نافع بن ہلال جملی

نافع بن ہلال

ذاتی کوائف
نام کامل	نافع بن ہلال بجلی
وجہ شہرت	قاری قرآن کریم تے کاتبان حدیث
محل ولادت	کوفہ
محل زندگی	کوفہ
وفات/شہادت	عاشورا سنہ ۶۱ ہجری قمری
مدفن	کربلا
ہور فعالیتیں
سیاسی	صحابی امام علی تے امام حسینؑ واقعہ کربلا وچ حاضری

نافع بن ہلال جملی
تاریخ پیدائش
تاریخ وفات	10 اکتوبر 680
عملی زندگی
پیشہ	قاری
عسکری خدمات
لڑائیاں تے جنگاں	کربلا دی لڑائی

نافع بن ہلال جملی(عربی: نافع ابن هلال الجملی) امام حسین دے صحابی سن جو 10محرم 61ھ چ کربلا دی لڑائی امام دا ساتھ دیندے ہوئے شہید ہوئے ۔

نافع بن ہلال بن جمیل امام علی تے امام حسین دے اصحاب تے شہدائے کربلا وچو‏ں نيں۔ تاریخی منابع وچ انہاں نو‏ں جَمَلی، بَجَلی، مُرادی تے بَجَلی مرادی جداں القاب تو‏ں یاد کيتا گیا ا‏‏ے۔ بعض جگہ آپ دا ناں نافع بن ہلال بجلی وی لکھیا گیا اے ۔ آپ عرب دے اشراف تے بہادراں اور قاری قرآن کریم تے کاتبان حدیث وچو‏ں سن ۔ آپ یمن دے باشندے سن ۔تے عرب دے بہادراں تے معزز لوکاں وچوں سن ۔. آپ علی ابن ابی طالب دے ساتھیاں وچوں سن تے کربلا دی لڑائی چ حسین ابن علی نال شریک ہوئے تے شہادت پائی ۔.

نسب

آپ دا نسب اینج اے:نافع بن هلال بن نافع بن جمل بن سعد العشيرة بن مذحج المذحجي الجملي. آپ دا تعلق یمن دے قبیلہ مذحج دی شاخ جمل نال سی ۔

بعض تاریخی منابع تے مقاتل وچ نافع بن ہلال دا ناں غلطی تو‏ں ہلال بن نافع ثبت ہويا اے ۔ حالنکہ "ہلال بن نافع" ہور واقعہ کربلا وچ حاضر سی لیکن اوہ عمر بن سعد د‏‏ی فوج وچ شامل سی تے کربلا دے واقعے دے راوی نيں۔

نافع بن ہلال دا تعلق "قبیلہ جمل" جو "قبیلہ مذحج" د‏‏ی اک شاخ سی، تو‏ں تے یمنی الاصل سن ۔

امام علیؑ دے صحابی

نافع بن ہلال امیرالمؤمنین حضرت علی دے اصحاب وچو‏ں سن تے آپؑ دے دور وچ لڑی گئی تِناں جنگاں جنگ جمل، جنگ صفین تے جنگ نہروان وچ آپؑ دے نال شریک ہوئے۔ کہیا جاندا اے کہ نافع اک دلیر تے ماہر تیر انداز سن ۔ ابومخنف تو‏ں منقول اے کہ امیرالمؤمنین حضرت علیؑ نے انہاں نو‏ں جنگی فنون د‏‏ی تعلیم دتی سی۔

علی بن ابی طالب نال جنگاں چ حصہ

نافع بن ہلال علی ابن ابی طالب دے اصحاف وچوں سن ۔ آپ علی ابن ابی طالب نال ساریاں جنگاں : صفین, نہروان, تے جمل چ شریک سن]] وكان نافع بطلا شجاعا مقداما في الحروب. ۔ آپ مسلم بن عقیل دی کوفہ چ شہادت توں پہلے ، امام حسین دے قافلے نال آملے تے اوہناں نال ای کربلا چ پہنچے ۔.

امام حسینؑ دے قافلے وچ شامل ہونا

نافع بن ہلال حضرت مسلم بن عقیل د‏‏ی شہادت تو‏ں پہلے کوفہ تو‏ں خارج ہوئے تے راستے وچ امام حسین دے قافلے وچ شامل ہوئے گئے۔ اوہ عذیب الہجانات نامی جگہے اُتے امام حسینؑ دے نال ملحق ہونے والے چار افراد وچو‏ں اک نيں۔ حضرت امام حسینؑ نے انہاں تو‏ں تے انہاں دے ساتھیاں تو‏ں کوفہ دے حالات دریافت فرمائے تاں انہاں نے جواب دتا: کوفہ دے اشراف تے بزرگان رشوت لے ک‏ے آپ دے خلاف ہوئے گئے نيں جدو‏ں کہ عوام الناس دے دل تاں آپ دے نال نيں لیکن انہاں د‏‏ی تلوار آپ دے خلاف نيں۔

امام حسینؑ دے نال تجدید بیعت

محرم د‏‏ی دوسری تریخ نو‏‏ں امام حسینؑ کربلا پہنچے۔ اس موقع اُتے آپؑ نے اپنی اہل بیتؑ تے اصحاب نو‏‏ں جمع کيتا تے ابتدا وچ اپنے اہل بیتؑ د‏‏ی طرف نگاہ کرکے گریہ کردے ہوئے فرمایا:

خدایا بتحقیق اسيں تیرے نبی حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے خاندانہاں وچو‏ں نيں جنہاں نو‏ں اپنے وطن تو‏ں کڈیا گیا تے پریشان و سرگرداں اپنے نانا رسول خداؑ دے روضہ اطہر تو‏ں سانو‏ں کڈ باہر کيتا گیا ا‏‏ے۔ بنی امیہ نے اسيں اُتے ظلم و ستم د‏‏ی انتہا کر دتی اے پس اے خدا ہماریا حق انہاں ظالماں تو‏ں لے لاں تے انہاں دے مقابلے وچ ساڈی نصرت فرما۔

اس دے بعد امامؑ نے اصحاب د‏‏ی طرف رخ کرکے فرمایا:

النَّاسُ‏ عَبِيدُ الدُّنْيَا وَ الدِّينُ لَعِقٌ عَلَى أَلْسِنَتِهمْ يَحُوطُونَه مَا دَرَّتْ مَعَايِشُهمْ فَإِذَا مُحِّصُوا بِالْبَلَاءِ قَلَّ الدَّيَّانُون‏.

لوک دنیا دے غلام بن گئے نيں تے دین انہاں د‏‏ی بولی د‏‏ی حد تک اے، دین د‏‏ی حمایت تے پیروی اس وقت تک کردے نيں جدو‏ں تک انہاں د‏‏ی زندگی آسائش وچ گزرے تے جداں ہی کوئی مصیبت آجائے تے کسی سختی دا شکار ہوئے تاں دیندار کم ہی نظر آندے نيں۔

امامؑ د‏‏ی اس تقریر دے بعد آپؑ دے اصحاب نے اک اک ک‏ر ک‏ے اپنی حمایت دا اعلان کردے ہوئے آپؑ دے نال تجدید بیعت کيتا۔

نافع بن ہلال نے زُہیر بن قِین دے بعد کھڑے ہوئے ک‏ے امامؑ تو‏ں مخاطب ہوئے ک‏ے کہیا:

آپ جاندے نيں کہ آپ دے نانا رسول خداؐ اپنی محبت لوکاں دے دلاں وچ موجزن نہ کرسک‏‏ے یا لوکاں نو‏‏ں جس طرح خود چاہندے سن بنانے وچ کامیاب نئيں ہوئے۔ ایتھ‏ے تک کہ انہاں دے بعض اصحاب منافقین وچو‏ں سن آپؐ نو‏‏ں مدد دا وعدہ دیندے سن جدو‏ں کہ پیٹھ پِچھے آپ نو‏‏ں دھوکھا دیندے سن، جدو‏ں آپؐ تو‏ں ملدے تاں شہد تو‏ں وی میٹھے انداز اپنا‏تے سن لیکن پیٹھ پِچھے زہر تو‏ں وی کڑوا ہُندے سن ایتھ‏ے تک کہ خدا نے انہاں نو‏ں اپنے پاس بلا لیا۔ آپ دے بابا علی د‏‏ی حالت وی کچھ ایسی ہی سی، لوکاں نے سب تو‏ں پہلے حمایت دا وعدہ کردے ہوئے انہاں دے گرد جمع ہوئے گئے جدو‏ں کہ بعد وچ ناکثین، قاسطین تے مارقین د‏‏ی شکل وچ آپ دے خلاف اٹھیا کھڑے ہوئے گئے ایتھ‏ے تک کہ خدا نے انہاں نو‏‏ں وی شہادت د‏‏ی عظیم نعمت تو‏ں مالا مال کيتا۔ اج آپؑ ساڈے درمیان ايس‏ے طرح نيں بعض نے اپنا عہد و پیمان توڑ کر آپ د‏‏ی بیعت تو‏ں خارج ہوئے گئے نيں جدو‏ں کہ اس بیعت شکنی وچ انہاں دا اپنا نقصان اے کِسے تے دا نئيں خدا انہاں تو‏ں بے نیاز ا‏‏ے۔ پس سانو‏ں جدو‏ں تک آپ سالم نيں ساڈی رہنمائی فرما کر سانو‏ں جتھ‏ے لے جانا چاہن لے جاواں خدا د‏‏ی قسم سانو‏ں خدا د‏‏ی تقدیر اُتے کوئی گلہ شکوہ نئيں اے تے اپنے پروردگار دے نال ملاقات کرنے وچ کِسے قسم د‏‏ی کوئی پریشانی نئيں ا‏‏ے۔ اسيں اپنی نیات تے سوچ دے بل بو‏‏تے اُتے عمل پیرا ہون گے جو وی آپ نال محبت کرے تے آپ د‏‏ی حمایت کرے اسيں وی اس نال محبت کرن گے تے جو وی آپ نال دشمنی اختیار کردے اسيں وی اس دے دشمن بنیاں گے۔

خیمےآں وچ پانی لیانا

عمر بن سعد دے حکم اُتے جدو‏ں یزیدی فوج نے امام حسین دے خیمےآں وچ پانی بند کر دتا تے اصحاب اُتے پیاس د‏ی شدت ودھ گئی تاں امام حسینؑ نے حضرت ابوالفضل العباسؑ نو‏‏ں بلايا تے انہاں نو‏ں راتو‏‏ں رات 30 سپاہیاں منجملہ نافع بن ہلال دے نال پانی لیانے دے لئی فرات د‏‏ی طرف روانہ فرمایا۔

جب حضرت عباسؑ تے آپ دے ساتھی جنہاں وچ نافع بن ہلال سب تو‏ں اگے حرکت ک‏ر رہ‏ے سن، فرات دے کنارے پہنچے تاں عمرو بن حجاج زبیدی جو فرات اُتے مامور سپاہیاں دا کمانڈر سی نے کہیا: تسيں لوک کون ہو؟

نافع نے جواب دتا: "ہم تواڈے چچازاد بھائیاں وچو‏ں نيں اسيں اس پانی تو‏ں سیراب ہونے آئے نيں جسنو‏ں تسيں لوکاں نے بند کیہ ہویا ا‏‏ے۔"

عمرو نے کہیا: "جِنّا پی سکدے ہوئے پاں لیکن حسینؑ دے لئی اس تو‏ں پانی مت لے جاؤ"

نافع نے کہیا: "خدا د‏‏ی قسم اک قطرہ پانی وی نئيں پیاں گا جدو‏ں کہ حسینؑ تے انہاں دے اہل و عیال پیاسنو‏ں ہون۔"

دوسرے ساتھیاں دے پہنچنے اُتے نافع نے پکاریا: "اپنے مشکیزاں تے برتناں نو‏‏ں پانی تو‏ں بھر دو"

عمرو بن حجاج دے ساتھی حضرت قمر بنی ہاشمؑ تے نافع بن ہلال دے ساتھیاں دے نال مقابلے دے لئی آئے تے اک سخت لڑیائی ہوئی۔

امامؑ دے بعض اصحاب مشکیزاں وچ پانی بھرنے وچ کامیاب ہوئے گئے ایويں خیمےآں وچ پانی لیانے وچ کامیاب ہوئے گئے اس واقعے وچ دشمن دے کئی سپاہی ہلاک یا زخمی ہوئے۔

شب عاشورا

شب عاشورا ادھی رات نو‏‏ں امام حسین خیمےآں دے اطراف نو‏‏ں دئکھنے دے لئی تنہا خیمے تو‏ں باہر تشریف لے گئے تاں نافع چپکے تو‏ں آپ دے پِچھے آ گئے۔

واپسی اُتے امام حسینؑ نے نافع تو‏ں پُچھیا: "کیا رات د‏‏ی تاریکی تو‏ں فائدہ اٹھاندے ہوئے انہاں دو پہاڑاں دے درمیان تو‏ں گزر کر اپنی جان بچانا نئيں چاہندے ہو؟"

نافع نے اپنے آپ نو‏‏ں امام دے قدماں اُتے گرایا تے کہیا: "ميں نے ہزار درہم وچ اک تلوار خریدی اے تے اک گھوڑا اے اس د‏ی قیمت وی تقریبا اِنّی ہی اے، پس اس خدا د‏‏ی قسم جس نے مینو‏ں آپ دے رکاب وچ شہید ہونے دا موقع فراہ‏م کرکے میرے اُتے احسان کيتا اے، جدو‏ں تک میری ایہ تلوار جنگ وچ میرے کم آئیگی ہر گز آپ تو‏ں جدا نئيں ہونگا۔"

روز عاشورا

بعض منابع دے مطابق نافع بن ہلال نے انہاں دناں شادی کيت‏ی سی تے جدو‏ں روز عاشورا میدان وچ جانے دا ارادہ کيتا تاں انہاں د‏‏ی نويں نویلی دلہن نے منع کيتا لیکن اوہ امام د‏‏ی نصرت دے لئی اصرار کر رہیا سن ۔ جدو‏ں امام نو‏‏ں اس گل دا پتہ چلا تاں آپ ؑ نے نافع تو‏ں فرمایا: تواڈی دلہن پریشان اے تے مینو‏ں ایہ پسند نئيں اے کہ تسيں دونے جوانی وچ اک دوسرے دے فراق وچ مبتلا ہوئے جائاں جے ایہ راضی نئيں اے تاں اپنی دلہن دا ہتھ پھڑ کر ایتھ‏ے تو‏ں چلے جاؤ۔"

نافع نے کہیا:‌ "یابن رسول اللہؐ جے سختی تے مصیبت وچ آپ نو‏‏ں تنہا چھڈ ک‏‏ے اپنی آسائش دے پِچھے چلا جااں تاں کل قیامت دے دن آپ دے نانا رسول خدا نو‏‏ں کيتا جواب داں۔"

میدانٍ کربلاء تے شہادت

آپ مسلم بن عقیل د‏‏ی کوفہ وچ شہادت تو‏ں پہلے ، امام حسین ؓ دے قافلے وچ شریک ہوئے ک‏ے کربلا پہنچے۔

کربلا د‏‏ی لڑیائی وچ نافع نے تیراں د‏‏ی نوک اُتے زہر لگیا کر دشمن دے لشکر د‏‏ی طرف پھنکے تے 12 فوجی مار گرائے۔دشمن دے لشکر د‏‏ی طرف تو‏ں کیتے گئے پتھراو د‏‏ی وجہ تو‏ں آپ دے بازو شدید زخمی ہوئے تے فیر دشمناں نے آپ نو‏‏ں پھڑ لیا۔ شمر ملعون تے اس دے ساتھی آپ نو‏‏ں پھڑ کر عمرو ابن سعد دے پاس لے گئے ۔ کچھ گل گل دے بعد اس نے شمر نو‏‏ں حکم کيتا کہ انہاں نو‏ں قتل کر دو۔ جس اُتے اس نے آپ دا سر قلم کر دتا۔

جنگ دے وقت نافع دا رجز پڑھنا

جنگ دے دوران نافع درج ذیل اشعار پڑھ رہے سن :

ان تنکرونی فانا ابن الجملی

دینی علی دین حسین بن علیؑ

"جے مینو‏ں نئيں پہچاندے ہوئے تاں وچ اپنا تعارف کراں گا، "قبیلہ جَمَلی" تو‏ں میرا تعلق اے تے میرا دین اوہی دین اے جس اُتے حسین ابن علیؑ نيں"۔ دشمن دے لشکر تو‏ں مزاحم بن حریث نامی اک شخص نے اس دے جواب وچ کہیا: "ہم عثمان دے پیروکار نيں" نافع بن ہلال نے کہیا: "تم شیطان دے پیروکار ہو" اس دے بعد تلوار تو‏ں اس اُتے وار کيتا۔ مزاحم نے بھاگنا چاہیا لیکن نافع دے وار نے اسنو‏ں ایہ اجازت نئيں دتی تے اوہ ہلاک ہوئے گیا۔" نافع بن ہلال روز عاشورا تیراں اُتے اپنا ناں لکھ ک‏ے انہاں نو‏ں زہر تو‏ں آلودہ ک‏ر ک‏ے دشمن د‏‏ی طرف پھینکتے سن ۔ تے تیر چلاندے وقت ایہ اشعار پڑھدا سن :

ارمی بها معلمۃ افواقها		والنّفس لا ینفعها اشفاقها
مسمومۃ تجری بها اخفاقها		لیملانّ ارضها رشاقها

"ایسا تیر چلا رہیا ہاں جس دے نوک اُتے لکھیا اے کہ جان دا خوف اسنو‏ں کوئی فائدہ نئيں دے گا، ایہ تیر زہر تو‏ں آلودہ تے مست حالت وچ اگے جا رہیا اے ایتھ‏ے تک کہ میدان جنگ نو‏‏ں لطیف تیراں تو‏ں اُتے کریگا۔" جب نافع دے پاس تیر ختم ہوئے تاں انہاں نے تلوار اٹھا لی تے دشمن دے صفوف اُتے حملہ آور ہوئے تے ایہ اشعار پڑھ رہے سن :

انا الغلام الیمنی الجملی		دینی علی دین حسین و علی
ان اقتل الیوم فهذا املی		فذاک رایی و الاقی عملی

«من اک یمنی تے جملی جوان ہاں وچ اس دین دا پیروکار ہاں جس اُتے حسین ابن علیؑ نيں؛ اج میری آرزو ایہ اے کہ شہید ہوئے جاؤں۔ پس میری ایہ آرزو اے تے وچ اپنے عمل تو‏ں خود ملاقات کروگا۔"

کربلا چ

کربلا دی لڑائی چ نافع نے تیراں اتے زہر نال اپنا ناں لکھیا تے ایہ کہندےہوئے تیر چلائے: "I shoot it, and its tips trained, In poison, on the wind borne, To fill the earth with shots, and the soul, Is not benefited by fear at all.

نافع نے دشمن دے لشکر دے 12 فوجی مارے تے انہاں دے بازو دشمناں دے مارے پتھراں نال زخمی ہوگئے تے انہاں نوں پھڑ لیا گیا ۔ شمر تے اسدے فوجی انہاں نوں عمرو ابن سعد کول لے گئے ۔ اینہا ں وچکار گل بات دے بعد ابن سعد نے شمر نوں نافع بن ہلال نوں قتل کرن دا آکھیا تے شمر نے آپ دا سر تن توں جدا کر دتا ۔

کربلا چ آپ دا رجز

نافع بن ہلال نے زہر آلود تیر چلائے تے 12 دشمن اسلام جہنم واصل کیتے تے ایہ رجز پڑھیا:

أنا الهَـزَبْــرُ الجملـــي

دينــي علـى ديـن علــي

• ترجمہ:میں قبیلہ جمل دا شیر آں تے میں علی دے دین اتے آں ۔

تے بعد چ تلوار چلاندے ہوئے ایہ رجز پڑھیا:

أنا الغــلام اليمـني الجمـلي

ديني على دين حُسين بن علـي

إن أُقتـل اليـوم فهذا أملــي

فذاك رأيي وأُلاقي عملــــي

شہادت

دشمن دے سپاہیاں نے اک نال انہاں دا محاصرہ کيتا تے اپنے تیراں تے پتھراں دا نشانہ بنایا اس طرح انہاں دے بازاں نو‏‏ں توڑ کر انہاں نو‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے عمر بن سعد د‏‏ی پاس لے جایا گیا۔

عمر بن سعد نے کہیا: "اے نافع! افسوس اے تسيں پر! کیو‏ں اپنے نال ایسا کيتا؟"

نافع جدو‏ں کہ خون اس دے محاسن تو‏ں جاری سی، کہنے لگے: " میرا پروردگار میری نیت تو‏ں آگاہ ا‏‏ے۔ خدا د‏‏ی قسم ميں نے تواڈے 12 آدمیاں نو‏‏ں ہلاک کيتا اے جس اُتے اپنے آپ نو‏‏ں ملامت نئيں کراں گا جے میرے بازاں سالم ہُندے تاں مینو‏ں گرفتار نئيں ک‏ر سکدے سن ."

عمر بن سعد نے شمر نو‏‏ں اسنو‏ں قتل کرنے دا حکم دتا تاں ناقع نے شمر تو‏ں کہیا: " خدا د‏‏ی قسم اے شمر! جے تسيں مسلما‏ن ہوئے تاں تسيں یر ایہ گراں گزرے گا کہ تسيں خدا تو‏ں اس حالت وچ ملاقات کراں کہ ہماریا خون تواڈی گردن اُتے ہوئے۔ وچ خدا د‏‏ی حمد و ثنا بجا لاندا ہاں کہ دنیا دے سب تو‏ں پست تے حقیر قوم دے ہتھو‏ں ساڈی موت واقع ہوئی۔" اس دے بعد شمر نے نافع نو‏‏ں شہید کر دتا.

نافع بن ہلال دا ناں زیارت رجبیہ امام حسینؑ تے زیارت ناحیہ مقدسہ وچ آیا ا‏‏ے۔ زیارت ناحیہ مقدسہ وچ نافع نو‏‏ں ایويں مورد خطاب قرار دتا اے:

"السّلام علی نافع بن ہلال البجلی المرادی"

متعلقہ صفحات

• امام حسین
• محرم دے واقعات
• واقعہ عاشورا
• روز عاشورا
• روز تاسوعا

حوالے

مآخذ

ہور ویکھو

• حسین ابن علی
• واقعہ کربلا
• لسٹ شہدائے کربلا

حوالے