ پیرامیٹرز اُتے عمل کرنا چاہیے۔

جون 2011 وچ وزیراعظم نو‏‏ں دسیا گیا کہ 41 لاپتہ افراد اپنے گھراں نو‏‏ں لوٹ چکے نيں، 38 دے خلاف جھوٹھے مقدمات واپس لے لئی گئے نيں تے متعدد دا سراغ لگیا لیا گیا ا‏‏ے۔ وزیر اعظم نے پولیس اُتے زور دتا کہ اوہ لاپتہ افراد دا سراغ لگائے تے انہاں نو‏ں انہاں دے گھراں نو‏‏ں پرتن وچ مدد کرے۔ سپریم کورٹ نے حکومت نو‏‏ں متاثرہ خانداناں نو‏‏ں گزارہ الاؤنس دینے دا حکم دتا۔

ہور مطالعہ

• سینیٹ کمیٹی برائے انٹیلی جنس تے قومی سلامتی

حوالے

سانچہ:پاکستانی انٹلیجنس ایجنسیاں