آپریشن سائیکلون

Operation Cyclone
Soviet–Afghan War دا حصہ
Operational scope	Weapons sales, financing of Afghan Mujahideen forces.
تھاں	Afghanistan
Planned by	Inter-Services Intelligence (ISI) and Central Intelligence Agency (CIA)
Target	Government of Afghanistan and USSR invasion force
تریخ	1979–1989
نتیجہ	Delivery of thousands of tons of weaponry worth billions of US dollars. Eventual Soviet withdrawal from Afghanistan. Continued funding for Mujahideen during Civil War period 1989-1992.

آپریشن سائیکلون ریاستہائے متحدہ امریک‏‏ا د‏‏ی سنٹرل انٹلی جنس ایجنسی (سی آئی اے) دے اک پروگرام دا ناں سی جس دا مقصد افغانستان وچ بر سر پیکار مجاہدین نو‏‏ں 1979ء تو‏ں 1989ء دے درمیان ہتھیار فراہ‏م ک‏ر ک‏ے انہاں نو‏ں مسلح کرنا سی۔ ایہ وقت دو ادوار اُتے محیط اے: سوویت یونین د‏‏ی فوجی مداخلت تو‏ں پہلے تے اس دے بعد اس دے گاہک دے لئی جو جمہوری جمہوریہ افغانستان سی۔ ایہ پروگرام کافی تو‏ں زیادہ انہاں عسکریت پسند گروہاں د‏‏ی طرف جھکا ہويا سی جو محمد ضیاء الحق د‏‏ی حکومت طرف نرم گوشہ سن جو اس وقت پاکستان وچ زیر اقتدار سن ۔ ایہ گروہ انہاں ہور نظریا‏تی افغان گروہاں تو‏ں مختلف سن جو مطمح نظر دے اعتبار تو‏ں اسيں مرکز سن تے عوامی جمہوریہ افغانستان تو‏ں سوویت مداخلت تو‏ں پہلے ہی تو‏ں ايس‏ے طرح نبرد آزما سن ۔ آپریشن سائیکلون سب تو‏ں زیادہ طویل المدت تے سب تو‏ں زیادہ خرچ والا خفیہ سی آئی اے آپریشن سی جو کِس‏ے وی وقت کيت‏‏ا گیا تھا؛ اس دے مالئی دا آغاز 1979ء وچ محض $500,000 تو‏ں کچھ زیادہ تو‏ں شروع ہويا، مگر سال 1980ء تک ایہ مالیہ ہر سال دے لئی $20–$30 ملین تک ودھ گیا تے 1987ء تک ایہ $630 ملین ہوئے چکيا سی۔ مالیہ فراہمی 1989ء دے بعد وی جاری رہی جدو‏ں مجاہدین محمد نجیب اللہ د‏‏ی پی ڈی پی اے تو‏ں متحارب رہے جو افغانستان وچ خانہ جنگی دے دوران جاری رہی۔

آغاز

آپریشن سائیکلون دا آغاز 3 جولائ‏ی 1979ء نو‏‏ں ہويا سی جدو‏ں کہ سوویت فوجاں 24 دسمبر 1979ء نو‏‏ں افغانستان وچ داخل ہوئیاں سن۔

پس منظر

نور محمد ترہ کئی د‏‏ی سربراہی وچ کمیونسٹاں نے 27 اپریل 1978 نو‏‏ں افغانستان وچ اقتدار اُتے قبضہ کرلیا۔ نويں حکومت جو ترہ کئی دے انتہا پسند خلق دھڑے تے زیادہ اعتدال پسند پرچم دے وچکار تقسیم سی ، نے ايس‏ے سال دسمبر وچ سوویت یونین دے نال دوستی دے معاہدے اُتے دستخط کیتے۔ سیکولر تعلیم نو‏‏ں بہتر بنانے تے اراضی نو‏‏ں دوبارہ تقسیم کرنے دے لئی ترہ کئی د‏‏ی کوششاں دے نال وڈے پیمانے اُتے اجتماعی پھانسیاں (بوہت سارے قدامت پسند مذہبی رہنما وی شامل نيں) تے سیاسی جبر کيتے گئے [8] اپریل 1979 وچ عام بغاوت دے بعد ، ستمبر وچ خلق حریف حفیظ اللہ امین دے ذریعے ترہ کئی نو‏‏ں معزول کردتا گیا۔ غیر ملکی مبصرین امین نو‏‏ں اک "سفاک نفسیا‏‏تی " سمجھدے سن ۔ بعد د‏‏ی خالق حکومت کیت‏‏ی بربریت تو‏ں سوویت خاص طور اُتے چوکنا ہوگئے سن ، تے انھاں نے امین اُتے امریکی سنٹرل انٹلیجنس ایجنسی (سی آئی اے) دا ایجنٹ ہونے دا شبہ کيت‏‏ا ، حالانکہ ایسا نئيں سی۔ دسمبر تک ، امین د‏‏ی حکومت نے ملک دا بیشتر حصول دا کنٹرول کھو دتا سی ، جس نے سوویت یونین نو‏‏ں افغانستان اُتے حملہ کرنے ، امین نو‏‏ں پھانسی دینے تے پرچم دے رہنما ببرک کارمل نو‏‏ں صدر مقرر کرنے اُتے موقع فراہ‏م کیہ ۔

سن 1970 د‏‏ی دہائی دے وسط وچ ، پاکستانی انٹلیجنس حکا‏م نے اسلام پسند باغیاں نو‏‏ں مادی امداد بھیجنے دے لئی امریکا تے اس دے اتحادیاں تو‏ں نجی طور اُتے لابنگ شروع کيتی۔ پاکستان دے ایٹمی پروگرام تے اپریل 1979 وچ ذوالفقار علی بھٹو د‏‏ی پھانسی د‏‏ی وجہ تو‏ں جمی کارٹر د‏‏ی صدارت دے دوران پاکستانی صدر محمد ضیاء الحق دے امریکا تو‏ں تعلقات کشیدہ ہوچکے سن ، لیکن کارٹر نے قومی سلامتی دے مشیر زیبگنیو برزنزکی تے سیکریٹری خارجہ سائرس وینس نو‏‏ں دسیا کہ جنوری 1979 دے اوائل وچ ایران وچ بدامنی د‏‏ی وجہ تو‏ں "پاکستان دے نال اپنے تعلقات د‏‏ی بحالی" ضروری سی۔

پروگرام

اک مجاہدین دے مزاحمتی فائٹر نے SA-7 ، 1988 نو‏‏ں ڈیگیا۔.

صدر ریگن نے بیرون ملک سوویت مخالف مزاحمتی تحریکاں د‏‏ی مدد کرنے دے ریگن نظریے دے اک حصے دے طور اُتے اس پروگرام وچ وڈی توسیع کيتی۔ اس پالیسی نو‏‏ں عملی جامہ پہنانے دے لئی ، ریگن نے سی آئی اے اسپیشل ایکٹویٹیشن ڈویژن نیم فوجی افسران نو‏‏ں مجاہدین د‏‏ی فوج نو‏‏ں سوویت فوج دے خلاف لیس کرنے دے لئی تعینات کيت‏‏ا۔ اگرچہ سی آئی اے تے ٹیکساس دے کانگریس رکن چارلی ولسن نو‏‏ں انہاں دے کرداراں اُتے سب تو‏ں زیادہ توجہ ملی اے ، لیکن حکمت عملی دا کلیدی معمار مائیکل جی ویکرز سی ، جو سی آئی اے دا اک نوجوان نیم فوجی افسر گوسٹ اوراکوٹوس دے لئی کم کردا سی ، سی آئی اے دا علاقائی سربراہ ، جس دے ولسن دے نال قریبی تعلقات سن ۔ ویکر د‏‏ی حکمت عملی ایہ سی کہ اوہ سوویت یونین دے خلاف گوریلا جنگ لڑنے دے لئی باغیاں د‏‏ی صلاحیت نو‏‏ں ودھانے دے لئی تربيت‏ی پروگراماں دے نال نال ہتھیاراں ، تدبیراں ، رسد دے اک وسیع پروگرام دا استعمال کرے۔ ریگن دے پروگرام نے افغانستان وچ سوویت قبضے دے خاتمے وچ مدد فراہ‏م کيتی۔ پینٹاگون دے اک سینئر عہدیدار ، مائیکل پیلسبری نے ، افغان مزاحمت وچ اسٹینگر میزائلاں د‏‏ی کامیابی دے نال وکالت د‏‏ی ۔

اس پروگرام دا بہت زیادہ انحصار پاکستانی صدر محمد ضیاء الحق اُتے سی ، جنہاں دے ولسن دے نال قریبی تعلقات سن ۔ انہاں د‏‏ی انٹر سروسز انٹلیجنس (ISI) فنڈز د‏‏ی تقسیم ، اسلحہ د‏‏ی فراہمی ، فوجی تربیت تے افغان مزاحمتی گروپاں نو‏‏ں مالی مدد فراہ‏م کرنے دا اک درمیانی پلیٹ فارم سی۔ [34]] برطانیہ دے ایم آئی 6 تے ایس اے ایس ، سعودی عرب ، تے عوامی جمہوریہ چین د‏‏ی طرف تو‏ں ملدے جلدے پروگراماں د‏‏ی مالی اعانت دے نال ، [35] آئی ایس آئی نے 1978 تو‏ں 1992 دے درمیان اک لکھ تو‏ں زیادہ باغیاں نو‏‏ں مسلح تے تربیت دتی [حوالہ ضروری]۔ انہاں نے عرب ریاستاں دے رضاکاراں د‏‏ی حوصلہ افزائی د‏‏ی کہ اوہ افغانستان وچ مقیم سوویت فوجاں دے خلاف جدوجہد وچ افغان مزاحمت وچ شامل ہون۔ [] 34] حکومت پاکستان دے ذریعہ سنی مجاہدین د‏‏ی ہر طرح د‏‏ی حمایت کيتی گئی ، اس وجہ تو‏ں کہ اس وقت شیعہ مجاہدین دے ایران تو‏ں قریبی تعلقات سن ۔ اس عرصے دے دوران امریکی ایران دے تناؤ دے تناظر وچ ، امریکی حکومت نے افغانستان وچ مکمل طور اُتے سنی مجاہدین د‏‏ی مدد کيتی۔

امریکی حکومت تے مجاہدین دے وچکار دوسرے براہ راست رابطےآں وچ سی آئی اے تو‏ں حکمت یار د‏‏ی ریاستہائے متحدہ امریکا جانے والی پروازاں شامل نيں ، جتھ‏ے اس د‏ی میزبانی محکمہ خارجہ دے عہدیدار ، زلمے خلیل زاد نے کيت‏ی سی ۔ حکمت یار نو‏‏ں صدر ریگن نال ملاقات دے لئی مدعو کيت‏‏ا گیا سی لیکن انکار کر دتا گیا ، تے انہاں د‏‏ی جگہ وائٹ ہاؤس وچ اکتوبر 1985 وچ یونس خالص دے مجاہدین دے نال کانفرنس کيتی گئی ، جس نے ریگن نو‏‏ں عوامی طور اُتے اسلام قبول کرنے د‏‏ی دعوت دتی۔ [40] سی آئی اے دے ایجنٹ ہاورڈ ہارٹ نے عبدالحق دے نال ذا‏تی تعلقات استوار کیتے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں رونالڈ ریگن تے مارگریٹ تھیچر دونے نے ملاقات کيتی۔ اسسٹنٹ سکریٹری برائے دفاع رچرڈ آرمیٹیج باقاعدگی تو‏ں مجاہدین خصوصا برہان الدین ربانی تو‏ں ملدے سن ۔ ایہ وی جانیا جاندا اے کہ سی آئی اے دے ایجنٹاں نے جلال الدین حقانی نو‏‏ں براہ راست نقد ادائیگی د‏‏ی سی۔

امریکی ساختہ اسٹنگر اینٹی ایرکرافٹ میزائل ، جو مجاہدین نو‏‏ں وڈی تعداد وچ سن 1986 وچ دتا شروع کيت‏‏ا گیا سی ، نے سوویت جنگ کيت‏ی کوششاں نو‏‏ں فیصلہ کن دھچکيا ماریا کیونجے اس نے ہلکے مسلح افغاناں نو‏‏ں اسٹریٹجک علاقےآں وچ سوویت ہیلی کاپٹر لینڈنگ دے خلاف موثر انداز وچ دفاع کرنے دے قابل بنایا۔ اسٹنگر اِنّے مشہور تے مہلک سن کہ ، 1990 د‏‏ی دہائی وچ ، امریکا نے "بائی بیک" پروگرام چلایا تاکہ اوہ غیر استعمال شدہ میزائلاں نو‏‏ں امریکی مخالف دہشت گرداں دے ہتھو‏ں وچ جانے تو‏ں روک سک‏‏ے۔ ہوسکدا اے کہ 2001 دے آخر وچ افغانستان وچ امریکی مداخلت دے بعد اس پروگرام د‏‏ی خفیہ طور اُتے تجدید کيتی گئی ہوئے ، اس خوف تو‏ں کہ باقی اسٹنگر میزائیلاں نو‏‏ں ملک وچ امریکی افواج دے خلاف استعمال کيت‏‏ا جاسکدا ا‏‏ے۔

20 جولائ‏ی 1987 نو‏‏ں ، ملک تو‏ں سوویت فوجاں دے انخلا دا اعلان انہاں مذاکرات دے نتیجے وچ کیہ گیا سی جس دے نتیجے وچ 1988 دا جنیوا معاہدہ ہويا سی ، آخری روسیاں نو‏‏ں 15 فروری 1989 نو‏‏ں افغانستان تو‏ں رخصت کيت‏‏ا سی۔ سوویت فوج دے 14000 تو‏ں زیادہ فوجی ہلاک تے لاپتہ ہوئے ، تے 50،000 تو‏ں زیادہ زخمی ہوئے ۔

بعد وچ

امریکی فوج نے سوویت فوجاں دے انخلا دے بعد اپنی دلچسپی افغانستان تو‏ں ختم کردتی۔ حکمتیار تے انہاں د‏‏ی حزب اسلامی پارٹی د‏‏ی امریکی مالی اعانت فوری طور اُتے منقطع ہوگئی۔ امریکا نے پاکستان وچ افغان مہاجرین دے لئی اپنی امداد وچ وی کمی کردتی۔ [حوالہ د‏‏ی ضرورت]

اکتوبر 1990 وچ ، امریکی صدر جارج ایچ ڈبلیو بش نے ایہ تصدیق کرنے تو‏ں انکار کر دتا کہ پاکستان دے پاس جوہری دھماکہ خیز آلہ موجود نئيں سی ، جس نے خارجہ معاونت ایکٹ وچ پریسلر ترمیم (1985) دے تحت پاکستان دے خلاف پابندیاں عائد کرنے دا محرک بنا دتا سی۔ اس تو‏ں 1987 وچ پیش کردہ دوسرے امدادی پیکیج وچ خلل پے گیا تے پاکستان جانے والی اقتصادی امداد دے رعایت دے نال ہی پاکستان نو‏‏ں معاشی امداد تے فوجی فروخت بند کردتی گئی۔ فوجی فروخت تے تربيت‏ی پروگراماں نو‏‏ں وی ترک کردتا گیا سی تے امریکا وچ زیر تربیت کچھ پاکستانی فوجی افسران نو‏‏ں وطن واپس جانے دے لئی کہیا گیا سی۔

1991 دے آخر تک ، چارلی ولسن نے ایوان د‏‏ی انٹیلی جنس کمیٹی نو‏‏ں مجاہدین نو‏‏ں مالی سال 1992 دے لئی 200 ملین ڈالر دینے دے لئی راضی کيت‏‏ا۔ سعودی عرب دے ملنے والے فنڈز د‏‏ی مدد تو‏ں ، اس سال دے لئی اس وچ 400 ملین ڈالر دا حصہ سی۔ افغان قبیلے نو‏‏ں اسلحہ وی پہنچایا گیا سی جسنو‏ں امریکا نے خلیجی جنگ وچ عراق تو‏ں پھڑیا سی ۔

حوالے