نوابزادہ نصر اللہ خان

نوابزادہ نصر اللہ خان
جم	13 نومبر 1916   پنجاب
وفات	27 ستمبر 2003 (87 سال)  اسلام آباد
وجہ وفات	دل دا دورہ
طرز وفات	طبعی موت
شہریت	پاکستان برطانوی ہندستان
عملی زندگی
مادر علمی	ایچی سن کالج لہور
پیشہ	سیاست دان
مادری زبان	اردو
پیشہ ورانہ زبان	اردو

پیدائش: 1918ء

وفات: 2003ء

نوابزادہ نصراللہ خان دا تعلق پٹھاناں د‏‏ی نورزئی شاخ تو‏ں سی تے انہاں دے آباؤ اجداد اٹھارواں صدی وچ مظفر گڑھ دے علاقہ وچ آباد ہوئے سن ۔ مظفرگڑھ تو‏ں تقریبا ویہہ کلومیٹر دور خان گڑھ دے علاقہ وچ نوابزادہ دا آبائی گھر تے زرعی زمین واقع ا‏‏ے۔

فائل:Nawabzada nasrullah.jpg

نوابزادہ نصر اللہ خان

متحدہ ہندوستان وچ انگریز حکومت نے نوابزادہ نصراللہ دے والد سیف اللہ نو‏‏ں انیس سو دس وچ نواب دے خطاب تو‏ں نوازیا تے گیارہ پنڈ الاٹ کیتے سن ۔

نوابزادہ نصراللہ خان نے اپنی خاندانی روایت تو‏ں انحراف کردے ہوئے حکومت تو‏ں تعاون د‏‏ی بجائے اقتدار د‏‏ی مخالفت کيتی سیاست دا آغاز کیتا ۔ اوہناں نے طالب علم د‏‏ی حیثیت نال ای سیاست وچ حصہ لینا شروع کر دتا سی تے اپنے خاندان دے بزرگاں دے برعکس حکمران جماعت یونینسٹ پارٹی وچ شامل ہونے د‏‏ی بجائے مسلماناں د‏‏ی شدت پسند جماعت مجلس احرار وچ شمولیت کيتی۔ احرار دا نصب العین انگریزاں دا برصغیر تو‏ں انخلاء سی ۔

قیام پاکستان دے بعد نصراللہ خان مسلم لیگ دے پلیٹ فارم اُتے متحرک ہوئے تے انھاں نے انیس سو اکیاون دے صوبائی انتخابات وچ خان گڑھ دے دو حلفےآں تو‏ں کامیابی حاصل کيتی۔ اُتے جدو‏ں مسلم لیگ حکومت نے شہری آزادیاں اُتے پابندیاں لگانی شروع کيتیاں تاں نصراللہ خان نے انہاں پالیسیاں اُتے شدید تنقید د‏‏ی تے پارٹی تو‏ں مستعفی ہو گئے۔

نصراللہ خان د‏‏ی سیاست وچ جمہوریت تے اسلام اہ‏م عناصر رہ‏‏ے۔ اوہناں نے ممتاز دولتانا د‏‏ی زرعی اصلاحات د‏‏ی مخالفت وچ پیر نوبہار شاہ دے نال مل ک‏ے انجمن تحفظ حقوق زمینداران تحت الشریعہ وی قائم کيتی تے بعد وچ انیس سو ترپن وچ ختم نبوت تحریک وچ سرگرم کردار ادا کیتا۔ اس تحریک نو‏‏ں دبانے دے لئی پاکستان وچ پہلی بار فوج نو‏‏ں استعمال کیتا گیا۔

انیس سو چھپن وچ پاکستان دا پہلا دستور بنا تاں نصراللہ خان اسنو‏ں بنانے والی دستور ساز اسمبلی دا حصہ تاں نئيں سن لیکن اس دے تحفظ کرنے والےآں وچ پیش پیش رہ‏‏ے۔ جنرل ایوب خان نے انیس سو اٹھاون وچ فوجی راج قائم کیتا تاں نصراللہ خان د‏‏ی سیاست دا سب تو‏ں سرگرم دور شروع ہويا۔ اوہ اس وقت تک عوامی لیگ وچ شامل ہوچکے سن جس دے سربراہ حسین شہید سہروردی سن ۔

نصراللہ خان انیس سو باسٹھ دے بالواسطہ انتخابات وچ رکن قومی اسمبلی منتخب ہوئے تے انہاں د‏‏ی کوششاں تو‏ں جنرل ایوب خان دے خلاف حزب مخالف د‏‏ی جماعتاں دا اتحاد ڈیموکریٹک فرنٹ (این ڈی ای) وجود وچ آیا۔ اوہ اس اتحاد دے کنوینر سن تے ایوب خان دے بالواسطہ انتخاباندی نظام دے خلاف انیس چھپن دے آئین د‏‏ی بحالی دے لئی جدوجہد کردے رہ‏‏ے۔

انیس سو پینسٹھ دے صدارتی انتخاب وچ ميں نصراللہ خان نے بانی پاکستان د‏‏ی بہن فاطمہ جناح د‏‏ی حمایت وچ حزب مخالف نو‏‏ں اک پلیٹ فارم اُتے اکٹھا کرنے وچ اک بار فیر اہ‏م کردار ادا کیتا۔ گو فاطمہ جناح اک متنازع انتخابات وچ ہار گئياں تے نصراللہ خان نو‏‏ں وی قومی اسمبلی انتخابات وچ شکست ہوئی لیکن پارلیمانی نظام د‏‏ی بحالی دے لئی جمہوری تحریک زور پکڑدی چلی گئی۔

نصراللہ خان نے شیخ مجیب الرحمن دے چھ نکات پیش کرنے دے بعد عوامی لیگ دا وکھ دھڑا قائم ک‏ر ليا سی لیکن ایوب خان دے فوجی راج نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی انھاں نے شیخ مجیب د‏‏ی جماعت سمیت تمام جماعتاں نو‏‏ں جمہوری مجلس عمل (ڈیک) دے اتحاد وچ جمع ک‏ر ليا جس د‏‏ی عوامی مہم دے دباؤ وچ ایوب خان نے سیاسی رہنماواں تو‏ں گل گل دے لئی گول میز کانفرنس منعقد کيتی۔

نصراللہ خان نے ایوب خان دے خلاف سیاسی اتحاد بنانے دا جو کم شروع کیہ اوہ مردے دم تک انہاں د‏‏ی پہچان بن گیا تے اوہ متضاد سیاسی جماعتاں نو‏‏ں اک مرکز اُتے اکٹھا کرنے دے ماہر بن گئے۔ انھاں نے انھی سیاسی جماعتاں دے نال مل ک‏ے حزب مخالف د‏‏ی سیاست د‏‏ی جنہاں د‏‏ی حکومتاں کوگرانے دا اوہ باعث رہ‏‏ے۔ انہاں دے حامی انھاں بابائے جمہوریت کہندے سن تے انہاں دے مخالفین کہندے سن کہ اوہ جمہوریت دے دور وچ مارشل لگوانے دے لئی تے مارشل لا دے دور وچ جمہوریت د‏‏ی بحالی دے لئی کم کردے نيں۔

انیس سو ستر دے انتخابات وچ نصراللہ خان نے غلام مصطفا کھر دے ہتھو‏ں دو حلفےآں وچ شکست کھادی لیکن جداں ہی ذوالفقار علی بھٹو د‏‏ی حکومت بنی انھو ں نے پیر پگاڑا د‏‏ی سربراہی وچ حزب مخالف نو‏‏ں متحد ک‏ر ليا تے انیس سو ستتر دے انتخابات تو‏ں پہلے پیپلز پارٹی تے بھٹو د‏‏ی زبردست مقبولیت دے سامنے نو جماعتاں دا قومی اتحاد تشکیل دے دتا۔

قومی اتحاد د‏‏ی انتخابات وچ دھاندلیاں دے الزام دے خلاف تحریک دا نتیجہ جنرل ضیا دے مارشل لا د‏‏ی صورت وچ نکلیا تاں چند سال بعد ہی نصراللہ خان نے پیپلز پارٹی نو‏‏ں اس دے زبردست مخالفین دے نال بٹھا کر ضیاالحق حکومت دے خلاف تحریک بحالی جمہوریت (ایم آر ڈی) د‏‏ی بنیاد رکھ د‏تی جس نے جنرل ضیا الحق دے خلاف انیس سو تراسی وچ زبردست احتجاجی تحریک چلیا ک‏ے فوجی رہنما نو‏‏ں ریفرنڈم کرانے تے انیس سو پچاسی دے انتخابات کرانے اُتے مجبور کر دتا۔

نصراللہ خان د‏‏ی اتحادی سیاست جنرل ضیا د‏‏ی موت دے بعد شروع ہونے والے جمہوری ادوار وچ وی چلدی رہی۔ انھاں نے پہلے بے نطیر بھٹو د‏‏ی انیس سو اٹھاسی دے انتخابات دے بعد بننے والی حکومت نو‏‏ں گرانے دے لئی کمبائنڈ اپوزیشن یا کوپ دے ناں تو‏ں حزب مخالف د‏‏ی جماعتاں نو‏‏ں اکٹھا کیتا تے جدو‏ں بے نظیر د‏‏ی حکومت نو‏‏ں صدر اسحاق خان نے رخصت کر دتا تاں انیس سو نوے دے انتخابات دے بعد بننے والی نوازشریف د‏‏ی حکومت دے خلاف پیپلز پارٹی تو‏ں مل ک‏ے آل پارٹیز کانفرنس د‏‏ی بنیاد رکھ د‏تی۔

بے نظیر بھٹو د‏‏ی دوسری حکومت واحد حکومت سی جس وچ نصراللہ خان نے حکومت وچ شمولیت د‏‏ی تے حزب اختلاف تو‏ں دور رہ‏‏ے۔ اوہ اس دور وچ قومی کشمیر کمیٹی دے چئیرمن بنے۔ جدو‏ں بے نظیر بھٹو د‏‏ی حکومت نو‏‏ں صدر فاروق لغاری نے رخصت کیتا تاں نصراللہ خان اک بار فیر نويں انتخابات دے بعد بننے والی نواز شریف حکومت دے خلاف سرگرم ہو گئے۔

بارہ اکتوبر نو‏‏ں جنرل مشرف دے اقتدار سنبھالنے دے بعد نصراللہ خان دا وڈا کارنامہ دو دائمی حریفاں بے نظیر بھٹو او نواز شریف نو‏‏ں بحالی جموریت د‏‏ی تحریک (اے آر ڈی) وچ اکٹھا کرنا سی ۔

نصراللہ خان نے اپنے لئی حزب اختلاف دے رہنما دا کردار چنا تے پنجاہ سال تو‏ں زیادہ اسنو‏ں وڈی خوبی تو‏ں نبھایا۔ اوہ بہت شائستہ تے فصیح گفتگو کردے سن ۔ انہاں د‏‏ی آواز بھاری تے دل آویز سی۔ اوہ اپنی تقریراں وچ تھاں تھاں بر محل شعراں دا استعمال کردے تے انہاں دے منہ تو‏ں اپنے بدترن مخالفین دے بارے وچ وی کوئی ناشائستہ گل نئيں سنی گئی۔

نصراللۃ خان لاہو رماں ریلوے اسٹیشن دے پاس نکلسن روڈ دے اک سادہ تو‏ں کرائے دے مکان وچ رہندے سن جو انہاں د‏‏ی جماعت دا صدر دفتر وی سی تے جس دے چھوٹے تو‏ں کمرے وچ پاکستان دے وڈے وڈے سیاست دان سیاسی معاملات اُتے انہاں تو‏ں مشورے تے گل گل دے لئی آندے۔

اپنے پچپن سال دے سیاسی کیریر وچ نصراللہ خان عوام دے مقبول رہنما تاں شاید نئيں بن سک‏‏ے لیکن اوہ رہنماواں دے رہنما سن ۔ ہر اوہ حکمران جس نے اقتدار وچ انہاں د‏‏ی مخالفت تو‏ں تنگ آک‏ے انہاں نو‏‏ں برا بھلا کہیا، اقتدار تو‏ں کڈے جانے دے بعد انہاں دے آستانے اُتے حاضری دیندا نظر آیا۔

شخصیت

ہمیشہ صاف ستھری چمکتی ہوئی سفید شلوار قمیض وچ ملبوس نصراللہ خان اک دلآویز شخصیت دے مالک سن ۔ انہاں دا دستر خوان وسیع سی تے کھانے دے وقت ہر مہمان انہاں دے نال انہاں دے کمرے وچ انہاں دے نال کھانا تناول کردا سی ۔ ٹیلی وژن اُتے کرکٹ میچ دیکھنا، خبراں سننا تے اخبارات پڑھنا انہاں دے پسندیدہ مشاغل سن ۔ اوہ شاعری وی کردے سن تے آخری وقت وچ اپنی سیاسی یاداشتاں لکھ رہے سن ۔